Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 73

ਹਨ। ਉਪਰੋਕਤ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਤੱਤਵ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਹੁਣ ਦਰਵ ਕੀ ਹੈ ? ਇਸ ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਛੇ ਦਰਦ :
ਗੁਣ ਤੇ ਪਰਿਆਏ ਦਾ ਆਸਰਾ ਤੇ ਆਧਾਰ ਦਰਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਲੋਕ ਛੇ ਦਰਵਾਂ ਵਾਲਾ ਜਾਂ ਪੰਜ ਆਸਤੀਕਾਏ ਰੂਪ ਹੈ। ਦਰਵ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਮੂਲ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਰਖਦੇ ਹੋਏ, ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ਆਪਣੇ ਪਰਿਆਏ (ਆਕਾਰ) ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਬਿਨਾ ਪਰਿਆਏ ਤੋਂ ਦਰਵ ਰਹਿ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਦਰਵ ਗੁਣਾਤਮਕ ਹੈ, ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਆਸਰਾ ਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਪਰਿਨਣਨ ਜਾਂ ਰੂਪ ਪਰਿਆਏ ਹਨ। ਗੁਣ ਦੇ ਬਿਨਾਂ ਦਰਵ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਦਰਵ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗੁਣ ਨਹੀਂ। ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਗੁਣ ਤੇ ਪਰਿਆਏ ਵਾਲਾ ਹੈ ਉਤਪਾਦ (ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ) ਅਤੇ ਖਰਚ ਯੋਗ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਜੋ ਧਰੁਵ (ਸਥਿਰ) ਹੈ ਉਹ ਦਰਵ ਹੈ।
,
ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਤੀ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਸਤੂ ਨਾ ਇਕੱਲੀ ਨਿਤ (ਹੋਂਦ ਵਾਲੀ) ਹੈ ਨਾ ਇਕੱਲੀ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਇਕੱਲੀ ਕੁਟਸਥ (ਪਹਾੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਨਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਪਰਿਣਾਮੀ ਨਿਤ ਹੈ। ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਦਰਵ ਨੂੰ ਪਰਿਣਾਮੀ-ਨਿਤ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੀ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਅਵਸਥਾ ਪੱਖੋਂ ਕਈ ਭੇਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਅੰਬ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰਾਂ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਫੇਰ ਪੀਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਵੀ ਅੰਬ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੋਨੇ ਦਾ ਕੁੰਡਲ ਮਿਟ ਕੋ ਚੂੜੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁੰਡਲ ਪਰਿਆਏ ਦਾ ਖਰਚ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਚੂੜੀ ਪਰਿਆਏ ਦਾ ਉਤਪਾਦ ਹੋਇਆ ਪਰ ਸੋਨਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਦਰਵ ਨਾ ਕਦੇ ਉਤਪਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈਂ, ਨਾ ਕਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਤਪਾਦ ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਰਵ ਦੇ ਪਰਿਆ ਹਨ। ਜਿਥੇ ਜਿਥੇ ਦਰਵ ਹੈ ਉਥੇ ਪਰਿਆਏ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਥੇ ਪਰਿਆਏ ਹੈ ਉਥੇ ਦਰਵ ਵੀ ਹੈ। ਦਰਵ ਵਿੱਚ ਇਕੋ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਤਪਤੀ, ਵਿਨਾਸ਼ ਤੇ ਸਥਿਤੀ ਰੂਪ ਭਾਵ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਦਰਵ ਪੱਖੋਂ 1) ਧਰਮਾ ਆਸਤੀ ਕਾਏ, 2) ਅਧਰਮ
77