Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 261

ટીકા”—હવે નિર્દેશના ક્રમાનુસાર સર્વ પ્રથમ ઈન્દ્રિય પર્યાય રૂપ ઇન્દ્રિયાપગય નામક પ્રથમ દ્વારની પ્રરૂપણા કરવા માટે કહે છે
પ્રથમદ્વાર
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે હે ભગવન્ ! ઇન્દ્રિયેાપચય કેટલા પ્રકારના કહ્યા છે ? શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ ! ઈન્દ્રિયાપચય અર્થાત્ ઈન્દ્રિયાના ચાગ્ય પુદ્ગલેના સંગ્રહ પાંચ પ્રકારન કહ્યો છે, તે આ પ્રકારે છે–શ્રોત્રેન્દ્રિયાપચય અર્થાત્ શ્રોત્રેન્દ્રિયને ચેાગ્ય પુદ્ગલેના સંગ્રહ, ચક્ષુઇન્દ્રિયાપચય, ઘ્રાણેન્દ્રિયાપચય, જિલ્બેન્દ્રિયાપચય અને સ્પર્શીનેન્દ્રિયાપચય.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! નારક જીવાના ઇન્દ્રિયાપચય કેટલા પ્રકારને કહ્યો છે ? શ્રી ભગવાન્—હે ગૌતમ! નારકોના ઇન્દ્રિયાપચય પાંચ પ્રકારના કહેલ છે, તે આ પ્રકારે છે—Àાયિાપચય, યાવત-ચક્ષુરિન્દ્રિયાપચય, પ્રાણેન્દ્રિયાપચય, જિલ્વેન્દ્રિયાપચય, અને સ્પર્શીનેન્દ્રિયાપચય. નૈરિયકાના સમાન જ અસુરકુમારાદિ ભવનપતિયા, પૃથ્વીકાયિકા આદિ એકેન્દ્રિય, વિકેલેન્દ્રિયા, તિય ચ પચેન્દ્રિયા, મનુષ્ય, વાનભ્યન્તરા, જ્યાતિષ્ક અને વૈમાનિકોના પણ ઈન્દ્રિયાપચય યથા ચેાગ્ય સમજી લેવા જોઇએ. તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરેલ છે-જે જીવની જેટલી ઈન્દ્રિયા હૈાય છે, તેમના ઇન્દ્રિયાપચય પણ તેટલા જ પ્રકારના હોય છે. એ કથનાનુસાર નારકાથી લઈને સ્વનિતકુમાર સુધીના જીવાને ઇન્દ્રિયાપચય પાંચ પ્રકારના છે, પૃથ્વીકાયિકા, અકાયિકા, તેજસ્કાયિકા, વાયુકાયિકા, અને વનસ્પતિ કાયિકાના એક પ્રકારના, દ્વીન્દ્રિયાના એ પ્રકારના, ત્રૌન્દ્રિયાના ત્રણ પ્રકારના, ચતુરિંદ્રિયાના ચાર પ્રકારના, પંચેન્દ્રિયના પાંચ પ્રકારના, તિય ચા, મનુષ્ય, વાનબ્યન્તરા, જ્યાતિષ્ઠા અને પૈમાનિકાના ઇન્દ્રિયેાપચય પાંચ પ્રકારના કહેલા છે, અર્થાત્ સ્પન, રસન, પ્રાણ અને શ્રાત્રન્દ્રિયના ઉપચય,
દ્વિતીયદ્વાર–શ્રી ગૌતમસ્વામી-હેભગવન્ ! ઈન્દ્રિય નિĆના અર્થાત ઇન્દ્રિયાની નિષ્પત્તિ (રચના) કેટલા પ્રકારની કહી છે ?
શ્રી ભગવાન્—હૈ ગૌતમ ! ઈન્દ્રિય નિના પાંચ પ્રકારની કહી છે. તે આ પ્રકારે છે—ત્રાત્રેન્દ્રિય નિર્તના, ચક્ષુઇન્દ્રિય નિવના, ધ્રાણેન્દ્રિય નિર્વાંના, જિવેન્દ્રિય નિર્વાંના, સ્પેનેન્દ્રિય નિના (રચના). એ પ્રકારે નારકો યાવત્ અસુરકુમા૨ આદિ ભવન પતિયા પંચેન્દ્રિય તિય ચેા, મનુષ્ય, વાનષ્યન્તરા, જ્યાતિષ્ક તથા વૈમાનિકાની ઈન્દ્રિય નિ ના પણ સમજી લેવી જોઈ એ. તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરે છે-વિશેષતા એ છે કે જે જીવની જેટલી ઇન્દ્રિયેા હેાય છે, તેમની ઇન્દ્રિય નિર્વાંતના (રચના) એટલાજ પ્રકારની હોય છે. તૃતીય દ્વાર
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ? શ્રેત્રન્દ્રિય નિના કેટલા સમયની કહેલી છે ?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
૨૪૯