Jain Dharm Darshan Ek Jankari

Author(s): Purushottam Jain, Ravindra Jain
Publisher: Purshottam Jain, Ravindra Jain

Page 61

ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਦੇ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੀ ਵਸਤੂ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਸਤ (ਹੋਂਦ ਵਾਲੀ) ਹੈ ਦੂਸਰੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਅਸਤ (ਅਣਹੋਂਦ ਵਾਲੀ) ਹੈ। ਇੱਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਯੋਗ ਹੈ ਦੂਸਰੇ ਪੱਖੋਂ ਛੱਡਣਯੋਗ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਖ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸਤ ਭੰਗ ਬਣਦੇ ਹਨ :
1. ਸਿਆਦ ਆਸਤੀ
ਟਾਵ (ਅਵਸਥਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼) ਪੱਖੋਂ ਸਤ ਹੈ।
we
ਹਰ ਵਸਤੂ ਆਪਣੇ ਦਰਵ ਖੇਤਰ, ਕਾਲ ਤੇ
2. ਸਿਆਦ ਨਾਸਤੀ - ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਉਹ ਵਸਤੂ, ਪਰ (ਹੋਰ) ਦਰਵ, ਖੇਤਰ ਆਦਿ ਪੱਖੋਂ ਅਸਤ ਹੈ।
3. ਸਿਆਦ-ਨਾਸਤੀ - ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਰ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਾਰ ਰੱਖਣ ਤੇ ਵਸਤੂ ਸੰਤ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸਤ ਵੀ ਹੈ। '
4. ਸਿਆਦ ਅਵੱਕਤਵਯ - ਦੋਹਾਂ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਾਰ ਰੱਖਣ ਤੇ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਬੋਲਨਾ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਬੋਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਵੱਕਤਵਯ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਨਾ ਆਖਣਯੋਗ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।
5. ਸਿਆਦਆਸਤੀ ਅਵੱਕਤਵਯ - ਵਸਤੂ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਸਤ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਅਵਕਤਵਯ (ਨਾ ਆਖਣਯੋਗ) ਹੈ।
6. ਸਿਆਦ ਨਾਸਤੀ ਅਵੱਕਤਵਯ - ਵਸਤੂ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਨਾ ਆਖਣਯੋਗ ਹੈ।
7 . ਸਿਆਦਆਸਤੀ-ਨਾਸਤੀ ਅਵਕਤਯ ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਪੱਖ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਕ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਅਵਕਤਵਯ ਹੈ।
ਆਸਤੀ-ਨਾਸਤੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਤ-ਅਨਿਤ, ਭੇਦ-ਅਭੇਦ, ਖਾਸਆਮ ਆਦਿ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਸਪਤ ਭੰਗੀ ਆਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਖਣ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਸਤ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜਾਂ ਵਿਕਲਪ ਹਨ।
65
d