________________
૨૬૮
શ્રી અધ્યાત્મસાર ગ્રન્થ
જન –જે નિત્ય પ્રકૃતિમાં જ આ ધર્માદિ સ્વીકારશે તે પછી અમારે પ્રશ્ન એ છે કે ધર્માદિ ગુણ વિનાની એવી બુદ્ધિને માનવી જ શા માટે જોઈએ ? એ બુદ્ધિતત્વ જ શું વસ્તુ છે?
વળી જે આ રીતે જડ(પ્રકૃતિ)માં પણ ધર્માદિ રહી શકતા હોય તે તે ઘટાદિ જડ પદાર્થોમાં પણ ધર્માદિને અન્વય (સંબંધ) થઈ શકે છે એમ બહુ મજાથી કહી શકાશે. છે કબૂલ? જે ના, તે પછી હવે બુદ્ધિને અનિત્ય પણ માની શકાય તેમ નથી. તો પછી બુદ્ધિ નામના તત્ત્વનું તમે નિરૂપણ શી રીતે કરશે? અને “કૃત્યાદિ ગુણે તે બુદ્ધિના છે પુરુષના નથી એમ પણ શી રીતે કહી શકશે? [૪૨] નિમોજી = કુટું- વો મોલ નામન:
ततश्चात्मानमुद्दिश्य, कूटमेतद्यदुच्यते ॥५९॥
વળી જે કૃતિ અને ભેગ (કૃત્વ અને ભકતૃત્વ) બુદ્ધિના જ ગુણ તરીકે ગણવામાં આવે અને નિરુપચરિતા નયથી આત્માને બંધાવાનું કે મુકાવાનું હોય જ નહિ તે પછી આત્માને જ ઉદ્દેશીને કપિલે જે કહ્યું છે તે મિથ્યા ઠરવાની આપત્તિ આવશે. [४४३] पञ्चविंशतितत्त्वज्ञो, यत्र यत्राश्रमे रतः ।
जटी मुण्डी शिखी चापि, मुच्यते नात्र संशयः ॥६०॥
કપિલમુનિએ કહ્યું છે કે પચીસ તત્વને જાણનારે ગમે તે ગૃહસ્થાશ્રમાદિમાં રહેતે હોય; જટાધારી સંન્યાસી હોય કે
