________________
૨૬૦
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
છે. અને પુરુષ, પ્રકૃતિ, અર્થ અને ઇન્દ્રિયને ‘વિષયાવચ્છેદ’ કરનારા માની શકાય નહિ તે વાત પણ સ્થિર થઈ જાય છે. ૧ ૧ ૨
[૪૨૨] સ્વપ્ને વ્યાત્રાવિતા-ભામિમાનતઃ । अहङ्कारश्च नियत - व्यापार: परिकल्प्यते ॥ ४९ ॥ અહંકાર તત્ત્વની સિદ્ધિ —સુતેલા માણસ સ્વગ્નદશામાં વ્યાઘ્ર એવા હું આ વસ્તુ જોઇ રહ્યો છુ.’ અથવા ‘વરાહ એવા હું આ વસ્તુ જોઈ રહ્યો છુ” એવુ ભાન કરે છે. જે વખતે આમાંનુ કાઈ પણ એક ભાન કરે છે તે જ વખતે તેને ‘નર એવા હું આ વસ્તુ જોઈ રહ્યો છું” એવુ ભાન થતુ નથી. હવે અહીં ઇન્દ્રિય અને મનના વ્યાપાર છે. નરત્વનું સ્વમાં સન્નિધાન પણ છે છતાં તેને નરોડડ્યું... એવું ભાન નથી થતું અને ‘ચાપ્રોદ્’ કે ‘વોડરૂં” એવુ જ ભાન થાય છે. અહીં ‘નોદું’ ભાન ન થવા દેવામાં જેના વ્યાપારના વિરહ કારણ છે તેના વ્યાપારને સદ્ભાવ જ ‘નોડવું” ભાન કરાવવામાં કારણ છે એમ માનવુ પડે. એથી જ અહંકાર પદાર્થીની સિદ્ધિ થાય છે. જો સ્વપ્રદશામાં અહંકાર વ્યાપાર હાત તા નો એવુ જ નિયત ભાન થાત. અહુકારના અનિયત વ્યાપારા હેાવા છતાં એક વખતે
૧પર. (૧) ન્યાયકુસુમાંજલિ ૧૩મી કારિકાની ટીકા. પૃ. ૧૭૦ (૨) શાસ્ત્રવાર્તા સમુચ્ચય સ્યા. કલ્પલતા ટીકા : શ્લો. ૧૦૮ની ટીકા (૩) સાંખ્યતત્વપ્રદીપિકા. પૃ. ૧૪૩
