Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 50

ਆਤਮ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੋ ਮਾਰਗ ਹਨ :
1. ਉਪਸ਼ਮ ਸ਼੍ਰੇਣੀ - ਅਰਥਾਤ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਬਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਅੱਗੇ ਵਧਣਾ। ਇਥੇ ਕਰੋਧ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰ ਸੰਸਕਾਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਫੇਰ ਉਭਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਧਕ ਸਾਧਨਾਂ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਗਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਕਸ਼ਪਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ - ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ।
ਦੁਸਰੇ ਗੁਣ-ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਕਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਿਥਿਆਤਵ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਹਾਲਤ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਣ-ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸਾਧਕ ਤੱਤਵ ਰੁਚੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮਾਤਰ ਆਸਵਾਦਨ (ਧਿਆਨ) ਰਖਦਾ ਹੈ। ਤੀਸਰਾ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਝੂਲੇ ਵਿੱਚ ਝੂਲਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਗੁਣ-ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਸਮਿੱਅਕਤਵ ਅਤੇ ਕਦੇ ਮਿਥਿੱਆਤਵ ਪ੍ਰਤੀ ਝੁਕਾਓ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਚੌਥੇ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਦਰਸ਼ਨ ਮੋਹਨੀਆ ਕਰਮ ਦਾ ਜੋਰ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਚਰਿਤਰ ਮੋਹਨੀਆਂ ਦਾ ਜੋਰ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਸ਼ਰਧਾ ਸ਼ੁੱਧ ਹੋਣ ਤੇ ਵੀ ਵਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਣ-ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਰਿਤਰ ਮੋਹਨੀਆਂ ਦੀ ਤੇਜੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਤਿਆਗ ਵਿਰਤੀ ਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਛੇਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਤਿਆਗ ਵਿਰਤੀ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਕਦੇ ਕਦੇ ਪ੍ਰਮਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਤਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਦ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨਹੀਂ। ਅੱਠਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ, ਅਜਿਹੀ ਆਤਮ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੈ। ਨੌਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਚਰਿਤਰ ਮੋਹਨੀਆ ਕਰਮ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਉਪਸ਼ਮਨ ਜਾਂ ਖਾਤਮਾ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਜਾਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਦਸਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਸੂਖਮ ਲੋਕ ਬਚਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਰਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸੁਖਮ ਲੋਭ ਨੂੰ ਉਪਸ਼ਾਂਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਾਰੂਵੇਂ ਗੁਣ ਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸੰਪੂਰਨ ਮੋਹ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਾਲ ਹੀ ਗਿਆਨਾਵਰਣ, ਦਰਸ਼ਨਾ ਵਰਨ ਅਤੇ ਅੰਤਰਾਏ ਰੂਪ ਬਚੇ ਘਾਤੀਆ ਕਰਮ
34
.