________________
१६७
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य.१ उ.१ सु.२ संज्ञावर्णनम्
अथवा--संज्ञानं संज्ञा-चेतना, सा चाशातवेदनीयमोहनीयकर्मोदयजन्यविकारयुक्ता आहारादिसंज्ञादित्वेन व्यपदिश्यते । सा द्विधा अनुभवनसंज्ञा, ज्ञानसंज्ञा च । तत्रानुभवनसंज्ञा पोडशविधा। तत्र भगवतीमत्रोक्तदाविधसंज्ञा उपादायाधिकाः पट् संज्ञाः समिलिताः पोडश भवन्ति । तत्र (१) सुखसंज्ञा, (२) दुःखसंज्ञा, (३) मोहसंज्ञा, (४) विचिकित्सासंज्ञा, (५) शोकसंज्ञा, (६) धर्मसंज्ञा चेति पट् अधिका विजेयाः।
(१) आहारसंज्ञा--- (१) क्षुद्वेदनीयोदयात् कवळाद्याहारार्थ तथाविधपुद्गलोपादानक्रिया सम्यग् ज्ञायतेऽनयेत्याहारसंज्ञा। यहा-क्षुद्वेदनीयोदयसमुद्भवः आहाराभि
अथवा-संज्ञान-संज्ञा-चेतना, अर्थात् संज्ञा चेतना को कहते हैं । यह जत्र अशातावेदनीय और मोहनीय कर्म के उदय से जनित विकारों से युक्त होती है तब वह आहार आदि संज्ञा कहलाने लगती है । वह दो प्रकार की है-(९) अनुभवनसंज्ञा और (२) ज्ञानसंज्ञा । इन में से अनुभवनसंज्ञा सोलह प्रकार की है । भगवतीसूत्रोक्त दश संज्ञाओ में
छह संज्ञाएँ मिला देने से सोलह हो जाती है। छह संज्ञाएँ ये हैं--(१) सुखसंज्ञा, • (२) दुःखसंज्ञा, (३) मोहसंज्ञा, (४) विचिकित्सासंज्ञा, (५) शोकसंज्ञा, और (६) धर्मसंज्ञा ।
(१) आहारसंज्ञा क्षुधावेदनीय के उदय से कवलाहार आदि के लिए योग्य पुद्गलों को ग्रहण करने की क्रिया जिस द्वारा सम्यक् प्रकार से जानी जाय वह आहारसंज्ञा कहलाती है।
અથવા--સંજ્ઞાન એટલે સંજ્ઞા, તે ચેતના, અર્થાત ચેતનાને સંજ્ઞા કહે છે તે જ્યારે અસતાવેદનીય અને મેહનીય કર્મના ઉદયથી ઉત્પન્ન વિકાર યુક્ત હોય છે, ત્યારે તે આહાર આદિ સંજ્ઞા કહેવાય છે. તે બે પ્રકારની છે-(૧) અનુભવનસંજ્ઞા અને (૨) જ્ઞાનસંજ્ઞા, તેમાં અનુભવનસંજ્ઞા સેળ પ્રકારની છે, ભગવતીસૂત્રોક્ત દસ સંજ્ઞાઓમાં છ મેળવી દેવાથી સેળ થાય છે, છ સંજ્ઞાઓ આ છેઃ-(૧) સુખસંજ્ઞા, (२) संज्ञा, (७) मासा , (४) विििास, (५) का मन (6) भा .
(१) 41PMસુધા (ભૂખ) વેદનીયના ઉદયથી કવલાહાર આદિ માટે ચગ્ય પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવાની ક્રિયા જેના વડે સમ્યફ પ્રફારથી જાણી શકાય, તે આહાર સંજ્ઞા કહેવાય છે.