Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 80

ਕਰਮ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁੱਖ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ
5. ਆਯੁਸ਼ ਕਰਮ - ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਜਿਉਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਕਰਮ ਆਯੁਸ਼ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਰਣ ਹੀ ਪਾਣੀ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖਾਤਮਾ ਹੋਣ ਤੇ ਮੌਤ ਅੰਗੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਜੇਲ੍ਹਖਾਨੇ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਦੋਸ਼ੀ ਦੇ ਚਾਹੁਣ ਤੇ ਵੀ ਸਮਾਂ ਪੂਰਾ ਹੋਏ ਬਿਨਾਂ ਉਹ ਮੁਕਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਯੁਸ਼ ਕਰਮ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਰਖਦਾ ਹੈ।
. 6. ਨਾਮ ਕਰਮ - ਜਿਸ ਕਰਮ ਤੋਂ ਜੀਵ ਗਤੀ (ਜਨਮ-ਮਰਨ) ਆਦਿ ਦਾ ਭੇਦ ਉਤਪੰਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਜਿਸ ਗ੍ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਗਤੀ ਤੋਂ ਦੂਸਰੀ ਗਤੀ ਵਿੱਚ ਜਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਨਾਮ ਕਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਚਿਤਰਕਾਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਚਿਤਰਕਾਰ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ, ਪਸ਼ੂ, ਪੰਛੀ ਆਦਿ ਦੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਮ ਕਰਮ ਵੀ ਨਾਰਕੀ, ਤਰਿਮੰਚ (ਪਸ਼ੂ) ਮਨੁੱਖ ਅਤੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮ ਤੋਂ ਸ਼ਰੀਰ, ਅੰਗ, ਇੰਦਰੀਆਂ, ਸ਼ਕਲ, ਸ਼ਰੀਰ ਬਣਤਰ, ਇੱਜ਼ਤ, ਹੱਤਕ ਆਦਿ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
7. ਗੋਤਰ ਕਰਮ - ਜਿਸ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੋਂ ਜੀਵ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਊਚ ਜਾਂ ਨੀਚ, ਪੂਜਣਯੋਗ ਜਾਂ ਅਪਮਾਨ ਯੋਗ, ਗੋਤ, ਕੁਲ, ਵੰਸ਼ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ ਅਰਥਾਤ ਜਿਸ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਜੀਵ ਉੱਚਾ ਜਾਂ ਨੀਵਾਂ ਕਹਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਗੋਤਰ ਕਰਮ ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਘੁਮਿਆਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਘੁਮਿਆਰ ਅਨੇਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਘੜਿਆਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਘੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੰਦਨ ਆਦਿ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਘੜੇ ਸ਼ਰਾਬ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਕਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਤੇ ਜੀਵ ਇੱਜ਼ਤ ਵਾਲੇ ਜਾਂ ਇੱਜ਼ਤ ਰਹਿਤ ਕੁਲ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ
ਹੈ।
34