Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 03 Sthanakvasi Gujarati

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 266

કરાય છે અર્થાત્ જ્ઞાનપગ સામાન્ય ધર્મથી આગળ વધીને વિશેષ ધર્મને ગ્રહણ કરવાને માટે અભિમુખ થાય છે. ઈહિના પછી અવાયને ઉદય થાય છે, જે વસ્તુના વિશેષ ધર્મને નિશ્ચય કરે છે. આ ઘટ જ છે, આ ૫૮ જ છે, ઈત્યાદિ નિશ્ચયાત્મન જ્ઞાન અવાય અથવા અપાય કહેવાય છે. આ અવાય જ્ઞાન મનથી પણ થાય છે અને ઇન્દ્રિયોથી પણ થાય છે. પણ અહીં ઈ દ્રિ દ્વારા થનારા અવાયના સમ્બન્ધમાં જ પ્રશ્ન કરાયેલ છે, તેથી જ તેના સમ્બન્ધમાં ઉત્તર આપેલ છે. ઈન્દ્રિયોથી થનારા અવાય પાંચ પ્રકારના છે. જે આ પ્રકારે છે-(૧) શ્રેગેન્દ્રિયાવાય (૨) ચક્ષુરિન્દ્રિયાવાય (૩) ધ્રાણેન્દ્રિયાવાય () જિન્દ્રિયાવાય (૫) સ્પર્શનેન્દ્રિયો વાય.
આ પ્રકારે નારકથી લઈને વૈમાનિક સુધીને અવાય સમજી લેવા જોઈએ. અર્થાત્ નારકા, અસુરકુમારાદિ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિ, વિકલેન્દ્રિયે, પંચેન્દ્રિય તિ , મનુષ્ય, વનવ્યન્ત, તિષ્ક અને વૈમાનિકોને યથા એગ્ય જાણવા જોઈએ. વિશેષ વાત ધ્યાનમાં રાખવા આ છે કે જે જીવને જેટલી ઈન્દ્રિયે હોય છે, તેના તેટલા જ અવાય હાય છે.
નવમું દ્વાર–શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! ઈહા કેટલા પ્રકારની છે?
શ્રી ભગવાન- હે ગૌતમ ! ઈહા પાંચ પ્રકારની છે. સદૂભૂત પદાર્થનું પર્યાલોચન જ્ઞાન રૂપ ઈહા છે. ઈહા જ્ઞાન અવગ્રહના પછી અને અવાયના પહેલાં થાય છે. આ જ્ઞાન પઠાથના સદ્ભૂત વિશેષ ધર્મને જાણવાને માટે અભિમુખ થાય છે, જેમકે–અહીં મધુરતા આદિ શબ્દને અર્થ ઉપલબ્ધ બની રહે છે, કર્કશતા, નિષ્ફરતા આદિ નહિ અતઃ આ શબ્દ વેણુ કે વણને હવે જોઈએ. કહ્યું પણ છે કે- “ઈહા જ્ઞાન સદ્ભૂત વિશેષને ગ્રહણ કરવા અને અસભૂત વિશેષને ત્યાગવાને માટે અભિમુખ થાય છે?
ઈહ જ્ઞાનના પાંચ ભેદ આ પ્રકારે છે–ત્રેન્દ્રિય ઈહા, ચક્ષુરિન્દ્રિય-હિ, ઘાણેન્દ્રિય હા, જિહુવેન્દ્રિય ઈહ અને સ્પર્શનેન્દ્રિય-ઈહિ. એજ પ્રકારે નારકે, અસુરકુમાર આદિ ભવનપતિ, પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિ, વિકસેન્દ્રિયે, પંચેન્દ્રિયે તિર્યંચે, મનુષ્ય, વાતવ્યન્તરે, તિષ્ક અને વૈમાનિકેની ઈન્દ્રિય ઈહા પણ યથા યેગ્ય સમજી લેવી જોઈએ. વિશેષ એ છે કે જે જીવની જેટલી ઈન્દ્રિયો હોય છે. તેમની ઈન્દ્રિય ઈહા પણ એટલા જ પ્રકારની હોય છે જેમકે પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિયની ઈહિ એક જ પ્રકારની, કીન્દ્રિયેની બે પ્રકારની, ત્રીઈન્દ્રિયની ત્રણ પ્રકારની, ઈત્યાદિ.
દશમું દ્વાર શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન ! અવગ્રહ કેટલા પ્રકારના કહ્યા છે?
શ્રી ભગવાન-હે ગૌતમ અવગ્રહ બે પ્રકારના કહ્યા છે. તે આ પ્રકારે–અર્થાવગ્રહ અને વ્યંજનાવગ્રહ. અર્થને અવગ્રહ અર્થાવગ્રહ કહેવાય છે, તાત્પર્ય એ છે કે શબ્દ દ્વારા નહીં કહેવાતા ગ્ય અર્થના સામાન્ય ધર્મને ગ્રહણ કરો તે અર્થાવગ્રહ છે. કહ્યું પણ છે–રૂપાદિ વિશેષથી રહિત, અનિદેશ્ય સામાન્ય માત્રનું ગ્રહણ અવગ્રહ કહેવાય છે. જેમ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૩
૨૫૪