________________
છે કે બીજાનું કરવા જઈએ એટલે જાતનું ગૌણ બનાવવું જ પડે. ના, હકીકત એ છે કે સો રૂપિયાની નોટ મેળવનારને જેમ સો રૂપિયાની અંદર દસ રૂપિયા મળી જ રહે છે, ઘરની દીવાલમાંથી મુક્ત થઈને બહાર આવનારને જેમ વિરાટ આકાશ મળે છે, તેમ સર્વનાં હિતની કે સુખની ચિંતા કરનારનું પોતાનું હિત કે સુખ અકબંધ બની જ રહે છે. આ હકીકતનો હૃદયગત સ્વીકાર એટલા માટે જરૂરી છે કે સ્વાર્થવિસર્જન માટે મનમાં કોઈ કચવાટ ઊભો ન રહે. પરાર્થકરણ માટે મનનો ઉત્સાહ સદાય ઉછળતો જ રહે.
પરોપકારની તક ઝડપવામાં મન ક્યારેય પાછું ન પડે. અન્યનાં દુઃખ સામે પોતાનું દુઃખ ક્યારેય મહત્ત્વનું ન બની રહે. અન્યનાં સુખ ખાતર પોતાનાં સુખને છોડવામાં ક્યારેય હિચકિચાટ ઊભો ન રહે. ત્યાગ કે દાન ક્યારેય ઉદ્વેગનું કારણ ન બની રહે, સંગ્રહ કે આવક માટે મન ક્યારેય પાગલ ન બન્યું રહે. કરી જોજે આ હકીકતનો હૃદયગત સ્વીકાર ! સ્તબ્ધ થઈ જઈશ.
અમે કેવા ભ્રમમાં છીએ ? - ત્યાગ એટલે છોડી દેવું, દાન એટલે આપી દેવું, આ છે અમારી માન્યતા અને ત્યાગ તથા દાન એટલે વ્યાપક બનાવી દેવું, આ છે વાસ્તવિકતા. નસીબદાર માનું છું મારી જાતને કે આપના તરફથી મને આ સ્પષ્ટ અને સમ્યફ સમજ પ્રાપ્ત થઈ છે. ઇચ્છું છું કે આ દિશામાં આપ હજી વિશેષ ને વિશેષ પ્રકાશ પાડો.
દર્શન, દાનના કેન્દ્રમાં જ્યારે પ્રેમસભર હૈયું જ છે ત્યારે એ પ્રેમને તું સહેજ વ્યવસ્થિત સમજી લે એ જરૂરી છે. શ્રેષ્ઠ પ્રેમ એ છે કે જ્યાં લેવાવાળો કે દેવાવાળો કોઈ ન હોય તો ય એ વહે છે. અર્થાત પ્રેમનો સ્વીકાર કરનાર હાજર હોય કે ન હોય, પ્રેમનો પ્રતિભાવ આપનાર હોય કે ન હોય, બસ, હૃદયમાંથી પ્રેમ વહ્યા જ કરે છે. જાહેર રસ્તા પર રાતના સમયે પ્રકાશ આપતી લાઇટ તેં જોઈ છે ને? એ રસ્તેથી કોઈ પસાર થનાર કોઈ હોય કે ન હોય, લાઇટ પ્રકાશ આપતી જ રહે છે. એ પ્રકાશ જેના પર પડતો હોય એ કોઈ પ્રતિભાવ આપે ક ન આપે લાઇટ પ્રકાશ આપતી જ રહે છે.
બસ, શ્રેષ્ઠ પ્રેમ આવો છે. એને નથી પડી હોતી સ્વીકારની કે નથી પડી હોતી પ્રતિભાવની. એ ઇન્કાર છતાં ય વહ્યા કરે છે તો ગલત પ્રતિભાવ છતાં ય વહ્યા કરે છે. તું કદાચ પૂછીશ, આવો પ્રેમ કોની પાસે હોય ? જવાબ એનો એ છે કે આવા પ્રેમના માલિક પરમાત્મા હોય છે. એમના હૃદયમાંથી પ્રેમ વહ્યા જ કરતો હોય છે. કોઈ એમના પ્રેમને ઝીલે કે ન ઝીલે, એમના પ્રેમનો પ્રતિભાવ કોઈ પ્રેમથી આપે કે દ્વેષથી આપે. એની એમને પડી નથી હોતી. પુખ સુવાસ પ્રસરાવે જ છે, લાઇટ પ્રકાશ આપે જ છે, બસ, પરમાત્માનું હૈયું પ્રેમ વહાવ્યા જ કરે છે.
મહારાજ સાહેબ,
આપના ગત પત્રે સમજણની એક નવી જ દિશા ખોલી આપી છે. ત્યાગ કે દાન અંગે મારા મનમાં એવો ખ્યાલ હતો કે ઈટ પર નાખેલું પાણીનું ટીપું જેમ નામશેષ થઈ જાય છે તેમ ત્યાગ કે દાનમાં જે કાંઈ પણ અપાય છે એ નામશેષ થઈ જાય છે. પણ આપે આખી વાત જુદી જ રીતે રજૂ કરી.
દૂધમાં પડીને સાકર જે રીતે વ્યાપક બની જાય છે, બસ, એ જ રીતે ત્યાગ કે દાનમાં જે કાંઈ પણ અપાય છે, સર્વનાં હિત કે સુખ માટે જે કાંઈ પણ સ્વાર્થવિસર્જન થાય છે એમાં ખલાસ તો કાંઈ જ થતું નથી. બલ્ક, એ બધું જ વ્યાપક બની જાય છે. મને એમ લાગે છે કે બુદ્ધિમાં અમારી જાતને ખાં માનતા અને સમ્યફ સમજણના ક્ષેત્રે સાવ મૂર્ખ જ સાબિત થઈએ તેમ છીએ. કારણ કે ત્યાગ અને દાન જેવાં અતિ ઉદાત્ત પરિબળ માટે ય
દર્શન,
મધ્યમ પ્રેમ એ છે કે જે લેનારો હોય તો જ વહે છે અને લેનારો ઉપસ્થિત હોય ત્યારે જ વહે છે. અર્થાતુ પોતાના આપેલ પ્રેમનો સ્વીકાર કરનાર કોઈ હાજર હોય તો જ
