________________
છે તેઓ પ્રત્યેનું અમારું માનસિક વલણ આ હતું કે એમનું સુખ એ અમારું દુઃખ હતું અને એમનું દુઃખ એ અમારું સુખ હતું ! પણ ના, હવે એ વલણને તો હૃદયમાં સ્થાન ન આપવાનો મારો નિર્ધાર પાકો જ છે.
૧૬
જ છે પણ, સજ્જનોમાં અપ્રગટરૂપે રહેલા દોષોને ય આપણે શોધતા રહ્યા છીએ. ઘરમાં તો આપણી નજર આપણે દોષો તરફ કેન્દ્રિત કરી જ છે પણ, મંદિરમાં ય આપણે આ જ ધંધા કર્યા છે. હવે આ સ્થિતિમાં આપણામાં ગુણો શોધવાના કોઈ પ્રયત્નોમાં કરે તો એમાં એને સફળતા કેટલી મળે ? ' અરે, આપણે ખુદ આપણામાં ગુણો શોધવા લાગીએ તો એમાં આપણને સફળતા કેટલી મળે? આ વાત હું તને એટલા માટે જણાવી રહ્યો છું કે પત્રવ્યવહારમાં આવનારી ગુણોની વાતો વાંચીને તું સાવ નિરાશ ન બની જાય કે ‘આપણામાં આવા ગુણોનું તો સાવ દેવાળું જ છે !” ના, ભંગારના વેપારીની દુકાનમાં હીરા-માણેકનાં દર્શન થાય તો આપણા જેવા દોષસેવક-દોષદર્શકના જીવનમાં ગુણોનાં દર્શન થાય. પણ, એટલા માત્રથી આપણે હતાશ થવાની જરૂર નથી કે આપણે આ જીવન હારી ગયા ! ના, બાજી સુધારી લેવી હજી આપણા હાથમાં છે. કારણ કે આપણી નજર સામે કદાચ આપણો ભૂતકાળ અને વર્તમાનકાળ જ છે પણ અનંતજ્ઞાનીઓની નજર તો આપણા ભવિષ્યકાળ તરફ છે.
બગડેલા છીએ' એની સામે આપણી નજર છે જ્યારે ‘સુધરી શકીએ તેમ છીએ એ સંભાવનાનો ખ્યાલ જ્ઞાનીઓને છે. દોષોની વાસ્તવિકતાએ આપણે વ્યથિત છીએ જ્યારે ગુણોની સંભાવનાએ જ્ઞાનીઓ સ્વસ્થ છે. હકીક્ત જ્યારે આ જ છે ત્યારે આપણે આ એક જ કામ કરવા જેવું છે. જ્ઞાનીઓની નજરમાં રહેલ ‘સંભાવના'ને ‘વાસ્તવિકતા'ના સ્તર પર લાવવા કટિબદ્ધ બની જઈએ. બસ, વાત પૂરી થઈ જાય છે.
દર્શન,
આ પત્રવ્યવહાર આગળ લંબાવતા પહેલાં એક અતિ મહત્ત્વની વાસ્તવિકતા પર તારું ખ્યાન દોરવા માગું છું. તે કોઈ ભંગારના વેપારીને જોયો તો હશે ને? એની દુકાનમાં ઝૂંપડપટ્ટીમાંથી તો ભંગાર આવે જ પણ, વાલકેશ્વરમાંથી ય ભંગાર આવે. વિધવાને ત્યાંનો ભંગાર તો એની દુકાનમાં હોય જ પણ, વાંઢાને ત્યાંનો ભંગાર પણ એની દુકાનમાં હોય. હોળીના દિવસે તો એ ભંગાર માટે તલપતો હોય પણ, દિવાળીના દિવસે ય એનો રસ ભંગારમાં જ હોય. એ મુંબઈમાં તો ભંગાર શોધતો હોય પણ, મહાબળેશ્વરમાં પણ એની નજર ભંગારભૂખી જ હોય.
ટૂંકમાં, ભંગારના વેપારીને ભંગાર સિવાય બીજા એકેયમાં રસ ન હોય. હવે આ વેપારી પાસે તું ઝવેરાતની કે સોના-ચાંદીની વાતો કરવા લાગે તો એમાં તને સફળતા કેટલી મળે? આ વેપારીની દુકાનમાં પ્રવેશીને તું હીરા-માણેક શોધવા લાગે તો એમાં તને સફળતા કેટલી મળે ? આ વેપારીને તું સોના-ચાંદી તરફ આકર્ષિત કરવા માગે તો એમાં તને સફળતા કેટલી મળે ? કહેવું જ પડશે તારે, કે જરાય નહીં.
બસ, આ જ વાસ્તવિકતા સર્જાઈ છે મારા-તારા અને આપણા સહુનાં જીવનમાં. અનંતકાળના સંસાર પરિભ્રમણમાં આપણે એક જ કામ કર્યું છે. દોષો સેવવાનું અને દોષો જોવાનું. ક્રોધ આપણે કરતા રહ્યા છીએ અને અન્યના રહેલ ક્રોધ જોઈને એની નિંદા આપણે કરતા રહ્યા છીએ. વાસનામાં આપણે ગળાબૂડ રહ્યા છીએ અને અન્યમાં રહેલ વાસનાને આપણે કાતિલ નજરે જોતા રહ્યા છીએ. દુર્જનમાં રહેલ દોષો તો આપણે જોયા
મહારાજ સાહેબ,
આપના ગત પત્રે સાચે જ મને નિરાશાની ગર્તામાં સરકી જતા બચાવી લીધો. કારણ કે પત્રવ્યવહારના માધ્યમે આપ અનંતજ્ઞાનીઓએ ફરમાવેલા ગુણોની જે પણ વાતો લખતા હતા એ વાતોની સામે જ્યારે મારા દોષસભર જીવનની સરખામણી કરતો
