________________
ભકિતમાર્ગની આરાધના પ્રાર્થનાનું વિજ્ઞાન: અહીં જે પ્રશ્ન કરવામાં આવે કે આવા ભક્તોને કાંઈ ઈચ્છા નથી તે શા માટે તેઓ પ્રભુને પ્રાર્થના કરે છે? શું ભગવાનને ખબર નથી કે તેના ભક્તને માટે શું ઈષ્ટ છે અને શું અનિષ્ટ છે? શું ભગવાન સર્વજ્ઞ નથી ? કરુણ સાગર નથી? ભગવાનને પ્રાર્થના કરવાથી શું સિદ્ધ થઈ શકે છે?
આ પ્રશ્નનું સમાધાન નીચે પ્રમાણે જાણુ
(૧) પ્રાર્થના એ પ્રાયશ્ચિત્તનું એક સ્વરૂપ છે અને પ્રાયશ્ચિત્તને સિદ્ધાંતમાં એક અંતરંગ તપ તરીકે સ્વીકારવામાં આવ્યું છે.
(૨) પ્રાર્થના, મેક્ષમાર્ગની સિદ્ધિમાં, પુરુષાર્થ અને પ્રારબ્ધને સમ્યક પ્રકારે સમન્વય સાધે છે અને તેથી સ્યાદ્વાદવિદ્યાની પુષ્ટિ કરે છે, મતલબ કે ગુરુતમ પુરુષાર્થ કરવા છતાં
જ્યારે સાધનામાં આગળ વધી શકાતું નથી ત્યારે ભક્ત-સાધકને પ્રભુશરણ સ્વીકાર્યા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ રહેતું નથી.
(૩) જોકે પરમાત્મા કે સદ્ગુરુને, ભક્ત તરફથી કોઈ સ્તુતિ-ભક્તિ પ્રાર્થના વગેરેનું પ્રજન નથી, છતાં જ્યાં સુધી તે પ્રમાણે ન કરવામાં આવે ત્યાં સુધી ભક્તને અહંભાવ-મમત્વભાવ વિલય પામતું નથી અને તેમ થયા વિના પરમાર્ટ મોક્ષમાર્ગની સિદ્ધિ પણ થઈ શકતી નથી.
આનાથી આગળ, પ્રાર્થના એ પ્રવેગ અને અનુભવને વિષય છે. પૌરાણિક અને ઐતિહાસિક–એમ અનેક દછતએ પ્રાર્થનાના સિદ્ધાંતની પુષ્ટિ કરી છે. મહાસતી દ્રૌપદી, મહાસતી સીતા, અંજન ચેર આદિ પૌરાણિક દાંતે છે. આચાર્યશ્રી સમંતભદ્રસ્વામી, શ્રીમાનતુંગાચાર્ય, ભક્તકવિ શ્રી નરસિંહ મહેતા અને પ્રભુપ્રેમમસ્ત શ્રી મીરાંબાઈ આદિ અતિહાસિક દષ્ટાંત છે, આ વડે પ્રાર્થનાની સાધના-પ્રણાલીની સફળતાપૂર્વક સિદ્ધિ થાય છે. જે યુગપ્રધાન આચાર્યો, અપ્રમત્ત ગીશ્વર અને મહાજ્ઞાનીઓએ સૈદ્ધાંતિક ગ્રંથની રચના કરી છે તેમણે જ સાથે સાથે ભક્તિ,
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
