Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 77

ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਹਾ ਸਰੀਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਆਕਾਰ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਘੜੇ ਹੇਠਾਂ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਚਾਨਣ ਘੜੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਉਸ ਦੀਵੇ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਫੈਲ ਕੇ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮਾ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠਾ ਹੋਣਾ ਤੇ ਫੈਲਣਾ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਗਿਣਤੀ ਪੱਖੋਂ ਜੀਵ (ਆਤਮਾ) ਅਨੰਤ ਹਨ। ਜੋ ਲੋਕ ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪ੍ਰਿਥਵੀ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਹਵਾ ਤੇ ਆਕਾਸ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਮਹਾਂ ਭੂਤਾਂ ਦੇ ਸੰਯੋਗ ਤੋਂ ਆਤਮਾ ਉਤਪੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਨਾਲ ਆਤਮਾ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਆਖਣਾ ਗਲਤ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਡ ਗੁਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਅਪੂਰਵ ਗੁਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਜਿਵੇਂ ਰੁੱਖੀ ਮਿੱਟੀ ਤੇ ਕਣਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਤੋਂ ਚਿਕਨੇ ਤੇਲ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੇਤਨਾ ਗੁਣ ਵਾਲੀ ਆਤਮਾ ਦੀ, ਜੜ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਭੂਤਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਜੜ ਤੇ ਚੇਤਨ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਕਦੇ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ
ਹੈ।
ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਹੀ ਗਿਆਨ ਕਰਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਇੰਦਰੀ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂਣੇ ਹੋਏ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀ ਇੰਦਰੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ ਦੇ ਜਾਣੇ ਹੋਏ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮਇਸਟ (ਇੱਕਠ) ਰੂਪ ਤੋਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਤਮਾ ਹੈ। ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜਦ ਤੱਕ ਆਤਮਾ ਹੈ ਤਕ ਤੱਕ ਇੰਦਰੀਆਂ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸੁਰਤਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਆਤਮਾ, ਇੰਦਰੀ ਮਨ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਭੌਤਿਕ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਅਮੂਰਤ ਹੈ। ਅਮੂਰਤ ਤੱਤਵ ਸਿਰਫ ਅਨੁਭੂਤੀ (ਅੰਦਰੋਂ) ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਾਂ ‘ਅਸੀਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਸਤਾ ਦੀ ਸੂਚਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਤਮਾ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ 1) ਸੰਸਾਰੀ ਤੇ 2) ਮੁਕਤ। ਮੁਕਤ ਆਤਮਾ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਰੂਪ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਭੇਦ ਨਹੀਂ। ਸੰਸਾਰੀ
81