Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 45

ਕ੍ਰਿਆ। ਗੁਪਤੀ ਦਾ ਅਰਥ ਇੰਦਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਪਤ ਰੋਕਨਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਵਿਰੁੱਧ ਆਤਮ ਤੱਤਵ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਲਈ ਅਸ਼ੁਭ ਯੋਗਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਗੁਪਤੀ ਹੈ। ਸਮਿਤਿ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ :
1. ਈਰੀਆ ਸਮਿਤਿ : ਆਪਣੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਆਕਾਰ ਜਿੰਨੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਯਤਨਾਂ (ਸਾਵਧਾਨੀ) ਪੂਰਵਕ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਕਰਨਾ
2. ਭਾਸ਼ਾ ਸਮਿਤਿ : ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਣ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਸੰਬੰਧੀ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਟਾਲ ਕੇ ਯਤਨ ਪੂਰਵਕ ਹਿਤਕਾਰੀ, ਮੈਤਰੀ ਪੂਰਨ, ਸੱਚ ਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ।
3. ਏਸ਼ਨਾ ਸਮਿਤਿ : ਕਿੱਖਿਆ ਦੇ 42 ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਟਾਲ ਕੇ ਭੋਜਨ, ਪਾਣੀ,ਕੱਪੜਾ, ਭਾਂਡਾ ਆਦਿ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨਾ।
| 4. ਆਦਾਨ ਭਾਂਡ ਮਾਤਰ ਨਿਕਸ਼ੇਪਨਾ ਸਮਿਤਿ : -ਕਪੱੜੇ ਭਾਂਡੇ, ਪੁਸਤਕ, ਆਦਿ ਉਪਕਰਨ (ਮਾਨ) ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹਿਣ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਜੀਵ ਰਹਿਤ ਸਾਫ਼ ਭੂਮੀ ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ ਭਾਵ ਰੱਖਣਾ।
5. ਪਰਿਸਨਾਪਨੀਕਾ ਸਮਿਤਿ : -ਮਲ ਮੂਤਰ ਆਦਿ ਨੂੰ ਅਲੱਗ ਜਗਾ ਤੇ ਸੁੱਟਣਾ, ਜਿਵੇਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। | ਗੁਪਤੀ ਮਾਨਸਿਕ, ਬਚਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰੀਰਕ ਵਿਰਤੀ ਦਾ ਨਿਰੋਧ (ਰੋਕਣਾ) ਹੈ। ਪਾਪਾਂ ਵਿਚ ਲਗੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪਾਪ ਤੋਂ ਰੋਕਣਾ ਮਨ ਗੁਪਤੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਬਚਨ ਲਈ ਕੌੜਾ ਨਾ ਬੋਲਣਾ ਬਚਨ ਗੁਪਤੀ ਹੈ। ਜ਼ਰੂਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਬੋਲਣਾ ਜਾਂ ਮੌਨ ਵਰਤ ਧਾਰਨ ਕਰਨਾ ਵੀ ਇਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ। ਉਠਦੇ, ਬੈਠਦੇ, ਚਲਦੇ, ਫਿਰਦੇ ਤੇ ਇੰਦਰੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਰੋਕ ਕਾਇਆ ਗੁਪਤੀ ਹੈ।
ਸਾਧੂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ :
ਸਵੇਰੇ ਬ੍ਰਹਮ ਮਹੂਰਤ ਵਿੱਚ ਉਠਣਾ, ਸਵਾਧਿਆਏ ਸ਼ਾਸਤਰਾਂ ਦੇ , ਪਾਠ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ, ਧਿਆਨ, ਕਾਯੋਤਸਰਗ (ਧਿਆਨ ਵਿਧੀ) ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਰਾਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਦ (ਅਣਗਹਿਲੀ ਕਾਰਨ ਲੱਗੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਤਿਕ੍ਰਮਣ ਵਿਧੀ ਨਾਲ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਨੀ (ਭਾਵ ਰਾਤ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਾਰ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਕੇ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਖਿਮਾ ਮੰਗਣਾ। ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਪਏ ਕੱਪੜੇ, ਭਾਂਡੇ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿ ਲੇਖਨਾ, (ਝਾੜ ਪੂੰਝ) ਕਰਨਾ, ਪੜ੍ਹਨਾ, ਪੜਾਉਣਾ ਅਤੇ | ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ, ਪ੍ਰਵਚਨ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਲਿਖਣਾ। ਮਧੂਕਰੀ (ਕੰਵਰੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ)
49