Bij Ne Ketar Joi Che

Author(s): Ratnasundarsuri
Publisher: Ratnasundarsuriji

Page 5

કે જેના જેના સહયોગથી આ જીવન ચાલી રહ્યું છે એ તમામને તું એકવાર ગંભીરતાથી સ્મૃતિપથ પર લાવી દે. મમ્મીની સાથે તારે પપ્પાને ય યાદ કરવા પડશે. ભાઈની સાથે તારે કુટુંબને ય યાદ રાખવું પડશે. શિક્ષકની સાથે તારે મિત્રોને ય યાદ રાખવા પડશે. સમાજની સાથે સરકારને ય તારે સ્મૃતિપથમાં રાખવી પડશે. માનવસૃષ્ટિની સાથે પશુસૃષ્ટિને ય તારે સ્મૃતિનો વિષય બનાવવી પડશે. પછી ?
તું આમાં એકની પણ સાથે છળકપટ નહીં કરી શકે કે એકની પણ સાથે તું દુર્વ્યવહાર નહીં આચરી શકે. કારણ કે આ તમામને તે લાગણીના માધ્યમે નિહાળ્યા છે અને લાગણીનો એક જ સ્વભાવ છે, આગ જેવો. આગ જેમ લાકડાને ખાઈ જાય છે, બસ, લાગણી એ જ રીતે દોષોને પી જાય છે.
મહારાજ સાહેબ,
આપનો પત્ર વાંચ્યો. હું એમ સમજ્યો છું કે લાગણીના પ્રવાહને જીવંત રાખવા માટે ઋણસ્મરણ એ શ્રેષ્ઠ કોટિનો વિકલ્પ છે એમ આપ કહેવા માગો છો પણ મનમાં પ્રશ્ન એ ઊઠે છે કે આમાં પરમાત્મા, સંત, સજ્જન વગેરે ક્યાં આવ્યા ? કારણ કે એ સહુનું ૠણ આપણાં પર ચડ્યું હોય એવું સ્પષ્ટ અનુભવાતું નથી. તો પછી એ સહુ પ્રત્યેના લાગણીના પ્રવાહને જીવંત રાખવાનો વિકલ્પ કર્યો ?
દર્શન, લાગણીના પ્રવાહને જીવંત રાખવાનો એક શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ જેમ ઋણસ્મરણ છે તેમ બીજો શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ ગુણસ્મરણ છે. જેઓના સહયોગથી આ જીવન ચાલી રહ્યું છે એ તમામનો સમાવેશ જો ઋણસ્મરણમાં કરી શકાય તો જેઓને આદર્શ બનાવવાથી આ જીવન સરસ બનાવી શકાય તેમ છે એ તમામનો સમાવેશ ગુણસ્મરણમાં કરી શકાય.
જેના પણ જીવનમાં આ ૠણસ્મરણ અને ગુણસ્મરણ, એ બન્નેએ મહત્ત્વનું સ્થાન જમાવ્યું છે એનું જીવન પ્રસન્નતાથી તરબતર ન રહે તો જ આશ્ચર્ય ! એનું હૃદય સંવેદનશીલ ન બન્યું રહે તો જ આશ્ચર્ય ! એનું અંતઃકરણ ઉદાર ન બને તો જ આશ્ચર્ય ! તને કદાચ
ખબર નહીં હોય કે બુદ્ધિ જ્યાં ચમત્કૃત થઈ જાય છે ત્યાં માણસ ખુશ થઈને પાછો ફરી જાય એ શક્ય છે, તાળીઓ પાડીને પાછો ફરી જાય એ શક્ય છે, ધન્યવાદ આપીને પાછો ફરી જાય છે એ શક્ય છે, રાજીનો રેડ થઈને પાછો ફરી જાય એ શક્ય છે, પણ માણસ જ્યાં લાગણીશીલ બની જાય છે, હૃદય એનું જ્યાં ગદ્ગદ બની જાય છે, ચિત્ત એનું જ્યાં પ્રેમસભર બની જાય છે ત્યાં એ કંઈક ને કંઈક આપ્યા વિના પાછો ફરી શકતો નથી. પોતાના સ્વાર્થને ધક્કો લાગે એવું પરમાર્થનું એકાદ નાનકડું પણ સત્કાર્ય કર્યા વિના એ રહી શકતો નથી. હૃદયને ઝંકૃત કરી દે એવું નાનકડું પણ સુકૃત કર્યા વિના એ રહી શકતો નથી.
તેં આ અંગ્રેજી પંક્તિ ક્યાંક વાંચી તો હશે ને ?
YOU CAN GIVE WITHOUT LOVING
BUT YOU CAN NOT LOVE WITHOUT GIVING.
અર્થ આનો સ્પષ્ટ છે.
વગર પ્રેમે પણ તમે કંઈક આપી શકો છો પણ જો તમે પ્રેમસભર છો તો તો આપ્યા વિના તમે રહી જ નથી શકતા. આ વાસ્તવિકતા એટલું જ જણાવે છે કે જ્યાં કેવળ છોડવાની જ પ્રક્રિયા છે ત્યાં પ્રેમની ગેરહાજરી સંભવી શકે છે પણ જો હૃદયમાં પ્રેમ હાજર છે તો ત્યાં આપવાની પ્રક્રિયા અમલી બન્યા વિના રહેતી જ નથી.
પ્રથમ પત્રમાં તેં મને પુછાવ્યું છે ને કે ‘દાનની જરૂર જ શી છે ?’ એનો ટૂંકો જવાબ એટલો જ છે કે જેમ મડદાને ઑક્સિજનની જરૂર હોતી નથી પણ જીવતાને ઑક્સિજન વિના ચાલતું જ નથી તેમ બુદ્ધિને દાનની જરૂર લાગતી નથી પણ હૃદય તો દાન કર્યા વિના રહી શકતું જ નથી, સમજી જજે.
મહારાજ સાહેબ,
ગત પત્રના આપના લખાણે મને રીતરસનો ખળભળાવી મૂક્યો છે. મેં મારા ખુદના જીવનમાં આ વાસ્તવિકતાનો અનુભવ અનેક વખત કર્યો છે કે બુદ્ધિને ચમત્કૃત
૧૦