________________
૬૯૪
સ્વપ્ન શિલ્પીઓ સંસ્કારી કહેવાય તેવી માન્યતા તે જમાનામાં હતી. મુંબઈની જેવો બાવો તારે ત્યાં આવશે તો તું આખીયે લૂંટાઈ જઈશ.” માંગરોળ જૈન કન્યાશાળામાં રહી ગુજરાતી ચોથું ધોરણ મણિબહેને નમ્રતાથી ઉત્તર આપ્યો, “ત્યારની વાત ત્યારે–પડશે મણિબહેને પસાર કર્યું. ગૃહજીવનના પાઠ સાથે જૈન ધર્મગ્રંથોનું તેવા દેવાશે.” અંગ્રેજોના સમયમાં મણિબહેને દાખવેલી આ વાચન એ પ્રમાણે એમના જીવનશિક્ષણની શરૂઆત થઈ. હિંમત સ્વામીદાદાને સ્પર્શી ગઈ. તેમણે મણિબહેનને દીકરી
૧૯૨ ૨માં સત્તર વર્ષની વયે શ્રી ચંદુલાલ નાણાવટી ગણી. રાષ્ટ્રીયતાની લડત, બાપુની કોંગ્રેસની અને કોંગ્રેસના સાથે એમનાં લગન થય નાણાવટી ઢબ ગાંધીવિચારોથી સારી. નેતાઓની ઘણી વાતો કરી. બાપુની જીવનદૃષ્ટિનું રહસ્ય પણ રીતે પરિચિત અને પ્રભાવિત હતું એટલે સ્વદેશી વસ્તુઓ સમજાવતા. આજે
સમજાવતા. આજે જે મણિબહેન આપણી વચ્ચે છે એમના એ તરફનો ઝોક તે કટુંબમાં સહજ હતો. શ્રી ચંદુભાઈ સ્વયં બાપુના શાંત, કર્મઠ, પ્રસન્ન અને ઉદાર વ્યક્તિત્વના ઘડતર પાછળ નિકટવર્તી હતા. બાપુએ ચીંધેલું કામ તેઓ તત્પરતાથી કરતા. સ્વામીદાદાની કેળવણી, તેમનો સ્નેહ અને માર્ગદર્શન છે. ૧૯૩૦માં જ્યારે સત્યાગ્રહની લડત શરૂ થઈ ત્યારે શ્રી
બાપુ ગોળમેજી પરિષદ માટે લંડન ગયા તે સમયે ચંદુભાઈ કટુંબ સાથે સિલોન રહેતા હતા. આંદોલન મોટા પાયા પારલો મુકામ કર્યો ત્યારે મણિબહેનને બાપુ સાથે રહેવાની તક પર શરૂ થયાના સમાચાર મળ્યા એટલે કામધંધો સંકેલી
મળી અને બાપુનો વિશેષ પરિચય થયો. બધી બહેનોએ બાપુ ૧૯૩૧માં ફરી મુંબઈ આવી ગયા. મહારાષ્ટ્રની સત્યાગ્રહ પાસ કર
ગામ પાસે કંઈક કાર્ય અંગેના માર્ગદર્શનની માંગણી કરી ત્યારે બાપુએ છાવણીમાંથી લડતની વ્યુહ ગોઠવણ. ટકડીઓ તૈયાર થતી અને કહ્યું કે, “પારલામાં જ બહેનો દ્વારા સંચાલિત અને બહેનો દ્વારા ઠેર ઠેર મહારાષ્ટ્રમાં જતી. શ્રી જમનાલાલ બજાજ એ
બાજ જ ચાલે એવો ખાદી ભંડાર શરૂ કરો.”
જ ચાલ છાવણીના પ્રથમ સરદાર, તેઓની ધરપકડ થઈ પછી શ્રી આ પછી ૧૯૩૪ના જાન્યુઆરીની ૨૧મી તારીખે કિશોરલાલ મશરૂવાળાએ કામનાં સૂત્રો સંભાળ્યાં. એમના પછી પારલામાં ખાદીમંદિર' શરૂ થયું, જે આજે પણ બહેનો હસ્તક સ્વામી આનંદ, શ્રી દિલખુશભાઈ દીવાનજી, શ્રી ગોકુળભાઈ જ ચાલે છે. મણિબહેનને મન એ ખાદીમંદિર'નું મહત્ત્વ વિશેષ ભટ્ટ, શ્રી માર્કડભાઈ મહેતા એવા આવતા ગયા. શ્રીમતી છે. તેઓ કહે છે “ખાદીમંદિર, મારી શાળા અને ખાદી મારું જાનકીબહેન બજાજ, શ્રીમતી ગોમતીબહેન મશરૂવાળા વગેરે પાઠ્યપુસ્તક છે. પોતે નિયમિત કાંતનારાં અને પોતાના હાથે બહેનો પણ આ સત્યાગ્રહની છાવણીમાં જ રહેતી. શ્રી ચંદુભાઈ કાંતેલા સુતરની જ ખાદી પહેરનારાં છે. પોતાના કુટુંબીજનો પણ તથા મણિબહેન આ છાવણીમાં જોડાયાં. મણિબહેને ખાદી ખાદી જ પહેરે તેવો પણ આગ્રહ સેવે છે. પહેરવાની શરૂ કરી. બહેનો છાવણીની અંતર્ગત વ્યવસ્થા
ધીમે ધીમે મણિબહેન જાહેર જીવનમાં આગળ વધતાં ઉપરાંત પ્રભાતફેરીઓ સરઘસો, દારૂના પીઠા પર જઈ પિકેટિંગ જ રા
જ રહ્યાં. કારાવાસ પણ વેક્યો. શ્રી ચંદુભાઈએ નેપથ્યમાં રહી કરવું, ઇત્યાદિ કાર્યો પણ સરસ રીતે કરતી.
પત્નીને પ્રેરણા તથા પીઠબળ આપ્યાં. નાણાવટી કુટુંબનું ઘર ૧૯૩૦ થી ૧૯૩૨ સુધી
શ્રી ચંદુભાઈના અવસાન પછી તેમનું સ્મારક કોઈ છાવણીના એક ભાગ રૂપે જ ચાલતું. દિવસ-રાત લંડન અંગેની ગામડામાં કરવાની મણિબહેનની ઇચ્છા હતી પણ કટંબીજનોનો મંત્રણાઓ ચાલે, અવરજવર તો ચાલ્યા જ કરે, આમ
આગ્રહ મુંબઈમાં જ રચવાનો હતો. આ વાત બાપુ પાસે મણિબહેનના જાહેર જીવનના કાર્યના શ્રી ગણેશ ત્યારથી શરૂ પહોંચી. બાપુએ કુટુંબની ઇચ્છાને માન્ય રાખી. ત્યાર પછી “શ્રી થયા.
ચંદુલાલ નાણાવટી કન્યા વિનય મંદિરની સ્થાપના થઈ. આ ૧૯૩૧ના પારલાના ભગિની સેવા મંદિરમાં બાપુ શાળામાં બાપુના આદર્શોનું પાલન કરવા પ્રયત્ન થતો આવ્યો છે. ઊતર્યા ત્યારે એમની બધી વ્યવસ્થા મણિબહેન અને મધુરીબહેન
૧૯૪૫માં કસ્તુરબા નિધિના કામકાજમાં મણિબહેને અંજારીયાએ સંભાળી અને બાપુ સાથે જ પ્રત્યક્ષ પરિચય થયો.
સહકાર આપ્યો હતો. ૧૯૪૬માં મુંબઈમાં આવેલ અખિલ જો કે ગાંધીવાદી જીવનપ્રણાલીની દીક્ષા તો સ્વામી આનંદે જ
ભારત ચરખાસંઘના મંત્રીની જવાબદારી પૂ. બાપુજીના છાવણીમાં આપી હતી ત્યાર પછી સ્વામીજીને જ્યારે આંખની
આશીર્વાદથી સંભાળી હતી. હાલના મુંબઈ ખાદી ગ્રામોદ્યોગ પીડા થઈ ત્યારે મણિબહેને તેમને પોતાને ઘેર આવવાનું સંઘના મંત્રી અને ખજાનચીન પદ પણ સંભાળ્યું અને આજે આગ્રહભર્યું આમંત્રણ આપ્યું ત્યારે સ્વામીજી બોલ્યા, “મારા ખાદીભવનમાં સૌનાં “બા” બની પ્રમુખસ્થાને બેઠાં છે.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
