________________
મિથ્યાત્વ ત્યાગ
૨૫૭ (૩) જે ઘટાદિ અર્થોને વિષયાવરછેદમાં હેતુ માનશું તે દષ્ટાદષ્ટ વિભાગ અનુપપન્ન થઈ જશે.
() જે ઇન્દ્રિયને વિષયાવચ્છેદમાં હેતુ માનશું તે વ્યાસંગ અનુપપન્ન થઈ જશે. એટલે વિષયાદ કરનાર તત્ત્વ તરીકે બુદ્ધિ તત્વને જ સ્વીકારવું પડશે. આ જ વાતને જરા વિસ્તારથી જોઈએ.
(૧) વિષયાવચ્છેદમાં પુરુષને હેતુ માની શકાય નહિ –
જે નિત્ય એ પુરુષ વિષયબોધ કર્યા કરે તો તેને કદાપિ મોક્ષ જ ન થાય. કેમકે વિષયધ કરવાને પુરુષને સ્વભાવ બને અને સ્વભાવ કદી નષ્ટ ન થાય.
(૨) પ્રકૃતિ પણ વિષયાવચ્છેદ કરી ન શકે –
જે પ્રકૃતિ વિષયાવરછેદ કરવાના સ્વભાવવાળી બને તે પુરુષથી છૂટા પડવારૂપ જે તેને મેક્ષ છે તે કદાપિ નહિ થવાની આપત્તિ આવે.
પ્રશ્ન–ભલે ત્યારે, આ રીતે પુરુષ કે પ્રકૃતિ બેમાંથી કોઈ પણ વિષયાવચ્છેદ કરવાના, એટલે કે વિષય સમ્બન્ધિત્વ સ્વભાવવાળા ન બને, પણ ઘટાદિ અર્થોમાં જ એ ચૈતન્ય સમ્બન્ધિત્ત્વ સ્વભાવ કલ્પી લઈએ તે અર્થાત્ ઘટાદિ અર્થોને જ એ સ્વભાવ કલ્પીએ કે તેથી અર્થો પુરુષ સાથે સાક્ષાત્ સમ્બન્ધી થઈ જાય છે. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે જે પુરુષ કે પ્રકૃતિમાં વિષય સાથે સમ્બન્ધ કરવાને
૧૭
