Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 02

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 430

६२८
द्रव्यार्थिकनयः दशविधा ० પહિલો દ્રવ્યારથ નયો, દસ પ્રકાર તસ જાણો રે; ર શુદ્ધ અકર્મોપાધિથી, દ્રવ્યાર્થિક ધુરિ આણો રે પાલા (૬૩) ગ્યાન. સ દ્રવ્યાર્થનય ૧, પર્યાયાર્થનય ૨, નૈગમન ૩, સંગ્રહનય ૪, વ્યવહારનય ૫, ઋજુસૂત્રનય ૬, શબ્દનય ૭, સમભિરૂઢનય ૮, એવંભૂતનય ૯ - એ નવ નયના નામ. प्रथमनयभेदानाचष्टे - 'द्रव्ये ति।
द्रव्यार्थनय आद्यो हि दशधा स विभिद्यते।
अकर्मोपाधिना शुद्ध आद्यो द्रव्यार्थ उच्यते ।।५/९ ।। र प्रकृते दण्डान्वयस्त्वेवम् - आद्यो हि द्रव्यार्थनयः। स दशधा विभिद्यते। अकर्मोपाधिना "કોઃ શુદ્ધઃ દ્રવ્યાર્થક ઉચ્ચતતા/// स द्रव्यार्थ-पर्यायार्थ-नैगम-सङ्ग्रहादिभेदेन ये नव नया दिगम्बरपद्धत्या नामतो दर्शिताः तन्मध्ये र्श आद्यो हि द्रव्यार्थनयः = द्रव्यार्थिकनयः। अवधारणार्थेऽत्र हिः दृश्यः, “हि हेताववधारणे” (अ.स. क परिशिष्ट - २३) इति अनेकार्थसङ्ग्रहवचनात् । तन्मते द्रव्यमेव वस्तु, न तु पर्यायाः, तेषां तन्मतेन है, अवस्तुत्वात् । अत एव द्रव्यमर्थोऽस्येति द्रव्यार्थिकोऽयमुच्यते । इदमेवाभिप्रेत्योक्तं विशेषावश्यकभाष्ये - “વ્યક્રિયસ્ત રૂવૅ વહ્યું” (વિ.કી.મી.રૂ૫૮૮) રૂઢિા તલુ¢ નયધવાયાં સર્વાર્થસિદ્ધ “દ્રવ્યમ્ અર્થ: ૧ = પ્રયોનનમ્ ગતિ દ્રવ્યર્થ” (ન.ઇ.પુસ્તક-9/T.9/.9૧૭ + ૪.શિ.૭/૬) તિા “ટ્રવ્ય = સત્તા તિ यावत्, तत्र अस्ति इति मतिः अस्य द्रव्यास्तिकः” (स.त.१/३/भा.२/पृ.२७१) इति सम्मतितर्कवृत्तिकारः |
અવતરણિકા :- અવસરસંગતિથી પ્રાપ્ત થયેલ પ્રથમ દ્રવ્યાર્થિકનયના ભેદોને ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે.
શ્લોકાથ:- પ્રથમ નય દ્રવ્યાર્થનય છે. તેના દશ પ્રકારે ભેદ પડે છે. અકર્મઉપાધિથી પ્રથમ શુદ્ધ દ્રવ્યાર્થિકનય કહેવાય છે. (પ૯િ)
જ દ્રવ્યાર્થિકનયની વ્યાખ્યા જ વ્યાખ્યાર્થી:- દ્રવ્યાર્થનય, પર્યાયાર્થિનય, નૈગમ, સંગ્રહ વગેરે ભેદથી જે નવ નવો દિગંબરપદ્ધતિ મુજબ છે નામ ગ્રહણ કરવા પૂર્વક પૂર્વે દર્શાવેલા હતા, તેમાંથી સૌપ્રથમ નય દ્રવ્યાર્થિકાય છે. “હેતુ અને અવધારણ વા અર્થમાં ‘દિ' વપરાય” – આ મુજબ અનેકાર્થસંગ્રહકોશના પૂર્વોક્ત (૨/૧, ૩/૮) વચન મુજબ મૂળ શ્લોકમાં
જણાવેલ “દિ' અવધારણ અર્થમાં જાણવો. મતલબ કે પ્રથમનય દ્રવ્યાર્થિક જ છે. તેના મતે દ્રવ્ય જ વસ્તુ એ છે, સત્ છે. પર્યાયો વસ્તુ નથી. કેમ કે તેના મતે પર્યાયો અસત્ છે. માટે જ દ્રવ્ય જેનું પ્રયોજન છે તે દ્રવ્યાર્થિક આમ કહેવાય છે. આ જ અભિપ્રાયથી વિશેષાવશ્યકભાષ્યમાં જણાવેલ છે કે “દ્રવ્યાર્થિકના મતે દ્રવ્ય વસ્તુ = વાસ્તવિક સત્ પદાર્થ છે.” તે દ્રવ્યાર્થિકનયની વ્યુત્પત્તિ કષાયપ્રાભૃતની જયધવલા વ્યાખ્યામાં તેમજ તત્ત્વાર્થસૂત્રની સર્વાર્થસિદ્ધિ વ્યાખ્યામાં આ પ્રમાણે બતાવેલ છે કે “દ્રવ્ય જેનું પ્રયોજન હોય તે દ્રવ્યાર્થિક કહેવાય.” તે દ્રવ્યાર્થિકનું બીજું નામ દ્રવ્યાસ્તિક છે. તેની વ્યુત્પત્તિ સંમતિતર્કવ્યાખ્યાકાર શ્રીઅભયદેવસૂરિજી 1. દ્રવ્યાર્થિવસ્થ દ્રવ્ય વસ્તુ