________________
છે
પદ્ધ
આપની સાથેના આટલા લાંબા પત્રવ્યવહાર પછી હું મારા માટે એટલું તો ચોક્કસ કહીશ કે ‘છોડી દેવાની ઇચ્છા' હજી મારા હૃદયમાં હું પ્રતિષ્ઠિત નથી કરી શક્યો પણ *જીવવાની’ ‘ભોગવવાની’ અને ‘ભેગું કરવાની’ ઇચ્છાને તિલાંજલિ આપી દેવામાં તો મને ઠીક ઠીક પ્રમાણમાં સફળતા મળી છે. અત્યારે તો એક જ ઇચ્છાને અમલી બનાવવા તરફ મેં લક્ષ્ય કેન્દ્રિત કર્યું છે અને એ ઇચ્છા છે ‘ઘટાડતા રહેવાની.’ આપે એ અંગે એટલું સરસ માર્ગદર્શન આપ્યું છે કે એના અમલમાં મને કોઈ જ તકલીફ પડે એવું અત્યારે લાગતું નથી છતાં કો'ક ચોક્કસ ભયસ્થાનો ધ્યાનમાં રાખવા જેવા હોય તો આપશ્રી એ તરફ અચૂક મારું ધ્યાન દોરશો.
દર્શન, પ્રથમ ત્રણ ઇચ્છાવાળા જીવોમાંથી તેં તારી જાતની બાદબાકી કરી નાખી છે. એ બદલ તને ખૂબ ખૂબ ધન્યવાદ છે. છોડી દેવાની ઇચ્છા તારા હૃદયમાં ભલે આજે પ્રતિષ્ઠિત ન થઈ હોય પણ એટલું તો તને ચોક્કસ કહીશ કે જીવનમાં લક્ષ્યસ્થાને તો એ ઇચ્છાને જ ગોઠવી દેજે. કારણ કે કચરાથી સંપૂર્ણ રહિત એવું ઘર રહેવા મળતું હોય ત્યારે અલ્પ કચરાવાળા ઘર પર પસંદગી ઉતારવામાં જો લેશ બુદ્ધિમત્તા નથી તો પદાર્થના સંગ્રહ વિનાનું અને પદાર્થની આસક્તિ વિનાનું સંયમજીવન આજના કાળે પણ જ્યારે ઉપલબ્ધ છે ત્યારે અલ્પ પદાર્થોવાળા કે અલ્પ આસક્તિવાળા સંસારીજીવન પર પસંદગી ઉતારવામાં કોઈ જ બુદ્ધિમત્તા નથી.
આ વાત હું તને મારા ખુદના અનુભવના આધારે લખી રહ્યો છું. જીવનના શરૂઆતનાં ૧૯ વરસ મેં સંસારી જીવનમાં પસાર કર્યા છે અને છેલ્લાં ૪૧ વરસથી હું સંયમજીવનની મસ્તી માણી રહ્યો છું. એ બન્ને જીવન વચ્ચેનો તફાવત જણાવતાં તને બિંદુ-સિંધુની ઉપમા આપીશ તો એમાં બિંદુનું અપમાન થતું લાગશે.
કારણ કે બિંદુ-સિંધુ વચ્ચે જે અંતર છે એ તો માત્રાત્મક જ છે જ્યારે સંસારીજીવનસંયમજીવન વચ્ચે જે અંતર છે એ તો ગુણાત્મક છે. હું શું કહેવા માગું છું એ તું સમજી ગયો હોઈશ.
મહારાજ સાહેબ,
બિંદુ-સિંધુ વચ્ચેનો તફાવત માત્રાત્મક છે જ્યારે સંસારીજીવન-સંયમજીવન વચ્ચેનો તફાવત ગુણાત્મક છે. આપના આ કથન પર સહેજ વિશેષ પ્રકાશ પાડશો તો આનંદ થશે.
દર્શન, પતાસા-પેંડા વચ્ચે જે તફાવત અનુભવાય છે એ તફાવત શેનો છે? માત્રાનો. પતાસામાં મીઠાશની જે માત્રા છે, પૈડામાં એના કરતાં મીઠાશ વધુ છે. પણ લીમડા-કેરી વચ્ચે જે તફાવત અનુભવાય છે એ તફાવત શેનો છે ? ગુણનો. લીમડાનો સ્વાદ છે કડવો, કેરીનો સ્વાદ છે મીઠો. માત્રાનો તફાવત સરભર કરી શકાય છે પણ ગુણના તફાવતને સરભર કરી શકાતો નથી. સિંધુ આખરે છે શું? બિંદુઓનો સમૂહ. બિંદુ આખરે છે શું? સિંધુનો અંશ. બસ, માત્ર માત્રાનો જ તફાવત આ બન્ને વચ્ચે હોવાના કારણે બિંદુને સિંધુમાં અને સિંધુને બિંદુમાં રૂપાંતરિત કરી શકાય છે પરંતુ સંસારીજીવન એ છે આધિ-વ્યાધિ અને ઉપાધિમય જ્યારે સંયમજીવન એ છે સમાધિમય.
સંસારીજીવનની આધારશિલા છે સાધન, જ્યારે સંયમજીવનની આધારશિલા છે, સાધના. બહિર્મુખ બન્યા વિના સંસારી જીવન જામતું નથી જયારે અંતર્મુખ બન્યા વિના સંયમજીવન જામતું નથી. વિષય સુખોની રમણતાનું બીજું નામ છે સંસારીજીવન જ્યારે આત્મસુખની રમણતાનું બીજું નામ છે સંયમજીવન. શરીર અને મન જ કેન્દ્રસ્થાને રહે એ છે સંસારીજીવન જ્યારે આત્મા જ કેન્દ્રસ્થાને રહે એ છે સંયમજીવન. આ તફાવત માત્રાનો નથી પણ ગુણનો છે. અને એટલે જ સંસારી જીવનનું સંયમજીવનમાં કે સંયમજીવનનું સંસારી જીવનમાં રૂપાંતરણ શક્ય નથી. કલ્પી લેજે તું કે સંયમજીવનના સ્વીકારનું અમારું સત્ત્વ અમને પ્રસન્નતાના ગગનમાં કેવું વિતરણ કરાવતું હશે ?
દર્શન, ખૂબ ગંભીરતાથી તને કહું છું કે સર્વજીવરક્ષક આ સંયમજીવનના વિકલ્પ પર પસંદગી ઉતારવા માટે હજી પણ તું તારા મનને તૈયાર કર. કલ્પનામાં ય નહીં હોય એવી પ્રસન્નતા તારી અનુભૂતિ બન્યા વિના નહીં રહે.
