Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 63

ਇਸ ਇਲਾਜ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕਦੇ ਗੁਣ, ਕਦੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਤੇ ਕਦੇ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਤਾਂਗੇ ਅਤੇ ਤਾਂਗੇਵਾਲੇ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ, ਇਸ ਨਯ ਦਾ ਖੇਤਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੰਕਲਪ ਜਾਂ ਕਲਪਨਾ ਪੱਖੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਵਿਚਾਰ ਨੈਗਮਨਯ ਹੈ। 2. ਸੰਹਿਨਯ : '
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਯ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਕੇ, ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਣ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਾਨਣਾ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਜੋ ਅਭੇਦ ਰੂਪ ਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸੰਹਿ ਨਯ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜੀਵ ਆਖਣ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਹਿਲਣ ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਸਥਾਵਰ (ਪ੍ਰਵੀ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਅੱਗ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ) ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮੂਹ ਦੇ ਪੱਖੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸੰਹਿਨਯ ਹੈ। 3. ਵਿਵਹਾਰਨਯ :
ਸੰਨਯ ਰਾਹੀਂ ਹਿਣ ਕੀਤੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਭਾਗ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ । ਵੰਡੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਹਿਣ ਕਰਨਾ ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਖਤਰੀ, ਵੈਸ਼ਯ ਆਦਿ ਜਾਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ। ਸੰਹਿਨਯ ਦਾ ਪੱਖ ਅਭੇਦ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵਿਵਹਾਰ ਨਯ ਦਾ ਪੱਖ ਭੇਦ ਵੱਲ। ਵਿਅੱਕਤੀ ਦੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਵਿਚਾਰ ਵਿਵਹਾਰਨਯ ਹੈ। 4. ਰਿਜੂਨਯ :
ਰਿਜੂ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੈ ਸਰਲ। ਇਹ ਵਰਤਮਾਨ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ । ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਨਯ ਹੈ। ਰਿਜੂਨਯ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਆਦਮੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਧੰਦਾ ਪੜਾਉਣਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕ ਆਖਣਾ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਸੌਂ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਭਜਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵੀ ਉਹ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਹੈ। ਵਸਤੂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਣ ਨੂੰ ਜਾਹਿਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵਰਤਮਾਨ ਅਵਸਥਾ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਵਿਚਾਰ ਰਿਜੂਨਯ ਹੈ।