________________
૨૮૨
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
(૪) અલિક (અનુપારવ્ય મિથ્યા)થી કાર્ય ઉત્પન થતું હોય તે અલિક પદાર્થ તે હંમેશા છે માટે પૂર્વે જ તે કાર્યો કેમ થયા ન કરે? આમ થતાં કાર્ય સદાતન બની જવાની આપત્તિ આવે. વસ્તુતઃ તે અલિક વસ્તુ કોઈ કાર્યની કદાપિ જનક બની શકતી નથી. કેમકે તેનામાં કાર્યજનકત્વ (અર્થ કિયાકારિત્વ) જ નથી. સમાં જ અર્થ ક્રિયાકારિત્વ (કાર્યકારિત્વ) હોય. - (૫) જો સ્વભાવ(કાર્ય)થી કાર્ય કહો (સ્વ=કાર્ય સ્વભાવથી કાર્યથી કાર્યનું ભવન) તે વળી ત્રીજા વિકલ્પમાં આવી ગયા. અને જે સ્વભાવ એટલે ધર્મ કહે છે તે ઈષ્ટપત્તિ જ છે કેમકે કારણુતારૂપધર્મથી કાર્ય થાય જ છે.
આમ પાંચેય વિકલ્પના અર્થ ઘટી શક્તા નથી. કેમકે દરેક કાર્ય નિયત અવધિવાળું જ હોય છે. માટે
મદ્ મેક્ષનું મવન (ઉત્પન્ન થવાનું) કહેવું એ ઉન્મત્તપ્રલાપરૂપ બની જાય છે. ૬૯ [४६४] न च सार्वत्रिको मोक्षः, संसारस्यापि दर्शनात् ।
न चेदानीं न तद्यक्ति-व्यजको हेतुरेव यत् ॥८१॥
વળી જે મોક્ષ ગમે ત્યારે (સમા) થઈ જનાર હોત તે તે સર્વત્ર સર્વદા સર્વને મોક્ષ થઈ જ ગયે હેત. પણ તેમ તો છે નહિ કેમકે કેટલાક ને સંસાર પણ દેખાય છે.
૧૬૯. ન્યાયકુસુમાંજલિ–પહેલે સ્તબક, પાંચમ શ્લોક.
