Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 65

ਵਿੱਚ ਵਸਤੂ ਦਾ ਸਹੀ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। | ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ : 1) ਪ੍ਰਤੱਖ 2) ਰੋਕਸ਼ ਗੁਪਤ)। ਰੋਕਸ਼ ਦੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹਨ : ਮਤੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ। ਪ੍ਰਤੱਖ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭੇਦ ਹਨ : ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ, ਮਨਪ੍ਰਯਭਵ ਗਿਆਨ, ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ। | ਪ੍ਰਮਾਣ ਅੰਸ਼ ਅਤੇ ਅੰਬਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ .
ਕਿ ਨਯ ਅੰਸ਼ਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਪ੍ਰਮਾਣ ਵਸਤੂ ਦੇ ਹਿਣ ਕਰਨ (ਵਿਧੀ) ਤੇ ਨਿਸ਼ੇਧ (ਰੋਕਣਾ) ਦੋਹਾਂ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ
ਹੈ।
ਮਤਿ ਗਿਆਨ :
| ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਅਤੇ ਮਨ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਦੇ ਅਵਹਿ, ਈਹਾ, ਅਵਾਏ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਭੇਦ ਉਪਭੇਦ ਹਨ। ਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ :
ਮਤਿ ਗਿਆਨ ਤੇ ਬਾਅਦ ਜੋ ਚਿੰਤਨ ਮਨਨ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪੱਕਾ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ ਹੈ। ਮਤਿ ਗਿਆਨ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ ਕਾਰਜ ਹੈ। ਸ਼ਰੁਤ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅੰਗ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟੀ, ਅੰਗ ਬਾਹਰ ਆਦਿ ਅਨੇਕਾਂ ਭੇਦ ਹਨ। ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ :
ਜਿਸ ਗਿਆਨ ਦੀ ਹਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਅਵਧੀ ਹੈ। ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ ਕੇਵਲ ਰੂਪੀ (ਸ਼ਕਲ ਵਾਲੇ) ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਲਈ ਇੰਦਰੀਆਂ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਵੀ ਅਨੁਗਾਮੀ, ਵਰਧਮਾਨ, ਹੀਯਮਾਨ, ਅਤਿਪਾਤੀ, ਤਿਪਾਤੀ ਅਨੇਕ ਭੇਦ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਭਵਪ੍ਰਯ (ਜਨਮ ਜਾਤ) ਅਵਧੀ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਤੇ ਨਰਕ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਣਪ੍ਰਯ ਖਾਸ ਕਸ਼ਯੋਉਪਸ਼ਮ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।