Anekantvad

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 6

આમુખ
અનેકાંતવાદ એ જૈનદર્શનનો મૌલિક સિદ્ધાંત છે. ચરાચર વિશ્વને યથાર્થ સ્વરૂપે જોવા માટે દિવ્ય ચક્ષુ છે. નૈયાયિક આદિ ષગ્દર્શનને તટસ્થભાવે નિહાળીને, તે સૌમાં રહેલાં સત્યનો સમન્વય અનેકાંતવાદ કરી આપે છે. બધી નદીઓ જેમ સમુદ્રમાં સમાઇ જાય છે, તેમ છ એ છ દર્શનો અનેકાંતવાદમાં સમાઇ જાય છે.
‘સ્યાત્’ એટલે ‘સાપેક્ષપણે’ અને ‘વાદ’ એટલે ‘વચનપદ્ધતિ’ - સાપેક્ષતાથી વચનપદ્ધતિનો પ્રયોગ તે જ સ્યાદ્વાદ. જેમ પિતાને બધા પુત્રો પર સમાનભાવ હોય છે, તેમ અનેકાંતવાદ બધા નયોને સમાનભાવે લેખે છે. અનેકાંતવાદનું ધ્યેય બધાં દર્શનો પર મધ્યસ્થભાવ પ્રાપ્ત કરાવવાનું અને સત્યને શોધીને સ્થિર કરવાનું છે. સાચો સ્યાદ્વાદી કદી અસહિષ્ણુ નહીં બને. તે બીજાના સત્ય સિદ્ધાંતોને સન્માનપૂર્વક જ જોશે અને પોતાના આત્મવિકારો પર વિજય મેળવશે. ખાસ ધ્યાન રાખવાનું કે સ્યાદ્વાદ એ સંશયવાદ નથી, એ સંદિગ્ધવાદ નથી, દુર્રયવાદ નથી, અનિશ્ચિતવાદ નથી, દહીં-દૂધિયોવાદ નથી અને સમાનવાદ પણ નથી; પણ તે તો નિત્યાનિત્ય વગેરે વિવિધ પ્રકારના વિરોધાભાસયુક્ત ધર્મોનો એક જ વસ્તુમાં સમન્વય કરનાર વાદ છે. તેમાં તો પરસ્પર વિરોધી ધર્મોનું એક જ વસ્તુમાં સાપેક્ષપણે એકીકરણ છે. તેમાં અતિ ઉત્તમ વિશાળતા, ગુણગ્રાહિતા અને સાચું તત્ત્વજ્ઞાન છે. ટૂંકમાં સ્યાદ્વાદ તો મોક્ષનું અનુપમ સાધન છે.
પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં પ.પૂ. ગણિવર્ય શ્રી યુગભૂષણવિજયજી (નાના પંડિત) મહારાજ સાહેબનાં ‘અનેકાંતવાદ’નાં વ્યાખ્યાનોનું સંકલન કરેલ છે, જેમાં મોક્ષાભિલાષી જીવો માટે અનેરું તત્ત્વજ્ઞાન પથરાયેલું છે.
મુખપૃષ્ઠ પરનું હાથી અને છ જન્માંધો તથા એક દેખતા મહાવતનું ચિત્ર, પદર્શનો કઇ કઇ રીતે એક જ મતને પકડીને ચાલે છે, અને જૈનદર્શનની નિર્મળ દૃષ્ટિ ધરાવનાર મહાવત, કઇ રીતે તેમને અંકુશમાં લે છે અને સર્વમતોનો સમન્વય કઇ રીતે કરે છે તે બતાવે છે. દા.ત. હાથી એકાંતે દોરડા જેવો નથી, પણ તેનું એક અંગ જરૂર દોરડા જેવું છે. ષદર્શનો પદાર્થને એકાંગી દષ્ટિથી પકડીને ભૂલે છે, અને જેમ મહાવત હાથીના સ્વરૂપને સાંગોપાંગ જાણે છે, તેમ જૈનદર્શનનો અનેકાંતવાદ બધાં દર્શનોને કાબૂમાં રાખીને તેમનો સમન્વય કરીને તત્ત્વનેપદાર્થને સાંગોપાંગ જાણે છે, અને સર્વમતોની સમુચિત સંગતિ કરાવે છે.
તો ચાલો... સ્યાદ્વાદનું આ પરમ રહસ્ય પામવા પૂ. ગુરુદેવનાં વ્યાખ્યાનોનું સ્પષ્ટ, સાંગોપાંગ અવલોકન કરીએ.... અને મોક્ષમાર્ગમાં આગળ પ્રયાણ કરીએ...