Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 81

8. ਅੰਤਰਾਏ ਕਰਮ ਜਿਸ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੇ ਦੇਣ-ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰ ਭੋਗਣ ਤੇ ਸਮਰਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਵੇ ਉਹ ਅੰਤਰਾਏ ਕਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਰਾਜੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਰਾਜਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਦੇਣ ਤੇ ਵੀ ਭੰਡਾਰੀ ਰੁਕਾਵਟ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਇਹ ਕਰਮ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਅੱਠਾਂ ਕਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਉੱਤਰ ਪਰਾਕ੍ਰਿਤੀਆਂ (ਸੁਭਾਅ) ਹਨ।
ਜਿਵੇਂ ਜੀਵ ਕਰਮ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦ ਹੈ, ਉਂਝ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਫਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਭੋਗਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਮੱਕੜੀ ਆਪਣਾ ਜਾਲਾ ਖ਼ੁਦ ਬੁਣਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖੁਦ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਫਸਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ ਵੀ ਖ਼ੁਦ ਸ਼ੁਭ-ਅਸ਼ੁਭ ਕਰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦ ਆਪ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਇਸ ਦਾ ਫਲ ਭੋਗ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬੀਜਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੱਟ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਰਮ ਬੰਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉਹ ਕਰਮ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਭੋਗੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਸਮੇਂ ਅਸੀਂ ਆਜ਼ਾਦ ਹਾਂ ਪਰ ਕਰਮ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਚਾਹੀਏ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਫਲ ਨਾ ਮਿਲੇ ਇਹ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਭਗਵਾਨ ਮਹਾਵੀਰ ਨੇ ਫੁਰਮਾਇਆ ਹੈ :
"
-
'कडाण कम्माणं न मोक्ख अतथि'
(ਕੀਤੇ ਕਰਮ ਦਾ ਫਲ ਭੋਗੇ ਬਿਨਾ ਮੋਕਸ਼ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ)
ਕਰਮ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕੰਮ ਤੇ ਕਾਰਣ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ। ਭਾਵ ਕਰਮ ਤੋਂ ਦਰਵ ਕਰਮ ਅਤੇ ਦਰਵ ਕਰਮ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਰਮ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬੀਜ ਤੇ ਦਰਖਤ ਅਤੇ ਦਰਖਤ ਤੋਂ ਬੀਜ। ਭਾਵ ਕਰਮ ਤੋਂ ਦਰਵ ਕਰਮ, ਦਰਵ ਕਰਮ ਤੋਂ ਭਾਵ ਕਰਮ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨਾਦਿ ਹੈ। ਪਰ ਪੁਰਸ਼ਾਰਥ (ਮੇਹਨਤ) ਨਾਲ ਉਸ
੧ ਉਤਰਾਧਿਆਨ 4/13
-
85