________________
અંગેનું આપનું માર્ગદર્શન. | દર્શન, એક નવા જ ક્ષેત્ર તરફ આ પત્રમાં હું તારું ધ્યાન દોરવા માગું છું. આપણે ત્યાં સામાન્યથી ચાર પુરુષાર્થની વાત આવે છે. અર્થ પુરુષાર્થ, કામ પુરુષાર્થ, ધર્મ પુરુષાર્થ અને મોક્ષ પુરુષાર્થ. જેના જીવનમાં કેન્દ્રસ્થાને અર્થપુરુષાર્થ જ હોય છે એ વ્યક્તિ સહુથી તૂટતો જાય છે, સહુ સાથે તોડતો જાય છે. અર્થાતુ પૈસા ખાતર એ સગા બાપ સાથે ય દુશ્મનાવટ આદરી બેસે છે તો જિગરજાન મિત્ર સાથે ય વિશ્વાસઘાત કરી બેસે છે. પોતાના દીકરાને ય ઘરની બહાર તગેડી મૂકે છે તો પોતાના ઉપકારી પ્રત્યેય કૃતઘ્ન બની બેસે છે. પોતાની પત્નીને ય સળગાવી બેસે છે તો પોતાના ભાગીદારને ય કોર્ટમાં ઢસડી જાય છે.
ટૂંકમાં, સંપત્તિને કેન્દ્રમાં રાખવા જતાં જીવોને એ પરિધિ પર ફેંતો જ જાય છે. આવા જીવને પ્રેમ સાથે કાંઈ નાહવા-નિચોવાનું ય હોતું નથી. પૈસા મળતા હોય તો એકવાર એ પોતાનો જાન પણ જોખમમાં મૂકવા તૈયાર થઈ જાય છે અને પૈસા જતા હોય તો એકવાર એ કો'કનો જાન લેવા પણ તૈયાર થઈ જાય છે.
પૈસા મળતા હોય તો એ ગુંડાના ચરણ ચાટવા ય તૈયાર થઈ જાય છે અને પૈસા આપવા પડે તેમ હોય તો એ પરમાત્માને છોડી દેવા ય તૈયાર થઈ જાય છે. આવા અધમાધમ કક્ષાનું જીવન જીવતા માણસ પાસે પ્રેમની અને એના ફળસ્વરૂપે જીવનમાં સહજરૂપે અમલી બનતા ત્યાગની કે દાનની વાત કરવા જવામાં સિવાય નુકસાન, બીજું કાંઈ જ નથી બનતું. વાંદરાને સલાહ આપવા ગયેલ સુગરીને નુકસાનીમાં જ ઊતરવું પડ્યું હતું ને? સાવધાન !
સ્થાન આપતી જ હોય છે. લગ્નજીવનમાં પ્રવેશ એ કામપુરુષાર્થને જ આભારી છે ને ? જેની સાથે લગ્નના સંબંધે એ બંધાય છે, એને ખુશ રાખવા, એને પ્રસન્ન રાખવા, એને સ્વસ્થ રાખવા એ કદાચ લાખો રૂપિયા ખરચવા પડે તો એ માટેય એકવાર તો તૈયાર થઈ જ જાય છે. એના સુખ ખાતર એ પોતાનું સુખ જતું કરવા ય તૈયાર થઈ જાય છે તો કષ્ટોને અપનાવવા ય તૈયાર થઈ જાય છે. - ટૂંકમાં, અર્થપુરુષાર્થમાં કેન્દ્રસ્થાને જડ એવી સંપત્તિ જ હોય છે જ્યારે કામપુરુષાર્થમાં કેન્દ્રસ્થાને જીવંત એવી એકાદ પણ વ્યક્તિ હોય જ છે અને એટલે જ કામપુરુષાર્થવાળો અર્થપુરુષાર્થવાળા જેટલો ભયંકર, કૂર કે ઘાતકી નથી બની શકતો. કામી માણસ લોભી જેટલો પ્રેમહીન કે લાગણીહીન નથી બની શકતો. કામાંધ માણસ લોભાંધ જેટલો અપ્રજ્ઞાપનીય નથી બની શકતો. અને એટલે જ એ પ્રેમની વાત સમજી શકે છે, લાગણી અને સ્નેહને જીવંત રાખી શકે છે. દાન અને ત્યાગ માટે તત્પર બની શકે છે. અન્યના દુ:ખની વેદનાને સમજી શકે છે, અન્યની પ્રસન્નતાને પ્રાધાન્ય આપી શકે છે. તને કદાચ ખબર નહીં હોય પણ શાસ્ત્રકારોએ અર્થચિંતાને ‘અધમમાં મૂકી છે પણ કામચિંતાને તો ‘મધ્યમ માં જ મૂકી છે.
આનો અર્થ શું? આ જ કે કામને રામ સુધી લઈ જવામાં હજી કદાચ સફળતા મળી જાય એ શક્ય છે પણ અર્થને અરિહંત સુધી લઈ જવામાં સફળતા મળવી તો ખૂબ જ મુશ્કેલ છે. કામાંધને અંતસમયે ય પશ્ચાતાપના અગ્નિમાં પાવન બનાવવો સહેલો છે પણ લોભાંધને તો અંત સમયે પણ પશ્ચાતાપથી યુક્ત બનાવવો મુશ્કેલ છે.
રામાયણનો રાવણ અને મહાભારતનો દુર્યોધન, એ બન્ને દૃષ્ટાન્ત નજર સામે જ છે ને? ‘આના કરતાં સીતાને મેળવવાના પ્રયત્નો ન કર્યા હોત તો સારું થાત' આવો વિચાર રાવણને અંત સમયે પણ આવ્યો છે પણ અંત સમયે લોહીના ખાબોચિયામાં તરફડી રહેલા દુર્યોધને તો અશ્વત્થામાને ‘પાંચેય પાંડવોનાં માથાં લઈ આવવાની આજ્ઞા કરી છે ! સમજી શકે છે ને તું લોભની ભયંકરતા ? એ ખુદ મરે છે, અનેકને મારતો જાય છે !
દર્શન,
અર્થપુરુષાર્થ પછી બીજા નંબરમાં આવે છે કામપુરુષાર્થ. જેના જીવનમાં કેન્દ્રસ્થાને હોય છે કામપુરુષાર્થ, એ વ્યક્તિ પોતાનાં સુખ ખાતર એકાદ વ્યક્તિને પોતાના જીવનમાં
૩૯
