Book Title: Bhikshu Agam Visjay kosha Part 2
Author(s): Vimalprajna, Siddhpragna
Publisher: Jain Vishva Bharati

View full book text
Previous | Next

Page 698
________________ आगम विषय कोश - २ अप्पणी असझाइए सज्झायं करेत्तए । कप्पइ हं अण्णमण्णस्स वायणं दलइत्तए ॥ (व्य ७/१७, १९) साधु अथवा साध्वी अस्वाध्यायकाल में स्वाध्याय नहीं कर सकते। वे अपने शरीरसंबंधी अस्वाध्यायिक होने पर स्वाध्याय नहीं कर सकते, परस्पर वाचना दे सकते हैं । ४. अस्वाध्यायिक में स्वाध्याय से हानि उम्मायं च लभेज्जा, रोगायकं च पाउणे दीहं । तित्थकर भासियाओ, खिप्पं धम्माओ भंसेज्जा ॥ इह लोए फलमेयं, परलोए फलं न देंति विज्जाओ । आसायणा सुयस्स य, कुव्वति दीहं तु संसारं ॥ (निभा ६१७७, ६१७८) अस्वाध्यायकाल में स्वाध्याय करने वाला उन्मत्त हो सकता है, दीर्घकालिक रोग और आतंक से ग्रस्त हो सकता है, अर्हत्भाषित धर्म से शीघ्र भ्रष्ट हो सकता है - यह इहलौकिक दुष्परिणाम है। ज्ञानाचार की विराधना करने वाला ज्ञानावरणीय कर्म का बंध करता है, जिसके उदय से परलोक में विद्याएं साधने पर भी सिद्ध नहीं होती हैं । श्रुत की आशातना संसार को बढ़ाती है । (अस्वाध्याय में स्वाध्याय से श्रुतज्ञान की अभक्ति, लोकविरुद्ध व्यवहार आदि दोष उत्पन्न होते हैं । — श्रीआको १ अस्वाध्याय) ५. अस्वाध्यायिक - परिज्ञान हेतु कालप्रेक्षा एसो उ असज्झाओ, तव्वज्जिय झाओ तत्थिमा जतणा । सज्झाइए वि कालं, कुणति अपेहित्तु चउलहुगा ॥ पंचविधमसज्झायस्स, जाणणट्ठाय पेहए कालं ..... (व्यभा ३१५३, ३१५५) अस्वाध्यायिक में स्वाध्याय वर्जित है । स्वाध्यायिक में भी यतना— कालप्रतिलेखना किए बिना स्वाध्याय करने वाला चतुर्लघु प्रायश्चित्त का भागी होता है। पंचविध अस्वाध्यायिक के परिज्ञान के लिए कालप्रेक्षा अनिवार्य है । * कालप्रतिलेखना विधि द्र श्रीआको १ कालविज्ञान ६. अस्वाध्यायिक में स्वाध्यायकरण के अपवाद बितियागाढे सागारियादि कालगत असति वुच्छेदे । एतेहिं कारणेहिं, जतणाए कप्पती काउं ॥ Jain Education International ६५१ स्वाध्याय यथा स्कन्दके चमरे च प्रत्यासन्ने अनुद्दिष्टमपि स्कन्दकोद्देशं च रात्रौ रात्रौ त्रीन् वारान् दिवसानस्वाध्यायिके ऽपि तदनुग्रहाय कर्षयन्ति । तथा कारणवशेन प्रतिबद्धायां शय्यायां स्थितस्तत्र सागारिकस्य शय्यातरस्य प्रतिचारणाशब्दं श्रुत्वा मा शृणुयात् एनमनिष्टं शब्दमिति कृत्वा यत् कालिकमुत्कालिकं वा परिजितं केवलं स तदस्वाध्यायिकेऽपि पठति । आदिग्रहणेन कदाचित् यथाच्छन्दस्योपाश्रये कारणेन स्थितास्ततो यथामतिविकल्पितां तस्य सामाचारीं मा शृण्वामेति तत्प्रतिघातार्थमस्वाध्यायिके ऽपि स्वाध्यायं कुर्वन्ति इति परिग्रहः । तथा कालगते जागरणनिमित्तं मेघनादादिकमध्ययनमस्वाध्यायिके ऽपि परावर्त्यते । अधुना गृहीतं किमप्यध्ययनं यच्च यस्य समीपे गृहीतं स मरणमुपागतः अन्यत्र च तन्न विद्यते ततो माभूत्तद्व्यवच्छेद इत्यस्वाध्यायिकेऽपि तत्परावर्त्यते । (व्यभा ३२२१ वृ) - आगाढयोग-वहनकाल में अस्वाध्यायिक में भी यतनापूर्वक स्वाध्याय किया जा सकता है। यथा • स्कन्दक और चमर के प्रत्यासन्न होने पर उनके अनुग्रह के लिए अनुद्दिष्ट स्कन्दक- उद्देशक का स्वाध्याय रात्रि में तीन बार तथा दिन में अस्वाध्यायिक में भी किया जा सकता है। • शय्यातर से प्रतिबद्ध वसति में उसके प्रतिचारणा संबंधी शब्द श्रवण से बचने के लिए परिचित कालिक या उत्कालिक श्रुत का अस्वाध्यायिक में स्वाध्याय किया जा सकता है। • कारणवश यथाच्छन्द श्रमण के उपाश्रय में स्थित मुनि उसकी स्वच्छंद विकल्पित सामाचारी के श्रवण के प्रतिघात के लिए अस्वाध्याय में स्वाध्याय कर सकता है। O कोई मुनि कालधर्म को प्राप्त हो जाए तो रात्रिजागरण के निमित्त मेघनाद आदि अध्ययनों का अस्वाध्यायिक में परावर्तन किया जा सकता है। For Private & Personal Use Only • तत्काल-गृहीत अध्ययन का प्रदाता यदि कालगत हो जाए और वह अध्ययन दुर्लभ हो तो उसकी अव्यवच्छित्ति के लिए अस्वाध्यायिक में भी उसका परावर्तन किया जा सकता है 1 ७. कालिक - उत्कालिक श्रुतस्वाध्याय-काल जे भिक्खूचाउकालपोरिसिं सज्झायं उवातिणावेति, उवातिणावेंतं वा सातिज्जति ॥ (नि १९/१३) www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732