________________
७१४
आचारात्सूत्रे
इति । आरभमाणाः पृथिव्यादीन् पीडयन्तोऽपि विनयं कर्मणां विनयाद् विनयः संयमस्तं वदन्ति' वयमेव संयमि सेवनपराः ' इति निःशङ्कं निगदन्तीत्यर्थः ।
ननु स्वात्मानं संयमिनं मन्यमानास्ते कस्मात्पृथिव्यादिजीवहिंसनपराः १ इति जिज्ञासायां हेतुगर्भविशेपणपदद्वयमाह-'छन्दोपनीताः ' ' अध्युपपन्नाः ' इति । 'छन्दोपनीताः ' = छन्दः = स्वाभिमायः, तेनोपनीताः स्वतन्त्राः शास्त्रविरुद्ध विचारशीला इत्यर्थः ।
यद्वा छन्दः - अभिप्रायः इच्छा, विषयाभिलापस्तेनोपनीताः, तथा 'अभ्युपपन्नाः, ' अधि=अधिकम् अतिशयेन उपपन्नाः = तद्गतचित्ताः विषयसंनिविष्टचित्ताः विषयभोगार्थमातुरा इत्यर्थः । यतश्छन्दोपनीता अभ्युपपन्नाच तस्मात्ते पृथिव्यादीन् विहिंसन्तीति भावः । एवं पृथिव्यादिहिंसनेन पुनः कर्मवन्धं प्राप्नोतीत्याह- आरम्भसक्ताः' इत्यादि । आरम्भः = सावद्यव्यापारः, करते हुए भी अपने आपको निश्शंक होकर संयमी कहते हैं । वे यह मानते हैं कि हम ही संयम का सेवन करने में तत्पर हैं ।
वे लोग अपने आपको संयमी मानते हुए भी पृथ्वीकाय आदि के जीवों की हिंसा में तत्पर क्यों होते हैं ? ऐसी जिज्ञासा होने पर दो विशेषण कहते हैं, जिन में हेतु छिपा है'छन्दोपनीत ' और 'अध्युपपन्न'
छन्द का अर्थ है - अपना अभिप्राय, उससे स्वतंत्र विचार करने वाले । अथवा छन्द का अर्थ इच्छा है । कहाँ को छन्द कहा है, उस में जो स्वतंत्र हो । तथा अध्युपयन्न अर्थात् विषयों में अत्यन्त आसक्त - विषयभोगों के लिए आतुर । तात्पर्य यह है कि - छन्दोपनीत और अध्युपपन्न होने के कारण वे पृथ्वी आदि की हिंसा करते हैं और कर्मों का बंध करते हैं। आरम्भ કરવા છતાંય પણ પાતે-પેાતાને નિઃશંક થઈને સયમી કહે છે. તે એવું માને છે કે-અમે પણ સંયમનું સેવન કરવામાં તત્પર છીએ.
તે લેક પાતે-પેાતાને સંયમી માનતા થકા પણ પૃથ્વીકાય આદિના જીવાની હિંસામાં તત્પર શા માટે હોય છે? એવી જીજ્ઞાસા થતાં એ વિશેષણુ કહે છે જેમાં હેતુ छुपायेले। छे 'छन्दोपनीत' भने 'अध्युपपन्न' '७न्ह'तो अर्थ छे पोतानो अलिप्राय तेनाथी સ્વતંત્ર અર્થાત્ શાસ્ત્રથી વિરુદ્ધ વિચાર કરવાવાળા, અથવા છન્દ્વના અથ ઈચ્છા છે. અહિં વિષયભાગાની અભિલાષાને છન્દ કહેલ છે. તેમાં જે સ્વતંત્ર હોય. તથા અધ્યુપપન્ન અર્થાત્ વિષયામાં અત્યન્ત આસકત--વિષયભેગા માટે આતુર. તાત્પર્યં એ છે કે છદીપનીત અને અગ્રુપપન્ન હોવાના કારણે તે પૃથ્વી આદિની હિંસા કરે છે અને મારા અધ કરે છે. આરંભ અર્થાત્~સાવધ વ્યાપારમાં પ્રવૃત્ત પુરુષ જ્ઞાનાવરણીય
अर्थात् शास्त्र से विरुद्ध विषयभोगों की अभिलाषा
