Book Title: Suryapraksh Pariksha
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/009241/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + vIra sevA mandira dillI 1216 muramA krama saMkhyA krama maratA kAla na khaNDa Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ carcAsAgarata bar3e sAIkI jA~ca sUryaprakAza-parIkSA (granthaparIkSA-caturtha bhAga) lekhaka paMDita jugalakizora muqhtAra ___ sarasAvA jilA mahAranapura prayaparIkSA-trayabhAga, svAmI samaMtabhadra, jinapUjAdhikAramImAMsA, upAsanAtarava, vivAhasamuddezya, vivAhakSetraprakAza, jainAcAryokA zAsanabheda, vIrapuSpAMjali, hama dukhI kyoM haiM, merI bhAvanA aura siddhi-sopAma Adi aneka granthoke rcyitaa| SPONSORS prakAzakajauharImala jaina, sarrAfa dayAkalA, dezlo mudraka / 'caitanya' priMTiMga presa, bijanaura prathamAvRtti pauSa, vIra saM0 2460 ( mUlyahaz2Ara prati janavarI 1934 / vicAra aura pracAra Gao Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhanyavAda ! isa pustaka ke prakAzanake liye jina jina dAno mahAnubhAvoM ne nimna likhita Arthika sahAyatA dI hai, una saba hI ke hama hRdaya se AbhArI hai :--- 100) lA0 dhanakuMvAra choTelAla jI raIsa, kAnapura 25) lA0 jhunnUlAla zyosiMha rAya jI raIsa, zAhadarA (deilI ) 25) bAbU choTelAla jI jaina raIsa, kalakattA, 20) lA0 sikhomala eNDa sansa kAg2az2I, dehalI 10) lA0 jAnakIdAsa jI, kinArI bAz2Ara, 101 la10 muMzIlAla to kitAba bAle, 10) gupta dAna 10) lA0 chajjUmala jI raIsa kapar3e vAle, 10) lA0 makkhanalAlajI ThekedAra dariyAgaMja 5) rA0 ba0 lA0 nandakizora jI 5) lA0 jainIlAlajI kAg2az2I, motI bAz2Ara,,, 5) lA0 nyAdaramala pUranacandra jI sarrApha, 235 kula joDa -prakAzaka / 0010000+0048 99 " Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakake do zabda 'sUryaprakAza' kaisA-kisa koTikA-jAlI prantha hai, kitanA adhika jainasvase girA huA hai, kahA~ taka bha0 mahAvIra ke pavitra nAmako kalaMkita tathA jainazAsanako malina karane vAlA hai aura usakA anuvAda kitanA adhika niraMkuzatA, dhUrtatA evaM artha ke anarthako liye hue hai, ye saba bAtaM isa parIkSAlekhamAlAmeM dinakara-prakAzakI taraha spaSTa karake batalAI gaI hai| jainasamAjameM pranthoMko parokSAke mArgako spaSTa aura prazasta banAne vAle mukhtAra sAhiba paM0 jugalakizorajoko yaha lekhamAlA 'jainajagata' meM, 16 disambara san 1931 ke aGkase prAraMbha hokara pahalI farvarI san 1933 taka aGkoMmeM, 10 lekhoM dvArA prakaTa huI thii| usoko mukhtAra sAhibase punaH saMzodhita karAkara yaha pustaka rUpameM prakaTa kiyA jA rahA hai| lekhaka mahodayane isa lekhamAlAke dvArA maMthakI asaliyatako kholakara nimsandeha samAjakA bar3AhI upakAra kiyA hai| ApakA yaha likhanA bila. kula ThIka hai ki isa prathako gomukha-vyAghratA 'cardhAsAgara' se bhI bar3hI car3hI hai aura isaliye isake dvArA samAjako adhika hAni pahu~caneko saMbhAvanA hai / ataH samAjake sabhI sajjanoMse merA sAnurodha nivedana hai ki ve isa pustakako gorake sAtha sAdhanta par3haneko kapA kareM Ara usake phalasvarUpa carcAsAgarake isa bar3e bhAI 'sUryaprakAza'kA zIghra ho pUrNa rUpale bahiSkAra karake prA. cona jainasAhitya aura jainazAsanako rakSAkA puNya sNpaadnkreN| aMtameM maiM,lekhakamahodaya aura bhUmikA-lekhaka paM0 darabArIlAlajokA tathA zrImAn 70 dopacandrajovarNIkA hRdayase AbhAra mAnatA huA, una sabhI sajjanoMkA saharSa dhanyavAda karatA hai jinhoMne isa pustakake prakAzanameM mujhe Arthika Adi kisIbhI prakArako sahAyatA pradAna kI hai| -jauharImala jaina / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 4 ] mere vicAra ! koI cAra varSake karIba hue, jA~buDo (gujarAta) meM mujhe sUryaprakAza' pranthako dekhane kA avasara milA thA aura use dekhane para pathake nirmANa, anuvAda, prakAzana aura digambara jaina pustakAlaya sUrata ke vijJApana meM use sthAna diye jAne Adi para kitano ho zaMkAe~ utapanna huI thiiN| hAlamai paM0 jugalakizorajI mukhtAra ko likho huI usako pUrI parokSA-lekhamAlAko bhI maiMne par3hA hai| vAstava meM svAmI samantabhadradvArA pratipAdita zAstralakSaNa ke anusAra yaha 'sUryaprakAza paMtha koI jainazAstra nahIM hai| isameM padapada para virodha bhare par3e haiM, prativAdiyoM ko isake dvArA jainadharmake khaMDanakA eka amogha zastra prApta ho jAtA hai, tattvopadeza. kA to isameM nAmonizAna bhI nahIM hai, mohI prANiyoMko joki vicAra prApaho mokSamArgako bhUle hue, aura bho bhulAve meM rAla. kara unakA ahita karanevAlA hai aura mithyAtvakA vardhaka hai| taba graMthakArane aisA mithyAtvapoSaka graMtha racA hI kyoM ? isa zaMkAke lie itanA hI samajhalenA kAfo hogA ki ahaMmanya munirAja somasena bhaTTArakane jaba trivarNAcAra jaisA graMtha racakara saMsArako bhulAvemeM DAladiyA hai taba ye graMthakAra mahAzaya nemicandra bhI to unhIM zithilAcArI bhaTTArakoMke ziSya-praziSya hai, ziSya mahAzaya yadi guruse do kadama Age na baDhe to gurukA nAmahI kyA calAsakeMge ? Thoka hai, inako aisA hI karanA racita thA, kyoMki ye bahuAraMbhI aura parigrahI the, viSayakaSAyoke gahare raMga raMge hue the, aisA karane meM hI inake prayo. janakI siddhi thI athavA ye aisA hI kara sakate the| inake pAsa the bhI mithyAdarzana, mithyAjJAna aura mithyAcAritra; unhIMko inhoMne dUsaroMko batalAyA hai| Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] bhaTTArakIya saMskAroMse saMskArita hone ke sAtha sAtha se graMthakAra mahAzaya azanabahula bhI the,isIse ve apanI isa racanA meM siddhahasta na ho sake / inhoMne jo kucha vicAra prakaTa kiye ve saba bhagavAna mahAvIrake mukhase bhaviSyameM hone vAlI ghaTanAoM ke sambandha meM kiye haiM parantu kheda hai ki bhaviSya kahalAte kahalAte Apa bhUta bhI kahalAne lage aura vaha bhI unake sambandhame jinakA astitva na to bhagavAna mahAvorase pahale hI thA aura na vora prabhuke samakAlIna ho the ! isI ke sAtha Apa aiso aisI bAteM bhI kahalAgaye jo pUrvApara virodha ko liye hue tathA jaina siddhAntake sarghathA viruddha haiN| itanA hI nahIM, kintu jina kaThora evaM tiraskAramaya apazabdoM ke kahane meM eka sAdhAraNa ajJAnI tIvakaSAbI jIva bhozaMkita aura saMkucita ho unheM bhI Apa binA kisI saMkoca ke parama vItarAgI bha0 mahAvIrake mukhase kahalA gaye haiM ! aura vaha bhI prAyaH unhIMke upAsakoM ke prati !! ina saba asambaddha viruddhAdi vilakSaNa bAtoMkA isa parIkSAmeM vistArake sAtha acchA digdarzana karAyA gyaahai| use pAThakoMko dekhanA caahiye| acchA hotA yadi graMthakAra mahAzaya apane vicAra svayaM svataMtra rotise likhate aura mahArAjA zreNika kA sambandha milAkara unheM vora prabhuke dvArA kahe gaye prakaTa na karate; isase prabhukA avarNavAda to na hotA / apane vicAroM ke sAtha madAvora prabhukA nAma jor3a denA ghora aparAdha hai aura dUsaroMko dhokA denA hai| samajhameM nahIM AtA paM0 nandanalAlajI vartamAna kSullaka jJAnasAgara jI mahArAja apanA gRhasthAvAsa tyAga karake jaba kevala samyagadarzanAdi ArAdhanAoM kA vizeSa rUpase ArAdhana karaneke liye hI anagAra saMghameM vicara rahe haiM taba ve aise dUSita pranyoMke anuvAdAdidvArA unake pracAra meM kyoM laga gaye ? Apane kevala sUryaprakAza hI nahIM kintu carcAsAgara bhoprakAzita karA Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [61 kara dAnavicAra bhI svataMtra racaDAlA, jinakI samIkSAe~ bhI nikala cukI haiM aura jinake kAraNa samAjameM khAsI halacala (jaMga) macI huI hai| merI yaha zaMkA aura bhI gambhIra ho jAtIhai jaba maiM dekhatA hU~ ki ina pranyoMkA samarthana dakSiNI munisaMghake dvArA kiyA gayA hai / zrImAna AcArya zAMtisAgarajI mahArAja kucha bhI inake viruddha apanA mata prakaTa nahIM kara rahe haiM aura isaliye kitanI hI bholI janatA inako jaina zAkha samajhakara apanA rahI hai| mAlUma hotA hai yA to AcArya zAMtisAgara mahArAja ina graMthoMse sahamata haiM yA apane sacce vicAra kisI. kAraNase pragaTa karane meM asamartha haiM athavA unako asalo bAta batalAI hI nahIM jaatii| kucha bhI ho, unakA kartavya hai ki ve inake viSayameM zIghra hI apanA spaSTa mata jaisA ho bailA avazyahI pragaTa karAdace, jisase janatA kA bhrama miTa jaaye| jahAM taka maiM samajhatAhU~ unako graMthoM tathA graMthasamIkSAoM AdikIye saba bAte vidita hInahIM hotI aura yohI saMghako akorti horahI hai ! ataH samAjake vyaktiyoMkocAhiye ki ve prAcArya mahArAja paricayameM ye saba bAteM lAe~ aura phira unase pUche ki ve pratiprathAdi. ke viSayameM aba kyA mata rakhate haiM ?-inheM ArSa prantha (Agama). mAnate haiM yAki dharmaviruddha saMsAra paripATIke kaddhaka mAnate haiM ? kheda hai ki anuvAdaka mahAzaya kSullaka zAnasAgarajone isa graMthake kartA paM0 nemicandrako AcArya nemicandra banA DAlA hai! aura anuvAdameM mUlArthake nAmase bahutasI apanI bAte milA do haiM !! unakI isa katise bhale hI kucha bhole bhAle prANI ThagArajAyaM parantu viveko parIkSaka puruSa to kabhI bhI ugAye nahIM jA sakate / jaba AcArya nemicandra kI kRtiyoM ke sAtha paM0 nemicandrakI isa kartRta 'sUryaprakAza' ko athavA bAbA bhAgIrathajI varNIke zabdoMmeM "ghora mithyAtvaprakAza" ko rakkheMge to ve ise Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " [ 7 ] paDhanA to alaga rahA chUnA bhI pasaMda nahIM kareMge / acchA hotA yadi anuvAdaka mahAzaya mUlArtha jaisA kA taisA lagaTa karake TippaNI meM cAhe jo kucha likhate, isase anuvAdakA mUlya bar3ha jaataa| athavA jinajina viSayoMpara Apako vivecana karanA thA unapara svataMtra hI likhate to bhI acchA hotA / parantu unhoMne aise pUrvAparavirodhI AgamavirodhI, vora prabhukA avarNavAda karane vAle graMthakA sahArA liyA isase janatApara ulaTAhI prbhaavpdd'aa| antameM maiM zrImAn kSullaka jJAnasAgarajI aura munisaMgha se bhI sAdara nivedana karatAhUM ki ve isa pranthaparIkSA kI rozanI meM punaH isa graMthapara vicAra karake apanA mata pragaTa karaneko kRpA kareM, tathA bhaviSya meM aise graMthoMkA hI prakAzana va samarthana kareM jo vIravANIke anusAra zrIkundakundAdi mAnanIya AcAryo dvArA racita hoveM - arthAt jo mithyAtva adhakArake nAzaka, rAgadveSAdi saMsArako paripATIke ucchedaka tathA vItarAgatAvijJAnatAke poSaka hoveM ! aura janatA se bhI samgraha preraNA hai ki vaha bhI aba parIkSA ke samaya meM jyo tyo kisI pUrva RSi ke nAma mAtrale ThagA nahIM kintu una RSiyoMke anyAnya vacanoM se, Agama aura anAyase milAna kareM, phira anumAna aura anubhava se jAMca karake hI svIkAra kareM; kyoMki jitane bacana vItarAga vijJAnatAke poSaka haiM ve saba jainavacana hai aura jo rAgAdikabarddhaka haiM ve saba jainadharmake viruddha mithyAzAstra yA vacana haiM / maiMne ye vicAra sajjanoMke vicAraneke liye likhe haiN| mujhe kisI se koI virodha nahIM hai| maiM to satya jina (vIra) vANI kA prakAza cAhatA hUM, usIkA upAsaka hU~ / RSabhabrahmacaryAzrama, mathurA ku0 va0 9, vIrAbda 2459 zrI vIra-zAsana - sebI dIpacandra varNI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvAnoM kI kucha sammatiyAM (1) tyAgamUrti bAbA bhAgIrathajI varNI "saMsArameM jitane anartha hote haiM ve kevala svArtha siddhi para nirbhara haiM / isa granthakA nAma 'sUryaprakAza' hai yadi 'ghora mithyAtva prakAza' rahatA to acchA hotA; kyoMki isameM zrI mahAvIra svAmIkA ghora avarNavAda kiyA gayA hai / " (2) nyAyAlaMkAra paM0 vaMzIdharajI siddhAntazAstrI, indaura "ApakI jo ati painI buddhi sacamuca sUryake prakAzakA bhI vizleSaNa kara usake aMtarvarti tavoMke nirUpaNa karane meM kuzala hai usake dvArA yadi nAmata: sUryaprakAzakI samIkSA kI gaI hai to usameMkA koI bhI tatva guhya nahIM raha sakatA hai / anuvAdakake hRdayakA bhI saccA foTU Apane pragaTa kara dikhAyA hai| ApakI yaha parIkSA tathA pUrvalikhita graMthaparIkSAeM bar3I kAmako cIz2eM hoMgI / " (3) paM0 parameSThodAsajI, nyAyatIrtha, surata 66 'sUrya prakAza-parIkSA' ke lekha maine akSarazaH par3he haiM / unakI tArIfa mai to kyA karU, magara virodhI jIvabhI becaina hojAte hoMge ! parantu ve kyA kareM ? haThakA bhUta jo unapara savAra hai !!" (4) rAyabahAdura sAhu jagamandaradAsajI, najIbAbAda - " carcAsAgara ke bar3e bhAI 'sUryaprakAza' granthakI parIkSA dekhakara to mere zarIrake roMgaTe khar3e ho gaye !* pUjya paM0 ToDaramalajI Adi kucha samartha vidvAnoMke prayatna se yaha bhaTTArakIya sAhitya bahuta kucha luptaprAya ho gayA thA parantu duHkhakA viSaya hai ki aba kucha mahArakAnuyAyI paMDitoMne usakA phirase uddhAra karanekA vIDA uThAyA hai / ata: samAjako apane pavitra sAhityakI rakSA ke liye bahuta hI satarkatA ke sAtha sAvadhAna ho jAnA cAhiye aura aise dUSita graMthoM kA z2oroMke sAtha bahiSkAra karanA cAhiye, tabhI hama apane pavitra dharma aura pUjya AcAryoM kI kIrtiko surakSita rakha sakeMge / " ..... Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 9 ] bhUmikA " jitanA pIlA hai utanA saba sonA nahIM hai" yaha kahAvata una bhole bhAiyoMko samajhAne ke liye bahuta hI upayukta hai jo viveka aura gaMbhIra dRSTise kAma na lekara veSa aura bhASAke jAla meM pha~sakara sanmArga para nahIM pahu~cane pAte yA usase bhraSTa hote haiM / zAstroMke viSaya meM yaha kahAvata pUrNa rUpase caritArtha hotI hai| mithyAtvakI tIna mUDhatAoMmeM zAstramUDhatAko jo svataMtra sthAna nahIM diyA gayA usakA kAraNa yaha hai ki yaha eka svataMtra mUDhatA nahIM hai kintu saba mUDhatAoMkA prANa hai saba mUDhatAoke mUlameM yaha mUDhatA rahatI hai / yaha mUDhatAoM kI jananI hai / 1 sAdhAraNa logoMkI viveka zakti bahuta halakI rahatI hai / aura kisI cIz2a ko pahacAnane ke liye unake lakSaNa bahuta vyabhicarita rahate haiM / yahI kAraNa hai ki zAstroMke samAna ve zAstroMkI bhASAoko bhI mahatva dete haiM / isIse loga zAstrake samAna saMskRta ke kisI bhI zloka se ghabarAte haiM-Darate haiN| janatAkI isa kamaz2orIkA dhUrta paMDitoMne khUba ho durupayoga kiyA hai / saMskRta bhASA bhAratake prAyaH sabhI prAcIna sampradAyoMmeM sammAnakI dRSTise dekhI jAtI hai isaliye dhUrta paMDita isakA sadA durupayoga karate rahe haiN| sabhI sampradAyoMmeM isa prakArakA dhUrtatApUrNa sAhitya tayyAra huA hai aura bahuta adhika huA hai| jainiyoMne jisa prakAra sAhitya ke sabhI aMgokI pUrti kI hai usI prakAra isa aMgavikAra ko bhI pUrti kI hai / dharma ke nAmapara aneka jaina lekhaka bar3A se bar3A pApa karane se bhI pIche nahIM haTe haiN| yahAMtaka ki unhoMne manamAneM graMtha Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 10 ] banAkara unake racayitA bhadrabAha zrutakevalI, kundakunda, umAsvAmI, jinasena, Adiko banA diyA hai / aura isa prakAra janatAkI AMkhoM meM dhUla jhoMkanekI asaphala kuceSTA kI hai| kucha loga aise haiM jinhoMne prantha para to apanA nAma diyA hai parantu usameM bha0 mahAvora Adike mukhase isa prakAra ke vAkya kahalAye haiM jo jainadharma ke viruddha, kSudratApUrNa aura dalabandoke AkSepoMse bhare hue haiN| isI zreNoke graMthoM meM 'sUryaprakAza' bhI eka hai, jisakI adhArmikatA aura anaucityakA isa pustakame mukhtAra sAhibane bar3I acchI tarahase pradarzana kiyA hai / isa prakArake jAlI pranyoMkA bhaMDAphor3a karane ke kAryameM mukhtAra sAhiba siddhahasta haiN| Apane bhadrabAhu-saMhitA, kundakunda-zrAvakAcAra, umAsvAmI. zrAvakAcAra, jinasana-trivarNAcAra Adi jAlo pranyokI parIkSA karake zAstramUDhatAko haTAnekA saphalatApUrNa aura prazaMsanIya udyoga kiyA hai| graMtha parokSAke isa kAryako saikar3oM vidvAnoMne jahA~ mukta kaNThale prazaMsA kI hai vahA~ isa kArya ke nindakAko bho kamI nahIM hai| parantu isase andhavizvAsiyoM aura svArthiyoMko astitva-siddhike sivAya aura kucha pratIta nahIM hotaa| satyake darzana bar3e saubhAgyase milate haiM / darzana honepara usataka pahuMcanA bar3I vIratAkA kArya hai aura pahuMca karake usake caraNoM meM sira jhukAkara Atmotsarga karanA devatvale bhI adhika uccatAkA phala hai| jinakA yaha saubhAgya nahIM hai, jinameM yaha vIratA nahIM hai, jinameM yaha uccatA nahIM hai ve asatyake jAlameM phaMsakara apanA sarvasva naSTa karate haiM / itanAhI nahIM; kintu unakA Ilu hadaya dUsaroMkI satya-prAptiko sahana nahIM kara sktaa| isaliye ve nindA karate haiM, gAliyA~ dete haiM, kadAkSepa Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] karate haiM aura jisa AdhArapara ve apanI satyatA ke gota gAte haiM usa AdhArako kATane taka ke liye taiyAra ho jAte haiM ! " jainadharma eka vaijJAnika dharma hai" isa bAtako ve logabhI bar3e gaurava ke sAtha kahate haiM jo bilakula andhazraddhAlu hai, aura dUsaroM kI AlocanA karate samaya jo parIkSAkI yukti-tarkakI duhAI dete haiM / parantu jaba kisI nizpakSa parIkSAse unake andhavizvAsako yA svArthako dhakkA pahu~catA hai taba unakA hRdaya tilamilA uThatA hai / ve zAstrakI parIkSAko pApa kahane lagate hai / isa samaya unakI hAsyAspada manovRpti eka tamAzA bana jAtI hai| isa durmanovRttise trasta hokara ve cillAne lagate haiM ki "basa ! parIkSA mata karo / parIkSA karanA pApa hai / saraearth parIkSA karanA mAtAke satatvoko parIkSA karane the samAna niMdha hai / jaba hama mAM bApakI parIkSA nahIM karate taba hameM sarasvatI kI parIkSA karanekA kyA haka hai ? duniyA~ke saikar3oM kArya binA parokSAke ho calate haiM Adi / " agara koI vainayika mithyAtvo yA AjJAnika mithyAtvI isa prakArake udgAra nikAlatA to usakI isa manovRttiko anucita kahate hue bhI hama kSamya samajhate / parantu jo ekAnta yA viparIta mithyAtva hai aura apaneko samyasvI viveko zAno samajhate haiM tathA apane pakSakA maMDana aura para-pakSakA khaMDana karate haiM, jaba ve parIkSAko pApa kahane lagate haiM taba unakI yaha nirlajjatA usa sImA para pahu~ca jAtI hai jise dekhakara nirlajjatA bhI lajjita ho jaaye| are bhAI ! mAM bApa kI parIkSA na karanA to ThIka, parantu jagatameM aisA kauna prANI hai jo jIvana ke adhikAMza kArya parIkSA-pUrvaka na karatA ho / eka kaur3I bhI jaba koI cIz2a Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] khAtI hai taba apanI zakti ke anusAra usakI parIkSA kara letI hai ki vaha bhakSya hai yA abhakSya ? hama bhI haraeka puruSako bApa nahIM mAnate kintu AkRti Adise pahicAnakara-parIkSAkarause bApa mAnate haiN| hAM, yaha bAta dUsaro hai ki kahIM parokSA zoghra hotI hai, kahIM derIse hoto hai; kahIM thor3I hotI hai, kahIM bAta hoto hai; kahIM alpAvazyaka hotI hai, kahIM bahAvazyaka hotI hai, parantu parokSA hoto saba jagaha hai / isa viSayameM tIna bAteM vicAraNIya haiM 1. vastukA mUlya, 2. parIkSAko susambhavatAkI mAtrA, 3. parotA karane na karanese lAbha-hAni kI mryaadaa|| 1-ratna parIkSAmeM hama jitanA parizrama karate haiM utanA bhAjI tarakAroko parIkSA nahIM karate / bahumUlya vastuko jA~ca bhI bahuta karanA par3atI hai| dharma athavA zAstra sabase adhika bahumUlya hai, usa para hamArA aihika aura pAralaukika samasta mukha nirbhara hai| usakA sthAna mAM bApase bahuta U~cA aura bahuta mahatvapUrNa hai, isaliye agara hama saba padArthokI parIkSA karanA chor3a de to bhI zAstrako parIkSA karanA hameM Avazyaka hI rhegaa| 2-mAtAke satItva asatItvako parIkSA karanekA hamAre pAsa sulabha sAdhana nahIM hai / usako prAmANika sAdhanasAmagro milanA bahuta kaThina hai, jabaki zAstraparokSAmeM hamArI viveka buddhi ho pUrA kAma kara sakatI haiN| aura parIkSAko sAdhana-sAmagro bhI bahuta milatI hai| 3-tIsaro aura sabase adhika vicAraNIya lAbhahAni. ko maryAdA hai| mAtAke satotvako parokSA sarala ho yA kaThina, parantu putrake liye vaha nirarthaka hai| kyoMki aba vaha dUsareke garbha meM jAkara anyakA putra nahIM bana sktaa| usakI mAtA, Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 13 ] satI ho yA asato, usakI mAtA hI banI rhegii| isake atirikta asatI hone para bhI mAtAke upakAroMkA bojha haTa nahIM sakatA / parantu zAstrake viSayameM yaha bAta nahIM hai / zAstra agara kuzAstra ho to hamako adhogatimeM le jAyagA, hamAre jodhanako barbAda kara degaa| sAtha hI vaha hamAre jIvana ke sAtha baMdhA huA nahIM hai, hama cAheM to kuzAstrase apanI bhaddhAko haTA sakate haiN| isa prakAra tInoM dRSTiyoMse zAstrako parIkSA anya saba parIkSAoMko apekSA adhika Avazyaka hai| koI koI bhAI kahane lagate haiM ki "jina zAstroM se hamane apanI unnati ko unako parIkSA karanA to kRtaghnatA hai" aise bhAiyoM ko samajhanA cAhiye ki unnatikA kAraNa satya hai asatya nahIM / zAstroM meM jo satya hai usako chor3anekA koI upa. deza nahIM detA-asatyako chor3anekA upadeza detA hai, jo ki hamArI unnatikA kAraNa nahIM hai| dUsarI bAta yaha hai ki jina jAlI zAstroko hama parIkSA kara rahe haiM unako par3ha karake hama unnata hue haiM yaha kahanA mithyA hai| tosarI bAta yaha hai ki agara hama dUdhako pokara puSTa hue haiM isa para koI viSamizrita dUdha pilAnA cAhe aura hama na piyeM to isameM dUdhakA apamAna nahIM viSakA apamAna hai| zAstrameM asatyakA mizraNa hone se agara hama usakA tyAga karate haiM to isameM asatyakA apamAna hai na ki zAstrakA / cauthI bAta yaha hai ki parIkSA katannatAkA nahIM, kintu premabhakti aura AdarakA pariNAma hai| suvarNase hama prema karate haiM isaliye usakI khUba parIkSA karate haiN| usameM koI maila na raha jAya isaliye bAra bAra agnimeM DAlate haiN| isakA artha Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] yaha nahIM hai ki hama suvarNase dveSa karate haiN| isI prakAra zAla kI parIkSA karanA bhI prema, bhakti aura AdarakA sUcaka hai| ____ koI koI bhAI kahane lagate haiM ki 'hama zAstrakArase adhika buddhimAna hoM to parIkSA kara sakate haiN| parantu yaha vicAra bhI ThIka nahIM hai| pahilI bAta to yaha hai ki amuka prantha banAne vAlA Ajakalake saba manuSyoMse adhika buddhimAna thA yaha samajhanA mithyA hai| dUsarI bAta yaha hai ki alpabuddhi hokarake bhI hama kisI bAtako parIkSA kara sakate haiN| sundara gAnakI parIkSAke liye sundara gAyaka honA Avazyaka nahIM hai| yadi hama svayaM parIkSA na kara sakate hoM to dUsarA AdamI jo parIkSA kare usakI jA~ca to avazya kara sakate haiM / agara hama itanI bhI parIkSA nahIM kara sakate to apane pakSako satya aura dUsareke pakSako asatya kahanekA hameM koI haka nahIM raha jAtA hai| hama vive. kiyoM meM apano gaNanA kadApi nahIM kara skte| jainasamAjameM choTe choTe bAlakoMko bho zAstrakA lakSaNa par3hAyA jAtA hai / lakSaNakA upayoga parIkSAmeM hI hai| yadi zAstrako parIkSA karanA pApa hai to usakA lakSaNa banAnA aura par3hAnA bhI pApa hai; kyoMki parIkSAke sivAya lakSaNakA dUsarA upayoga hI kyA hai ? jabaki hamAre AcAryoMne zAstrakA lakSaNa batAyA hai aura svAmI samantabhadrase lekara paM0 ToDaramalla taka prAyaH sabhI sulekhakAne zAstrakI parIkSA kI hai taba yaha bAta spaSTa ho jAtI hai ki jainadharma meM parIkSA atyanta mahatvapUrNa aura Avazyaka sthAna rakhatI hai| ___ jaba bhagavAna mahAvIrake dhacana apane mUlarUpameM upalabdha na hoM, aMga-pUrva naSTa ho gaye hoM, jainadharma ne haz2AroM varSoM taka aneka UMce nIce dina dekhe hoM, paristhitiyoM ke prabhAvase Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] aneka dala ho gaye hoM, dalabandiyoM ke cakkara meM par3akara zAstra nAmakI oTameM aneka lekhakoMne eka dUsare para kIcar3a uchAlA ho, aneka AcAryoM aura ToDaramallajI sarIkhe vikhyAta aiti. hAsika vidvAnoMko bhI parIkSAko duhAI denI par3I ho usa samaya zAstra parIkSAkI AvazyakatA kitanI adhika ho jAtI hai isake kahanekI AvazyakatA nahIM hai| _ 'sUryaprakAza' kaisA graMtha hai aura usako parIkSA kaisI likhI gaI hai isakI AlocanA karanekI yahAM koI AvazyakatA nahIM hai / saMkSepameM itanA hI kahA jA sakatA hai ki jAlI graMthoM meM jitanI dhUrtatA aura kSudratA ho sakatI hai vaha saba isameM hai, aura usakI parIkSAke viSayameM to mukhtAra sAhibakA nAma hI kAphI hai| yaha kheda bhAra lajjAko bAta hai ki sUryaprakAza sarIkhe bhraSTa prathA ke pracAraka aise loga haiM jinheM ki bahutase loga bhramavaza vidvAna aura muni samajhate haiM / parantu isameM una logoMkA jitanA aparAdha hai utanA yA usase kucha adhika aparAdha janatAkA bhI hai| svArthI loga apanI svArthasiddhikI koziza kareM, dhUrta loga dhUrtatA dikhAve isameM kyA Azcarya hai ? yaha svAbhAvika hai| janatAko apanA bacAva svayaM karanA cAhiye-use sadA satarka rahanA caahiye| apane uddhArake liye apanehI vivekakI AvazyakatA hai / AzA hai isa parIkSA. pranthako par3hakara bahutase pAThakoM kA viveka Aprata hogaa| jubilIbAga, tAradeva, bambaI / darabArIlAla nyAyatIrtha 7-11-1933 / sAhityaratna Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya-sUcI viSaya prAstAvika nivedana pranya-nAma ... ... ... pranthakA jAlIpana 1 pranthAvatArakI vicitra kalpanA 2 bhagavAna mahAvIrake sira viruddha kathana 3 mahAvIrake nAma para asambaddha pralApa 4 teraha paMthiyoMse bhagavAnakI jhar3apa 56DhiyoM para gAliyoMkI varSA kucha vilakSaNa aura viruddha bAteM 1 saba pApoMse chUTanekA sastA upAya 2 dharma aura dhanakI vicitra tulanA / 3 jyAna aura tapakA karanA vRthA 4 muktikA dUsarA koI upAya nahIM 5 bhavyatvakI apUrva kasauTI 6 samyagdarzanakA vicitra lakSaNa * kundakundakI anokhI zraddhAkA ullekha 8 AgamakA adbhuta vidhAna 9 karmasiddhAntakI naI IjAda 10 strI jAtikA ghora apamAna "zUdra-jalAdike tyAgakA ajIba vidhAna 12 bhagavAnakI miTTI kharAba anuvAdakakI niraMkuzatA aura arthakA anartha anuvAda-sthitikA sAmAnya paricaya ... vizeSa paricaya athavA spaSTIkaraNa upasaMhAra 154 antima pRSTha zuddhipatra Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ T KEE zrImAn pa0 jugalakizArajI mukhtAra sAmAvA (maarnpur)| Ons Pilgra Pinted at the Punjal PresCombi Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aafarara bar3e mAIkI jAMca arthAt sUryaprakAza-parIkSA prAstAvika nivedana 'jakala 'carcAsAgara' prantha jaina samAjameM sarvatra Ajakala carcAkA viSaya banA huA hai aura saba orase usakA bhArI virodha ho rahA hai / aise granthake isa virodhako dekhakara mege prasannatAkA honA svAbhAvika hai; kyoMki Ajase koI aThAraha varSa pahale maiMne andha zraddhAkI nIMdameM par3e hue jaina samAjako jagAne aura usameM vicArasvAtantrya tathA tulanAtmaka paddhati se granthoM ke adhyayanako uttejana deneke liye pranthoMkI parIkSAke unake viSaya meM gaharI jA~capUrvaka spaSTa ghoSaNA karane ke - jisa bhArI kAmako prArambha kiyA thA aura jo kaI sAla taka jArI rahA vaha Aja kucha vizeSa rUpale phalita hotA huA naz2ara AtA hai / usa vakta Ama taura para vidvAnoM taka itanA manobala aura sAhasa nahIM thA ki ve jainako muhara lage hue aura jaina mandiroMke zAstra bhaMDAroMmeM virAjita kisI bhI prantha ke virodha prakaTa rUpase koI zabda kaha ske| aura to kyA, mere parIkSAlekhoM ko par3hakara aura una parase yaha jAnakara bhI ki ye prantha dhUrtoM ke race hue, jAlo tathA banAvaTI haiM bahutoMko una para apanI spaSTa sammati denekI himmata taka nahIM huI - Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2 ] thI -- yadyapi use acchI jA~ca-par3atAla - pUrvaka deneke liye maiMne bArabAra vidvAnoM se nivedana bhI kiyA thA / isose tatkAlIna 'jaina hitaiSI' patra ke sampAdaka prasiddha vidvAna paM0 nAthUrAmajI premIne, koI cAra varSa bAda sitambara 1917 meM mere kucha parIkSAlekhako pustakAkAra chapAte hue, likhA thA ki " ina lekhoMne jaina samAjako eka navIna yugakA sandezA sunAyA hai, aura andhazraddhA ke andhere meM par3e hue logoM ko cakracauMdhA dene vAle prakAzase jAgRta kara diyA hai / yadyapi vAhya dRSTi se abhI taka ina lekhoM kA koI sthUla prabhAva vyakta nahIM huA hai to bhI vidvAnoMke antaraMga meM eka zabdahIna halacala barAbara ho rahI hai jo samaya para koI acchA pariNAma lAye binA nahIM rhegii|" premIjIkI ukta bhaviSyabANI kramazaH satya hotI jAtI hai / isa viSaya meM vidvAnoMkA vaha saMkoca barAbara dUra ho rahA hai aura ve parIkSApradhAnatA tathA spaSTavAditAko apanAte jAte haiM / aura isIliye Aja saMkhyAbaddha vidvAna tathA dUsare pratiSThita sajjana 'carcAsAgara' ko lekara aise dUSita graMthoMkA virodha karane ke liye maidAna meM Agaye haiM / yaha saba una parIkSAlekhoMse hone vAlI usa zabdahIna halacalakA ho pariNAma hai jise premIjIne usa vakta anubhava kiyA thA / aura isose Aja 'jainajagat' ke sahasampAdaka mahAzaya apane 23 navambara ke patra meM likha rahe haiM ki" ' carcAsAgara ' ke sambandhameM jaina samAjameM jo carcA cala rahI hai, usameM pratyakSarUpase yadyapi Apa bhAga nahIM le rahe haiM, kintu vAstavameM isakA sArA zreya Apako hai / yaha saba Apake usa parizramakA phala haiM jo Ajase karoba 10 -12 varSa pahale se Apa karate A rahe hai| jisa bAta ke kahaneke liye usa samaya Apako gAliyAM milI thIM, vahI Aja sthitipAlaka dalake stambhoM dvArA kahI jA rahI hai !" Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 3 ] jinhoMne mero graMtha-parIkSAoM tathA dUsarI vivecanAtmaka pustakoMko pahale se nahIM dekhA thA una vidvAnoM meM se eka prasiddha nyAyatIrtha jI hAla meM graMtha parIkSA ke tRtIya bhAga (somasena trivarNAcAra kI parIkSA) aura "vivAha kSetra prakAza" ko par3hakara, apane 16 navambara ke patra meM likhate haiM ki "ApakI ina pustakoM ko par3hakara bar3A ho Ananda AtA hai| yaha saba pustake vidyArthI jIvana meM ho par3ha lenA cAhiye thI, magara duHkha kA viSaya hai ki una pAMjarApoloM yA kA~jI hAusoM ( kAnI bhautoM) meM vidyArthiyoM ko aise sAhitya kA bhAna bhI nahIM karAyA jaataahai| merI prabala icchA hai ki ApakI aura premI jI kI tamAma racanAyeM par3hajAU~ / kyA Apa nAma likhane kI kRpA karege ?..............."kheda hai ki sAmAjika saMsthAoM meM hama loga ina jJAnavyApaka banAnevAlI pustakoM se bilakula aparicita rakkhe jAte hai| isI liye vidyArthI DhabbU nikalate haiN|" ___isI taraha para dUsare vidvAna bhI, carcA ke isa vAtAvaraNa meM, apane lekhAdikoM ke dvArA una grantha parokSAoM kA abhinandana kara rahe haiM, tathA Arya-samAja ke sAtha ke zAstrArthoM taka meM kucha jaina paMDitoM ko yaha ghoSita kara denA par3A hai ki hama ina trivarNAcAra jaise granthoM ko pramANa nahIM mAnate haiN| kucha vidvAnoM ne to jinameM do nyAyatIrtha bhI zAmila haiM-carcA sAgara kI bhI sAGgopAMga parIkSA kara dene kI mujhe preraNA kI hai aura yaha saba una parIkSA lekhoM kI saphalatA ko liye hue bhAvI kA eka acchA zubhalakSaNa jAna par3atA hai / ataH mere liye eka prakAra se Ananda kA hI viSaya hai, aura mujhe manthaparIkSA kA jo rAjamArga khulA hai usapara bahutoM ko calate Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] tathA calane ke liye udyata dekhakara niHsandeha prasannatA hotI hai / parantu sAtha hI yaha dekhakara Azcarya ke sAtha kucha kheda bhI hotA hai ki loga isa carcA sAgara ke viruddha jitanA TUTa kara par3e haiM usakA zatAMza bhI ve una trivarNAcAra (dharmarasika) Adi pranthoM kA virodha nahIM kara rahe haiM jinake AdhAra para isa prantha meM dharma viruddha tathA Apattijanaka viSayoM ko carcita kiyA gayA aura vidheya ThaharAyA gayA hai| kyA viSavRkSa ke mUla meM kuThArAghAta na karake use sIMcate rahane aura banAye rakhane para yaha AzA kI jAsakatI hai ki usameM patra-puSpAdi kA prAdu. rbhAva nahIM hogA ? kadApi nhiiN| jabataka ina dRSita mUlagranthoM kA astitva akSuNNa banA rahegA athavA unakI bhUmi para andha zraddhA kA vRkSa lahalahAtA rahegA, tabataka aise asaMkhya carcAsAgara rUNa patra puSpoM kI utpatti ko koI roka nahIM sktaa| isameM vecAre una andhazraddhAluoM kA vizeSa aparAdha bhI kyA kahA jA sakatA hai jo upalabdha pranthoM para se kucha viSayoM kI carcAoM kA saMgraha karate haiM, jaba ki una pranthoM ke viSaya meM unake bhItara yaha rUha (spiriTa Spirit)phU kI gaI hai ki ve saba jinavANI hai aura isalie unapara saMdeha karanA athavA unake viruddha vicAra karanA adharma tathA mithyAtva hai| yaha saba aparAdha aisI mithyA rUha (cetanA) phUkane vAle prasthakartAoM tathA unake pracArakoM Adi kA hai, aura kucha unakA bhI hai jo yaha jAnate hue bhI ki ye pranya viSamizrita haiM-dharma-viruddha kathanoM se bhare hue haiM, unake viSaya meM cuppI sAdhe hue haiM, unase janatA ko sAvadhAna karane kI himmata nahIM rakhate haiM athavA una para *viSa ( Ponson) hai" aisA lebila lagAne meM pramAda karate haiN| kyA jo loga yaha jAnate hue bhI ki amuka sikkA, athavA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 5] noTa jAlI hai use calane dete haiM ve dUsaroM ke ugAye jAne meM madada nahIM karate haiM ? z2arUra karate haiM aura isaliye aparAdhI haiN| yaha ThIka hai ki pranthakAra paM0 campAlAla jI ne aneka sthAnoM para artha kA anartha kiyA hai, cAlAko se kAma liyA hai aura kitanI hI viruddha bAteM apanI tarapha se bhI aisI jor3a dI haiM jinakA koI pramANa nahIM diyA gayA, aisA anya para se jAna par3atA hai| parantu jo mudrita prantha hamAre sAmane hai vaha apane mUla rUpa meM nahIM kintu bhASA ke parivartanAdi ko liye hue hai| ho sakatA hai ki isameM una bhASAparivartaka tathA sampAdaka mahAzayoM ko bhI kucha lIlA zAmila ho gaI ho. jinheM apanA nAma dene taka meM saMkoca huA hai, jinake nAma pIche se patroM meM kucha rahasya ke sAtha prakaTa ho rahe haiM / aura jinhoMne apane kartavya ke pAlana meM yahAM taka upekSA tathA AnA. kAnI kI hai ki pabalika ko itanI bhI sUcanA nahIM dI ki isa prantha kI bhASA parivartita kI gaI hai tathA isake saba phaTanoTa unakI apanI kati hai-granthakartA kI nhiiN| aura isalie unhoMne pabalika ko eka prakAra se dhokhe meM rakkhA hai aura yaha saba unake naitika bala kI truTi kA acchA sUcaka hai tathA unake viSaya meM kAphI saMdeha paidA karatA hai| aisI hAlata meM jabataka graMtha ko hastalikhita kApI apane __+ ise DhUMDhArI bhASA se hindI meM parivartita karane vAloM meM 4. lAlArAma jI kA aura isake pradhAna saMpAdakoM tathA pracArakoM meM unake bhAI paM. nandanalAla jI kA nAma prakaTa huA hai, jo usa samaya ba. jJAnacandra jI ke rUpa meM the aura aba kSullaka jJAnasAgara jI ke rUpa me munisaMgha meM upasthita haiN| Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 6 ] asalI (aparivartita ) rUpa meM sAmane na ho athavA usa para se koI niSpakSa vidvAna apanI jA~ca kI riporTa prakaTa na kare tabataka paM0 campAlAla jo para kisI viSaya kA sIdhA Aropa nahIM lagAyA jA sakatA hai / hA~, yadi yaha mAna liyA jAya aura jA~ca se sAbita ho jAya - jisakI adhikAza meM sambhAvanA hai - ki mAtra bhASAparivartana ke sivAya grantha meM dUsarA koI khAsa golamAla nahIM huA hai - phuTanoTa bezaka sampAdakAdika ke lagAye hue haiM-to paM0 campAlAla jI ne jitane anzoM meM jAnabUjha kara artha kA anarthAdi kiyA hai, kucha viruddha tathA anarthakArI bAtoM ko yoMhI apanI tarafa se jor3A haiM athavA kisI kapAyavaza dUSita sAhitya ko isa taraha para pracAra dene kA yatna kiyA hai, utane anzo meM ve isa viSaya ke vizeSa aparAdhI z2arUra haiM / aura taba yaha unakI akSamya dhRSTatA hai jo ve isa grantha ke saba kathanoM ko 'bhagavAna arahanta kI bhAjJAnusAra' batalAte haiM aura ise 'jinavANI' pratipAdita karate haiN| parantu yaha saba kucha hote hue bhI itanA to spaSTa hai ki 'carcAsAgara' nAma kA jo mudrita graMtha hamAre sAmane hai usameM 'trivarNAcAra' tathA 'dharma rasika' nAma se bahuta se dharmaviruddha kathana pAye jAte haiM aura ve saba 'somasena trivarNAcAra' meM maujUda haiM, jise 'dharmarasika' bhI kahate haiM aura jisameM dharmaviruddha kathana bahuta kucha kUTa kUTa kara bhare hue haiM, jinakA bahuta kucha patA graMtha kI usa vistRta parIkSA se sahaja hI meM cala sakatA hai jo grantha parIkSA ke tRtIya bhAga meM 266 pRSThoM meM darja hai| isI taraha ' umAsvAmi zrAvakAcAra' Adi dUsare Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 7 ] jAlI tathA arddha jAlo graMthoMke pramANoMkA hAla hai| ina mithyAtvapoSaka tathA andhazraddhAke gar3harUpa mUla graMthoMkA pUrNatayA virodha na karake unakI kucha carcAoMko saMgraha karanevAle graMthakA virodha karanA kyA artha rakhatA hai, yaha mero kucha samajha meM nahIM aataa| aura isI liye ese ekAMgI virodha ko dekhate hue mujhe kucha Azcarya hotA hai| _ 'somasana-trivarNAcAra' ke do saMskaraNa ho cuke-ekameM vaha marATho TokAsahita prakAzita huA aura dUsaremeM hindI TIkAsahita / jagaha jagaha mandiroMmeM usako kApiyA~ pAI jAtI hai aura use bhI dUsare prathoka sAtha nitya argha car3hAyA jAtA hai / yaha saba vipa-vRkSako socanA aura use banAye rakhanA nahIM to aura kyA hai ? ___ ataH carcAsAgarake virodha lekhanI uThAne vAloMkA yaha pahalA kartavya honA cAhiye ki ve una graMthoMkA khulA virodha kare, jinake AdhAra para vastutaH dharmaviruddha kathanoM athavA Apattijanaka viSayoMko granthamai carcita aura pratipAdita kiyA gayA hai| unameMsa jina graMthoMko parIkSAeM abhI taka nahIM ho pAI haiM * unakI pUrI jA~ca tathA sAMgopAMga parokSAkA bhI ___* nimnalikhita granthokI vistRta parIkSAe~ lekhaka-dvArA ho cukI haiM aura unheM 'jainagraMtha-ratnAkara-kAryAlaya, hIrAbAga, bambaI' ne tIna bhAgomaM prakAzita kiyA hai, jo saba par3hane tathA aise dUSita sAhityake virodharma pracAra karaneke yogya haiM : 1 umAsvAmI-zrAvakAcAra, 2 kundakunda-zrAvakAcAra, 3 jinasena-trivarNAcAra, 4 bhadrabAhu-saMhitA, 5 somasena-trivarNAcAra, 6 dharmaparIkSA (zvetAmbara ) / Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8] apanI zaktibhara pUrA yatna karanA aura karAnA cAhiye, jisase sarvasAdhAraNa unake svarUpAdise bhale prakAra paricita ho sakeM aura unake viSayameM jinavANItvako jo mithyA rUha unake bhItara kI huI hai vaha nikala kara, unakI zraddhAkA sudhAra ho ske| merA vicAra "carcAsAgara" jaise graMthoMke sambandhame bhI prAyaH vahI hai, jise maiM apanI graMtha-parIkSAoM meM Ama taura para aura "somasena-trivarNAcAra" ko parokSAke antameM khAsa taura para prakaTa kara cukA hai| maiM aise pranthoMko jainagrantha nahIM, kintu jainagranthoM ke kalaMka smjhtaahuuN| inameM ratnakaraNDazrAvakAcArAdi jaise kucha ArSa graMthoMka vAkyoMkA jo saMgraha kiyA gayA hai vaha pranthakartAoMko eka prakArakI cAlAkI hai, dhokhA hai, mulammA hai athavA viruddha kathanarUpI jAlI sikkoM ko calAne AdikA eka sAdhana hai / unhoMne unake sahArese athavA unakI oTameM una musalamAnoMkI taraha apanA ullU sIdhA karanA cAhA hai, jinhoMne bhArata para AkramaNa karate samaya gauoMke eka samUhako apanI senAke Age kara diyA thaa| aura jisa prakAra gohatyAke bhayase hinduoMne una para AkramaNa nahIM kiyA thA usI prakAra zAyada ArSavAkyoMkI avahelanAkA kucha qhayAla karake una jaina vidvAnoMne, jinake paricayameM aise grantha aba taka Ate rahe haiM, unakA jaisA cAhiye vaisA virodha nahIM kiyA hai / parantu ArSa vAkya aura ArSa vAkyoM ke anukUla kahe gaye dUsare pratiSThita vidvAnoMke vAkya apane apane sthAna para mAnanIya tathA pUjanIya haiM, dhUrta logoMne unheM jainadharma, jainasiddhAnta, jainanIti tathA jaina-ziSTAcAra Adise virodha rakhane vAle aura jainaAdarzase gire hue kathanoM Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] ke sAtha meM gUtha kara athavA milA kara unakA durupayoga kiyA hai, aura isa taraha para aise samUce granthoM ko viSamizrita bhojana ke samAna banA diyA hai, jo tyAga kiye jAne ke yogya hotA hai| viSamizrita bhojana kA virodha jisa prakAra bhojana kA virodha nahIM kahalAtA usI taraha para aise pranyoM ke virodha ko bhI pApaMcAkyoM athavA jaina zAstroM kA virodha yA unakI koI avahelanA nahIM kahA jA sakatA / ataH vidvAnoM tathA dUsare vivekI janoM ko aise pranthoM ke viruddha apanA vicAra prakaTa karane meM z2arA bhI saMkoca na honA cAhiye; saMkoca se unheM aise pranthoM dvArA hone vAle anartha kA bhAgI honA par3egA / astu / aba maiM pAThakoM tathA samAja kA dhyAna eka dusarI ora AkarSita karanA cAhatA hUM aura vaha hai " carcAsAgara kA bar3A bhaaii"| muni zAntisAgara jI ke saMgha kI asIma kRpA se jahAM hame 'carvAsAgara' jaise pratharatna kI prApti huI hai vahAM prasAda rUpa meM eka dUsarA apUrva graMtha aura bhI milA hai, jisakA nAma hai 'sUrya prkaash'| donoM kA udgama sthAna eka hI saMgha aura donoM ke nirmANa tathA prakAzanAdi meM eka hI mukhya spiriTa ( manovRtti ) athavA uddezya ke hone se inheM bhAI bhAI kahanA to sArthaka hai hI, parantu 'sUrya prakAza' ko carcAsAgara kA bar3A bhAI kahanA to aura bhI sakAraNa hai| kyoMki (1) eka to yaha (sUrya prakAza ) carcAsAgara se koI Der3ha varSa bar3A hai isakA janma jaba vikrama samvat 1909 ke zrAvaNa mAsa meM huA hai taba carcAsAgara ne vi0 saM0 1910 ke mAgha mAsa meM avatAra liyA hai| yahA~ para kisI ko yaha AzaMkA nahIM karanI cAhiye ki Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [10] carcAsAgara meM to usakA nirmANakAla vi0 saM0 1810 diyA huA hai / yaha saba apanA nAma guma rakhane vAle yAra logoM ko cAlAkI hai| unhoMne pranthako vRddhatA kA kucha mAna dene ke liye usakI Ayu meM eka dama 100 varSa ko vRddhi karado hai ! anyathA, graMtha meM saMvat jina 'diga hari candra' zabdoM meM diyA huA hai una kA spaSTa artha 1910 hotA hai; phuTa noTa lagAne vAloM ne diga, hari aura candra para kramazaH naM. 6,7,8 DAlakara phuTanoTa meM unakA artha dete hue 'dizAeM daza haiM', 'candra eka ko kahate haiM', itanA to likhA hai parantu harinArAyaNa 8 hote haiM yA 9aisA kacha likhA nahIM-'hari' zabda kA artha bilakula ho chor3a diyA hai, aura vaise hI golamAla karate hue likha diyA hai ki "ina saba ke milAne se tathA aGkAnAM vAmo gatiH arthAt aGkoM kI gati bAI ora ko hotI hai isa nyAya se 1810 hai| arthAt vikrama samvat 1810 meM yaha prantha bnaa|" yaha cAlAkI nahIM to aura kyA hai ? graMtha meM to 229 vIM carcA ke antargata, pR0 457 para, bhISma pantha kI utpatti kA varNana karate hue, usakA spaSTa sambat "aThArahasau teIsa ko sAla" taka diyA huA hai, taba yaha graMtha 1810 meM kaise bana sakatA hai, ise pAThaka svataH samajha sakate haiN| aura 'sUrya prakAza meM to isa viSaya kI cAlAkI aura bhI bar3hI car3hI hai| usameM anuvAdaka-sampAdaka 70 jJAnacandra jI mahArAja ( vartamAna kSullaka jJAnasAgara jI) ne nirmANakAla viSayaka zloka kA artha ho nahIM diyA, jaba ki usI prakAra ke bosiyoM saMkhyAvAcaka zlokoM kA prantha meM artha diyA gayA hai| ora maz2A yaha hai ki artha na dene kA koI kAraNa bhI nahIM batalAyA aura na usake chor3ane kI koI sUcanA hI ko gaI hai ! Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 11 ] lAcAra graMtha prakAzaka seTha rAvajI sakhArAma dozo se unake bhUmikAtmaka do zabdoM meM yaha kahalAyA gayA hai ki - " antameM jo nirmANakAla batAyA hai usakA artha aspaSTa hai / isaliye pAThaka usako dhyAna se par3he aura manana kareM / " parantu artha to kucha diyA hI nahIM gayA jisake viSayameM aspaSTatAko prakAzaka mahAzaya khuda kucha kalpanA karate ! aura zlokakA pATha kucha aspaSTa hai nahIM, vaha to apane spaSTa rUpameM isa prakAra hai kAbhranaMdeMdu prame hi cAnde mitrAdri-zailendu-suzAkayukte ! mAse nabhAkhye zubhanaMdaghasre virocanasyaiva suvArake hi // aura isa loka parase spaSTa jAnA jAtA hai ki yaha graMtha 'vi0 saM0 1909 tathA zaka saM0 1774 ke zrAvaNa mAsa meM zukra rants for ravivArako' banakara samApta huA hai| agale do zlokoMmeM, jinakA artha niraMkuzatA pUrvaka kucha ghaTA bar3hAkara diyA gayA hai, granthake droNIpurake pArzvanAtha jinAlaya meM samApta hone kI sUcanA samaya, nakSatra aura yogake nAmollekhapUrvaka kI gaI hai, sAtha hI kucha AzIrvAda bhI diyA gayA hai / isa sArI sthiti parase aisA mAlUma hotA hai ki ukta lokakA artha na denemeM anuvAdakAdikakA yaha qhAsa Azaya rahA hai ki sarvasAdhAraNa para yaha bAta prakaTa na hone pAe ki grantha itanA adhika Adhunika hai-arthAt isa bIsavIM zatAbdIkA hI banA huA hai ! (2) dUsare, chapakara prakAzita bhI yaha maMtha carcAsAgara * yaha niraMkuzatA anuvAdameM sarvatra pAI jAtI hai 1 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12 ] se eka varSa eka mahInA pahale huA hai-yaha agasta 1929 meM mudrita aura prakAzita hai to vaha sitambara 1930 meN| (3) tIsare, nAma-mAhAtmyako dRSTise bhI sUryaprakAza bar3A hai jo sAgarake bhI Upara rahatA hai, aneka sAgaroMko prakAzita karatA hai aura jisake binA saba kucha andhakAramaya hai| (4) cauthe, isakI mUla racanA gIrvANabhASA saMskRtameM huI hai jo ki saba AryabhASAoM meM bar3I hai, jaba ki carcAsAgara Adhunika hindI bhASAkA prantha hai| usameM saMskRtAdike vAkyoMko idhara-udharase udhAra lekara rakkhA gayA hai| prakAzaka mahAzayane isake kucha azuddha prayogoMko pracalita saMskRta vyAkaraNa tathA koSa-sammata na dekha kara jo use 'apabhraMza' bhASAkA pratha mAna lenekI salAha dI hai, vaha nirarthaka hai,| jAna par3atA hai ve apabhraMza bhASAke svarUpase bilakula ho anabhijJa haiN| acchA hotA yadi ve unake viSayameM ArSa prayogoMkI kalpanA kara DAlate aura isa taraha para graMthakArakI truTiyoko mahatvakA (5) pA~cave, 'sUryaprakAza' para AcArya zAMtisAgarajIkI prazaMsAkI muhara lagI huI hai, jisase prerita hokara hI dravyadAtAoMne (gAMdhI nemacanda miyAcanda Adi tIna bhAiyone) usake uddhArake liye dhana kharca kiyA hai; jaba ki 'carcAsAgara' para vaisI koI muhara nahIM hai| hA~ bAda ko "jainajagat" meM prakAzita seTha gaMbhIramala jI pAMDyAke vaktanyase mAlUma huA ki unase usakI prazaMsA karane vAle aura use 'mahAn upayogI' batalAne vAle bra0 jJAnacandrajI tathA kSullaka candrasAgarajI the / unhoMkI preraNA tathA upadezase unhoMne usake prakAzanArtha dravya dAna kiyA thA, aura ye donoM hI zAMtisAgarajIke ziSya haiM / ataH ziSya-prazaMsitako apekSA guru-prazaMsitako svabhAvataH hI Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 13 ] bar3appana kI prApti hai| zAyada isIse ukta bra0 jJAnacandrajIne, jo pranthake anuvAdaka bhI haiM, sampAdakake taura para graMtha para apanA nAma denA gaurava kI vastu samajhA hai ! jabaki 'carcAsAgara' kA saMpAdana karane para bhI unheM usapara apanA nAma kisI rUpa meM bhI dene meM saMkoca huA hai !! (6) chaThe, 'carcAsAgara' kI koI kImata nahIM hai, vaha yoM ho muphta baeNTatA phiratA hai / jabaki 'sUryaprakAza' para seThodvArA dravyakI sahAyatA prApta hone para bhI 2)ru0 kImata darja hai aura isaliye do rupaye usakI bheMTa karane par3ate haiM, jo saMbhavataH usakI bar3AIkA ho cinha hai! (7) sAtadhe, 'sUryaprakAza' meM sabase adhika bar3appanako bAta yaha hai ki vaha 'carcAsAgara' kI apekSA adhika tathA gahare prapaMcako liye hue hai| usameM sabakucha apanA iSTa jaise taise bhaviSya varNanake rUpa meM bhagavAna mahAvIrake mukhase kahalAyA gayA hai-zvetAmbaroM, hU~DhiyoM, teraha paMthiyoM aura sudhArakoM Adi ko bharapeTa gAliyA~ bhI unhIM ke zrImukhase dilAI haiM ! aura isaliye vaha solahoM Ane jinavANI hai ! gbuda pranthakArane usakA vizeSaNa bhI 'jinavaktraja' arthAt jinamukhotpanna diyA hai ! jabaki 'carcAsAgara' ke vidhAtAne idhara udharakI naI purAnI carcAe~ karate hue jo kucha burA bhalA kahA hai vaha saba apane zabdoM meM kahA hai aura usake pramANameM yathAsaMbhava dUsare pranthoMke vAkyoMko uddhRta kiyA hai jo jainAcAryo, bhaTTArakoM, jainapaMDitoM tathA dhUtau aura ajaina vidvAnoM takake banAye hue haiN| isIliye carcAsAgarako pUre taura para jinavANIkA darjA prApta nahIM hai| ____ isa taraha para 'sUryaprakAza' ko maiMne cisAgarakA bar3A bhAI nizcita kiyA hai| isakA darzana-saubhAgya mujhe hAlameM Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] ho prApta huA hai / bambaI se suhRdvara paMDita nAthUrAmajI premI ne ise rajisTrI karA kara mere pAsa bheja diyA hai aura sAtha hI yaha anurodha kiyA hai ki maiM isakI parIkSA-pUrvaka kucha vizeSa AlocanA karadU~, jisase isake dvArA jo anartha phailAyA jA rahA hai vaha rokA jA sake / Ate ho do tona dina ke bhItara maiMne isa 412 pRSThaka sAnuvAda moTe pranthapara sarasarI taura para eka naz2ara DAlI aura usa parase yaha grantha mujhe bahuta kucha niHsAra, anudAra, prapaJcI tathA asaMbaddhapralApI jAna pdd'aa| sAthahI, yaha bhIjAnapar3A ki anuvAdaka mahAzayane icchAnukUla ulaTA-sIdhA tathA prapaJcamaya artha kara granthake ina guNoMko aura bhI bar3hA diyA hai aura usake viSayameM 'ekato karelA dusare nImacar3hA' kI kahAvata ko caritArtha kiyA hai ! aura isaliye maiMne isa graMthakI vizeSa AlocanAkA nizcaya kiyaa| __ yaha 'sUryaprakAza' paM0 nemicandrakA banAyA huA hai| pranthake antameM unakI eka prazasti bhI lagI huI hai, jisase mAlUma hotA hai ki campAvatIpurameM svarNakorti nAmake koI sUri (bhaTTAraka) the, unake ziSya rAjamala, rAjamalla ke ziSya tatecandra, phatecandra ke ziSya vRndAvana, vRndAvanake ziSya sotA. rAma aura sItArAmake ziSya zivajIrAma hue, jo pahale kucha varSa campAvatIpurameM rahe, phira takSapurameM rahane lage aura antako yahA~se bhI calakara droNo (dUnI) purameM A base / unhIM paM0 zivajIrAmake granthakAra mahAzaya ziSya the| Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 15 ] ye saba ziSya-praziSyajana aura paM0 campAlAla jI prAyaH usI samaya kI paudha haiM jabaki bhaTTArakoya lIlAoM ke virodha rUpa digambara terahapaMtha acchI taraha se utpanna ho cukA thA, apanA vistAra kara rahA thA aura bhaTTArakAnuyAyioM tathA terahapaMthiyoM meM dvandva yuddha cala rahA thaa| carcAsAgara aura sUrya prakAza donoM usI samaya kI spiriTa ( manovRtti) ko liye hue haiM aura usI yuddha kA pariNAma haiN| usa vakta isa prakAra kA kitanA hI sAhitya nirmANa huA jAna par3atA hai, parantu terahapaMthI vidvAnoM ke prabala yuktivAda aura prabhAva ke sAmane usa kA adhika pracAra nahIM ho sakA thaa| kintu duHkha tathA kheda kA viSaya hai ki Aja kucha paMDita loga, sabhavataH apane pUrva janmoM ke saMskArakza, usI mithyAtvapoSaka bhraSTa sAhitya ko pracAra dene ke liye utArU hue haiM aura isa ke liye unhoMne nagna bhaTTArakIya mArga kA nayA avalambana liyA hai, kyoMki purAne savastra bhaTTArakIya mArga ko asaphalatA kA unheM anubhava ho cukA hai / anyathA, somasena-trivarNAcAra jaise pranthoM para aTala vizvAsa rakhane ke kAraNa ve antaraMga meM muniyoM ke sarvathA nagna rahane ke pakSapAtI nahIM ho sakate / muni vastra bho rakkheM aura nagna bhI kahalAeM, isIliye to bhaTTAraka somasena jI ne, jo apane ko 'muni' tathA 'munIndra' taka likhate haiM, nagna kI vicitra pari. bhASA kara DAlI hai| aura apane trivarNAcAra ke tRtIya adhyAya kI nimna paktiyoM meM dasa prakAra ke nagna batalA diye haiM : apavitrapaTo nagno nagnazcAI paTaH smRtaH / nagnazca malinodvAsI nagnaH koponavAnapi // 21 // kaSAya vAsasA nagno nagnazcAnuttarIyamAn / antaH kacchovahiH kacchomuktakacchastathaivaca // 22 // sAkSAnamaH sa vizeyo daza nanAH prkiirtitaaH| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 16 ] arthAt- jo loga apavitra vastra pahane hue hoM, AdhA vastra pahane hoM, maile kuvaile vastra pahane hue hoM, laMgoTI lagAye hue hoM, bhagave vastra pahane hue hoM, mahaz2a dhotI pahane hue hoM, bhItara kaccha lagAye hue hoM, bAhara kaccha lagAye hue hoM, kaccha bilakula na lagAye hue hoM ora vastra se bilakula rahita ho, una sabako nagna ThaharAyA hai ! jaba mahAtmA gA~dhIjI ne muniyoM ko laMgoTI lagAne kI bAta kahI thI taba ina trivarNAcArI paMDitoM ne bho usakA virodha kiyA thA aura use dekhakara mujhe Azcarya huA thaa| maiM socatA thA ki dUsare loga nagnatA meM bAdhA AtI huI dekha kara usakA virodha kare so to Thoka, kintu ye trivarNAcArI paMDita kisa AdhAra para virodha karane ke liye udyata hue haiM, jabaki inake matAnusAra - inake mAnya Agama trivarNAcAra ke anusAralaMgoTI to laMgoTI pUre vastra pahanane para bhI nagnatA bhaMga nahIM hotI / parantu usI samaya maiMne samajha liyA thA ki yaha saba ina logoM kI gaharI cAle haiM, ye yohI apane vicAroM kI bali dekara ina muniyoM ke pIche nahIM lage haiM, inake hAthoM nagna bhaTTArakIya mArga ko pratiSThita karAke usake dvArA apanA gaharA ullU sIdhA karanA cAhate haiM, aura vahI ho rahA hai / janatA prAyaH mUrkha hai, muniyoM ke bAhya rUpa ko dekhakara usapara laTTU hai aura muni-moha meM pAgala banI huI hai| use sUjha nahIM par3atA ki ina muniyoM meM kitanA jJAna hai, kitanA vairAgya hai- kitanA akaSAyabhAva hai aura inakI pariNati tathA pravRti kahA~ taka jainAgama ke anukUla hai ! aura na use yahI qhabara hai ki ye muni sAmAjika rAga-dveSoM meM kitanA bhAga le rahe hai, aura AcArya hokara bhI zAnti sAgara jI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 17 ] ina kSullakAdi veSadhArI paMDitoMke hAthakI kaisI kaThaputalI bane hue haiM ! isIse vaha ThagAI jAtI hai, dhokhA khA rahI hai aura apanI dravyAdi zaktiyoMkA kitanA hI durupayoga kara rahI hai, jisakA eka tAz2A udAharaNa seTha gaMbhoramalajI pA~khyAkA pazcAtApa pUrvaka yaha prakaTa karanA hai ki unhoMne carcAsAgarake prakAzanArtha dravyakI sahAyatA dene meM dhokhA khAyA hai ! aura yaha saba jaina samAjake durbhAgyakI bAta hai| ___ataH jina logoMke hRdayameM dharmakI kucha coTa hai aura samAjakA kucha darda hai unheM samaya rahate zoghra sAvadhAna ho jAnA cAhiye aura janatA ko saceta karate hue isa nanna bhaTTA. rakIya parde kI oTameM anarthoM ko bar3hane denA nahIM caahiye| sAtha hI apane dharma, apane sAhitya aura apane pUrva maharSiyoMkI (prAcIna AcAryoko) kortiko rakSAkA aura use vikRta tathA malina na hone denekA pUrA dhyAna rakhanA caahiye| yahI isa samayakA unakA qhAsa kartavya hai / aura nahIM to phira yaha dekha kara adhikAdhika pachatAnA hI par3egA ki "paMDitaibhraSTacAritravaTharezca tapodhanaiH / zAsanaM jinacandrasya nirmalaM malinIkRtam // " 'bhraSTacAritra paMDitoM aura ghaThara sAdhuoM ( mUrkha tathA dhUrta muniyoM) ne, jinendracandra ke nirmala zAsanako-pavitra jainadharmako-malina kara diyA hai|" yahI saba soca-vicAra kara samAja-hitakI dRSTise maiM isa graMthakI vizeSa jA~ca, AlocanA evaM parokSAmeM pravRtta huA huuN| isa kAryake liye mujhe graMthakI purAnI hastalikhita pratikI bhI AvazyakatA thI, jisake liye sUcanA nikAlI gaI aura kucha patravyavahAra bhI kiyA gayA; parantu kheda hai ki kisI bhI Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 18 ] bhAIne usake bhejane yA bhijavAne kI kapA nahIM kI! satyakI jA~ca, khoja, parIkSA aura nirNaya jaise kAryoM meM samAjake sahayogakI yaha hAlata niHsandeha zocanIya hai ! hA~, eka mitrake dvArA mujhe itanA patA z2arUra calA hai ki jisa hastalikhita prati parase yaha prantha anuvAdita aura sampAdita hokara prakAzita huA hai vaha jhAlarApATanake sarasvatI bhavanakI prati hai, aura isaliye maiMne usakI prAptike vAste saMTha vinodIrAma bAlacanda jIkI farmake mAlika seTha nemicandajI bI0 saMThIko likhA, jisake uttarameM unhoMne apane 30 disambara san 1931 ke patra-dvArA yaha sUcita kiyA hai ki "'sUryaprakAza' ko hastalikhita prati 70 jJAnasAgara jI le gaye the, tabase vaha yahAM nahIM AI,"...."jisake liye likhA par3hI cala rahI hai / so hastalikhita prati yahA~ para hai nahIM; agara hotI to Apako avazya bhijavA dI jaatii"| - sUryaprakAzako chapakara prakAzita hue kaI varSa ho cuke haiM, kAma ho jAne ke bAda itane arse taka bhI jJAnasAgara jI jaise kSullaka vyaktiyoMkA usa pranthapratiko vApisa na karanA aura apane pAsa roke rakhanA z2arUra dAlameM kucha kAlA honeke sandehako puSTa karatA hai| saMbhava hai ki mUlameM bhI unake dvArA kucha golamAla kiyA gayA ho| astu: purAnI hastalikhita pratike abhAvameM mudrita prati parase hI granthake vizeSa AlocanAmaya parIkSA kAryako prArambha kiyA jAtA hai| grantha-nAma ganthakA nAma 'sUryaprakAza' sAmane Ate hI aura usake pUrvameM dharma, karma, jaina, mithyAndhakAra yA mahAvIra jaisA koI vizeSaNapada na dekhakara Ama taura para yaha khayAla Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 19 ] hone lagatA hai ki isa pranthameM sUrya ke prakAzakA vivecana hogA athavA sUrya kyA vastu hai, usakA udaya-asta tathA gati sthiti Adi kisa prakAra hotI haiM aura unakA kyA pariNAma nikalatA hai, ityAdi jyotiHzAstra sambandhI bAtoMkA varNana hogA / parantu yaha saba kucha bhI nahIM hai| prathameM bhagavAna mahAvIrake mukhase bhAvI manuSyoMke AcAra-vicAra, unako pravRtti, katipaya dharmoM ke prAdurbhAva aura kucha ghaTanAoM AdikA varNana yadvA. tadvA bhaviSya-kathanake rUpameM karAyA gayA hai, aura isaliye graMtha ke viSayako dekhate hue granthakA yaha nAma kucha bar3A hI vicitra jAna par3atA hai aura usa parase graMthake yoM hI kalpita kiye jAne kI thor3I sI prAthamika sUcanA milatI hai| sAtha hI, yaha bhI mAlUma hotA hai ki granthakAra koI vizeSa buddhimAna athavA samajha-bUjhakA Adamo nahIM thaa| usake kathanAnusAra yaha prantha prAyaH 'anAgataprakAza' nAmaka kisI graMthake AdhAra para racA gayA hai-jo saMbhavataH graMthakAra mahAzayakI kalpanAmeM hI sthita jAna par3atA hai aura isaliye isakA nAma yadi 'bhaviSya. prakAza' jaisA kucha hotA to viSayake sAtha bhI usakA kucha mela mila jAtA, kintu aisA nahIM hai / viSayake sAtha nAmakA sAmaMjasya sthApita karaneko graMthakArako koI samajha hI nahIM par3I aura isIse usakA yaha nAmakaraNa bahuta kucha niraMkuzatA tathA beDhaMgeenako liye hue jAna par3atA hai / astu / granthakA jAlIpana cAba maiM sabase pahale pAThakoMke sAmane kucha aise pramANa upasthita karatA hU~ jinase sApha taura para isa graMtha kA jAlIpana pAyA jAtA hai Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 20 ] 1 granthAvatArakI vicitra kalpanA ! thake antarme prandhAvatArako kathA dete hue likhA hai ki- giranAraparvatako guhAmeM dharasena nAma ke eka yogIndra rahate the| unhoMne yaha socakara ki saMpUrNa aMgoM tathA pUrvokA jJAna lopa ho cukA hai aura binA zAstra ke loga dharma ke mArgako nahIM jAna sakeMge, jayadhavala, mahAghavala aura vijayadhavala nAmake tIna zAstroko racanA ko, jinako zloka saMkhyA kramazaH 70 haz2Ara, 40 haz2Ara aura 60 hajAra huii| racanAke bAda unheM patroM (tAr3apatroM) para likhA gayA aura jyeSTha zuklA paMcamIke dina caturvidhasaMgha ke sAtha unako pUjA kI gaI / isake bAda dharasenajI kA svargavAsa ho gayA aura unake ziSya bhUtabali Adika una tInoM graMthoMke pATho hue / unake bhI svargavAsa para kAlakramase nemicandra munIndra (siddhAnta cakravartI ) una tIno pranthoke pAragAmI hue aura unhoMne mahAdhavala graMthake AdhAra para tIna pranthoM kI racanA kI, jinake nAma haiM ( 1 ) anAgataprakAza (2) tatvaprakAza (3) dharmaprakAza / anAgataprakAzako 'sarvakriyAdikathaka' tathA 'matAntaravighAtaka' likhA hai aura isI thake anusAra 'sUryaprakAza' nAmakA yaha graMtha racA gayA hai, aisI prathakArane sUcanA ko hai / aura isa taraha para mahAdhavala graMtha tathA dharasenAcArya ko isa graMthakA mUlAdhAra batalAkara ise mahA prAmANika prasiddha karane kI ceSTA kI gaI hai| parantu yaha saba korI kalpanA aura jAla hai-- vAsta vikatA se isakA koI sambandha nahIM hai / kyoMki prathama to yaha bAta kisI bhI pramANase siddha nahIM hai ki zrIdharasenAcAryane jayadhavalAdi nAmake tIna graMthoMkI racanA kI, unheM patroM para Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 29 ] likhAyA aura jyeSTha zukla paMcamIko unakI pratiSThA kIunhoMne khuda vastutaH aisA koI graMtha hI nahIM bnaayaa| dUsare, jayadhavalAdi ye mUla granthoMke nAma nahIM. kintu TIkApranthoMke nAma haiN| TIkAokA hI itane loka parimANa vistAra hai aura ve mUla graMthoMse bahuta kucha bAdakI -- zatAbdiyoM pochekI kRtiyA~ hai / jise yahA~ 'jayadhavala' nAma diyA gayA hai vaha vastutaH bhUtabAla - puSpadantAcAryya-dvArA mahAkarmaprakRti prAbhRtase uddhRta 'SaTkhaNDAgama' graMtha kI vIrasenAcAryakRta 'dhavalA' nAmakI TokA athavA 'dhavala' nAmakA bhASya hai-jisase yukta siddhAnta graMthako 'dhavala siddhAnta' kahate haiM-aura usakI racanA zaka samvat 738 ( vi0 samvat 873 ) meM huI hai / grantha me anyatra dharasenayatIndreNa racitA dhavalAdayaH " isa vAkyake dvArA prathamollekhita pranthakA nAma 'dhavala' diyA bhI hai| isI taraha 'vijayadhavala' jisakA nAma diyA gayA hai vaha guNadhara AcArya viracita 'kaSAyaprAbhRta' granthako 'jayadhavalA' nAma kI TIkA athavA 'jayadhavala' nAma kA bhAgya hai, jisake 20 hajAra zloka jitane Adya aMzako vIrasenane, aura zeSako unake ziSya jinasenane zaka saM0 759 (saM0 894 ) meM racA hai / aura ye saba bAteM ina granthoM parase hI jAnI jAtI haiM / ye donoM prantha mUDabidrI* ko kAlakoTharIse nikala kara uttara bhArata meM bhI Agaye haiM aura isaliye inake viSayameM aba koI g2alatafahamI nahIM phailAI jA sktii| indranandike 'zrutAvatAra' se bhI ina * 'sUryaprakAza' meM ina graMthoMke astitva sthAna isa nagarako 'jainapura' nAmase ullekhita kiyA hai aura anuvAdakane usakA artha 'mUDabidrI' hI diyA hai / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 22 ] bAtoMkA samarthana hotA hai aura usameM yaha bhI likhA hai ki sabase pahale bhUtabali AcAryane 'paTkhaNDAgama' ko pustakArUr3ha ( lipibaddha ) karAkara jyeSTha zuklA paMcamIko usakI pUjA-pratiSThA kI thI- dharasenAcArya kA isa pUjA-pratiSTAdise koI sambandha nahIM hai| rahI 'mahAdhavala' graMthako bAta, vaha bhI dharasenAcAryako koI kRti nahIM hai, kintu SaTkhaNDAgama ke 'mahAbandha' nAmaka chaThe khaNDakA yA adhika spaSTa rUpameM kahA jAya to mahAbandha ke saMkSepabhUta 'satkarma' nAmaka grantha kA koI bhASya hai, jo 'mahAdhavala' nAma se prasiddhiko prApta huA hai / ukta zrutAvatAra meM isa nAmase usakA koI ullekha nahIM hai aura mUDabidrIke paM0 lokanAthajI zAstrone hAlameM usakA jo paricaya 31 disambara san 1931 ke jainamitra aGka naM0 7 meM prakAzita karAyA hai usase bhI isa nAmakI koI spaSTa upalabdhi nahIM hotI / / hA~, brahma hemacandra ke 'zrutaskaMdha' se isa 40 hajArako saMkhyA vAle graMtha kA nAma 'mahAbandha' jarUra jAna par3atA haisattarisahassadhavalo jayadhavalo saTThisahasabodhavvo / mahabaMdho cAlIsaha siddhatatayaM zrahaM vaMde // 88 // aura zAstrI jIke ukta paricayase bhI yaha graMtha sAfa taura para bandha viSayaka mAlUma hotA hai; kyoMki isameM prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza aise cAra prakArake bandhoMkA hI - + isa viSaya meM vizeSarUpase daryAgata karane para aura yaha pUchane para ki grantha sAhitya ke kisa aMzaparame unheM isa nAmakI upalabdhi huI hai, zAstrIjI apane 17 julAI san 1932 ke patrameM likhate haiM"ukta siddhAMta granthake kisI adhyAyake antameM 'mahAdhavala' nAma nahIM likhA gayA kintu kevala granthAraMbhake prathama pRSTha meM 'mahAdhavala' aisA nAma hai / ataeva (usa graMthake isa nAma sambandhI) viSayameM mujhe bhI saMdeha hai"| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 23 ] cAra adhyAyoM meM vistArake sAtha varNana kiyA hai / sAtha hI, yaha bhI mAlUma hotA hai ki koI vivaraNa ( bhASya ) grantha hai-isameM paMcikA rUpase mUla 'satkarma' viSayakA vivaraNa diyA hai, jaisAki isa pranthake nimna pratijJAvAkyase prakaTa hai: vucchAmi sattakamme paMciyarUveNa vivaraNaM sumahatthaM // aura isaliye mahAdhavalako mahAbandhake saMkSepabhUta usa 'satkarma'* pranthakA bhASya samajhanA cAhiye jo ki 'zrutAvatAra' ____ * paM0 lokanAtha jI zAstrIne apane grantha-paricayame bhASyake ukta pratijJAvAkyame prayukta hue 'sattakamme' padake 'satta' zabdakA artha 'sapta' diyA hai, jo ThIka mAlUma nahIM hotA; kyoMki indranandi-zrutAvatArake "satkarmanAmadheya SaSTha skhaNDaM vidhAya saMkSipya" isa vAkyase yaha spaSTa jAnA jAtA hai ki chaThe khaNDake saMkSepabhUta graMthakA nAma 'satkarma' hai aura vahI 'sattakamme' padake dvArA yahA~ vivakSita hai| prAkRta bhASAme 'satta' zabda kevala 'sapta' ke arthame hI prayukta nahIM hotA kintu satya (sat ), zakta, zata, sakta, satra, gata aura satva arthoM me bhI prayukta hotA hai ( dekho, prAkRta-zabda-mahArNava pRSTha 1076 ) / aura isaliye zrutAvatArake ukta vAkyako dhyAna rakhate hue yahAM para usakA satya arthAt sat artha hI ThIka jAna par3atA hai aura usase mUla graMthakA nAma bilakula spaSTa hojAtA hai / bhASya likhanekI pratijJAke avasarapara usa graMthakA nAma diyA jAnA bahuta kucha svAbhAvika hai, jisapara bhASya likhA jAtA hai| ___yahAM para yaha prakaTa kara denA bhI ucita mAlUma hotA hai ki bAdako ukta zAstrIjIne bhI ise mAna liyA hai| ve 17 jUlAI san 1932 ke patrameM, apanI bhUla svIkAra karate hue, likhate haiM"maMgalAcaraName prayukta 'sattakamme' isa padakA 'saptavidhakarma' aisA, artha ThIka nahIM hai, jo Apane zrutAvatAra ke anusAra 'satkarma kiyA so hI ThIka mAlUma par3atA hai| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 24 ] parase vIrasena AcAryakI kRti jAnA jAtA hai / aura isase tIsarI bAta yaha phalita hotI hai ki 'mahAdhavala' pranthakA viSaya isa 'sUryaprakAza' prantha ke viSayase ekadama bhinna hai aura isaliye yaha graMtha jisa 'anAgataprakAza graMthake AdhAra para batalAyA jAtA hai usake uddhArakA sambandha mahAdhavalake sAtha nahIM jor3A jA sakatA / cauthe, nemicandra siddhAntacakravartIne 'anAgataprakAza' Adi nAmake tIna grantha banAye haiM, isakI bhI anya kahIMse kucha upalabdhi aura siddhi nahIM hotii| unake banAye hue tIna prasiddha prantha haiM, jo prAyaH sarvatra pAye jAte haiM aura ve haiM gommaTasAra, trilokasAra aura labdhisAra - jisameM kSapaNAsAra bhI zAmila hai| 'bAhubali carita' meM bhI nemicandra ke nAmake sAtha inhIM tInoM pranthoMkA ullekha pAyA jAtA hai aura likhA hai ki ve siddhAntasAgarako mathakara prApta kiye gaye haiM, jisase dhavalAdi siddhAntapranthoM parase unhoMke uddhRta kiye jAneko spaSTa sUcanA milatI hai-- dUsaroM kI nahIM / yathA: siddhAntAmRtasAgaraM svamatimanthakSmAbhRdAloDyamadhye, aise phalapradAnapi sadA dezI gaNAgresaraH / zrImadgommaTalabdhisAravilasat trailokyasArAmaradamAja zrI suradhenA cintitamaNIn zrInemicandro muniH // sUryaprakAzake vidhAtAne nemicandrAcAryakI kRtirUpase ina pranthoMkA nAma taka bhI nahIM diyA ! inake sthAna para dUsare hI tIna navIna graMthoMkI kalpanA kara DAlI hai, jinakA kahIM kucha patA taka bhI nahIM hai !! hAM, anuvAdaka mahAzayako kucha qhayAla AyA aura usane apanI tarafase likha diyA hai ki Apake " prAkRtake graMtha- gommaTasArAdi prasiddha haiM" / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] isa prakAra yaha jayadhavalAdi pranthoM kA aitihAsika paricaya hai aura isase spaSTa hai ki pranthakAra ne inake nAma para kitanA jAla racA hai / mAlUma hotA hai usane kabhI ina pranthoM ko dekhA taka bho nahIM, yoMhI idhara udhara se inake mahatvAdikI kucha kathA suna kara aura yaha jAna kara ki ve dUra se hI pUjAarcA ke pAtra bane hue mUDabidrI kI eka kAla-koTharI meM banda haiM, kisI ko prApya nahIM hai, na sarvasAdhAraNa kI una taka gati hai aura isaliye unake pavitra nAmAzraya para jo bhI prapaJca racA jAyagA vaha sahaja hI meM kisI ko mAlUma nahIM ho sakegA,usa ne yaha saba kucha khela khelA hai aura isa taraha para apanI manamAnI bAtoko prAcIna granthoM tathA prAcIna AcAryoM ke nAma para janatA ke gale utArane kA jaghanya prayatna kiyA hai / pranyakAra paM0 nemicandra kA yaha prayatna usa prapaJca se bhI eka taraha para kucha bar3hA car3hA hai jo jinasena-trivarNAcAra ke kartA ne 'yathokta jayadhavale', 'tatrAha mahAdhavale', 'atha dhvle'pyukt| jaise vAkyoM ke sAtha hindU RSiyoM ke sro-saMbhogAdi saMbaMdhI kucha jainavAhya vAkyoM ko hindU-granthoM se uddhRta kara unheM jaya. dhavalAdi graMthoM ke nAma se jaina samAja meM pracalita karane kA kiyA thA (r) / usakA vaha prapaJca to ina siddhAnta pranthoM ke sambandha meM kucha thor3e se vAkyoM taka hI sImita thA, parantu isa graMthakAra ne to prAyaH samUce graMtha ko mahAdhavala kI gardana para lAda kara calAne kA prabhArI prapaJca racA hai ! isa jAlasAjI tathA dhUrtatA kA A 'ThikAnA hai !! mAlUma hotA hai, graMthakAra mahAzaya ko apanI isa prapaMcI racanA para, use amodha samajhate hue bahuta kucha garSa duA hai aura isaliye usane pranthAvatAra ke anta meM yahI ka likha diyA hai ki "jo koI * dekho "graMtha parIkSA pravarAga 83 se 45 taka / Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 26 ] manuSya kumArga poSaka (sudhAraka Adi ?) hoMge ve isa prantha ke sunane mAtra se maMtra-kIlita nAgoM kI taraha mukavat sthira ho jAyaMge-unheM isake viruddha bola taka nahIM AegA" - asya zravaNamAtreNa kupathapoSakA narAH / mUkavat ye'tra sthAsyati yathA nAgAzca kIlitAH // parantu becAre paNDitajI ko yaha khabara nahIM thI ki jayadhavalAdika graMtha sadA ke liye kAlakoTharI meM banda nahIM raheMge, kAlalabdhiko pAkara eka na eka dina unake baMdhana bhI khuleMge, ve kanar3I lipise devanAgarI lipimeM bhI likhe jAyaMge aura vidvAnoM ke paricaya meM bhI aaeNge| aura na yahI khabara thI ki usake isa samagra mAyAjAlakA bhaMDAphor3a karanevAle nathA isa graMthake viruddha sAdhikAra bolane vAle parIkSaka bhI paidA hoMge aura una para koI mAyA maMtra na cala skegaa| yadi khabara hotI to vaha aisI garvokti kA sAhasa kara vyartha ho hAsyAspada banane kI ceSTA na krtaa| yahAM para mujhe itanA aura bhI kaha denA cAhiye ki Aja bhI jo loga kaSAya tathA ajJAnavaza ina pranyoM ko chipA kara rakhate haiM aura kisI jijJAsu vidvAn ko bhI par3hane ke liye nahIM dete ve ina pranthoM ke nAma para aise prapaMcoM tathA jAlI pranthoM ke race jAne meM sahAyaka hote haiM / ataH mUDabidrI aura sahAranapura jaise sthAnoM ke bhAiyoM ko isa viSaya meM apane kartavya ko khAsa taura para samajha lenA cAhiye, aura sAtha hI yaha jAna lenA cAhiye ki unakA aisA vyavahAra jinavANI mAtA ke prati ghora atyAcAra hai tathA dUsaroM kI jJAna samprApti meM bAdhaka honA apane azubha karmoM ke prAstravabandha kA kAraNa hai| 2. bhagavAna mahAvIra ke sira viruddha kathana / prantha meM maMgalAcaraNAdi ke anantara bhagavAn Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 27 ] mahAvIra ke samavasaraNa meM rAjA zreNika ke pahuMcane kA aura bhagavAn se paJcamakAlabhAvI prANiyoM ke sambandha meM eka prazna "paJcame kIdRzA bhUtA: kA ceSTA kIdRzo kriyaa| bhaviSyanti kathaM te hi" ityAdi rUpa se pUchane kA ullekha karate hue prazna ke uttara rUpa prathake viSaya kA prAraMbha kiyA gayA hai| bhagavAna ne "zruNutvaM bhAvi tIrthaza varNanaM paMca masya vai (78)" ityAdi rUpa se uttara dete hue aura kucha bhaviSya kA varNana karate hue kahA hai sahasrArdheSu varSeSu nAzo dharmasya vA punaH / bhaviSyanti punardharmamArgajainaprabhAvakAH // 153 // bhadrayAhustathA bhUpa jinasena RSIzvaraH / samantabhadrayogIndro bauddhmaatNgsiNhbhH||154|| ityAdyA varayogIndrA vartayiSyanti nizcayAt / dizAvAsadharA: pUjyAdevamAnavavRndataH // 155 // pazcAdamunijAyApramAbde magadhezvara / kundakundAbhidho maunI bhaviSyati surArcitaH // 156 // ___ isa bhaviSya varNana meM batalAyA hai ki pA~casau varSa meM dharma kA nAza ho jAyagA, phira jainadharma ko punaH prabhAvanA-pratiSThA karane vAle bhadrabAhu, jinasena aura samantabhadra Adi uttama yogIndra hoNge| bAda ko kucha varSa bItane para-jina kI saMkhyA 'jAyA' zabda kA prayoga saMdigdha hone se 70 Upara kucha zataka jAna par3atI hai-kundakunda nAma ke muni hoNge| yaha varNana Apatti ke yogya hai; kyoMki bhagavAna mahAvIra se pA~casau varSa ke bhItara jainadharma kA nAza athavA lopa nahIM huA, 500 varSa kI samApti para bhI jainadharma taba Aja se kahIM bahuta adhika acche DhaMga se pracalita thA / usa vakta usa ke anuyAyiyoM meM gyAraha aGgAdika ke pAThI taka bhI maujUda the, jinakA Aja zatAbdiyoM se abhAva hai| dUsare, kundakunda kA Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 28 ] avatAra samantabhadra ke hI nahIM, kintu jinasena ke bho bAda (pazcAt ) batalAnA aitihAsika tathya ke viruddha hai| jinasena kundakunda se kaI zatAbdiyoM bAda vikrama kI 9 vIM zatAbdI meM hue haiM-unhoM ne 'jayadhavala' bhASya ko zaka saM0 759 (vi0 saM0894 ) meM banA kara samApta kiyA hai, jabaki kundakunda zaka saMvat 388 sa bhI bahuta pahile ho cuke haiN| kyoMki isa saMvat meM likhe hue markarA tAmrapleTa meM unakA nAmollekha hI nahIM kintu unake vaMza meM hone vAle guNacandrAdi dUsare kaI AcAryoM taka ke nAma bhI diye hue hai* | aura samantabhadra kA kundakunda se pIcha honA to zravaNabelagola ke kaI zilAlekhoM (naM. 40/64 Adi ) se prakaTa hai| yApa zloka naM0 156 ke zurU meM prayukta huA 'pazcAt zabda apane prayogamAhAtmya se sAfa taura para pUrvollikhita bhadrabAhu, jinasena ora samantabhadra ke pazcAt kundakunda ke hone ko sUcita karatA hai, parantu anuvAdaka mahAzaya ne usake pahale "hamAre" arthavAcaka zabda ko yoM hI Upara se kalpanA kI hai aura 'jAyA' zabda ko cAra kI saMkhyA kA vAcaka batalAkara (1) likha diyA hai ki-"hamAre (vIra nirvANa saMvat se) cAra sau sattara varSa ke bAda devoM se pUjita kundakunda nAma ke yatIzvara hoMge"-arthAt vi0 saMvat 1 meM kundakunda kA honA batalA diyA hai ! isa artha ko yadi kisI taraha para Thoka mAna liyA jAya to usa se aura kaI ApattiyAM khar3I hotI haiM aura virodha Ate haiM (ka) eka to. Age kundakunda kA varNana karate hue jo unake samaya meM dharasenAcArya kata dhavalAdi graMthoM kA astitva * dekho, 'epigrAphikA karNATikA' jilda pahalI athavA 'svAmI samantabhad' itihAsa pR. 166 / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 29 ] batalAyA gayA hai | vaha nahIM bana sakatA; kyoMki vIra nirvANa saMvat 470 se pahale na to dharasena hI hue haiM aura naM una mUla siddhAMta graMthoM kI racanA ho huI thI jina para dhavalAdi bhASya race gaye haiM / ina saba kA prAdurbhAva dhavalAdi pranthoM ke anusAra usa samaya ke bAda huA hai jabaki eka bhI aGgakA koI pUrA pAThI nahIM rahA thA aura yaha samaya pUrvollikhita zrutAvatAra tathA zrutaskandha ke ho nahIM, kintu trailokyaprazati, aura jinasena kRta harivaMza purANAdi jaise prAcIna graMthoM ke bho anusAra vIra nirvANa saMvat 683 hai / aura isaliye donoM kathana paraspara meM viruddha par3ate haiM / (kha) dUsare, prabhAvatAra meM prathakArakA yaha sUcita karanA ki dharasena se pahale saMpUrNa aMga tathA pUrva naSTa ho cuke the ("aMgAca pUrvA hyakhilA gatAva", pR0 360), aura phira dharasena ko vIra nirvANa saM0 470 se pahale kA vidvAn batalAnA bhI viruddha hai, jabaki aGgazAna naSTa nahIM huA thA / (ga) tIsare, kundakunda ke samaya meM zvetAmbara mata kA jo bahuta kucha pracAra batalAyA gayA hai aura yaha kahA gayA hai ki giranAra parvata para zvetAmbarAcArya ke sAtha kundakunda kA mahAn vAda huA hai, vaha saba kathana bhI viruddha TharahatA hai; kyoM ki isI graMtha meM DhUMDhaka mata ko utpatti kA varNana karate hue, zvetAmbara mata kI utpatti saMvat 136 meM batalAI hai ( pRSTha 179), aura yaha saMvat 136 vikrama saMvat jAna par3atA hai, jisa + "dharasena yatIndra eNa racitA dhavalAdayaH / vidyante sesynAtana jainAbhicapure vare // ( pR0 68 ) 1 ripurabhIndu saMyuktasame'bhUtzvetavAsasAm / dvApareSu pramanAnAM yatohi kAla doSataH // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [30] kA samarthana ratnanandi ke bhadrabAhu caritra se hI nahIM kiMtu 10vIM zatAbdI ke bane hue darzanasAra graMtha kI nimna gAthA se bhI hotA hai: ekasaye chattIse vikkamarAyassa maraNa pattaspa / soraTe valahIe uppaNNo sevaDo sagho // yadi yaha kahA jAya ki yaha saM0 136 vIra nirvANa saMvat hai taba bhI virodha dUra hone meM nahIM AtA; kyoMki eka to dUsare prAcIna pranyoM ke sAtha virodha banA hI rahatA hai, dUsare isI graMtha meM anyatra pRSTha 63 para zvetAmbara mata kI utpatti bhadrabAhu ke samaya ke bAda batalAI hai / ye bhadrabAhu yadi zrutakevalI hoM to unakA samaya digambara matAnusAra vIra nirvANa se 162 varSa taka kA hai| inake bAda zvetAmbara mata ko utpatti hone se vaha vIra nirvANa saMvat 136 meM nahIM bana sakatI aura isa saMvat meM utpatti mAnane se vaha bhadrabAhu zrutakevalI ke bAda nahIM bana sktii| yadi ye bhadrabAhu dUsare bhadrabAhu ho to phira ve ukta bhaviSyavarNana ke bhI anusAra vIra nirvANa se 500 varSa ke bAda hue haiM, taba vIra nirvANa saM0 136 meM zvetAmbara mata kI utpatti aura bhI jyAdA viruddha ho jAtI hai aura 'pazcAt' zabda kA artha vahI 500 varSa ke bAda hone vAle bhadrabAhu, samantabhadra Adi AcAryoM ke bho bAda kA raha jAtA hai jisa para zurU meM ho Apatti kI jA cukI hai| mRte vikramabhUpAle SaT triMzadadhikazate / __ gate'bdAnAmabhUlloke mataM zvetAmbarAbhidhaM // 4-55 * "bhadradoH samaye pazcAdabhUvai zvetavAsasa / ___mata: kApaTyamannA dvAdarArpita cetasAm // artha-bhadrabAhu svAmIke pIche zvetAMvara mata pracalita huaa|" Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [31] isa taraha para ukta bhaviSya kathana hara taraha se viruddha tathA Apatti ke yogya pAyA jAtA hai| bhagavAna mahAvIra jaise Apta puruSoM ke dvArA aise viruddha kathanoM kA praNayana nahIM bana sktaa| cUki yaha saba kathana bhagavAna mahAvIra ke mukha se kahalAyA gayA hai-unake sira para isakA sArA bhAra rakkhA gayA hai-,isaliye isase sAphataura para pranthakA jAlIpana siddha hotA hai| 3. mahAvIra ke nAma para asambaddha pralApa / ukta ( naM02 meM uddhRta ) bhaviSya varNana ke anantara padya naM0 157 meM rAjA zreNika ko kundakunda muni kA caritra sunane kI preraNA kI gaI hai aura phira una munirAja kA bhAvI vRttAnta sunAyA gayA hai, jo padya naM. 497 para jAkara sAmApta huA hai / isa prakaraNa ke Adi anta ke donoM padya isa prakAra haiM munestasya zruNudhvaM ca vRttamAnandadAyakam / ekAgramanasA bhUpa karmendhanahutAzanam // 157 // itthaM zrINika bhUpa sarvagaditaM vRttaM mayA te'khilam pApaughasya vinAzakaM suvimalaM zrIkundakundasya vai| citte tvaM kuru dhAraNaM ca manasaH zuddhaM karaM nandadam agre dharmavivarddhakaM varasuraiH pUjyaM ca pUjyodayam // 497 // ina se spaSTa hai ki kundakunda kA yaha saba 340 padyamaya bhAvI vRttAnta mahAvIra ke dvArA rAjA zreNika ke prati kahA gayA hai / aba isa vRttAnta kA kucha paricaya bhI lIjiye vRttAnta ke prAraMbhika aMza (zloka naM0 158 se 198 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 2] taka.) ko par3hate hue prAyaH * aisA mAlUma hotA hai mAno bhagavAn meka ThIka bhaviSya kA varNana kara rahe haiM / unhoM ne batalAyA hai ki-'vAra ( bAya ? ) nagara meM 'kunda ' seTha aura 'kundA' seThAnI se 'kundakunda' nAma kA putra paidA hogA, jo kumAra avasthA meM hI jinacandra muni ke pAsa se jinadokSA lekara muni ho jAyagA / eka dina ve kundakunda muni dharaNIbhUSaNa parvata para videhakSetrastha sImaMdhara svAmI kA dhyAna lagAe~ge, usa vakta sImaMdhara svAmI apane samavasaraNa meM unheM 'dharmavRddhi' deMge, use sunakara vahAM para baiThe hue cakravartI Adi gajA vismaya ko prApta hue (prAyuH 170)! ve bhagavAna sImaMdhara svAmI se pUchege ki yahAM koI AyA nahIM, taba Apa ne kisa ko dharmavRddhi dI, uttara meM svAmI unheM bharatakSetra kI vartamAna sthiti kA kucha varNana karate hue tatrastha kundakunda muni kA aura unake usa dhyAna kA paricaya deMge, use sunakara cakravartI Adi mahAn harSa ko prApta hue (saMprAyuH 184) aura saba devendro, rAjAoM tathA yatIzvaroM ne hAtha jor3a kara bhArata ke usa RSi ko namaskAra kiyA (cakurnati 185)! isake bAda yaha pUche jAne para ki ve kundakunda muni kisa upAya se yahAM Asakege sImaMdhara svAmI ne kahA ( avadat 186) ki unake pUrva janma ke do mitroM raviketu aura candraketu ko bhejanA cAhiye / ukta donoM deva kunda kunda ko lejAne ke liye yahAM (bhArata meM) Adhege, usa vakta yahAM rAtri kA samaya hone se aura yaha jAnakara ki dhyAnamagna muni rAtri ko bolate nahIM ve namaskAra karake vApisa cale * isa aMza meM bhI kahIM kahIM kucha bhaviSyakAlIna kriyAoM ke sthAna para 'prAyuH', 'saMprAyuH, 'cakra :' aura 'avadat' jaisI bhUtakAlIna kriyAoM kA g2alata prayoga pAyA jAtA hai| isI se yahAM jAnabUjha kara 'prAya:' zabda kA vyavahAra kiyA gayA hai| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAyaMge; prAtaH kAla ziSyoMse devoMke Agamana AdikA ra mAlUma karake kundakunda isa prakArakA dupaTa niyama laki jabataka sImaMdhara svAmIko darzana-prApti na hogI tabataka mere cAra prakArake AhArakA tyAga hai| isake bAda ve donoM deva phira dinake samaya AyaMge ora unake vimAnameM baiThakara kundakunda sImaMdhara svAmIke pAsa jaayNge|' pichale kathana kA sUcaka antima vAkya isa prakAra hai: tadvimAne samAruhya yAsyati sa muniishvrH| kevalaM dharmakAyArtha pUrvapuNyena preritaH // 18 // parantu isa kthanake bAda aisA mAlUma hotA hai ki bhagavAn apanI bhaviSya varNanAkI bAtako bhUlakara ekadama badala gaye haiM aura isaliye unhone vimAnArUr3ha kundakundakA zeSa jIvana caritra apana pUrva kathanake viruddha bhUtakAlIna kriyAoM meM isa Dagase kahanA prArambha kara diyA hai mAno kundakunda koI bhUtakAlIna Rpi the aura ve bhagavAn mahAvorasa pahile hue hai / mahAvorake isa uttara kathanakI kucha bAte sUcanAmAtra kramaza: isa prakAra haiM - "vimAnArUr3ha kundakundane aneka parvatoM, AzcaryoM aura saMpUrNa pRthivIko dekhate hue AkAzame gamana kiyA (cakAra gamanaM 199), vimAnase utara kara sImaMdhara prabhuko sabhAmeM praveza kiyA (viveza 200 ), unhe dekhAx, tIna pradakSiNAeM dI, unakA stavana prAraMbha kiyA, apane laghu zarIrakA qhayAla kara kahA~ baiThane ke sambandhameM kucha vicAra kiyA aura phira sImaMdhara svAmoke poThAdhobhAgameM apanA Asana grahaNa kiyaa| usa x yahAM 'dadarza' aura Age dadau', 'Arebhe' Adi mUla kriyApadoMko sAthame na dikhalAkara unakA artha athavA Azaya hI de diyA gayA hai| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [- 35 ] samaya vahA~ cakrI AyA, usane kundakundako hAthameM lekara Azcaryake sAtha kucha cintana kiyA, phira svAmose pUchA, unhoMne kahA ki jisakI bAbata pahale kahA gayA thA yaha vahI bhArataja muni hai, yaha sunakara cakrI santuSTa huA aura usane muniko isa bhaya se ki kahIM tucchakAya hone ke kAraNa use (500 dhanuSa UMce parvatAkAra manuSyoMke bIca meM) kucha hAni na pahu~ca jAya svAmI ke sAmane sthApita kara diyA / kundakunda munine sImaMdhara svAmIkI divyavANI sunakara Ananda prApta kiyA aura phira svAmose eka lambAsA prazna karake ve mAnastha ho raheprazna meM mithyAtvakI vRddhi, sarvatra jinAlaya ke na hone, zvetAmbara matake pracAra tathA jenazAstroMke na dikhalAI denekA bho ullekha kiyA gayA hai aura usakA kAraNa pUchA gayA hai - uttarameM sImaMdhara svAmIkI vANI khirI, jisameM balabhadrake jIva dvArA mithyA manakI utpatti jaisI anya bAtoMke atirikta bhadrabAhu ke pazcAt zvetAmbara mata utpanna huA batalAyA gayA, zvetAmbaroM para 'kApaTyamapratA' kA Aropa kiyA gayA, duSTa logoM dvArA jinAgama zAstroMka samudra meM Duboe jAne ke kAraNa jainazAstroMkA na dikhAI denA kahA gayA aura sAthahI yahabhI kahA gayA ki isa samaya jainapura ( mUDabidro) meM dharasena yatIndrake race hue dhavalAdika zAstra maujUda haiN| uttarako sunakara kundakundakA citta saMdeharahita hogayA / isake bAda svAmIkI dhvanimeM yaha bAta prakaTa huI ki kundakunda yogIndrako sarvasiddhAnta sUcaka zAstra likhAkara diye jAne cAhiyeM aura unheM graMthoMke sAtha bhejanA cAhiye / dhvanikI samApti para kundakunda sabhAsthAna meM hI graMthoMko par3haneke liye baiTha gaye (!) aura unhoMne vahAM sarvasiddhAnta-sUtraka graMtha par3he / videha kSetrameM AhArako yogyatA na milane se - vahAM AhArake samaya dina aura bhAratameM usa vaka Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 25 ] rAtri honeko vajahase (!)- kundakunda sAta dinataka nirAhAra rahe, phira sImaMdhara svAmIko bAra bAra stutipraNAma kara, gaNadharAdiko namana kara aura unake diye hue graMthoMko lekara tathA vimAna meM rakhakara ve pUrvoka donoM devatAoMke sAtha AkAza mArgase ravAnA hue, devatA unheM usI sthAnapara chor3akara aura unako AjJA lekara vApisa cale gaye / phira kundakundane sAre mithyAtvako zAnta kiyA; unake upadezase bhavya jIvoMne dAna, pUjA, yAtrA, abhiSeka, jinabimba pratiSThA, maMdirajIrNoddhAra Adi aneka kArya kiye; usa vakta jainadharmakA bar3A udyota huA, unhoMne kalikAlameM dharmakA uddhAra kiyA, ve muni jayavaMta hoM / unake atizayako dekhakara kitanoMhone saMyama grahaNa kiyA / 'nandI' Adi unake ziSya hue, jinheM cAroM dizAoM meM bhavyoMke saMbodhanArtha bhejA gayA / usa vakta jinadharma pRthivI para prakaTa huA / kundakunda ne punaH siddhAntoMko prakaTa kiyA, kitanehI grantha race- jinameM samayasArAdi kucha prasiddha graMthoMke atirikta 'zrAvakAcAra*', 'jinendrasnAnapATha' tathA 'prabhupUjana' * 'kundakundazrAvakAcAra' kI parIkSA ko jAcukI hai aura vaha mahAjAlI siddha huA hai (dekho, pranthaparIkSA, prathama bhAga ) / mAlUma hotA hai isI taraha para aura bhI kitanehI graMtha kundakundake nAmase jAlI banAye gaye haiM, jinameM 'jinendrasnAna pATha' aura 'prabhupUjana' jaise graMthabhI usa koTike jAna par3ate haiM / abhiSeka aura pUjana jaise viSaya usa vakta qhAsa vivAdApana the aura adhikAMzameM vehI terahapaMtha aura bosa paMthake jhagar3e kI jar3a bane hue the / bhaTTArakoM tathA bhaTTArakAnugAmiyoMne ina viSayoM ke sambandhameM apanI mAnyatAoMke pIche yuktibala na dekhakara prAcIna AcAryoMke nAmapara aneka jAlI graMthoMkI racanA kI hai, aura kitIhI bAteM dUsare graMthoMmeM prakSipta bhI kI haiM / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 36 jaise aMdhoMke nAmamI diye haiM aura phira likhA hai ki unhoMne sarva prANiyoMke hitArtha graMthoM meM vistAra ke sAtha pUjAvidhi tathA snAnavidhikA nirmANa kiyA hai|" yaha pichalA vAkya isa prakAra haipUjAvidhistathAsnAnavidhirvistArataH khalu / graMtheSu nirmitastena sarvabhUtahitAtaye // 35 // isake anantara mAno bhagavAnko phira kucha hoza AI aura ve bhUta varNanAko chor3a kara punaH bhaviSya kathanake rUpameM kahane lage-"he celanAkAnta (zreNika) ! ityAdi saMpUrNa graMthoM ko vaha dharmabuddhi muni jinadharmako prabhAvanAke liye karegA (racegA), apanI siddhi tathA bhavyoMke sambodhanArtha he rAjan ! vaha yatIndra pRthvI para vihAra karegA aura bhavyoMko sambodhatA huA tathA dharmako bar3hAtA huA mithyAndhakArakA nAza kregaa|" yathA ityAdisakalAn graMthAn celakAntasudharmabhAk / kariSyati prabhAvArtha jinadharmasya dharmadhIH // 352 // sa yatIndraH svasiddhayartha vihAraM ca kariSyati / tadAvanau narAdhIza bhavyabodhArthamaMjasA // 353 // bhavyAn sambodhayan dharma varddhayan vacanotkaraiH / midhyAndhatamasaM saiva haniSyati bhavAbdhidam // 354 // parannu yaha hoza kucha adhika samaya taka sthira nahIM raha sako, ukta kathanake anantarahI palaTa gaI athavA yo kahiye ki bhagavAnke zAnakA kSaNa bharameM kucha aisA viparyAsa (ulaTaphera) hogayA ki usameM bhaviSyakAlIna ghaTanAe~ bhUtakAlInake rUpameM jhalakane lagI aura isaliye bhagavAn giranAra parvata para Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hone vAle kundakundake vRttAntako sunanekI preraNA karate hue kahane lage 'eka dina una kundakunda munIzvarane nemijinendrakI yAtrAke liye gamana kiyA, unake sAtha bahutase bhavya puruSa striyosahita cale-munibho cale, AryikAe~bhI calIM, usa caturvidha saMghameM 700 muni the, 1300 AryikAeM thIM, 35 haz2Ara dhAvaka the aura 70 haz2Ara zrAvikAeM thiiN| itane bar3e saMghaka sAtha kundakunda muni giranAra parvatake banameM pahu~ce aura sabane mArgazrama-nivAraNArtha apane apane yogya sthAna para DerA kiyaa| aba dUsaro kathA suno-usI vanameM nemi jinakI yAtrAke liye zvetAmbaroMkA mahAn saMghabhI A pahu~cA, jisameM nAnA. tizayasampanna 240 yati the-jinheM nAmake yati, rasoMse apanA zarIra puSTa karane vAle tathA madoddhata batalAyA gayA aura unake AjJApAlaka do lAkha manuSya (zrAvakajana) aura the / pahale Aye hue saMghane kundakundako Age kara jisa samaya yAtrA ke liye prasthAna kiyA usa vakta zvetAmbaroMne-jinheM 'khala' taka kahA gayA-Akara use rokA aura kahAki pahale hama yAtrA kareMge, kyoMki hamArA mata sabase pahalA hai aura hama saba * isase mAlUma hotA hai ki dono saMghoMke muni-AryikA zrAvaka-zrAvikAokI saMkhyA tIna lAkha sAta hajAra tInasau cAlIsa thii| taba unake sAtha 50 hajArake karIba gAr3iyAM aura itanehI gAr3IvAna ( hAMkane vAle ) tathA 50 hajArake karIba dUsare naukara cAkara aura eka lAkhase Upara baila-ghor3e-UMTa vagairaha savArI tathA bArabarIke jAnavarabhI hoNge| itane bar3e janAdi samUhakA ekahI vaktameM giranAra parvatako talahaTIke eka vaname samAjAnA graMthakArako zAyada kucha asvAbhAvika pratIta nahIM huA !! Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [38 1 meM vRddha haiN| isa para kundakundane 'vadhupAla' nAmake eka zrAvakako bulA kara aura use bhale prakAra zikSA dekara zvetAmbaroM ke pAsa bhejA, jisane kucha samajhAne ke anantara zvetAmbaroMse kaha diyA ki yadi tumhArI vAdako zakti hotozoghra Akara vAda karalo jo saMgha jItegA vahI pahale tIrthayAtrA kregaa| isa taraha zvetAmbaroMko kSubhita kara usane saba vRttAnta Akara guru se kaha diyA, taba kundakunda sarva saMghasahita giranAra parvatake samIpa ho Thahara gaye / vahIM para zvetAmbaro loga vAdake liye A gaye / zvetAmbaroMke mukhyAcArya zuklAcAryake sAtha kundakundakA vAda huA / zuklAcArya jaba yuktivAdameM hAra gayA taba use kopa ho AyA aura usane apane maMtrayala se kundakundake kamaNDalumeM machaliyA~ banAdI, izArA pAkara unake eka ziSyane kundakunda se pUchA 'Apake kamaNDalumeM kyA hai ?', kundakundane kahA apane gurujIse ho pUcho ve Adi matake dhAraka haiM, usane taba guruse pUchA aura gurune madameM Akara logoMko sambodhana karate hue kahA 'dekho, yaha muni jIva bhakSaka hai' (kyoMki isake kamaNDalumeM machaliyAM hai)| yaha sunakara kundakundane sImaMdhara svAmIko namaskAra karake kamaMDalu ko odhA kara diyA aura usameM se padmapuSpoM kA samUha nIce girapar3A,jisakI sugandhase usI kSaNa vahAM bhauhare aagye| isa atizayako dekhakara saMghake saba loga bar3e prasanna hue, logoMne 'pabhanandI' nAmase kundakundako stuti ko Ara zvetAmbaroMke cehare malina ho gye| usI vaktase kundakunda muni 'pAnandI nAmase prasiddha hue|' _ 'phira zuklAcArya aura kundakundakA aura bhI vAda (maMtravAda) huA, mantrabalase zuklAcArya ne kundakundako picchiko AkAzameM rakhadiyA aura kundakundane zuklAcAryake zarIrase vanoM ko utAra kara usake pAsa rakha diyA; isa taraha donoMkA mahAna Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [39] vAda huA-vaha picchi to svAmIke pAsa AgaI parantu ke vastra vahIM rhe| 'punaH kundakunda svAmIne zuklAcAryase kahA ki yadi tumhAga dharma Adi dharma hai to isa pASANanirmita sarasvatIko mUrtise kahalAo, jisako yaha mUrti Adimata kaha degI usIko pahale yAtrA hogI; zuklAcAryane ise svIkAra kiyA aura apane maMtrabalase mUrtiko bolane ke liye prerita kiyA parantu martine bolakara nahIM diyA, isase zuklAcAryakA muMha kAlA par3a gyaa| taba kundakandane picchi hAtha meM lekara aura sImaMdhara svAmIko namaskAra kara usa sarasvatose satyavANI bolaneko kahA, use sunateho vaha pASANakI mUrti bolane lagI, usane daigambara matako tIna bAra 'Adimata' batalAyA, usakI bahuta kucha prazaMsAkI ora phira zuklAcAryako apanA saMkalpa chor3ane kI preraNA karate hue vaha maunastha ho gii| sarasvatIke prabhAvase zvetAmbarayatiyoMke sarva devatA kuttoMkI taraha bhAga gaye!* aura digambara pakSakI jaya huii|' 'tatpazcAt kundakundane caturvidha saMghake sAtha zrInemijinendrakA sAnanda darzana kiyA aura vahIM para 'sarasvatI' nAma kA gaccha tathA 'balAtkAra' nAmakA gaNa sthApita kiyA, apane nAmakA vaMza kAyama kiyA aura apane ziSyoMkI 'nandi' Adi AmnAya kAyama ko aura kahA ki sarva saMghoMmeM mala saMgha mukhya hai, ataH Ajase tuma isako bhjo| siddhabhUmikI yAtrA karake kundakunda muni apane sthAnako vApisa A gaye aura tapa karane lage / eka dina dhyAnake samaya unakI gardana Ter3hI ho gaI, ve usake kAraNakA vicAra karane lage to sarasvatIne Akara kahA * isa vAkyake dvArA bhagavAn mahAvIrakI bhASAsamitikAsaMyata bhASAkA-acchA padarzana kiyA gayA hai ! Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki akAlaya jaina siddhAntoMko par3hane ke doSase grIvA yaha vakratA AI hai, akAlameM jainasiddhAntoMko nahIM par3hanA caahiye| isa para kundakundane apanI nindA kI aura usa doSakI zAntike liye sImaMdhara svAmIkA stavana kiyA, taba sarasvatIne avakratA pradAna kI aura vaha 'vakramIva' nAma dekara apane sthAna calI gaI / isIse kundakundakA tIsarA nAma 'vakragrIva' huaa| 'elAcArya nAma videha kSetrase par3A, aura vimAnameM picchikAke gira jAne para devoMne gRddhapicchikA do thI isase 'gRddhapinchA. cArya' nAma pRthvI para prasiddha huaa| isa taraha ve muni pAMca nAmoMse prasiddhiko prApta hue / yaha pichalA vAkya isa prakAra hai :evaM paMcAbhidhAnena sa muniH sakalArthavit / zrAsIt vikhyAtatAM pUjyaH vipakSavijayAtsuraiH // 453 // isake bAda bhagavAna mahAvIra kundakundakI bhaktimeM kucha aise DUbe ki ve isa bAtako hI bhUla gaye ki hama tIrthakara haiMsarvajJa haiM, kundakunda hamAre pIche zatAbdiyoM bAda kalikAlameM eka chamasthazAnI sAdhu hone vAlA hai; aura isaliye unhoMne, mAno apaneko kalikAlIna anubhava karate hue, eka pUrva maharSi ke taurapara kundakundako namaskAra kiyA, unake caraNoMkI vandanA kI aura unakA stotra taka raca DAlA, jisameM zvetAmbaroMko gAlI dI gaI-unheM 'khalAzaya' tathA 'krUra' batalAyA gayAkundakunda munIndrane hI isa kaliyugameM zAstrAdikI racanA kI hai aisA kahA gayA aura kahA gayA ki unake samAna isa kAlameM na koI huA aura na hogaa| sAthahI, unakI mAtAko bhI dhanyavAda diyA gayA jisakI kUkhase aisA putra paidA huaa| itane parase bhI tRpta na hote hue punaH bhagavAn 'cittarodhArtha Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 41 } pA~ca nAmokA bakhAna kara kundakundakA stavana karane lge| isa kathanake sUcaka vAkya isa prakAra haiM: azmajA vAditA yena bhaMgamAptAH khalAzayAH / svetavAsodharAH kurAH tasmai zrImunaye namaH // 454 // sImaMdharAjinendrasya yenAptaM darzanaM zabham / prAcInapuNyayuktena tasya pAdoM namAmyaham // 455 // asmin kalo munIndreNa tenaiva racanA kRtA / zAstrAdInAmaho bhavyAH tasmai namostu sarvadA // 456 // kundakundasamazvAsmin kAle mithyAtvasaMbhRte / nAbhUnnaiva punathAtra bhaviSyati sunizcayAt // 457 // dhanyA sA jananI loke yasyAH kukSau suraiH stutaH / abhUdai IdRzaH putro mithyAndhatamaH pUSaNaH // 458 // kundakundamunIndrasya tasyaivAhaM karomi vai / stavanaM cittarodhArtha nityAhaso vinAzakam // 456 // isake bAda kundakundake stavanakA mAhAtmya batalA kara bhagavAna ne kahA ki-"isa taraha dharmamArgako prakaTa karaneke pazcAt kundakundane apanI AyukA eka mahInA avaziSTa jAna kara samAdhi-siddhike liye apane nagarake vAhyastha vana gamana kiyA aura vahAM kramazaH sarva AhArakA tyAga kara, maMtrarAjakA zravaNa-smaraNa aura paMcaparameSThI tathA somadhara svAmokA dhyAna karate hue, samAdhipUrvaka prANa tyAgakara svarga prApta kiyaa| cauthe kAlameM ghe mokSa jaayNge|" aura isake anantarahI ve kundakundake guNoMkA tathA unake puNyakA punaH kIrtana karane lage aura yahAM taka kaha gaye ki 've yatirAT hamAro aura tumhAro sadA rakSA Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 42 ] karo ('yatirAT sa pAtu no vaH sadA' 491 ) ! hamArI saMsArase rakSA karo ('naH pAtu saMsArataH' 494 ) !' sAthahI, unhoMne puNyopArjanakI preraNA ko aura phira rAjA zreNika ko saMbodhana kara 'itthaM zreNikabhUpa sarvagaditaM vRttaM mayA te'khilam' ityAdi rUpase vaha upasaMhArAtmaka antima vAkya (padya naM0 497) kahA jo Upara uddhRta kiyA jA cukA hai aura usameM batalAyA hai ki-- 'he rAjA zreNika ! isa taraha zrI kundakundakA yaha saba pUrA nirmala caritra maine tujhase kahA hai, ise tU cittameM dhAraNa kara, yaha pUjyodayako liye hue pApasamUhakA nAza karane vAlA, manako zuddha karane vAlA, AnandakA dene vAlA, AgAmI kAlameM dharmakA bar3hAne vAlA aura devoMse pUjya hai|' isa prakAra yaha bhUta bhaviSyatAdike vivekarahita graMthakArakA bhagavAn mahAvIrake nAma para asambaddha pralApa hai / graMthakAra ko yaha saba likhate hue itanI bhI hoza raho mAlUma nahIM hotI ki vaha apane kathanakaM pUrvApara sambandhako ThIka samajha sake athavA yaha jAna sake ki bhagavAn mahAvIra kaba hue haicaturthakAlameM yA isa paMcama (kali ) kAlameM - aura unakI kyA poz2Izana thI / aura isaliye use vaha qhabara nahIM par3I ki maiM bhagavAn ke mukha se bhaviSya meM hone vAle kundakunda munikA jo varNana karA rahA hUM vaha bhaviSya varNanAke rUpameM hI honA cAhiye - bhUtavarNanAke rUpameM nahIM, aura na yahI samajha par3I ki sarvajJa bhagavAn ke mukhase kahe jAne vAle zabda kitane saMyata, kitane udAra, kitane gambhIra aura kitane satyamaya hone cAhiye / isIse usane unmattako taraha yadvA tadvA kahIM bhaviSyakAlakI kriyAkA aura kahIM bhUtakAlakI kriyAkA prayoga kara DAlA ! sAthahI, satya-asatya, ucita-anucita, kahane yogya aura na kahane yogya jo jImeM AyA bhagavAn ke mukhase kahalA M Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 43 ] DAlA !! isa taraha graMthakArane apanI mUrkhatA, apanI azatA, apanI anudAratA, apano sAmpradAyikatA, apano kaTTaratA aura apano mithyA dhAraNAko bhagavAn mahAvIrake Upara lAdakara unheM mUrkha, ajJAnI, anudAra, sAmpradAyika, kaTTara aura asatyabhApI ThaharAneko akSamya dhRSTatA ko hai !!! ___anuvAdaka mahAzaya 70 jJAnacandrako bhI pranthakArakA yaha asambaddha pralApa kucha khaTakA z2arUra hai parantu unhoMne pranthakArake surameM sura milAkara use chipAne tathA usa para pardA DAlanekI jaghanya ceSTA kI hai| Apane zloka naM0 198 kA artha deneke bAda eka vicitra vAkya isa prakAra likha diyA hai: ___ "Age granthakAra usa kathanake anusAra svayaM varNana karate haiN|" parantu granthakArane granthameM kahA~ aisI sUcanA ko hai, ise ve batalA nahIM sake aura na yaha sujhA sake haiM ki granthakArako apane granthakI pUrvapratijJA (zloka naM0 157) ke viruddha aisA karanekI z2arUrata kyoM paidA huI ?-vaha bhagavAnko bIcameM kahate kahate chor3akara apanA rAga kyoM alApane lagA ?-aura pUrvakathanameM bhI jo kahIM kahIM bhUtakAlona vAkya pAye jAte haiM unakA taba kyA banegA ? isase yaha saba anuvAdaka mahAzayakI nijI niHsAra kalpanA hai| unhe isa kalpanAko karate hue itanobhI samajha nahIM par3I ki hamAre "usa kathana" zabdoMkA vAcya bhagavAnakA bhaviSyavarNanArUpa kathana hai yA bhUtavarNanArUpa, yadi bhUtavarNanArUpa hai to asambaddha pralApa jyoMkA tyoM sthira rahatA hai aura yadi bhaviSyavarNanArUpa hai to usake anusAra pranthakArakA kathanabhI bhaviSyavarNanArUpa honA cAhiye thA, jo nahIM hai aura na yahI qhabara par3I ki zloka naM0 198 ke bAdase yadi graMthakArane binA kisI sUcanAke hI svayaM apane taurapara Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 44 ] varNana karanA prArambha kara diyA thA to phira Age calakara zloka naM0 352 se bhagavAn rAjA zreNikako sambodhana karate hue boca maiM kyoM bola par3e ?--vahA~ unake isa bocameM kUda par3aneko athavA binA ghulAye bola uThane ke kAraNako anuvAdaka mahAzaya ne bho koI sUcanA nahIM kI!-kyA graMthakArake sAmanebho usa. ke sambodhana ke liye rAjA zreNika maujUda the ? yadi aisA kucha nahIM to phira kyA anuvAdaka mahAzaya apane ukta vAkya-prayoga ke dvArA yaha sujhAnA cAhate haiM ki bhaviSyavarNanArUpa jitanA kathana hai vaha to khAsa mahAvIrakA kathana hai- unhIMke zabdoMmeM jyoM kA tyoM unake mukhase nikalA huA hai, usameM tadanusAra kathanakI koI bAta nahIM-aura zeSa kathana pranthakArakA apane taurapara kiyA huA kathana hai ? yadi aisA hai tababhI asambaddha pralApakA doSa dUra nahIM hotA, kyoMki bhaviSyavarNanAke kathanoM ko kramazaH milAkara aura isI taraha bhUtavarNanAka kathanoMko kramazaH milAkara alaga alaga par3hane para ve aurabhI z2yAdA asambaddha mAlUma hote hai / udAharaNake taura para yadi 'tadvimAne samAmA yAsyati' ityAdi zloka naM0 198 ke bAda 'ityAdi sakalAn prathAn' nAmaka bhaviSyavarNanA vAle zloka naM0 352 ko par3he to vaha kitanA asambaddha tathA beDhaGgA mAlUma degA aura usase bhagavAnko mUrkhatA, asamokSyakAritA aura unmatta. pralApatA kitanI adhika bar3ha jAyagI; kyoMki bIcake sAre kathana-sambandhako chor3a dene parabhI zloka naM. 352 meM prayukta huA 'ityAdi' zabda apane pahale kacha graMthoMke nAmollekhako mAMgatA hai, jisakA mahAvorako bhaviSyavarNanAmeM abhAva hai| ataH isa asambaddha pralApake Upara kisI tarahabhI pardA nahIM DAlA jA sakatA-prakaraNake Adi antake Upara uddhata kiye hue donoM pratijJA aura upasaMhAra vAkya (naM0 157, 497) hI Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 45 ] isa bAta ko spaSTa batalA rahe haiM ki yaha sArA varNana bhagavAn mahAvIrake mukha se rAjA zreNikake prati kahalAyA gayA hai| anuvAdaka mahAzayane vyarthahI bhole pAThakoMko A~khoM meM dhUla DAlane kA yaha niMdya prayatna kiyA hai| vAstavameM apane isa prayatna dvArA graMthakAra kI spaSTa mUrkhatAdi kA pakSa lekara unhoMne khudako tatsadRza siddha kiyA hai ! kheda hai ki muni zAntisAgarajI AcArya banakara aura kalikAla sarvajJa kahalAkara bhI graMthakArake itane moTe asambaddha pralApako samajha nahIM sake, na apane cele brahmacArI ( vartamAna kSullaka jJAnasAgara) kI ukta kartRta ( lIpApotI) ko ho parakha sake haiM aura yahI binA samajhe gaNadhara celoM ke jAla meM phaMsakara aise jAlI prathake prazaMsaka bana baiThe haiM aura apane saMgha dvArA usakA pracAra karate tathA hone dete haiM, jo bhagavAn mahAvIrake pavitra nAmako kalaGkita karane vAlA hai / astu / isa asambaddha pralApake bhItara jo asatya pralApa bharA huA hai aura aitihAsika tathyoMke viruddha kitanAhI kathana pAyA jAtA haiM usa sabako yahA prakaTa karanekA avasara nahIM hai, avakAza milA to usakA kucha aMza kisI dUsarI jagaha prakaTa kiyA jAyagA -- kucha saMketamAtra naM0 2 meM diyAbhI jA cukA hai | yahAM para sirpha itanAhI jAna lenA cAhiye ki aisA asaMbaddha pralApa bhagavAn mahAvIra jaise Apta puruSoMkA nahIM ho sktaa| cUMki pratizA aura upasaMhAra vAkyoM Adike dvArA use sAfa taura para bhagavAn mahAvIrakA prakaTa kiyA gayA hai / ataH isa parase graMthakA jAlopana aurabhI niHsandeha ho jAtA hai aura vaha spaSTatayA jAlI tathA banAvaTI siddha hotA hai / sAthI, yahabhI spaSTa ho jAtA hai ki vaha prathakArake kathanAnusAra kisI 'anAgataprakAza' nAmake prAcIna graMthaste udhRta Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 46 ] kiyA gayA mAlUma nahIM hotA balki adhikAMzameM graMthakArake dvArA kalpita kiyA gayA aura kucha idhara udharake bhUtavarNanA vAle Adhunika bhaTTArakIya pranthoM parase apanI nAsamajhoke kAraNa uThA kara rakkhA gayA jAna par3atA hai| aura isIse vaha itanA beDhaMgA bana gayA hai| 4 terApaMthiyoMme bhagavAn kI jhar3apa ! prathameM bhagavAn mahAvIrake mukhase bhaviSyakathanaka rUpameM jo asambaddha pralApa karAyA gayA hai vaha naM. 3 meM diye hue kundakundake prakaraNake sAtha hI samApta nahIM hotA balki dUra taka calA gayA hai| agale prakaraNoMko par3hate hue bhI aisA mAlUma hotA hai mAno bhagavAn kahIM kahIM to ThIka bhaviSyakA varNana kara rahe haiM aura kahIM ekadama vicalita ho uThe haiM aura unake mukhase kuchakA kucha nikala gayA hai-kathana kA koI bhI eka silasilA aura sambandha ThIka nahIM pAyA jAtA / kundakunda-prakaraNa ke anantara agale kathanakA jo pratijJAvAkya diyA hai vaha isa prakAra hai: athAparaM zRNu bhUpa paMcamasamayasya vai / vRttAntaM bhAvikaM vakSye sarvacintAsamAdhinA // 46 // isameM sAphataurapara paMcamakAlake dUsare bhAvI vRttAntake kathanakI pratijJA karate hue rAjA zreNikase usa vRttAntako sunanekI preraNA kI gaI hai / parantu isake anantara hI, bhAvI vRttAntakI bAtako bhulAkara, bhagavAnne abhiSekAdi chaha kriyAoMkA upadeza denA prArambha kara diyA hai ! aura usake dvArA ve khuda hI apanI pUjA-arcA kA vidhAna karane baiTha gaye haiM ! yahAM taka ki japakriyAke maMtroM meM unhoMne apanA nAma bhI Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 47 ] 'sarvakarmarahitAya zrImahAvIrajinezvarAya sadA namaH' ityAdi rUpa se japane ke liye batalA diyA hai !! sAtha hI apane parama ArAdhya kundakundake nAmakA maMtra denA bhI ve nahIM bhUle haiM aura unhoMne kundakundake nAma vAle maMtrako tIna bAra 'namostu' ke sAtha japane kI vyavasthA karake unake prati apanI gAr3ha zraddhA-bhakti kA paricaya diyA hai !!! abhiSeka kriyAke varNana meM unhoMne jala, ikSurasa, ghRta, dugdha aura dadhirUpa paMcAmRta se jinendrake aura isaliye apane bho - snAnakA vidhAna ho nahIM kiyA balki " snAnaM kurudhvaM budhAH' (508) jese vAkyAM dvArA usakI sAkSAt preraNA taka ko ha / sAtha ho, usakI dRr3hatAkaM liye aise abhipekakA phala bhI maru parvata para devatAoM dvArA abhiSeka kiyA jAnA Adi batalA diyA hai Ara eka naz2ora bho protsAhanArtha tathA isa kriyAko mukhyatA pradAna karaneke liye de DAlI hai, aura vaha yaha ki devatA loga bhI pahale bhagavAnkA abhiSeka karake poche sampattiko aMgIkAra karate haiM-dUsare kAmoMmeM lagate haiM / isI taraha pUjana kriyA ke varNanameM unhoMne bhagavaccaraNoMke Age jala ko tIna dhArAeM chor3ane, kesara, agara- kapUra ko ghisa - kara jina caraNoM para lepa karane aura jina caraNoMke Age sundara akSatoM, kunda- kamalAdike puSpoM tathA sarva prakAra ke pakvAnna vyaMjanoMko car3hAne, haz2AroM ghRtapUrita dIpakoMkA udyota karane, sugaMdhita dhUpa jalAne aura kelA AmrAdi phaloM ko arpaNa karane rUpa aSTadravya se pUjana kA vidhAna hI nahIM kiyA kintu "evaM budhottamA jinapateH ijyAM kurudhvaM ca bho' (622) jaise vAkyoM * isase yaha kathana agale bhaviSyakathanakI prastAvanA yA utthAnika kI koTise nikala jAtA hai aura eka asambaddha pralApake rUpameM hI raha jAtA hai 1 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 48 dvArA usa prakArase pUjanako sAkSAt preraNA bhI kI athavA AzA taka dI hai| sAtha ho aise pratyeka dravyase pUjanakA phala hI nahIM batalAyA balki ina dravyoMse pUjana karake phala prApta karane vAloMkI ATha kathAeM bhI de DAlo haiM *, jisase isa prakArake pUjanakI puSTimeM koI kora kasara bAkI na raha jAya ! zeSa japa, stuti, dhyAna aura gurumukhase zAstrazravaNa / nAmakI kriyAoMkA vidhAna bhI bhagavAnne preraNA tathA phalavarNanAke sAtha kiyA hai parantu unake viSayameM bhaviSyakA koI qhAsa ullekha nahIM kiyA gayA / isake bAda ve phirasa pUrNAhutika taura para ukta chahoM kriyAoMkA upadeza dene baiTha gaye hai ! aura itane para bho tRpta na hokara thor3I dera bAda unhoMne jalagaMdhAkSa * ye kathAeM paMcamakAlake bhAvika vRttAnta ke varNaname bahuta kucha asambaddha jAnapaDatI haiM, aura iname yaha kathana agale bhaviSyakathana kI prastAvanA yA utthAnikA kI koTiye aura bhI jyAdA nikala jAtA hai tathA eka pralApake rUpame hI rahajAtA hai / __ graMthoMkI svata: svAdhyAyakara loga kahIM bhakta bhaTTArakoke zAsanase nikala na jAyaM-unapara nuktAcInI karanevAle terahapaMthI na banajAyaM-isIse zAyada gurumukhame zAstrazravaNakI yaha vAta rakkhIgaI jAna par3atI hai / anuvAdakajIne 'granthAn bhavyA: gurorAsyAt zRNudhvam' kA artha "granthokA svAdhyAya gurumukhase hI zravaNa karanA cAhiye" dekara isakI maryAdA ko aura bhI bar3hA diyA hai, parantu kheda hai ki ve apane isa vAkyame prayukta hue 'hI' zabdapara khuda amala karatehue naz2ara nahIM Ate !! ina kriyAoMke sAthameM bhaviSyakA koI varNana na rahanese inakA kathana pratijJAta bhAvika vRttAnta ke sAtha aurabhI asaMgata hojAtA hai aura bilakula hI nirarthaka ThaharatA hai| Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 49 ] tAdi jude jude dravyoM se pUjanakA vaho rAga punaH cher3a diyA hai !! hAM, bIca bIca meM jaba kahIM unheM digambara terahapanthI naz2ara par3a gaye haiM yA unase bhI cAra kadama Age tAranapanthI aura sthAnakavAso dikhalAI de gaye haiM to bhagavAn apaneko saMbhAla nahIM sake, ve AdhezameM Akara ekadama una para TUTa par3e haiM aura samavasaraNameM baiThe baiThe ho bhagavAnkI unake sAtha acchI khAsI jhar3apa ho gaI hai ! bhagavAnne unheM mUrsa, mUDha, kRtaghna, gurunindaka, Agamanindaka, jinAgamapraghAtaka, jainendramataghAtaka, madoddhata, kara, subodhalavavarjita, kriyAlezojjhita,vacanotthApaka, mithyAtvapathasavaka, mAyAvI, khala, khalAzaya, jar3Azaya, dharmadhna, dharmabAhya, kApaTyapUrita,jinAjJAlopaka, kumArgagAmI aura adhama Adi kahakara athavA isa prakArakI gAliyAM dekara hI saMtoSa dhAraNa nahIM kiyA balki unhe zvapacatulya (cANDAloke samAna) aura saptama narakagAmo tathA nigodagAmI taka batalA diyA hai!!! abhiSeka aura pUjana kriyAoMke sambandhameM bhaviSyavarNanA rUpale jo kathana kiyA gayA hai vaha prAyaH unhIMko lakSya karake kahA gayA hai* / ye paMcamakAlake (kaliyugI) loga ina kriyAoM * isa prakaraNake bhaviSyavarNanAvAle adhikAMza vAkya isa prakAra hai, jinheM par3hakara vijJa pAThaka svayaM jAna sakeMge ki ve terahapaMthiyoM Adi ko lakSya karake hI likhe gaye haiM: (1) kalau vai mAnavA mUDhA cAbhiSekakriyAmimAm / nUnamutthApayiSyanti svasvamativiparyayAt // 509 // zAstrANAM vacanaM mUrkhA lopayiSyanti nizcayAt / nUnanaM nUtanaM mAgaM kariSyanti svakIrtaye // 590 // dAsyanti sarvagranthAnAM doSaM svamatisambalAn / saMskRtaM prAkRtaM granthaM vAcayiSyanti naiva ca // 511 // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 50 ] ko nahIM mAneMge athavA amuka vidhise abhiSeka-pUjA nahIM kareMge, kriyAoMkA utthApana kareMge, nayA nayA mArga calAeMge, svaM svaM kalpita-vAkyaM ca mAnayiSyanti te narAH / jainAgamavinimukA AcAryAgamanindakAH // 512 // svasvamatasya pakSasya pAlakA gurunindakAH / kRtaghnAH te bhaviSyanti jainendramataghAtakAH // 513 // [ inake anantara hI 'dvitIyA ca kriyA proktA' ityAdi rUpase pUjana kriyAkA varNana hai / ] (2) anena vidhinA bhUe kalau mUDhAzca ye narAH / kariSyanti jinendrANAM pUjA nava madoddhatAH // 623 // tasmin tadujavAH krUrAH suvodhalavavarjitAH / vacanotthApakA: svasyAgamasyaiva pratizcayAt // 624 // [inake bAda 'bhaMgapUrvAnArAdhIza sthAsyanti matparaM khalu' ityAdi rUpase bhaviSyavarNanAke jo cAra zloka diye haiM aura zloka naM. 640 taka bhUtAdivarNanAko liye jo vAkya diye haiM unakA prastAvita pUjana kriyAke sAtha koI khAsa sambandha nahIM hai|] (3) kalau dharmaprakAzArthaM sarvalokasya saakssitH| nUtanA sthApanA lokA: kariSyanti ca mAyinaH // 641 // kecicca dvaSakA mAH kecicca sevakAH khalu / evaM tasmin bhaviSyanti kalau ca magadhAdhipa // 642 // jainAgamasuvAkyeSu bamISA magadhezvara / nizcayo na bhaviSyati saMzayAdhInacetasAm // 643 // anyAnA pUjakAH kecit jinavimbasya nindakAH / kalau bhedAhmaneke ca jJAtavyA zroNika tvayA // 14 // vasubhUpAlavatsvasya matasya te narA: khalAH / hada pakSaM kariSyanti satapAvani duHkhadam // 645 // Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 51 ] zAstroMke vacanakA lopa kareMge, graMthoMko doSa lagAeMge, saMskRta prAkatake graMtha nahIM bA~ceMge, apanIhI buddhise kalpita kiye (bhASA) graMthoMko svAdhyAya tathA pUjanAdike kAryo meM bateMge, graMthoMke pajaka tathA jinabimboMke nindakabhI hoMge aura jinAta. puruSoM (bhaTTAraka guruo) tathA sAdharmi puruSoMkI nindA kareMge, ityAdi kaha kara aura nindAke phalavarNanakI aprAsaMgika bAta jinAsapuruSANAM ca kecicchAddhAnikA narAH / skhalA nindA kariSyanti jinAgama-praghAtakAH // 646 // pUrvAcAryakRtA sarvAmabhiSekAdikA kriyAm / tasminu sthApayiSyanti te mUDhAH paJcamoDavAH // 647 // nUtanAM nUtanA sarvA kariSyanti jddaashyaaH| te narAzca kriyA bhUpa svasvamativikarUpataH // 646 // vayaM zraddhAnikA yUyaM mithyAtvapathasevakAH / mAnayiSyanti te cise kriyAlezojijhatAH khalu // 649 // svadhIkalpitagraMthAn vai svAdhyAye pUjanAdike / kArye pravartayiSyanti no taddhite khalAzayA: // 650 // itthaM jainendradharmasya madhye bhedotkarAH khalu / tasminna va bhaviSyanti svasvamatavinAzakAH // 65 // [ isake pazcAt huDAvasarpiNI kAlakI kucha ghaTanAoMkA ullekha 660 nambara taka hai|] (4) sAdharmi puruSANAM ca nindA te zrAvakAH balAH / kariSyanti kalau bhUpa nindAyA: kiM phalaM bhavet // 66 // [Age nambara 681 taka nindAkA phala diyA hai| (5)ovaM sarva bhaviSyanti kalau bhUpa na sNshyH| svacitta mAnayiSyanti vayaM zraddhAnikAH khalu // 682 // graMthalopajapApena te ca zraddhAnikAH khlu| narakAvanau ca yAsyanti sarve hi magadheyara // 683 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 52 ] uThAkara usake bahAne unheM phira prakArAntarame khUba kosA gayA hai kahA gayA hai ki aise nindaka loga agale janmameM andhe, bahare, gaMge, kubar3e, sadA rogI, vikalAMgI, dAridrI, napuMsaka, kurUpo, asurole, duHkhabhogo, putrapautrAdi-rahita, sadA zoko, bhAgyahIna, durbuddhi, krUra, duSTa, khala, jJAnazUnya, munyAdi-varjita (sAdhu Adike satsaMga rahita athavA nigure), dharmamArgaparAnmukha, guNamAnavihIna aura dUsaroM ke ghara para naukara hote haiM (hoge); pratipaccandramAko taraha (zodha) mara jAte haiM, 8 . 12 ve, 16 veM varSa tathA javAnI meM ho maraNako prApta ho jAte haiM aura isa loka tathA paralokameM dhUrta * bana jAte haiM / sAthaho yahabhI kahA gayA hai ki prANiyoM ke zarIrameM jo bhI kaSTadAyaka duHkha hote haiM ve saba paranindAke phala haiN| aura jo loga pratyakSameM (sAmaneho) nindA karate haiM unheM cANDAlake samAna samajhanA caahiye| * mUlame 'dhavAH' pada hai aura vaha yahA~ dhUtoM kA vAcaka hai| hemacandrAdike kozoM me bho 'dhavaH dhUrte narepatyau' Adi vAkyoM ke dvArA 'dhava' zabda ko dhUrtavAcaka batalAyA hai| parantu anuvAdakasaMpAdaka ba. jJAnacandrajI mahArAjane apanI nUtanAviSkAriNI zaktike dvArA bar3I niraMkuzatAke sAtha usakA artha vidhura tathA vidhavA kara diyA hai aura likha diyA hai ki "isa loka tathA paraloka meM vidhura athavA vidhavA ho jAte haiM" !! + phalAdezakI isa philAsaoNfIne jainadharmakI sArI karma-philAsaoNfIko lapeTa kara bAlAetAta rakha diyA hai ! * pichale donoM vAkyoMke sUcaka zloka isa prakAra haiM :ye ye du:khAzca jAyaMte prANinA du:khadAyakAH / te te jJa yAH zarIreSu paranindAyA mo phalam // 679 // pratyakSaM ye'tra mUDhA vai nindA kurvanti srvdaa| jJayAH zvapacasA tulyAH svamatasya kssyNkraaH||18|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 53 ] isake bAda yaha duhAI dete hue ki graMthoMmeM bhadrabAhu, mAghanandI, jinasena, guNabhadra, kundakunda, vasunandI aura sakalakIrti Adi yogondroMke dvArA pUjA snAnAdikI ve hI saba kriyAeM rakhI gaI haiM jo vItarAga bhagavAn tathA gaNadharAdikane kahI haiM, yahAM taka kaha DAlA hai ki una kriyAoMkA utthApana karane vAle kapaTI manuSya duHkhoMse bhare hue sAtoM narakoMmeM kyoM nahIM jAyaMge ? bhagavAna ke vacanako lopanese mUDha mAnI puruSa nizcayahI nAnA duHkhoM kI khAna nigodoM meM par3eMge / antameM bahuta kucha saMtapta hokara bhagavAna una terahapanthiyoM Adiko sambodhana karate hue unase isa prakAra pUchane aura kahane lage haiM - 'batalAo to sahI, kisa graMthake AdhAra para tumane gRhasthoMkI ina chaha kriyAoM (paMcAmRta abhiSeka, bhagavat caraNoM para gaMdhalepanako liye hue sacittAdi dravyoMse pUjA, stuti, japa, dhyAna, gurumukha se zAstrazravaNa ) kA lopa kiyA hai ? yadi tumhAre jinAgama kI zraddhA hai to pratidina chaha kriyAoMko karo / mUr3ho ! hRdayoktiko chor3o aura vasu rAjAkI taraha graMthoM kA lopa mata kro| aho mUrkho ! matizrutAvadhinetradhAraka yo giyoMne to ina abhiSekAdi saMpUrNa kriyAoM meM koI doSa dekhA nahIM, tumhAre to mUr3ho ! matijJAnAdi sadguNa alpa mAtrA meM bhI dikhAI nahIM dete, phira batalAo tuma buddhivihInoMne kisa jJAna se abhiSekAdi kriyAoMmeM pradoSa dekhA hai ? prabhuke caraNoM para candanAdise lepa karanemeM kyA doSa hai ? dIpakakA udyota karane + tatkriyotthApakAH kinna yAsyanti ye ca saptasu / zvabhraSu duHkhapUrNeSu narA: kApaTyapUritAH || 694 // prabhorvAkya pralopena te mUDhA mAnasaMyutAH / yAsyanti vai nikotepu nAnAduHkhakareSuca ||698 || Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 54 ] meM, jinAMkasthita yakSoMkA pUjana karanemeM, dhUpa jalAne meM, rAtri ko pUjana karanemeM, jinAtapuruSoM (bhaTTArakoM) ke mArgavardhaka vAtsalya meM, puSpasamUha se jinacaraNakI pUjA karanemeM aura kelA, Ama tathA aMgUrAdi phaloMse pUjA karanemeM kyA doSa hai ? ityAdi saMpUrNa kriyAeM jinanAthane AgamameM kahI haiM, tumane apano mUDhabuddhise unheM chor3a diyA hai / ataH tuma jinendrakI AzA bhaGga karane vAle aura kumArgagAmI ho, zrAddha ( zraddhAvAn zrAvaka) nahIM ho, jinAzAke lopale niSphala ho gaye ho / jahA~ AzA (AjJApAlana ) nahIM vahA~ dharmakA lezabho nahIM, ataH tuma niHsandeha kuddhA pAlaka ho| are! jinavacana meM yadi tumhArI dRr3ha zraddhA ho to abhiSekAdi satkriyAoMko aGgIkAra kro| mUDho ! batalAo to sahI, kisako AzAse tumane abhiSekAdi mukhya kriyAeM chor3o hai ? prantha kholakara dikhlaao| duSTo ! bolo, graMthoMke anusAra tumane ye kriyAeM chor3I haiM yA apanI matike anusAra ? jinamukhotpanna prathoMkI AzA to tomo lokamai sabhI devendra, narendra, nAgendra aura khacarendra mAnate haiM, jinendrakI AzAke binA surendra kahIM bhI koI kAma nahIM karate, phira batalAo are matyoM ! tumane paramparA se calI AI ina abhiSekAdi kriyAoMko kaise utthApita kiyA hai ? jinAzA lopanekI sAmarthya to devendroMkI bhI nahIM hotI, mUDho ! tumane kaise usakA lopa kara diyA ? kyA tuma unase bhI bar3e ho aura isaliye tumane sarvendrapUjya prabhuke vAkya kA utthApana kara diyA hai ? are mUrkho ! bolo, kyA ye saba kriyAeM asatya haiM ? yadi asatya hai to phira sAre graMtha jhUThe tthhreNge| tumhAre yadi jinAgamakI zraddhA hai to phira Agama vAkyake anusAra kyoM nahIM calate ? pakSapAtako chor3o aura prathapakSa ke anusAra 'calo / ' Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [5] jina vAkyAMkA sAra diyA gayA hai ve kramazaH isa prakAra hai: bhavadbhiH kena pranthena vaktavyaM khalu lopitaaH| SaT kriyAH jinanAthena imAH proktAzca gahinAm // 60 // syAt yadi dRr3hazraddhA vai bhavatAmAgamasya ca / kurudhvaM jinanAthasya SaT kriyAM vAsaraM prati // 31 // tyajadhvaM hRdayokti ca vasubhUpAlavat khalu / granthAnAM lopanaM mUDhA mA kurudhvaM matApaham // 62 // mAtizrutAvadhinetradhArakANAM ca yoginAm / gRhasthadharmavyAkhyAnaM kurvatAM ca vimAninAm // 13 // teSAM naiva hyaho mUkhA doSo dRSTokimapyaho / abhiSekAdisarvAsu kriyAsu viditeSu vai // 6 // bhavatAM naiva bho mUDhA matijJAnAdisadguNAH / cAlyamAtrApi dRzyate sarvadvAparanAzakAH // 6 // vaktavyaM kena jJAnena bhavAdbhiH mativarjitaH / kiM dRSTazca pradoSoM ve abhiSekAdiSu khalu // 66 // doSaH kiMsyAtpabhoH pAdalepane cndnaadibhiH| dIpasyodyotane kiM ca jinAMkayavapUjane // 67 // dhUpotkarasya dahane nizAyAH pUjane tathA / jinAttapuruSANAM ca vAtsalye mArgavarddhake // 18 // puSpotkaraiH jinendrasya pAdAmbujapUjane khalu / kelAmragostanI cAnyatkalotkaraiH prapUjane // 16 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 56 ] ityAdyA yAH kriyAH sarvA jinanAthena vrnnitaaH| Agame tat bhavadbhizca tyaktA bho mUDhabuddhitaH // 7 // ataH yUyaM jinendrasya AjJAnAzca kumaarggaa| na zrAddhA niHphalA jAtA jinAjJAlopataH khalu // 71 // yatrAjJA na ca tatrApi dharmalezo'pi nAsti vai / ato yUyaM kuzraddhAyAH pAlakAzca na saMzayaH // 72 // yadi syAt dRDha zraddhA vai bhavatAM tadvacanasya ca / tadA AgIkurudhvaM bho snapanAdisakriyAm // 73 // AkhyAparyatha mUDhAH kasyAjJayA snpnaadikaaH| yUyaM tyaktAH kriyA mukhyA granthapakSaM pradaya'tha // 74 // andhAnusArataH tyaktAH vadadhvaM ca kriyAH khlaaH| ime yUyaM tathA ki ca svamateH sArataH khalu // 7 // jinAnanasamutpannagranthAjJAM bhuvane traye / devendrA vA narendrAzca nAgendrAH khacarezvarAH // 76 // sarve te mAmayantyeva niHzaMkAM nikhilArthadAm / mati zrutAvadhizliSTazuddhagdhArakAH khalu ||77 // kvacidapi jinendrasya cAjJA Rte sureshvraaH| na kurvantyaparaM kArya nAnAbhavapradAyakam // 7 // yUyaM vadatha bho mAH pAraMparyAtsamAgatAH / bhavadbhirabhiSekAdyAH kathamutthApitAH khalu // 7 // surendrANAmapi naiva sAmarthya syAtkadAcana / jinAjJAlopane mUDhAH bhavadbhiH lopitAH katham // 8 // Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 57 ] yUyaM tadadhikAH ki vai ataH utthApitaM prbhoH| vAkyaM sarvendrapUjyaM ca sarvatrApi niraMkuzam // 1 // vadadhvaM punaH bho mUrkhA hyasatyAH syurimAH kriyAH / sarve granthA asatyAH syuH sarvasandehanAzakAH // 82 // yuSmAkaM yadi zraddhA syAt dRr3hA jinAgamasya vai / tadA kiM na kurudhvaM bho tan vAkyaM zivadAyakam // 3 // pakSapAtaM tyajadhvaM ca granthapakSaM jagannuttam / yUyaM zraddhAnikA nityaM kurudhvaM dharmasiddhaye // 4 // -pRSTha 163 se 167 pAThakajana ! dekhA, kitanI bhArojhaDapakA yaha ullekha hai ! isI tarahakA aura bho kitanAhI saMgharSAtmaka kthana hai, jo bhaTTArakoMko-pranthakArakaM zabdoM meM jinAttapuruSoM ko-guru na mAnanese sambandha rakhatA hai, jisameM bhaTTArakoMko guru na mAnanevAloMko saptama narakagAmI taka batalAyA hai !* aura jise yahAM chor3A jAtA hai / astu; itano khaira huI ki graMthakArane uttara meM terahapanthiyoMko kucha bolane nahIM diyA, nahIM to samavasaraNa sabhAkA raMga kucha dUsarA hI ho jAtA! aura isa tarahase nirargala bolane tathA pUchane vAle bhagavAnke jJAna-vijJAnakI sArI kalaI khula jAtI !! ___isa prakAra graMthakArane apanI isa kRtidvArA bhagavAn mahAvIra jaile paramavItarAgI aura brahmajJAnI pUjya mahAna puruSako eka acchA khAsA pAgala, vikSiptacitta, aviveko, kaSAyavazavartI * ye'dhamA naiva manyante guru jJAnasya dAyakam / te yAsyanti na saMdehaH saptame vabhrakUpake // pR0|| 177 // Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 58 ] aura kaluSitahRdaya, kSudravyakti pratipAdita kiyA hai| usakA yaha ghora aparAdha kisI taraha bhI kSamA kiye jAneke yogya nahIM hai| eka mvArthasAdhu pAmara manuSya apano svArthasAdhanA meM aMdhA hokara aura kaSAyoMmeM DUba kara jAne-anajAne pUjyapuruSoM taka ko kitanA nIce girA detA hai, yaha isa prakaraNa se bahuta kucha spaSTa hai, jisameM yahAM taka citrita kiyA gayA hai ki bhaviSya meM eka khAsa DhaMga se abhiSekapUjAko na hote hue dekhakara bhagavAn eka dama bigar3a baiThe haiM ! graMthakArane apano kutsita vAsanAoM aura kaSAyabhAvanAoMko caritArtha karane ke liye bhagavAn mahAvIrake pavitra nAmakA Azraya liyAhai,use apanA AlA athavA hathiyAra banAyA hai arthAt bAteM apano, kahanekA DhaMga apanA aura nAma bha0 mahAvorakA! usakI isa kRtimeM sApha taura para bhaTTArakAnugAmiyoMkI terahapaMthiyoMke sAtha yuddhako vahI manovRtti kAma karatI huI dikhalAI de rahI hai jisakA pahale lekhameM ullekha kiyA jA cukA hai| isake sivAya isa sAre varNanameM aura kucha bhI sAra nahIM hai| bhagavAn mahAvIra jaise parama vivekI aura parama saMyamI AptapuruSoMkA aisA asambaddha, sadoSa aura kaSAyaparipUrNa bacanavyavahAra nahIM ho sakatA / aise bacanoM athavA prayoM ko jinavANI kahanA-jinamukhotpanna batalAnA-jinavANIkA upahAsa karanA hai| yadi sacamuca jinavANI kA aisA hI rUpaho to use koI bhI suzikSita aura sahRdaya mAnava apanAneke liye tayyAra nahIM hogaa| isake sivAya, kisI bhI sabhya manuSyako yaha bAta pasaMda nahIM AtI ki vaha apanI pUjA prazaMsAke liye dUsaroM ko sAkSAt preraNA kare, phira moharahita vItarAgI AtapuruSoMkI to bAtahI nirAlI hai-unheM vItarAga hone ke kAraNa pUjAprazaMsA se koI prayojana hI nahIM hotA; jaisAki svAmI samantabhadra ke Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 55 / na pUjayArthastvayi vItarAge jaise vAkyase prakaTa hai| unake dvArA isataraha vistArapUrvaka aura lar3ajhagar3akara apanI pUjAarvAkA vidhAna nahIM bana sakatA / svAmI pAtrakesarIne to apane stotrameM 'tvayA jvalitakevalena na hi dezitAHkintu tAstvayi prasRtabhaktibhiH svayamanuSThitAH zrAvakaiH' jaile vAkya dvArA spaSTa batalA diyA hai ki kevalazAnI bhagavAnne ina pUjanAdi kriyAoMkA upadeza nahIM diyA; kintu bhakta zrAvakoMne svayaM ho ( apanI bhakti Adi ke vaza hokara ) unakA anuSThAna kiyA hai-unheM apane vyavahAra ke liye kalpita kiyaahai| aura yaha bahuta kucha mvAbhAvika hai| aisI hAlatameM bhagavAn mahAvorake mukhase jo kucha yadvAtadvA apanI icchAnukUla kahalAyA gayA hai aura usameM terahapanthiyoM Adike prati jo apazabdoMkA vyavahAra kiyA gayA hai usase bhagavAna mahAvIrakA koI sambandha nahIM hai. unakA z2arA bhI usameM hAtha nahIM hai-vaha saba vAstava meM pranthakAraka saMtapta evaM Akula hRdayakA pratibimba hai, usakI apanI cittavRttikA rUpa hai, aura isalie usakI nijI kRti hai| apanI kRtiko dUsare ko prakaTa karanA athavA usake viSaya meM aisI yojanA karanA jisase vaha dUsare kI samajhalI jAya, isokA nAma jAlasAz2I hai aura isa jAlasAz2I se yaha prantha labAlaba bharA huA hai| isalie ise jAlI kahane meM z2arA bhI atyukti nahIM hai| apanI isa kati parase granthakAra paMDita nemicandra itanA mUrkha mAlUma hotA hai ki use prantharacanAke samaya itanI bhI tamIz2a (viveka-pariNati ) nahIM rahI hai ki maiM kahanA to kyA isa viSayake vizeSa vivecanAdike liye lekhakakI usa lekhamAlAko dekhanA cAhiye jo kucha varSa pahale 'upAsanA-viSayaka samAdhAna' nAmase jainajagatmeM prakaTa huI thii| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 60 ] cAhatA hUM aura kaha kyA rahA hUM! vaha kahane to calA bhagavAna mahAvIrake mukhase nikalA huA avikala bhAvika vRttAnta aura sunA gayA apane saMtapta hRdayakI beDhaMgI dAstAna !! jisa paranindAko usane itanI burAIko aura jisakA itanA bhAro bhayadUra pariNAma batalAyA, usoko usane khuda apanAyA hai aura usase usakA graMtha bharA par3A hai !!! kyA dUsaroMko upadeza denA hI paMDitAIkA lakSaNa hai-khuda amala karanA nahIM ? samajhameM nahIM AtA, AcArya kahalAne vAle zAMtisAgara. jone aise kaSAyavardhaka aura sAmpradAyika vidveSamUlaka jAlI graMtha ko kaise pasaMda kiyA, kyoM kara apanAyA aura kisa taraha ve usakI prazaMsA karane baiTha gaye!! kyA unhoMne bhagavAn mahAvIra ko aisA ho kaluSitahRdaya, avivekI, asabhya aura yoMho havAse bAta karanevAlA unmatta pralApI evaM kSudra prANI samajhA hai ? kyA isI rUpameM unake aise hI guNoMkA cintavana karate hueve unakA dhyAna kiyA karate haiM ? aura aiseho beDhaMge pranthoMko ve jinavANI samajhate haiM ? athavA yaha samajha liyA jAya ki ye khuda bhI graMthakArake raMgameM raMga hue haiM ? bar3o hI kRpA ho yadi AcArya mahArAja svayaMho isa viSayakA khulAsA pragaTa karane kA kaSTa uThAe~ / aura yadi vastutaH kisIke prabhAvameM par3akara yA vastusthitiko ThIka na samajhaneka kAraNa unase bhUla ho gaI hai to usakA khule dilase prAyazcitta kara DAleM, aura apane saMghameM aise kSita pranthoM ke pracAra ko roka dekheM / isImeM unake padakI zobhA hai| 5 hU~ DhiyoM para gAliyoM kI varSA digambara terahapanthiyoMse usa mAro jhaDapake bAda jisakA Upara naM04 meM ullekha kiyA jAcukA hai, bhagavAna mahAvIra, Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 61 / apano uso bhAvika vRttAnta varNanAke silasilemeM, rAjA zreNikako DhUMDhiyoM (sthAnakavAsI jainoM) kA kucha varNana sunAne beThe haiM, jise prathama 'hU~Dhakamatotpatti' nAma diyA gayA hai| parantu DhU~Dhaka matako utpattikA isa prakaraName prAyaH kucha bhI itihAsa nahIM hai-sirpha itanA kahA gayA hai ki zvetAmbara matameM luMkA (laukA zAha ) sambat 1527 meM utpanna huA / usake matameM bahutase bheda hue, koI jinapUjAke nindaka hai, koI jina bimboMka darzana-pUjanase parAGmukha haiM, koI tIrthayAtrAoM ko nindA karate haiM, koI jainamandiroM tathA pratiSThAoMke niSedhaka haiM, aura ye saba jinamArgake nAzaka hue haiM (bbhuuvuH)| bAkI sArA prakaraNa digambara terahapanthiyoMko taraha dUDhiyoMke sAtha bhagavAnke lar3ane jhagar3ane, unakI pUjanAdisambandhI kucha mAnya. tAoMkA khaNDana karane aura unapara avizrAnta gAliyoMkI varSA se bharA huA hai| mAlUma hotA hai 'athAparaMzRNudhvaM bho', ina zabdoMke sAtha prakaraNakA prArambha karatehI bhagavAn eka dama vicalita ho uThe haiM, unhoMne bhaviSyavarNanAko apanI bAta (pratijJA) ko bhulA diyA hai aura ve DhUMDhiyoMkI utpattikA varNana eka atIta ghaTanAke rUpameM karane cale haiM ! unhoMne usake liye prAyaH AsIta. abhUta, jAtAH, babhUvuH jaisI bhUtakAlIna kriyAoMkA prayoga kiyA haix aura unake dvArA yaha sUcita * yaha pUrA zloka isa prakAra hai: athAparaM zRNudhvaM bho svetavAsomate khlu| lukkAbhidhaH kudhIrAsItsarvadharmavinAzakaH // 14 // x anuvAdakako bhI yaha bAta kucha khaTakI hai aura isaliye usane kahIM kahIM hindI pAThakoMko dhokhemeM DAlate hue, bhUtakAlakI kriyA kA artha bhaviSyakAlakI kriyAme de diyA hai| -dekho, pRSTha 180 / Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 62 ] kiyA hai ki DhUMDhakamata (sthAnakavAsI sampradAya) kI utpatti unase pahalehI ho cukI tho; itanAhI nahIM balki ninna vAkya dvArA ve yahA~ takabhI spaSTa kaha gayehaiM ki isa vakta hU~ DhiyA loga saba jagaha khUba phaile hue haiM !!t nAmnA DhUMDhyAzca vikhyAtA kriyAkarmavivarjitAH / sarvatra vistRtA te ca hyadhunA bho budhottamAH // 152 // isake sivAya, bhagavAnane, bho lukamatadhArakAH, bho luMkAH, bho DhUMkhyAH, ityAdi sambodhana-padoMke dvArA DhUMDhiyoMko sAkSAt sambodhana karake kitanohI bAte gadya-padyameM kahI haiMunheM pUjanavidhAna tathA jinabimbadarzanAdike liye, krodha bhare apazabdoMke sAtha, unake paitAlIsA +, jovAbhigama, zAtAkathA, upAsakadazA, sUtrakRtAgama aura bhagavatIstrAdi granthoMko dekhane. unake anusAra calane athavA unakA lopa kara deneko bho kahA + anuvAdaka brahmacArI jJAnacandra (kSullaka jJAnasAgara ) jIne zlokake uttarArddhakA, jisame yaha bAta kahI gaI hai, artha hI nahIM diyA aura na yahI sUcita kiyA ki isa vAkyakA artha uname nahIM bana sakA, jo atisugama hai ! yaha hai Apake niSkapaTa vyavahArakA eka namUnA !! ApakI lIlAoke vizeSa paricayake liye to 'anuvAdakakI niraMkuzatA' vAle prakaraNako dekhiye| paiMtAlIsAbhidhe anye' ina zabdoM meM paiMtAlIsa' yA 'paitAlIsA nAma ke jisa grantha kA ullekha kiyA gayA hai usa nAmakA koI eka grantha haTiyoMke yahA~ dekhane athavA sunanemeM nahIM aataa| saMbhava hai ki yaha zvetAmbaroMke 45 Agama graMthoMkI tarapha hI mUrkhatApUrNa izArA ho, jinameM se hU~ diyA bhAI bahutase graMthoMko pramANa nahIM maante| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 63 ] hai| kucha bAtoMkA dU~DhiyoMne uttarabhI diyA hai jisakA ullekha pranthameM nimna prakArakaM vAkyoMke sAtha kiyA gayA hai: DhUMDhyA ityuttaraM zrutvApi svapakSa-pAlanArthamityUcuH / iti zrutvApi punaH lukamatadhArakA DhUMDhyA ityAhuH / isase jAna par3atA hai ki bahutase hU~ Dhiye bhagavAnake samavasaraNameM pahu~ca gaye the ! unheM apanI sabhAmeM sAkSAt sAmane baiThe dekhakara bhagavAna zreNikako kathA sunAnobhI bhUlakara itane AvezameM bhara gaye aura itane uttejita ho uThe ki ve apaneko saMbhAla nahIM sake aura isaliye unhoMne, jo kucha kahatI anakahanI thI, vaha saba kaha DAlI ! unhoMne saba hU~DhiyoMko mUrkha, mUDha, mRDhamAnasa, mUDhacitta, mahAmuDha, subodhalavavarjita, mativarjita, nirvicAra, matihIna, jJAtihIna, kriyAhona, sarvahona, kriyAkarmavivarjita, jinanindaka, jinAnAvimukha, dharmalopaka, jinamArganAzaka, jinadharmanAzaka, jainaghAtaka, jinana, jinAgamana, jinavAkyana, jinamaMtrarAjana, sarvana, madoddhata, madonmatta, khala, khalAtmA, khalAzaya, krUra, azuddha, asAdhu, kukulAnvita, jJAnalezojjhita, bhakSyAbhakSyavidhekarahita, bhraSTAcAro, adhama Adi kahakarahI santoSa dhAraNa nahIM kiyA, balki unheM baguloM se bhI gaye bIte, zvapacavat, nizAcarasama, janaMgamopama (cANDAlatulya), cANDAlo se bhI hona, mlecchAcAraprapAlaka, mleccha, jIvabhakSaka, pazutulya, durgatigAmI aura nigodagAmI taka kaha DAlA hai !! isa prakaraNake pichale kucha thor3ese vAkya namUne ke taurapara isa prakAra haiM: haMsA haMsA: hi bho mUrkhA: bakA bakAzca sundraa| yUyaM ca baka-tulyApi no santi dhyAnamAnasAH // 3 // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] kriyAlezo'pi nAstyeva bhavatAM ca khalAtmanAm / yatra nAsti kriyAzuddhiH dharmopi tatra nAsti vai // 4 // pratyakSaM bhavatAM mUDhAH mlecchAcAroM hi dRzyate / ataH syuH tatsamAH yUyaM bhraSTAcArasya pAlanAt // 8 // jihvAsvAdena yuSmAbhiH sarvAMcAraH suzobhanaH / tyaktA (kto) 'taH sarvadharmopi munigRhsthgocrH||86|| prAsukaM prAsukaM kRtvA sarvavastukadambakam / bhavadbhizca kriyAhInaH sarva caMgIkRtaM nanu // 7 // bhakSyAbhakSyavivekopi yuSmAkaM nAsti kicnH| dRzyate zvapaco yadvat tadvat yUyaM na saMzayaH // 8 // jJAtihInAH kriyAhInAH jinavimbasya nindakAH / yUyaM ca sarvahInAH syuryathA mlecchAH tathA khalu // 86 // khAdyAkhAdyasya bhedo na mlecchAnAM ca khalAtmanAm / yathA syAt kiMcano lukA yuSmAkamapi so nahi // 30 // svasvadharme ratAH sarve svasvadevasya puujkaaH| yUyaM hi jinadharmasya nAzakAH syuH na saMzayaH // 1 // tanoH hi navadvArAH syuH bho lukA tAn kathaM khalAH / bandhayatha sucelena jIvAnAM rakSaNAya no // 14 // bandhayatha navadvArAn luMkAH tyajatha bho khalAH / vaktrasya bandhanaM nUnaM yUyaM satyA yadi khalu // 15 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 65 / vAsoyogAtsamIrasya kIlAlasya ca nizcayAt / jIvotkarAzca zrAsye vai utpadyante khalAzayAH // 16 // tatraiva te ca mriyate sadAkAletra sNshyH| no yUyaM pazyatha lukAH graMtheSu sakaleSu ca // 17 // ato yUyaM ca pratyakSaM nizAcarasamAH khlaaH| jIvAnAM bhakSaNAt syuHhi te hi jIvasya bhksskaaH||18|| rakSatha naiva rAtrau ca prAsukaM codakaM khalu / / yadi syAnmalamUtrAderutpattiH mAM khalAH sphuTaM // 6 // vadatha kurutha ki ca tatra tatzuddhaye tadA / ki na kurutha bho lukA yadi zvapacasopamAH // 10 // kathaM japatha nokAraM sAmAyikaM paThatha ca / azuddhe sarva vyartha syAt zuciHsarvatra sammatA // 101 // IdRzyaM nidyakarma ca no kurvanti khalAH sphuTaM / mAtaMgApi kriyAhInA vratakarmavivarjitAH // 102 // janaMgamopamA yUyaM ki syuH bho jinAnandakAH / no saMti tatsamApyeva taddhInA nAtrasaMzayaH // 103 // bho mlecchAH IdRzaM ki syAt sAdhujanasya lakSaNaM / vayaM hi sAdhavo loke ityasatyaM vadatha mA // 104 // ato bho kukriyAM tyaktvA kriyAM zuddhA sukhAspadA / pAlayata prayatnena jinavaktrasamudbhavAm // 10 // yAyAdha kugatiM mUDhA yUyamAcAravarjanAt / mA bhajathAvivekaM ca dharmamArgasya nAzakAH // 106 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabimbaM jinAgAraM jinasiddhAnta-pustakaM / jinamatasthaM dayAbhAvaM jinayAtrAM jinotsavam // 107 // jinadharma prabhovAMcaM dharmAbdhisomasadRzaM / ityAdyAn ye ca lokAzca nindayantyeva te mtaaH||10|| mlecchAzca jinadharmasya nAzakAca jinAgame / iti jJAtvA na katavyA nindA vimbasya bho khlaaH||10|| ityupadezamasmAbhidatto bhavatAM khala / ahaMkAramadAnnaiva taddhi bhadrArthameva ca // 110 // nikoteH yadi vAchA cet yaSmAka syAtkhalAH sphuTaM / tadA karutha bimbasya nindAM dharmasya nAzinIm // 111 // -pRSTha 202 se 206 ina vAkyoMmeM bhagavAna hU~ DhiyAse kahate haiM-"are mUkhoM ! haMsa haMsa hI hote haiM aura sundara bagule, bagula hI,parantu tuma to baguloM ke barAbara bhI dhyAnI nahIM ho / tuma duSTAtmAoMke to kriyAkA lezabho nahIM hai, aura jahAM kriyAzuddhi nahIM vahA dharma bhI nahIM hotA / mUDho ! tumhAre to pratyakSa lacchAcAra dikhalAI par3atA hai, ataH tuma bhraSTAcArake pAlane se mlecchoMke samAna ho / jihvAsvAdakaM vazavartI hokara tumane sArA zobhanA. cAra tyAga diyA hai aura isaliye munigRhastha-sambandhI sAre dharmase ho tuma hAtha dho baiThe ho| tuma kriyAhInAMne prAsuka prAsuka karake sArI vastuoM ko ho aMgIkAra kara liyA hai| tumhAre bhakSyAbhakSya kA kuchabhI viveka nahIM hai| jisataraha cANDAla dikhAI detA hai usItaraha tumabhI dikhAI par3ate ho, isameM sandeha nhiiN| tuma jinabimbakI nindA karane vAle jAti Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 67 ] hona ho, kriyAhIna ho aura sabameM hona (nIca) ho, jaise mleccha hote haiM vaise ho nizcaya se tuma ho / mlecchoMke aura duSTAtmAoMke jaise khAdya akhAdya kA kucha bheda-vicAra nahIM hotA vaisehI luMkAo! tumhAre bhI khAdya akhAdyakA vicAra nahIM hai / saba loga apane apane dharmameM lona aura apane apane devake pUjaka haiM parantu tumato niHsandeha jinadharmake nAzaka hI ho| x x x he lukAo ! zarIrake navadvAra hote haiM, tuma adhamajana jIvoMkI rakSAke liye una sabako kapar3ese kyoM nahIM bAMdhate ? he luMkAo! khalapurupo ! yadi tuma sacce ho to yA to navoMdvAroMko kapar3ese bAMdho aura nahIM to mukha para paTTI bAMdhanA bhI chor3o / dugatmAo ! vastra, vAyu aura thUkake yogase jovoM ke samUha mukhameM utpanna ho jAte haiM aura sadA vahIM marate rahate haiM, isameM saMzaya nahIM hai| tuma saba pranthoM meM isa bAtako dekha sakate ho / ataH duSTo ! jIvoMke bhakSaNase tuma sAkSAt nizAcaroM (gakSasoM) ke samAna ho| nizAcara bhI jIvabhakSaka hote haiM / tuma rAtako prAsuka jala nahIM rakhate / yadi usa samaya malamUtrAdikI utpatti ho to durjano! mujhe batalAo usakI zuddhike liye taba kyA karate ho ? yadi kucha nahIM karate ho to cANDAla ko samAna hue kaise namokAra maMtrakA japa karate aura sAmAyika pATha par3hate ho ? azuddha avasthA meM to sabakucha karanA vyartha hai, saba jagaha pavitratA ko mAnA gayA hai| 8 yahA~ zAyada bhagavAna ko apane zAsanake aura granthakAra ko devapUjA ke nimna vAkyoM kA smaraNa hI nahIM rahA: apavitraH pavitro vA susthito duHsthito'pi vaa| dhyAyetpaMcanamaskAra sarvapApaiH pramucyate / / 1 / / apavitraH pavitro vA sarvAvasthAMgato'pi vA / yaH smaretparamAtmAnaM sa vAdyAbhyantare zuciH // 2 // Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ MARATHI [68 ] pApiyo ! aisA niMdyakarma : to vratakarma vivarjita aura kriyAhona mAtaMga (cANDAla ) bhI nahIM karate haiM / are jinanindako! tuma cANDAloMkI barAbara bhI kaise ho sakate ho, tuma to unake barAbara bhI nahIM ho, kintu niHsandeha unase hona ho / are mleccho ! yaha kyA sAdhujanakA lakSaNa hai ? hama sAdhu hai-aisA jhUTha mata bolo / are ! kukriyAko chor3akara jinabhASita zuddha sukhakArI kriyAkA yatnase pAlana kro| mUDho! tumane AcAra tyAga diyA hai isase durganiko jAo; dharmamArgake nAzako ! avivekako mata dhAraNa kro| jo loga jinabimba, jinamaMdira, jinasiddhAntapustaka, jinamatastha, dayAbhAva, jinayAtrA, jinotsava, jinadharma aura prabhuke vacanAdiko nindA karate haiM, ve jinAgamameM maTeccha tathA jinadharmake nAzaka mAne gaye haiN| aisA jAnakara, are duSTo ! bimbakI-mUrtiko-nindA nahIM karanI cAhiye / hamane jo Apako yaha upadeza diyA hai vaha ahaMkAramadase nahIM diyA kintu hitake liye hI diyA hai| yadi duSTo ! tumhArI nigoda jAne kI icchA hai to khUba mUrti kI nindA karo, jo dharmakA nAza karane vAlI hai|" pAThakajana ! dekhA kitanI bhArI gAliyoMkI yaha varSA hai ! padapada para aura bAtayAtameM hU~ DhiyA bhAiyoM ke prati kitanA nirhetuka apazabdoMkA vyavahAra kiyA gayA hai !! kaisA dAMta posa posakara unhe kosA gayA hai !! aura unapara kaise nocase nIca AkramaNa kiye gaye haiM !!! bhagavAna mahAvIrakA parama saMyata mukha aura ye zabda !-ye kaSAyase pUrita aura saMtapta hRdayake udgAra !! kyA koI mahAvIrakA sahRdayabhakta inheM bhagavAna yahA~ 'IdRzyaM nindhakarma' kA artha anuvAdakane "apane mUtra se apanI zarIra kI zuddhi" diyA hai, jo bilakula managaDhanta tathA zarAratase bharA huA hai !! Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 69 ] mahAvIra ke mukhase nikale hue zabda mAna sakatA hai ? athavA koI vivekI puruSa bhASAsamiti aura vacanaguptikI caramasImAko pahu~cahue eka sarvaza vItarAga tathA nirmohI mahAtmAkI ora se usIke upAsakoMke prati aisI sabhya aura ziSTa vacanavargaNAkI kalpanA karasakatA hai ? kadApi nahIM / yaha saba pranthakAra kI sAmpradAyika kaTTaratAke kupariNAmasvarUpa usakI nijI lolA, cAlAkI, jAlasAz2I aura dhokAdehI hai jo usane apanI tathA apane jaisoM ko kRtiko bhagavAn mahAvIra jaise parama saMyamI aura parama vItarAgI AptapuruSoMkI kRti batalAyA hai, aura isa taraha apanI mUrkhatA, kapAyavAsanA evaM svArthasAdhanAke barA unheM sabhya saMsAramai noce girAne Adiko jaghanya ceSTA kI hai / use kaSAyAveza evaM jhUThakI dhunAtanokI dhunameM itanobho qhabara nahIM rahI ki vaha bhagavAna mahAvorakaM mukhase DhUMDhiyoM kI utpattikA varNana bhUtakAlakI kriyAoM meM karAne aura bhagavAnake samavasaraNameM DhUDhiyoM ko biThalAkara unake sAtha bhagavAnakA sAkSAt saMvAda karAne se bhagavAn mahAvIra aura rAjAzreNikako kitanA Adhunika-- vikrama saMvat 1527 se bhI kitane adhika pochekAThaharA rahA hai aura isaliye pablika ke sAmane apane jhUThakA kitanA pardAfAza kara rahA hai ! saca hai "darog2agorA hAfiz2A na bAzada " - arthAt jhUThekI smaraNazakti Thoka kAma nahIM detI / use apane kathana ke pUrvApara sambandhakA usake guNadoSa evaM pariNAmakA yatheSTa bhAna nahIM rahatA aura isaliye vaha yadvAtadvA jo jImeM AtA hai kaha DAlatA hai / ThIka yahI hAlata pranthakAra paM0 nemicandra kI huI jAna par3atI hai / use isa prakaraNake kahIM bilakula antameM jAkara bhaviSya kathana kI bAtakA kucha smaraNa huA hai aura isIlie usane binA pUrvAparakA sambandha Thoka jor3e nIce likhe bhaviSyakathana ke do loka bho, magadhezvara rAjA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 70 ] zreNikako sambodhana karatehue, bhagavAna ke muMha se kahalA diye -- IzAH dharmamArgasya nAzakAzca khalAzayAH / jJAnaleojjhitAH krUrA bhaviSyanti na saMzayaH // 121 // bhavyabhAvayutA svalpasaMkhyADhyA magadhezvara ! visaMkhyADhyA narAH tasmin bhaviSyantyeva netarAH // 122 // yahAM pahale zloka prayukta huA 'IdRzA:' ( isaprakAra ke ) pada bahuta khaTakatA hai aura vaha graMthakAra kI nAsamajhI kA dyotaka hai, jabaki usase ThIka pahale, grantha meM DhUdiyoMke svarUpakA paricAyaka koI 'dUsarA zloka nahIM hai aura usase bhI pahale dU~ DhiyoM ke siddhAntoM kA khaNDana tathA unake sAtha bhagavAna kA vAdavi vAda cala rahA thA / isa lokase ThIka pahalekA nimna zloka aura bhI jyAdA beDhaMgA ( asaMgata ) haiM aura vaha graMthakArakI acchI qhAsI mUrkhatAkA dyotaka jAna par3atA hai yatproktA vIranAthena zreNikaM prati bho budhAH / bhAvikAlabhavA vArtA tathaiva pazyathAzubhA // 120 // isameM kahA gayA hai ki 'he budhajano ! mahAvIra svAmIne zreNika ke prati jo bhaviSyakAla sambandhI bAta kahI hai use tuma vaisI hI azubharUpa meM dekhlo|' parantu eka to hU~ r3hiyoM ke sambandha meM koI bAta bhaviSya varNanAke rUpameM isase pahale isa prakaraNa meM kahI nahIM gaI, dUsare jaba bhagavAna abhI kathana kara hI rahe haiM aura agale donoM loka unhIM ke vAkya haiM taba graMthakArakA isa taraha se bIcamai bola uThanA kyA artha rakhatA hai ? vaha usakI mUrkhatA nahIM to aura kyA hai ? jAna par3atA hai granthakArane binA soce samajhe kitane Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [71] ho pAkyoMko idhara udhara se uThAkara bhI rakkhA hai aura isase usake graMthameM aura bhI jyAdA asambaddhatA, beDhaMgApana tathA jAlopana AgayA hai| isa prakaraNakA prAyaH gadyabhAga hU~ DhiyA sAdhuoM aura kisI bhaTTArakaka daramyAna hue zAstrArthako riporTa kA eka aMza jAna par3atA hai, jisakA anubhava pAThakoMko nIceke kucha saMghAda-vAkyoMse hI ho jAyagA: "DhUMDhyA ityuttaraM zrutvApi svapakSapAlanArthamityUcuH / bho sajjanAH ! bhavadbhiH yatkArthataM tatsatyamapi tathApi asmAkaM vAk zrayatAM / vayaM nirAraMbhAsyuH zrataH asmAbhiH prArambhadoSeNa pratimAyAH pUjana utthApitaM / prAraMbhAta sakalajapatapa:saMyamajJAnAdisad guNA nazyanti / yatrAraMbhaH tatra kimapi dharmotpattinAstyeva / nirAraMbhaNa zivasthAnaprAptiraMjasA bhavati / prAraMbheNa anantazaH javirAzayo mriyante / tatpAkAt zvabhrAndhI ayaM prANI duHkhaugha bhaMjati vA nigodiSa vacanAgocaraM hyanantakAlaparyaMtadu:khaM bhuMjatyeva / ityevaM kalpoktaM zrutvA laMkamatebhaghAtane kezaritulya: jainAgamamArgavardhanaikadivAkaraH asatyapakSavibhaMjakaH bhavyAbjamArtaDopamaH zrIvItarAgapratipAlakaH (pAdaka) siddhAntAdigranthavAcane sAmarthyadhArakaH pUrvAcAryavAkya-pratipAlakaH tanmatosthApanArthamityAha-bho luMkAH ! prArambhanirAkaraNaM yUyaM zruNutha cittasamAdhinA karomyaham / ..." "itizrutvApi punaH laMkamatadhArakA DhUMDhyA ityAhuH bho Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 72 ] budhottamAH / surendrANAmArambhe pApotpattirnAstyeiva / pApArambhotpattiH puruSakAryeSu bhavet nAtra saMzayaH / itikalpoktaM zrutvA jinAgamArthajJAyaka grAha- bho luMkA asyottaraM yUyaM zruNutha / XXX punarArambha phalaM zruNuthazrIvardhamAnavandanArthaM zroNikAbhidhobhUpendraH sakalasenayA saha kimagamat vA ekaevAgamat tatkathaya bho mativivarjitA: / " bhagavAn mahAvIrako samavasaraNa sabhA dU~ DhiyoMke sAtha bhagavAnake zAstrArthakA aisA rUpa nahIM ho sktaa| isameM DhU~DhiyoM kI ora se kahe gaye 'bho sajjanAH' jaise sambodhanapada aura unakI bAtakA uttara dene vAle vaktA ke lie prayukta hue 'luMkamatebhaghAtane kezaritulyaH' Adi vizeSaNapada tathA AraMbha phalakI siddhimeM pramANa rUpase prastuta kiyA huA zrIvarddhamAna kI vandanAko zreNikake senAsahita jAne kA ullekha, ye saba viSaya qhAsa taura se dhyAna dene yogya hai aura ve isa viSayapara aura bhI acchA qhAsA prakAza DAlate haiM / astu / ina saba pramANoMse ( pramANoM ke pAMca gaNoM se ) granthakA jAlIpana bhale prakAra siddha ho jAtA hai aura kisI vizeSa rUpaTokaraNa kI z2arUrata nahIM rahatI / sAtha hI pranthakArako buddhi, yogyatA, kapaTakalA, kaSAyavazavartitA, uddhanatA, dhUrtatA, sAmpradAyika kaTTaratA, kalahapriyatA, aura asatyavAditA kA bho kitanA hI bhaMDAphor3a hokara usakA bahuta kucha vAstavika rUpa sAmane AjAtA hai / yahAM para maiM itanA aura bhI kaha denA cAhatA hUM ki graMthakAra apanI aisI lIlAoM tathA pravRttiyoMke kAraNa jainadharmake saMskAroMse prAyaH zUnya mAlUma hotA hai| usane yadi jainadharmake Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 73 ] syAdvAdAmRta athavA virodhamathanI anekAntarasAyanakA sevana kiyA hotA to usakI kadApi aisI kaluSita manovRtti na hotI aura na vaha apane terahapaMthI bhAiyoMko taraha DhUMDhiyA bhAiyoM parabhI isa tarahase jahara ugalatA / use svataH yaha samajhameM A. jAtA ki ye loga bhI hamArI taraha jainadharmake upAsaka haiM, usakI mUla bAtoM ( tattvoM ) ko mAnate haiM aura ye bhI bhagavAna mahAvIra Adi sabhI jainatIthaMkaroM kI pUjA-bhakti karate haiM / pUjA-bhaktikA tarIkA kitane hI aMzoMmeM samAna aura kitane hI aMzAMmeM judA judA hai, aura aisA honA dezakAlAdi kI paristhitiyoM kI dRSTi se bahuta kucha svAbhAvika hai| bhaktimArga bar3A hI vicitra tathA gahana hotA hai, vaha sadA sabake liye na kabhI eka jaisA rahA aura na rhegaa| ataH pUjA-bhakti-upAsanA kI z2AhirI, pharUAtI evaM UparI bAtoMmeM eka dUsareke tarIko. ko pUrNatayA na apanAte aura na pasanda karate hue bhI ekako dUsarese ghRNA karane, dveSa rakhane athavA zatrutA dhAraNa karanekI z2arUrata nahIM hai / sabako milakara premapUrvaka eka pitAkI saMtAna ke rUpameM rahanA tathA eka dUsareke utthAnakA yatna karanA cAhie, aura premapUrvaka hI eka dUsare kI bhUla, truTi, galatI, anyathA pravRtti athavA galata tarIkeko sudhAranA cAhiye-na ki aise viSaile sAhitya dvArA ghRNA tathA dveSAdike bhAvako phailAkarake, jisakA asara ulaTA hotA hai| niHsandeha yaha saba aise dRSita sAhityakA hI pariNAma hai jisane paraspara meM kalahakA boja bokara jainadharmake patanakA mArga sAfa kara diyA hai aura jainiyoMkI zaktiko chinna bhinna karake unheM kisI bhI kAmakA nahIM chor3A; pratyuta unake sAre pUrva gauravako miTTI meM milAkara unheM janatAko AMkhoMmeM hakIra (tuccha) banA diyA hai ! jo loga jAnabUjhakara aise sAhityakI Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] sRSTi karate, use apanAte, usakI prazaMsA karate aura usakA pracAra karate haiM unakA hRdaya z2arUra kAlA hai bhale hI ve Uparase kitanehI sAfa suthare tathA zAnta dikhalAI par3ate hoM, aura isIliye unheM jainadharma tathA jainasamAjakA hitazatru samajhanA caahiye| kucha vilakSaNa aura viruddha bAteM gaha 'sUryaprakAza' prantha, jisakA jAlopana aura beDhaMgA pana-Upara aneka pramANoMke AdhAra para bhale prakAra dinakara-prakAzakI taraha spaSTa siddha kiyA jA cukA hai, aurabhI bahutasI aisI vilakSaNa tathA viruddha bAtoMse bharA huA hai jinakA bhagavAn mahAvorake satya zAsana athavA unake upadezake sAtha prAyaH koI mela nahIM hai-pratyuta isake, jo usako prakRtike viruddha tathA gauravako ghaTAne vAlI haiM aura sAthaho graMthako aurabhI z2yAdA aprAmANika, amAnya, azraddheya evaM tyAjya ThaharAneke liye paryApta haiN| noce esIhI kucha bAtoMkA namUne ke taura para digdarzana kagayA jAtA hai| isase pAThakoM para graMthakI asaliyata aura bhI acchI tarahase khula jAyagI aura unheM prathakArake hRdaya, zraddhAna, tatvajJAna evaM kapaTAcaraNakA aura bhI kitanAhI patA cala jAyagA:1 saba pApoMse chUTane kA sastA upAya! TUDhiyoM para gAliyoMkI varSA ke anantara-pUrvollekhita zloka naM0 122 ke bAda hI-graMthameM eka vrataprakaraNa diyA gayA hai, jisakA prArambha "punarAha zRNu bhUpa! teSAM bhAvisukhAptaye" ina zabdoMse hotA hai, aura usake dvArA bhagavAn mahAvIrane paMcamakAlake mAnavoMko sukhaprAptike liye rAjA zreNikako Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 75 ] kucha vratavidhAna sunAyA hai / isa prakaraNameM aSTAnhika Adi vratoMke nAma sAmAnya rUpase athavA kucha vizeSaNoM ke sAtha dekara aura unake vidhipUrvaka anuSThAnakA phala do tIna bhavoMmeM mukti kA honA batalAkara 'karmadahana' nAmake eka khAsa vratakA vidhAna kiyA gayA hai| isa pratakI utkRSTa vidhi mUlottara karma prakRtiyoMkI saMkhyApramANa 156 proSadhopavAsa ekAntarase aura nirArambha karane hote haiM-arthAt pahale dina madhyAnhake samaya eka bAra zuddha bhojana, dUsare dina nirArambha anazana (upavAsa) phira tIsare dina eka bAra bhojana aura cauthe dina anazana yaha krama rahatA hai; bhojanake dina paMcAmRtAdike abhiSekapUrvaka tathA jinacaraNoM meM gandhalepanapUrvaka sacittAdi dravyoMse pUjA kI jAtIhai, pratyeka upavAsake dina usa 2 karma prakRtike nAmollekhapUrvaka eka jApya / 108 saMkhyA pramANa japA jAtA hai| sAtha ho, vikathAdike tyAga rUpa kucha saMyamakA bhI anuSThAna kiyA jAtA hai * / yaha saba batalAneke bAda prathameM isa vratake phala kA varNana karate hue likhA hai : karmadahanavratasya phalaM RNu samAdhinA / / zravaNAcca yatsarvAhAH pralayaM yAnti dehinAm // 17 // isameM bhagavAn mahAvIra rAjA zreNikako karma-dahana + anuvAdakane eka dinake jApyakA namUnA "OM hrIM matijJAnAvaraNakarmanAzAya namaH" diyA hai ! * vaha saMyama vikathA, grahArambha, strIsevana, zRGgAra, khaTa vA. zayana, zoka, vRthAparyaTana, aSTamada, paizUnya, paranindA, parastrInirIkSaNa, rAgodrakapUrvakahAsya, rati, bharati, kubhAva, durmyAna, bhogAbhilASa, patrazAka aura azuddha dUdha dahI-ghRtake tyAgarUpa kahA gayA hai| (zloka 168 se 171) / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 76 ] vratake phalako dhyAnapUrvaka sunane kI preraNA karate hue kahate haiM ki-'isa vratakaM phalazravaNase dehadhAriyoMke sava pApa pralayako prApta ho jAte haiM ! yahA~ 'sAhAH' padameM prayukta hue 'sarva' zabda kI maryAdA 'sarvajJa' zabdameM prayukta hue 'sarva' zabdako maryAdAse kucha kama nahIM hai vaha jaise trikAlavartI azeSa padArthoMko viSaya karane vAlA kahA jAtA hai vaiseho yaha 'sarva' zabdabhI bhUta-bhaviSyat-vartamAnakAla sambandhI saba prakArake saMpUrNa pApoM ko apanA viSaya karane vAlA samajhanA caahiye| una saba pApoMkA isa phalazravaNa se upazama yA kSayopazama honA nahIM kahA gayA balki ekadama pralaya (kSaya) hojAnA batalAyA gayA hai aura isaliye isa kathanakA sAfa phalitArtha yaha nikalatA hai ki jJAnAvaraNa, darzanAvaraNa, mohanoya, antarAya, asAtAvedanIya azubha nAma, azubha Ayu, aura azubha gotra nAmakI jo bhI pApaprakRtiyA~ haiM ve saba isa vratake phalazravaNa. mAtrase kSayako prApta ho jAtI haiM ! phira to muktiko usI janma meM gAraNTI athavA rajisTarI samajhiye ! pAThakajana ! dekhA, kitanA sastA aura sarala yaha upAya bhagavAnane saba pApoMse chUTane aura muktiko prAptikA batalAyA hai !! pApa-kSayakA isase adhika sugama upAya Apako anyatra kahIMse bhI dekhane ko nahIM milA hogaa| isa guhya rahasyakA graMthakAra parahI avatAra bhagavAnakI khAsa meharabAnIkA phala jAna par3atA hai !!! acchA hotA, yadi bhagavAna di0 terahapaMthiyoM aura dUDhiyoMko isa vratakA phala pahalehI sunA dete, jisase ve becAre sarva pApoMse mukta ho jAte aura phira bhagavAn ko unake sAtha lar3ane jhagar3ane tathA unapara gAliyoMkI varSA karane kI z2arUratahI na rahatI! zAyada koI tArkika mahAzaya yahAM yaha kaha baiThe ki cUMki bhagavAnko qhAsa taurase apane abhiSeka Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 77 ] pUjanAdike liye unheM prerita karanA thA ve isa vratakA phala unheM pahalehI kaise sunA dete ! parantu taba to unheM vrataphala sunane kA aisA mAhAtmya batalAnAhI nahIM cAhiye thaa| ise mAlUma karake to logoMko pravRtti usa karmadahanavatake anuSThAna kI bhI nahIM raha sakatI, jisameM aneka prakArase apane abhimata paMcAmRtAbhiSeka, jina caraNoM para gandhalepana aura sacitta dravyoM se pUjana kI preraNA athavA puSTi ko gaI hai| kyoMki usakI utkRSTa vidhikA - aura isaliye adhika se adhika -- phala to agale janma meM videhakSetrakA samrATa hokara, jinadIkSA lekara aura aneka tapa tapa kara muktikA honA likhA hai, aura isa dhUta phalake zravaNase binA kisI parizramake hI saba pApakA nAza hokara usI janma meM mukti ho jAtI hai| isase ghUta karane kI apekSA usakA phala sunanAhI acchA rahA ! phira aisA kauna buddhimAna hai jo siddhike saralase sarala evaM laghu mArgako chor3akara kaSTakara aura lambe mArgako apanAe ? graMthakArakI isa mArmika zikSA aura karmaphalake nUtana AviSkAra para to logoMko sAre dharma-karmako chor3akara eka mAtra karmadahanavatake phalako hI suna lenA cAhiye ! basa, ber3A pAra hai !! isase sastA aura sugama upAya dUsarA aura kauna ho sakatA hai ? graMtha meM eka sthAna para una manuSyoMko jo sAre janma pApameM ho magna rahate haiM, iso ghUtake kAraNa zivapadkI prApti honA likhA hai : AjanmapApamadmA hi narA: yAsyanti nizcayAt / asyaiva kAraNAt bhUpa ! zivAspade ca zAzvate // 12 // - pRSTha 254 parantu hamAre qhayAla se to, ukta zloka naM0 178 kI Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 78 ] mojUdagI meM, aise mahApApI manuSyoM ko bhI ghUtako utkRSTa vidhi ke anuSThAnarUpa isa drAviDI prANAyAmakI z2arUrata nahIM hai-ve isa vrata phalako sunakara sahaja hI meM saba pApoMse chUTa kara mukiko prApta kara sakate haiM ! yahAM para mujhe yaha pragaTa karate hue bar3A hI kheda hotA hai ki jo gupta rahasyakI bAta kisI taraha bhagavAnke mukhase athavA graMthakAra ke kalama se bhavyajIvoMke kalyANArtha nikala gaI thI usakA pragaTa honA anuvAdaka mahAzaya paM0 nandanalAla (bra0 jJAnacandra) jI - vartamAna kSullaka jJAnasAgarajI - ko sahana nahIM huA aura isalie unhoMne use chipAne kI ceSTA karate hue ukta zloka naM0 178 kA artha ho nahIM diyA !! saMbhava hai ki unheM isameM bhagavAn kI yA granthakAra kI bhUla mAlUma par3I ho athavA apanI abhISTa paMcAmRtAbhiSekAdi kriyAoMko bAdhA pahu~canekA kucha bhaya upasthita huA ho aura isIse unhoMne usapara pardA DAlanA ucita samajhA ho !!! parantu kucha bhI ho, satyako pratijJA ko lie hue vratI zrAvaka hokara aura eka acche anuvAdakako haisiyata se unheM aisA kUTalekhana tathA kapaTAcaraNa karanA ucita nahIM thA ! koI bhI sahRdaya dhArmika puruSa unako isa niraMkuzatA aura kapaTa kalAkA abhinandana nahIM kara sakatA / 2 dharma aura dhanakI vicitra tulanA ! karmadahanatakI vidhi, aura vratake phalako sunakara rAjA zreNikane bhagavAn se pUchA ki - 'Apane to paMcamakAlake manuSyoM ko nirdhana batalAyA hai, phira ve binAdhanake vrata kaise kareMge ? taba to vratakA vaha phala unake liye nahIM banatA / ' uttarameM bhagavAna ne kahA- 'rAjan ! yadi pUrvapApoMke udayase ghara meM daridra ho to kAyase proSadhasahita dugunA vrata karanA cAhiye / ' yathAH - Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 79 ] bhavadbhiH kathitA mayAM ni:svA hi paMcamodbhavAH / kariSyanti kathaM vRttaM tadRte nAsti tatphalam // 30 // gRhe yadi daridraH syAtpUrvapApo dayAt nRpa / kAyena dviguNaM kArya vrataM poSadhasaMyutam // 31 // yahAM para itanA aura bhI jAnalenA cAhiye ki isa praznotarase pahale, prathameM vratakIjo utkRSTavidhi batalAI gaI hai aura jisakA saMkSipta paricaya nambara 1 meM diyA jAcukA hai usake anusAra dhanake kharca kA kAma sirfa abhiSekapurassara pUjanake karane aura pAraNAke dina ekapAtrako bhojana karAne meM hI hotA hai, jisakA ausata anumAna 200) ru0 ke karIba baiThatA haiarthAt 156 paraNAoM ke dina pAtroMkA bhojana kharca 40 ru0 aura 157 dinakA abhiSeka-pUjana-kharca 160) rupaye / aura isaliye ukta vyavasthAse yaha spaSTa hai ki yadi koI manuSya yaha saba kharca na uThAkara zuddha prAsukajalase ho bhagavAnakA abhiSeka kara liyA kare aura "vaco vigrahasaMkoco dravya pUjA nigadyate / tatra mAnasasaMkoco bhAvapUjA purAtanaH // " isa purAtanavidhike anusAra zarIra tathA bacanako paramAtmAke prati ekApa karake hAthajor3ane, zironati karane, tathA stutipATha par3hanerupa dravyapUjA aura dhyAnAdi rUpase manako ekAgra karake bhagavAnakI bhAvapUjA karaliyA kare; sAtha hI apane bhojanameM se eka prAsa hI pahile dAnArtha nikAla diyA kare to isa prakArake pUjanAdike sAtha 156 proSadhopavAsa aura 157 ekAzana karane tathA vikaNadike tyAgarUpa usa sAre saMyamakA anuSThAna karanepara bhI, jisakA poche eka phuTanoTameM ullekha kiyA gayA hai, vaha isa vratake phala ko nahIM pAsakegA! phala-prAptike liye use 313 dinakA utanA Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 80 ] hI dharmAcaraNa phirase karanA hogA !! arthAt usake isa phirase kiye jAnevAle 313 dinake dharmAcaraNakA mUlya 200) ke karIba hai !!! pAThakajana ! dekhA, dharmAcaraNake sAtha dhanakI yaha kaisI vicitra tulanA hai ! nimrantha muniyoM ke pAsa to dhana hotA hI nahIMbhale ho bhaTTArakaloga dhana rakkhA kareM aura unake liye bhI isa vratakA vidhAna kiyA gayA hai, taba una nirdhana mahAtmAoMko bhI dugunA vrata karanA par3egA !!-unakI 313 dina taka mahAbatarUpa pariNati bhI usa phalako siddha nahIM karasakego !!! bar3o. hI vicitra kalpanA hai ! samajhameM nahIM AtA, isa vyavasthAko vratavidhAna kahA jAya yA daNDavidhAna athavA eka prakArako dukAnadArI!! dhanako itanA mahatva diyA jAnA jainadharmakI zikSAke nitAnta bAhara hai| __ bhagavAna mahAvIrake zAsanameM to AkiMcinyadharma athavA aparigrahatvako khAsa mahatva prApta hai aura siddhikA jo kArya pese tyAgI dharmAtmAoMse sahajahomeM bana sakatA hai vaha dhanADhyoMse lAkhoM rupaye dAnapUjAmeM kharca karanepara bhI nahIM banatA / mAlUma hotA hai isa saba vyavasthAke noceusakI tahameM-paMcAmRtAdikake abhiSeka, jinapratimApara gandha. lepana, sacittAdidranyoMse pUjana aura bhaTTArakoM ko kucha prApti karAnekI manovRttihI kAma kara rahIhai / isIse prathameM dhanADhyoM ko prakArAntarase kucha DAMTAbhI gayA hai-kahA gayA ki 'yeloga vratako utthApanA kareMge, aise pApiyoMkA dhana putra-putriyoMke vivAhoM aura mRtakAdi kI kriyAoMmeM to kharca hogA, pApakAryoM meM to lagegA parantu dharmakAryoM meM vyaya nahIM hogA, dharmakAryoMse ye loga parAnmukha raheMge / budhajanoM ko sadA cAhiye ki ve pUjA aura pAtradAnAdikameM, joki jinendra bhagavAnke kArya Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 81 ] haiM (!) kRpaNatAko dhAraNa na kareM-vaha aneka duHkhokI dAtA hai / pichalI bAtakA sUcaka vAkya isa prakAra hai : bho budhAH ! jinakAryeSu ijyApAtrAdiSu sdaa| kRpaNatvaM bhajadhvaM mA hyanekaduHkhadAyakam // 40 // Age calakara isa manovRttine aura bhI vizeSa rUpa dhAraNa kiyA hai| pranthakArako udyApanakI bAta yAda A gaI aura isaliye usane vratako sArI vidhi tathA phalakI bAta ho cukane ke bAda aura yahA~ taka kahe jAne ke bAda bhI ki-"karmadahana vratasya vidhizca kathito mayA / kariSyati subhAvena idaM yAsyati so'vyaye // " (43) udyApanakI tAna cheDdI hai ! aura usake viSayameM bhagavAnase kahalA diyA hai ki-'vratako pUrNatA para vatiyoMko vrataphalako siddhike liye harSaka sAtha zrIkhinendrakI (r) eka sthAnapara isI prakaraName pUjA tathA pAtrako bhojanadAna na karake bhojana karanevAle gRhasthako nizcayase narakake duHkhoM kA bhogane vAlA likhA hai ! (pR0 220) anuvAdaka mahAzaya isa viSayameM granthakArase bhI do kadama Age jAna par3ate haiN| kyoMki unhoMne isase bhI pahale granthameM udyApanakI bAta cheDI hai-arthAt 31 veM zlokakA artha dete hue 'gRhe yadi daridraH syAt' kA artha "yadi daridratAke kAraNa vratakA udyApana karanekI zakti na ho" aisA kara diyA hai ! jaba ki vahAM udyApanakA koI prasaMga hI nahIM thA !! yadi jyApanake binA vrataphalakI siddhi hI nahIM hotI to granthakArako bataphalakA vidhAna udyApana-vidhAnake bAda karanA cAhiye thA, parantu aisA nahIM kiyA gayA aura isaliye yaha kahanA ThIka hogA ki granthakArako udyApanakI bAta bAdako yAda AgaI hai aura vaha vratavidhike atirikta hai| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 82] pratiSThA karAnI cAhiye, caturvidha saMghako zivaprAptike liye yathAyogya dAna dene cAhiye aura nagaroM tathA prAmoMka jinamandiroMmeM manohara chatra, caMvara, ghaMTe tathA dhvajAdika sthApita karane caahiye| rAjan ! yaha isa vratake udyApanako utkRSTa vidhi AgamameM zivamukhake dene vAlI mAno gaI hai."yathAzakti vatakA udyApana karanAhI cAhiye / yadi dAridake yogase aisI bho udyApanakI zakti na ho to phira kAyase dugunA vrata karanA cAhiye, usase udyApanake samAna ho phalako prApti hotI hai: pUrNe yAte hi vratasya pratiSThA zrIjinezinA / karaNIyA samodena vratasya phalasiddhaye // 44 // caturvidhAya saMghAya, yathAyogyAni modataH / sandeyAni zivAptyartha dAnAni vratibhiH khalu // 45 // pareSa nagareSu vai sthApanIyA manoharAH / chatrAzca cAmarAH ghaMTAH dhvajAdyAH jinasadmasu // 46 // utkRSTo'yaM vidhipa ! zivazarmapradAyakaH / vratasyodyApanasyAsya syAtkhala Agame mataH // 47 // yathAzaktyA karaNIyo vratasyodyApano nRpa ! etAdRzyapi nAstyeva zaktidAridrayogataH // 46 // ato hi kAyato bhavyAH kuruvaM dviguNamidaM / tatsamaM hi phalAptizca bhavatAmapi saMbhavet // 50 // vastutaH udyApanAdikI ye saba bAteM bhaTTArakIya zAsana se sambandha rakhatI hai / bhaTTArakoMko udyApanoMse bahuta kucha prApti Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 83 ] ho jAtI thI aura unake adhikRta mandiroM meM bahutasA sAmAna pahu~ca jAtA thA, jisake AdhAra para ve khUba Anandake tAra bajAte the| isIliye unhoMne aneka vratoMke sAtha udyApanakI bAtako jor3a diyA hai / dugune vratake bhayase samartha loga udyApana karane lage; dhanADhya strI puruSoMse to thor3ese vratoMkA bananA bhI muzakila hotA hai, phira dugune vratoMkI to bAta hI dUra hai, aura isaliye unake dvArA, apanI mAnamaryAdAko rakSA karate hue, acchI bar3I skela (bar3e parimANa) meM udyApana hone lage aura unase bhaTTArakoM tathA unake AzritoMkA kitanA hI kAma sadhane lgaa| isa taraha udyApanako bAtakA pracAra huaa| anyathA, vratoMke sAtha anivArya rUpase udyApana karane, aura na karane para daNDasvarUpa dugune vrata karanekI bAtako bhagavAna mahAvIrake zAsanameM koI sthAna nahIM hai aura na prAcIna AgamamaMthoM meM hI usakA kahIM ullekha pAyA jAtA hai| apane vratakI samApti para udyApanAdi rUpase koI utsava karanA yA na karanA yaha saba vratiyoMkI icchA evaM zakti para nirbhara hai-vratavidhAna aura usake phalake sAtha usakA koI khAsa sambandha nahIM hai| isI taraha abhiSeka pUjanakI g2araz2a athavA uddezyasiddhike liye paMcA. mRtAdika abhiSekako apanAnA aura kelA aMgUra anAra tathA laDDU-pheno-pakavAna jaise dravyoMse pUjana karanAbhI koI lAz2imI bAta nahIM hai| pUjanAdikI uddezyapUrti dUsare prakArase bhI kI jA sakatI hai aura kahIM adhika acche rUpameM kI jA sakatI hai, jisakI kucha sUcanA Upara kI jA cuko hai| ataH pUjanAdika aura udyApanameM dhana na kharca karane vAloMke liye dugune vratakI isa vyavasthAko bhaTTArakIya lIlAkA hI eka pariNAma samajhanA caahiye| Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 84] 3 dhyAna aura tapakA karanA vRthA ! vrataprakaraNake bAda granthameM 'sammedAcala' nAmakA eka pra. karaNa diyA hai aura usameM zrIsammedazikharako yAtrAkA adbhuta mAhAtmya batalAte hue dhyAna aura tapakI burI tarahase avagaNanA kI gaI hai !-'zmazAna bhUmiyoM aura parvatoMko guphAdikoMmeM karor3a pUrva varSa paryanta kiye hue dhyAnase bhI adhika phala sammedazikhara ke darzanase hotA hai| itanA hI nahIM kahA gayA, balki 'paMcamakAlameM tapa aura dhyAnakI siddhi nahIM hotI ataH sammedazikhara ko yAtrA ho sarvasiddhiko karane vAlI hai' yahA~ taka bhI kaha DAlA hai !! aura isa taraha Ajakala ke liye dhyAna aura tapakA karanA bilakula ho vRthA ThaharA diyA hai !!! do kadama Age cala kara to spaSTa zabdoM meM ina donoMkA niSedha ho kara diyA hai aura bhavyajanoM ke nAma yaha AjJA jAro karadI hai ki 'tapoMke samUhako aura dhyAnoMke samUhako mata karo kintu jIvanabhara yAra bAra sammedazikharakA darzana kiyA karo !! usoke eka mAtra puNyase dUsare ho bhavameM niHsandeha zivapadako prApti hogii| yathAH koTipUrvakRtaM dhyAnaM zmazAnAdriguhAdiSu / tadadhikaM bhavatyeva phalaM tadarzanAt nRNAm // 13 // naivasiddhiH tapasyoH (!) dhyAnasyaiva kadAcana / tasminkAle hyato bhUpa ! sA yAtrA sarvasiddhidA // 14 // mA kurudhvaM tapovRndaM bho bhavyAH ! dhyAnasaMhatim / xxx samaM pratyekavAraM ca AmRtyu tasya dazanam // 17 // Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 85 ] bhajadhvaM tena puNyena kevalena zivAspade / yAsyatha nAtra saMdeho dvitIye hi bhave'vyaye // 18 // yaha saba kathana jainadharmakI zikSAse kitanA bAhara hai, ise batalAneko z2arUrata nahIM / sahRdaya pAThaka sahaja ho meM isakI niHsAratAkA anubhava kara sakate haiM / kheda hai ki graMthakArane ise bho bhagavAnake mukhase hI kahalAyA hai ! use yaha dhyAna nahIM rahA ki maiM isa graMtha meM anyatra kitanI hI bAra ina donoMke karane kI preraNA tathA inake saphala anuSThAnakA ullekha bhokara AyA hUM !! aura na yaho qhayAla AyA ki jisa dhyAna aura tapake mAhAtmya se sammeda zikhara pUjyatAko prApta huA hai, usIkI maiM isa taraha avagaNanA tathA niSedha kara rahA hU~ !! athavA prakArAntarasaM munidharmako bhI uThA rahA hUM !!! ho, isa prakArako zikSA bhaTTArakoMke khUba anukUla hai -- unheM rAjasI ThAThake sAtha maujamaz2A ur3AnA hai, dhyAnAdike vizeSa cakkarameM par3anA nahIM hai / 4 muktikA dUsarA koI upAya nahIM ! prathameM, sammedazikharake darzanamAhAtmya kA varNana karate hue, eka zloka nimna prakArase diyA hai, jisameM rAjA zreNika ko sambodhana karate hue kahA hai ki 'isa (pA~caveM ) kAlameM mAnavoM ke liye sammeda zikharake (usake darzana ke) sivAya ziva kA - muktikA - dUsarA aura koI upAya nahIM hai:asminkAle narANAM ca mato bho magadhAdhipa ! zrImacchikhara sammedAnnAnyopAyaH zivasya vai // 26 // yaha kathana jaina siddhAnto ke bilakula viruddha hai; kyoMki tattvArtha sUtrAdi sabhI prAcIna jainamanthoMmeM, jo paMcamakAlake Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [86 1 manuSyoM ke liye hI likhe gaye haiM, samyagdarzana-zAna cAritrako muktikA upAya (mArga) batalAyA hai-sammedazikharako yAtrA athavA usake darzanako kisI bhI siddhAntagraMthameM muktikA upAya nahIM likhaa| dUsare, khuda isa graMthake bhI yaha viruddha hai; kyoMki isI prathameM muktike dUsare upAya bhI batalAye haiN| udAharaNake taura para karmadahana Adi vratoMko hI lIjiye, jinase dvitIyAdi bhavameM muktikA prApta honA likhA hai-isa yAtrAse bhI dvitIyAdi bhavameM ho muktiko prApti honA batalAyA hai| phira paMthakArakA yahAM bhagavAnake mukhase yaha kahalAnA ki 'muktikA dUsarA koI upAya nahIM kitanI adhika nAsamajho tathA avi. vekase sambandha rakhatA hai, ise pAThaka svayaM samajha sakate haiM / yadi zivakA-mukti athavA kalyANakA-dUsarA koI upAya nahIM hai-samyagdarzanAdika bhI nahIM-taba samajhameM nahIM AtA ki isa prathake upAsaka munijana bhI kyoM vyarthake tapa, japa, dhyAna, saMyama aura upavAsAdikA kaSTa uThA rahe haiM ! unhe to saba kucha chor3a-chAr3akara eka mAtra sammedazikharakA darzanahI karate rahanA cAhiye !! 5 bhavyatvakI apUrva kasauTI ! koI jIva bhavya hai yA abhavya, isakA pahacAnanA bar3A ho muzakila kAma hai; kyoMki kabhI kabhI koI jIva prakaTarUpameM UMce darje ke AcArakA pAlana karate hue bhI antaraMga samyattava kI yogyatA na rakhaneke kAraNa abhavya hotA hai aura dUsarA mahA pApAcArameM lipta rahane para bhI AtmAmeM samyaktvake vyakta hone kI yogyatAko rakhane ke kAraNa bhavya kahA jAtA hai| bahuta bar3e vizeSa jJAnI hI jIvoMke isa bhedako pahacAna sakate haiN| parantu pAThakoMko yaha jAna kara bar3A hI kautuka hogA ki Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 87 } isa prathameM una saba jIvoMko 'bhavya' batalA diyA gayA hai jo sammedazikhara para sthita hoM athavA jinheM usakA darzana ho sake, cAhe ve bhola- cANDAla- mlecchAdi manuSya, siMhasarpAdi pazu, kIr3e makor3e Adi kSudra jantu aura vanaspati Adi kisI bhI paryAya meM kyoM na ho aura sAtha hI yaha bhI likha diyA hai ki vahAM abhavya jIvoM ko utpatti ho nahIM hotI aura na abhavyoMko ukta girirAjakA darzana hI prApta hotA he ! yathA: "yatratyA sakalA jIvAH siMhasarpAdikA narAH / bhavyAH syuH itareSAM ca utpattirnaiva tatra vai ||28||" " kalau taddarzanenaiva tariSyanti ghanA janAH / bhavyarAzisamutpannA no'bhavyAH tasya darzakAH ||33|| " pAThakajana ! dekhA, bhavyatvakI yaha kaisI apUrva kasoTI batalAI gaI hai| bar3e bar3e siddhAntazAstroM kA mathana karane para bhI Apako aise gUDha rahasya kA patA na calA hogA !! yaha saba bhaTTArakIya zAsanakI mahimA hai, jisake pratApase aise gupta tatva prakAzameM Ae haiM !!! ina yAtrAoMke dvArA bhaTTArakoM tathA unake Azrita paMDepujAriyoMkA bar3A hI svArtha saghatA thAtArthasthAna mahatoko gaddiyAM bana gaye the-isIse logoko yAtrAkI preraNA karane ke liye unhoMne gaMgA yamunAdi hindUtArthoke mAhAtmyako taraha kitane hI mAhAtmya banA DAle hai / inameM vAstavikatA bahuta kama pAI jAtI hai- atizayokiyA bharI huI hai / sammedazikhara ke mAhAtmyAdi viSayameM jo kucha vistArake sAtha isa prathameM kahA gayA hai usakI pUrI jA~ca aura AlocanA ko prakaTa karane ke lie eka acchA qhAsA graMtha likhA jA sakatA hai| mAlUma hotA hai, AcArya zAntisAgarajIkA jo vizAla Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 8 ] saMgha sammedazikharakI yAtrAko kucha varSa pahale nikalA thA vaha prAyaH isa prathameM dI huI bar3I yAtrAvidhiko sAmane rakhakara hI nikalA thA aura usake dvArA saMghapati seThajIko agale hI janma maiM muktikI prAptikA sarTiphikeTa mila gayA hai / Azcarya nahIM jo bhAvI nizcita siddhoM (tIrthaGkaroM ) ko taraha unakI abhI se pUjA prArambha hojAya !! aba ve svacchanda haiM, cAhe jo kareM !!! 6 samyagdarzanakA vicitra lakSaNa | isa prathameM, terahapaMthiyoMse bhagavAna kI jhar3apake samaya, samyagdarzana athavA samyagdRSTikA jo lakSaNa diyA hai vaha isa prakAra hai: -- samyagdRSTeridaM lakSma yaduktaM granthakArakaiH / vAkyaM tadeva mAnyaM syAt granthavAkyaM na laMghayet // 615|| arthAt-thakAne ( graMthoMmeM) jo bhI vAkya kahA hai use hI mAnya karanA aura graMthoke kisI vAkyakA ullaMghana nahIM karanA, samyagdarzanakA lakSaNa hai-jisakI aisI mAnyatA athavA zraddhA ho vaha samyagdRSTi hai / jina pAThakoMne jainadharmake prAcIna graMthoMkA adhyayana kiyA hai, athavA kamase kama tattvArthasUtra, ratnakaraNDa zrAvakAcAra * " ityAdi zubhavidhinA so vanditaH san dvitIye hi bhave taM puruSaM mokSasukhaM dAtu kSamaH / nAtra saMzayaH / " isa vAkya ke anusAra / | 'samyagdRSTi' zabda samyagdarzana aura samyagdarzanavAn donoMke arthame AtA hai / isIse mUlameM prayukta hue isa zabdakA artha yahA~ ubhaya rUpase kiyA gayA hai| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 89 ] aura paMcAdhyAyo jaise graMthoMko ho dekhA hai unheM yaha batalAnekI z2arUrata nahIM ki yaha lakSaNa kitanA vicitra aura vilakSaNa hai| ve sahaja hI meM samajha sakate haiM ki isameM samIcIna lakSaNake aMgarUpa na to tatvArthazraddhAnakA koI ullekha hai, na paramArtha Apta-Agama-guruke trimUDhatAdirahita aura aSTaaMgasahita zraddhAnakA hI kahIM darzana hai, na mvAnubhUtikA kucha patA hai, aura na prazamasaMvegAdi guNoMkA ho koI cinha dikhAI par3atA hai ! saca pUchiye to yaha lakSaNa bar3AhI rahasyamaya hai, jAlI sikkoMko calAnekI manovRtti ho isakI tahameM kAma karatI huI naz2ara AtI hai, aura isalie ise bhaTTArakIya zAsanake pracArakA mUlamaMtra samajhanA caahiye| isI pardeko oTameM bhaTTAraka loga aura unake anuyAyojana saba kucha karanA cAhate haiN| prAcIna granthoM meM apanI iSTasiddhi ke liye cAhe jo kucha milA diyA jAya aura cAhe jina bAtoMko calAneke liye prAcIna RSiyoM athavA tIrthaMkaroMke nAma para naye pranthoMkA nirmANa kara diyA jAya; parantu usameM koI bhI 'carA' athavA Apatti na karebinA parIkSA aura binA tatvako jAMca kiye hI saba loga una bAtoMko Agamakathitake rUpa meM AMkha mocakara mAna le, isI mantavyakI rakSAke liye binA kisI vizeSaNake sAmAnyarUpase pranthakAra, prantha aura vAkya zabdoMkA prayoga karake samyagdarzana athavA samyagdRSTike lakSaNakA yaha vicitra koTa tayyAra kiyA gayA hai !! anyathA isameM kucha bhI sAra nahIM hai| pranthakAroMmeM acche bure, yogya ayogya sabhI prakArake graMthakAra hote haiMunameM AcArya, bhaTTAraka, gRhastha aura prastuta graMthakAra tathA trivarNAcAroMke kartAoM jaise dhUrtabhI zAmila haiM-aura graMthoMmeM mo aneka kAraNoMke vaza saccI jhUThI sabhI prakArako bAteM likhI jA sakatI haiM aura likhI gaI haiN| phira binA parIkSA aura satya Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 90 ] kI jA~ca kiye mahaja pranyavAkya honese hI kisI bAtako kaise mAnya kiyA jA sakatA hai ? yadi yohI mAnya kiyA jAya to phira samyaka-mithyAkA viveka hI kyA raha sakatA hai ? aura binA usake samyagdRSTi-mithyASTikA bhaMda bho kaise bana sakatA hai ? ataH yaha saba bhaTTArakIya mAyAjAla aura unako lolAkA duSpariNAma hai ! aura usIne aise bahutase jhUThe tathA jAlo graMthoM ko janma diyA hai, jinameM aneka trivarNAcAra, zrAvakAcAra, saMhitAzAstra aura carcAsAgara jaise grantha bhI zAmila haiN| aura jinamese kitanoM hI kI parIkSA hokara unakA spaSTa jhUTha tathA mAlIpana pabalikake sAmane A cukA hai| ___ yahAM para maiM itanA aura bhI batalA denA cAhatA hU~ ki anuvAdaka mahAzayane ukta zlokakA artha dete hue likhA hai ki-"samyagdRSTIkA yahI eka lakSaNa hai ki jisako jinendra ke AgamakA zraddhAna hai|" arthAt Apane 'yaduktaM granthakAraka: vAkyaM tadeva mAnyaM syAt' kA artha "jisako zrI jinendrake AgamakA zraddhAna hai" aisA kiyA hai ! aura isa taraha prastuta pranthakI spaSTa bAta para kucha pardA DAlane hue hindI pAThakoMko AMkhoM meM dhUla DAlanekA yatna kiyA hai !! mUlameM 'zrI jinendra deva' aura unake 'Agama' kA nAmollekha takabhI nahIM hai, balki sAmAnyarUpase bahuvacanAnta 'granthakAraka' padake sAtha 'yadukta" padakA prayoga karake sabhI pranthakAroMke kathanakA samAveza kiyA gayA hai / ataH yaha saba bhaTTArakIya zAsanake anuyAyI aura use pracAra deneke utkaTa icchuka anuvAdaka mahAzaya (varta0 kSullaka zAnasAgarajI) kI niraMkuzatA hai ! aura unakI aisI niraMkuzatAoMse yaha sArA grantha bharA par3A hai !! 7 kundakundakI anokhI zraddhAkA ullekha! zrIkundakunda munirAjakI videhakSetra-yAtrAkA varNana karate Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 91 ] hue, eka sthAna para likhA hai ki videhakSetrake cakravartIne eka dina munijIse AhAraka liye vihArako prArthanA kI, jisake uttarameM unhoMne kahA-'tumheM kyA mAlUma nahIM ki isa kSetrameM mere AhArako yogyatA nahIM hai ?' isa para cakravartIne yogyatA na honekA kAraNa pUchA, taba kundakundane uttara diyA: makSetre hyadhanA rAtriH tvatkSetre hyadhanA divA / bhAratajo'pyahaM nyAdaM kathaM kurve'tra doSadam // 23 // arthAt-maiM mAranameM utpanna huA hU~, tumhAre kSetrameM isa samaya dina hone para bhI mere kSetra meM isa vakta rAtri hai, taba maiM isa samaya (jaba ki mere hisAbale gatri hai) yahAM bhojana kaise karUM ? vaha doSakArI hai-rAtri bhojanake doSako liye pAThakajana ! dekhA, dezakAlAdike anusAra vartana karane vAle eka mahAmunike dvArA diyA huA yaha kaisA vicitra uttara hai aura isameM kundakundakI kaisI anokhI zradAkA ullekha kiyA gayA hai ! jabaki videha kSetra meM khUba dina khila rahA thA, sUryakA yatheSTa prakAza ho rahA thA, zuddha evaM nirdoSa bhojanakI saba vyavasthA maujUda thI aura dUsare mahAn munijana bhI AhAra ke liye jA rahe the tathA bhojana kara rahe the, taba kundakundakA usa samayako rAtri batalA kara bhojana karanese inakAra karanA aura usa bhojanako sadoSa mAnanA athavA mahaz2a isa vajahase bhojana na karanA ki usa samaya bhAratameM rAtri hai-bhojana karanese rAtribhojanakA doSa lagegA, kitanA hAsyAspada hai, ise pAThaka svayaM samajha sakate haiM / isase to vahA~ rAtrike samaya, jaba ki bhArata meM dina thA, kundakundakA bhojana kara lenA nirdoSa ThaharatA hai ! phira, use unhoMne kyoM nahIM apanAyA aura kyoM Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 92 ] sAta dina taka ve bhUkhe rahe ? isakA graMtha parase kuchabhI samAdhAna nahIM hotA ! isake sivAya, yadi yaha mAna liyA jAya ki bhAratako rAtri dinakI caryAke hisAba se hI kundakunda ba~dhe hue the to unheM usa vakta cakravartIse vArtAlApa bhI nahIM karanA cAhiye thA aura na vahA dinake samaya sImaMdhara svAmI tathA unake gaNadharoMse hI praznAdika karane cAhiyeM the; kyoMki usa samaya bhAratameM rAtri thI aura rAtriko munijana bolate nahIM haiM - khuda kundakundabhI isIliye una devoMse nahIM bole the jo rAtri ke samaya unheM lene ke liye gaye the aura jisakA ullekha prathama "brUyurnaiva rAtrau ca" ityAdi vAkyake dvArA kiyA gayA hai / phira kundakunda ne apane usa rAtri meM monake niyamako vahA~ jAkara kyoM bhulA diyA ? yaha dezakAlAnusAra vartana nahIM thA to aura kyA thA ? phira bhojanane hI konasI qhatA ko thI ? yadi vahAM unheM bhojana karAnA ho graMthakArako dRSTa nahIM thA to acchA hotA yadi kundakundake dvArA aisA kucha uttara dilA diyA jAtA ki 'bhAratIyoM dvArA diyA huA bhAratakA annajala hI mere liye prAhya hai / ' parantu graMthakArako itanI samajha hotI taba na ! usane to apanI mUrkhatAvaza kundakunda jaise mahAn AcArya ko bhI acchA qhAsA mUrkha banA DAlA hai !! 8 AgamakA adbhuta vidhAna graMtha meM eka sthAna para AgamakA jo vidhAna diyA gayA hai vaha isa prakAra hai : jinabimbaM narAH ye hi dRSTvA kurvanti bhojanam / te matA hyAgame martyAH pazutalyAzca tadRte // pR0 206 / / arthAt Agama meM ve loga ho nizcayase manuSya mAne Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 93 j gaye haiM jo jinabimbakA - jinendrako mUrtikA - darzana karake bhojana karate haiN| jo loga jinabimbakA darzana kiye binA bhojana kara lete haiM unheM 'pazutulya' samajhanA cAhiye / 1 AgamakI isa vyavasthA ke anusAra - (1) ve saba nigraMtha jainamuni pazutulya Thaharate haiM jinake jinabimbake darzanapUrvaka bhojanakA to kyA, jinabimbake darzanakA bhI koI niyama nahIM hotA -- vaise hI caryAdikako jAte samaya yadi koI jaina mandira acAnaka rAste meM A jAtA hai to ve darzana kara lete haiM anyathA nahIM ! (2) ve saba sajjana bhI pazuoMko koTimeM Ate haiM jo apa yahAMne jainamandirake na hone yA safara meM rahane Adi kisI kAraNa vaza binA jinabimbakA darzana kiye hI bhojana kara lete haiM athavA kucha khA-pokara darzana karate haiM- bhalehI ve kaise ho sabhya, ziSTa, dharmAtmA evaM manuSyocita kAryoMke karane vAle kyoM na hoM ! (3) sAre ajainajana bhI pazutulya qarAra pAte haiM, jinameM bar3e bar3e santamahanta, satpuruSa tyAgamUrti, paropakArI, pUjya dezanetA aura gA~dhIjI jaise mahAtmA bhI zAmila haiM ! kyoMki ve loga binA jinabimbakA darzana kiye ho bhojana kiyA karate haiM !! (4) una saba duSToM, dhUrto tathA pApAtmAoM ko bho manuSyatvakA sarTiphikeTa mila jAtA hai jo kisI taraha bhojana se pahale jinabimbakA darzana to kara lete haiM parantu anya prakAra se jinake pAsa dharmAcAra yA viveka jaisI koI vastu nahIM hotI aura jo manuSya hatyAe~ taka kara DAlate haiM ! mAlUma nahIM yaha kaunase AgamakA adbhuta vidhAna hai ! jainAgamakA to aisA koI vidhAna hai nahIM aura na ho sakatA I hai / saMbhavataH yaha graMthakArake usa kaluSita hRdayAgamakA ho vidhAna jAna par3atA hai jo DhUMDhiyA bhAiyoM para gAliyoMkI varSA karate samaya usake sAmane khulA huA thA / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 94 ] isI tarahakA eka atyanta saMkIrNa hRdayodgAra graMthakAra ne aura bhI nikAlA hai aura vaha isa prakAra hai pazyanti naiva ye mUDhAH jinabimbaM jagannatam / kadApi tanmukho naiva darzanIyo badhottamaiH ||pR0 161 // isameM batalAyA gayA hai ki 'jo loga jinayimbakA darzana nahIM karate haiM una mUDhokA kadApi maMha nahIM dekhanA cAhiye!' isa vyavasthAke anusAra dezakI prAyaH sArI mahAvibhU. tiyA~-pUjyavyaktiyA~-bhI jainiyoMke liye, nahIM nahIM isa pranthake mAnane vAloM ke liye, adarzanIya ho jAto haiM ! unheM dezake dUsare pUjya netAoM, rAjAoM, hAkimoMse nahIM milanA cAhiye! anya vyApAriyoM, sevakoM tathA zilpakAroMse bhI bAta nahIM karanI cAhiye !! aura rAstA calate hue A~kheM banda karake athavA apane muMha para pallA DAla kara calanA cAhiye, kyoki cAroM tarapha aise hI loga bhare par3e haiM jo jinabimbakA darzana nahIM karate-kahIM unakA mukha na dikhalAI par3a jAya !!! kaisI adbhuta vyavasthA aura kaisI hRdayahInatA hai !! isa vyavasthA para dRDhatAke sAtha amala karane (calane) vAle kyA saMsArameM kucha adhika samaya taka jIvita raha sakate haiM yA apanI kucha unnati kara sakate haiM ? kadApi nhiiN| phira unake dvArA apane dharmakA pracAra athavA logoMko jinabimbake darzanakI ora lagAnekA kArya to bana hI kaise sakatA hai ? niHsandeha, isa prakArako zikSAoMne jainasamAjako bahuta bar3I hAni pahu~cAI hai aura jainiyoMko patanake khule mArga para lagAyA hai !! anyathA, hamAre prAcIna RSi-muniyoM Adine to patitase patita manuSyoM, bholacANDAloM aura mlecchoM takako, unakI bA~ha pakar3a kara, sanmArga Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 95] para lagAyA hai| ve yadi unakA mu~ha hI na dekhate to unakA uddhAra kaise kara pAte ? parantu kheda hai ki Aja AcArya kahe jAne vAle zAntisAgarajI aura unake gaNadhara kSullaka zAnasAgarajI aisI viSailI zikSAose paripUrNa pranthakA bhI anamodana tathA pracAra karate haiM aura jainasamAja unase kuchabhI javAbatalaba nahIM karatA-unheM barAbara AcArya tathA kSullaka mAnatA calA jAtA hai ! isase adhika jainasamAjakA patana aura kyA ho sakatA hai? 6 karmasiddhAntakI naI IjAda ! bhagavAnase rAjA zreNikake kucha praznoMkA uttara dilAte hue, eka sthAna para likhA hai ki 'mlecchoMse utpanna hue strI-puruSa marakara vratahIna manuSya ( strI-puruSa ) hote haiN|' yathA: mlecchotpannA narA nAryaH mRtvA hi magadhezvara ! bhavanti vratahInAzca ime vAmAzca mAnavAH ||pR0 377 // isa vidhAnake dvArA pranthakArane karmasiddhAntako eka bilakula hI naI IjAda kara DAlI hai ! kyoMki jainadharmake karmasidAntAnusAra mleccha santAnoMke liye na to manuSyagatimeM jAnekA ho koI niyama hai, jise sUcita karane ke liye hI yahA~ 'mAnavAH' padakA khAsa taurase prayoga kiyA gayA hai-ve dUsarI gatiyoM meM bhI jA sakate haiM aura jAte haiM aura na agale janmameM vratahIna honA hI unake liye lAz2imI hai| vratahIna honeke liye cAritramohanIyakA eka bheda apratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya kAraNa mAnA gayA hai aura cAritra-mohanIyake Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 96 ] AsravakA kAraNa "kaSAyodayAt tIvrapariNAmazcAritramohasya" isa sUtrake anusAra kaSAyake udayase tIvrapariNAmakA honA kahA gayA hai na ki kisI mlecchako santAna honA / mleccha ko santAne to apane usI janmameM vratokA pAlana kara sakatI haiM aura mahAvratI muni taka ho sakatI haiM, jisake aneka udAharaNa tathA vidhAna jainazAstroMmeM pAye jAte haiM*, taba unake liye agale janmameM lAz2imI taurase vratahIna honeko koI vajaha hI nahIM ho sktii| isake sivAya, isI graMthameM eka sthAna para likhA hai ki jainadharmako dhAraNa karatA huA zvapaca (mleccha-vizeSa bhI) 'zrAvakottama' mAnA gayA hai, kuttA bhI vratake yogase devatA ho jAtA hai aura eka kIr3A bhI lezamAtra vratake prasAdase uttama gatiko prApta hotA hai| tathA dUsare sthAna para likhA hai ki * dekho, harivaMzapurANAdi grantha, jiname aneka bhIloM, cANDAloM, mlecchoMke vrata pAlanAdikA ullekha hai| 'jarA' nAmakI mleccha kanyAle utpanna hue 'jaratkumAra' ne bhI antako munidIkSA lI thI. jisakA ullekha bhI jinamenake harivaMzapurAName hai / isake sivAya, labdhisArakI TIkAke nimna azase sAfa prakaTa hai ki mleccha dezoMse Aye hue mleccha tathA mleccha kanyAoMse cakravAdikake vaivAhika sambandha dvArA utpanna putra jainamunidIkSAke adhikArI haiM:-"mlekSabhUmijamanuSyANAM sakalasaMyamagrahaNaM katha bhavatIti naashNkitvy| digvijayakAle cakravartinA saha AryakhaNDamAgatAnA mleccharAjAnAM cakavAdibhiH sahajAtavaivAhikasambandhAnAM sayamapratipattaravirodhAt / athavA cakravartyAdipariNItAnAM garbheSatpannasya mAtRpakSApekSayA mlecchavyapadezabhAjaH saMyamasaMbhavAt tathAjAtIyakAnAM dIkSAItve pratiSedhAbhAvAt / " (gAthA naM. 193) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 97 ] mAtaGga (mleccha-vizeSa) Adi manuSyoMne zuddha eka (karmadahana) vratakA pAlana karanese sukhako prApta kiyA hai / yathA: "zvapaco jinadharmeNa kathitaH shraavkottmH|"... "hyalako vRtayogena devatve jAyate khalu / "... "kITo'pi vratalezena bhajate gatimuttamAm // 10 37 // " "mAtaMgAdyAzca ye mAH zuddhaikavratapAlanAt / sukhamAptAH ..... ||pR0 381 // " jaba isI prantha ke kathanAnusAra zvapaca-mAtaMga hI nahIM kintu kuttA aura kor3A bhI vratakA pAlana kara sakatA hai taba eka mleccha-putra yA putrI vratakA anuSThAna karate hue mara kara manuSya hone para bhI vratakA pAlana na kara sake-sarvathA vratahIna ho rahe-yaha kaise bana sakatA hai ? ataH graMthakArakI yaha naI IjAda athavA vyavasthA bilakula usakI nAsamajhI para avalambita hai, vAstavikatAme usakA koI sambandha nahIM aura use eka unmatta pralApase adhika kuchabho mahatva nahIM diyA jA sktaa| isI tarahako aura bhI kitanI hI bAte karmasiddhAnta kI viDambanAko liye hue pAI jAtI haiM, jinheM yahA~ chor3A jAtA hai| 10 strIjAtikA ghora apamAna ! pranthake zurUmeM bhagavAnke muMhase paMcamakAlake bhaviSyakA varNana karAte hue eka sthAna para likhA hai: zIlahInA bhaviSyanti vaamaastsminmdoddhtaaH| tyaktvA ca svapati dAsaM mokSyanti kAladoSataH // 10 // Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 98 ] lakSakoTiSu zIlADhyA nArI hyekA narAdhirAT ! zuddhazIladharA nApi bhaviSyanti na saMzayaH // 101 // arthAt-paMcamakAlameM striyAM zolarahita tathA madoddhata hogI aura kAladoSase apane patiko chor3a kara naukarase bhoga phreNgii| he rAjan ! lAkhoM karor3oM striyoM meM koI eka strI zIlavatI hogI aura zuddhazIlakA pAlana karane vAlo to koI hogI hI nahIM! isa bhaviSyakathanake anusAra bhAratavarSa meM isa vakta mana. vacana-kAyase prasannatApUrvaka zuddha zIlavatakA pAlana karane vAlI to koI strI honI ho na cAhiye ! jo kisI majabUrI Adike kAraNa kAyase zolavatakA pAlana karatI ho, unakI saMkhyA bhI 50 yA jyAdAse jyAdA 100 ke karIba honI cAhiye-jainasamAjakI stro saMkhyA chaha lAkhake karIba hai, isa liye unameM to koI ekAdha strI ho vaisIzIlavatI honI caahiye| bAkI saba striyoM ko vyabhicAriNI samajhanA cAhiye !! ___ yaha kathana pratyakSa ke kitanA viruddha aura viparIta hai, ule batalAnekI z2arUrata nahIM-dezakAlakA thor3A sA bhI vyApakazAna rakhane vAle ise sahaja hI meM samajha sakate haiN| hAM, itanA z2arUra kahanA hogA ki isake dvArA striyoMkI pavitratA para jo vyarthakA nirargala AkramaNa aura avivekapUrNa bhAro doSAropaNa kiyA gayA hai vaha strI jAtikA ghora apamAna hai aura eka aisA aparAdha hai jo kSamA nahIM kiyA jA sktaa| vAstavameM bhagavAna mahAvIrake bAda se Aja taka dezameM haz2AroMlAkhoM deviyAM pUrNarUpase pativrata dharmakA pAlana karane vAlI parama suzIlA, patiparAyaNA aura dezakI gauravarUpiNI ho cukI haiN| unakI yaha avaza kisI taraha bhI sahana nahIM kI jA Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 99 ] sktii| isa samaya bhI puruSoMko apekSA striyAM adhika zola. sampanna tathA adhika pavitra jIvana bitAne vAlI haiM aura jo patita bhI hotI haiM ve prAyaH puruSoMke dvArA ho patanake mArgameM lagAI jAtI haiN| phira bhI puruSoMke zolavihIna honekI bAbata aisA kucha nahIM kahA gayA, yaha Azcarya hai ! aura vaha graMthakAra ke pUrNa avicAra tathA usake kisI svArtha ko sUcita karatA hai| 11 zadra-jalAdike tyAgakA ajIba vidhAna ! isa graMthameM kucha sthAnoM para zUdra-sparzita jala-ghRtAdiko tyAjya batalAte hue likhA haiH "nindhaM syAtsarvamAseSu nyAdapAnAdikaM khalu / zUdrakaraNa saMspRzyaM sadAcAravinAzakam // 133 // madyamAMsamadhUnAM yadazanAdoSo jAyate / vai syAttaddhastasaMparka-vastumakSaNato budhAH // 134 // ye punaH zUdrahastasya bhAdramAse vrateSu ca / cUrNodakAjyaM khAdanti te narAstatsamA matAH // 13 // " "zUdraspRzyaM jalaM cUrNa ghRtaM grAhyaM vratAptaye / naiva gRhNanti ye mUrkhAstatsamAste budharmatAH // 160 // " -pR0 36, 37, 214 arthAt-zUdrakA hAtha lagA huA bhojana-pAnAdika nizcayase sadAcArakA vinAzaka hai, sabhI mahInoMmeM nindha hai (khAne ke yogya nhiiN)| he bandhujanoM ! jo doSa madya-mAMsa madhuke khAnese lagatA hai vahI zUdrakA hAtha lagI vastu ke khAne meM Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 100] lagatA hai / jo loga bhAdoMke mahInemeM tathA vratoMmeM zUdrake hAthakA jala, ghRta aura ATA khAte haiM ve zUdroMke samAna mAne gaye haiM / vratakI ( karmadahanavatakI) siddhi ke liye zudrasparzita jala, ghRta aura ATA prahaNa nahIM karanA cAhiye, jo mUrkha grahaNa karate haiM ve zUdroMka samAna ho mAne gaye haiN| eka sthAna para to yahAM taka bhI likhA hai ki jo loga khAnapAnAdi-sambandhI kAmoM ke liye-unako tayyAromeM sahAyatA pahu~cAne Adike liye*-zUdrAMko apane ghara para (nAkara) rakhate haiM ve zrAvaka kaise ho sakate hai ? unhe nizcayasa zUdroMke samAna samajhanA cAhiye / ' yathAH zUdralokasya ye dhAmni rakSanti te kathaM matAH / khAnapAnAdikArtha zrAvakAstatsamAH khala ||pR0 32 // mAlUma nahIM ye saba vidhAna kaunasI kamAphalAsophno athavA dharmazAstrako kisa AjJAsa sambandha rakhata haiM ! aura na yahI kucha samajhama AtA hai ki mAtra zUdraka hAthakA sparza hone se hI bhojana-pAnako koI sAmagro nindya (sadoSa) kyAMkara ho jAto hai ? kaise sadAcArako vinAzaka bana jAtI hai ? aura usake bhakSaNase madya-mAMsa madhuke bhakSaNakA doSa (pApa) kisa prakAra lagatA hai 1 koI manuSya mahaz2a bhAdo athavA vratake dinoM meM zUdrasparzita jala, ghRta aura ATake lanasaM hI-binA zUdrakA karma kiye athavA zUdrakI vRttiko apanAye hI-zUdra kaise bana jAtA hai ? zUdra banA dene kI vaha vizeSatA jala, ghRta aura ATako * jaise vartana mAMjanA, caukAcUlhA karanA, pAnI bharanA, dugdhAdi garma karanA tathA lAkara denA, bhATA chAnanA aura zAkAdi ThIka karanA jaise kAmoM ke liye| Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 101 hI kyoM prApta hai ?, dUdha, dahI, gur3a, zakkara, bUrA, khAMDa, dAla, cAvala, tila, tela, gehUM, canA Adi sAlima anAja aura phala zAkAdikako vaha kyoM prApta nahIM hai ? yadi prApta hai to phira donoM meM se kisI bhI zlokameM unakA ullekha kyoM nahIM kiyA gayA ? 'Adi' zabda taka bhI kyoM sAthameM nahIM lagAyA gayA ? aura prApta hone para koI bhI manuSya zUdrako padavI pAne se vaMcita kaise raha sakatA hai ? isI taraha vartana mAMjane, caukA. cUlhA karane, pAnI bharane, dugdhAdi garma karane tathA lAkara dene, ATA chAnane aura zAkAdi Thoka karane jaise kAmoMke liye ghara para sat zUdrakI yojanA hAnesa hI gharake loga zadra kaise bana jAte haiM ? bar3A hI ajIba vidhAna hai !!! kyA graMthakArako dRSTimeM sAre ho zUdra asadAcArI tathA madyamAsAdikake khAne vAle hote haiM aura brAhmaNa-kSatriya-vaizyoMmeM se koI bhI asadAcArI tathA madya-mAMsa-madhukA sevana karane vAlA nahIM hotA hai ? yadi aisA nahIM, balki pratyakSama haz2AroM zUdra bar3e sadAcArI, ImAnadAra tathA saphAIke sAtha rahane vAle dekhe jAte haiM Ara unakI kitano ho jAtiyAM madya-mAMsakA sparza taka nahIM karatIM; pratyuta isake, lAkhoM brAhmaNa, kSatriya, vaizya durAcArI pAye jAte hai, madya mAMsAdikakA khulA saMvana karate hai aura kitanehI jaino bho mahAdurAcAro tathA kucha madya-mAMsAdikakA sevana karane vAle bhI naz2ara Ate haiM, taba phira zUdrAMke viSayameM ho aisA niyama kyA ? unake prati yaha anyAya kyoM? aura brAhmaNa-kSatriya vaizyoMke sAtha anucita pakSapAta kyoM ? kyoM aisA niyama nahIM kiyA gayA ki jo loga durAvArI tathA madya-mAMsAdikakA sevana karane vAle ho unake hAtha kA bhojanapAna nahIM karanA-bhale hI ve jainI kyoM na ho? yadi aisA niyama kiyA jAtA to vaha kucha samucita evaM Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [102] nyAyAnumodita bhI jAna par3atA aura dilako bhI lagatA / pratyuta isake, UparakA vidhAna bilakula jainadharmakI zikSAke bAhara hai-zUdroM ke prati ghRNA, tiraskAra evaM dUpita manovRttikA ghotaka hai / jainadharmameM brAhmaNa, kSatriya, vaizya aura zuda ye bheda vRtti (AjIvikA) ke Azrita haiM aura ina sabhIko jainadharmake pAlanakA adhikArI batalAyA hai sabhI loga varNAnusAra apanI apanI AjIvikA karate hue jainadharmakA yathAyogya pAlana kara sakate haiM aura jainI ho sakate haiN| zUdra to zUdra, bholo cANDAloM evaM mlecchoM takake, jainadharmako dhAraNa karake jaina. vratoMkA pAlana karaneke, udAharaNoM aura vidhAnoM se jainagraMtha bhare par3e haiM, jinakA kucha thor3A sA paricaya lekhakako 'jainI kauna ho sakatA hai' isa nAmakI pustakase bhI mila sakatA hai / khuda isa prathameM bhI eka sthAna para 'vratapAlanAt zUdro'pi zrAvako jJeyaH' jaise vAkyake dvArA vratapAlana karate hue zUdrako zrAvaka likhA hai; eka dUsare sthAna para zvapaca (cANDAla) ke zrAvakottama honekA ullekha kiyA hai aura tIsare sthAna para mAtaMgAdikane karmadahanavatakA pAlana kara sukha pAyA aisI sUcanA kI gaI hai| kyA eka zUdra yA mAtaMga (cANDAla), karmadahanavratakA anuSThAna karatA huA aura isaliye vratavidhika sAtha anugata bhagavAnakA abhiSeka pUjanAdi karatA huA bhI, khuda apane hAthakA bhojana na karake kisI brAhmaNAdike hAthakA bhojana karatA phiregA ? kaisI ajIba viDambanA hogI! prathakArako ina saba pUrvAparasambandhoM Adiko kucha bhI qhabara nahIM par3I aura usane yo ho binA soce samajhe unmattoMkI taraha jo jImeM AyA likha mArA !! aura sAthameM bhagavAna mahAvIrako bhI ghasITa mArA; kyoMki ye saba vAkya Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [103] bhI unhoMke mukhase aura unhIMke zAsanake viruddha kahalAye gaye haiM !!! jina bhagavAn mahAvIrane zUdroMkAsaMkaTa dUra kiyA, una para hote hue brAhmaNoMke atyAcAroMkA totra virodha kara unheM haTAyA aura unheM saba prakArako dhArmika svatantratA pradAna kI, unhoMke mukhase zUdroMke prati aise anyAya tathA tiraskAramaya zabdoM kA nikalanA kaba saMbhava ho sakatA hai aura kauna sahRdaya usapara vizvAsa kara sakatA hai ? koI bhI nahIM, aura kabhI bhI nahIM / 12 bhagavAnakI miTTI kharAba ! isa pranthameM bhagavAna mahAvIra ke mukhase bahutasA asambaddha pralApa karAkara aura aneka Apattike yogya, pUrvAparaviruddha, itihAsaviruddha, satyaviruddha tathA apane hI zAsanake viruddha kitanI hI beDhaMgI bAte kahalAkara aura bhagavAnko acchA khAsA mUrkha, avivekI, anudAra, sAmpradAyika kaTTara, vikSiptacitta, asabhya, aziSTa, kaSAyavazavartI aura kaluSita hRdaya kSudravyakti citrita karake unakI kaiso miTTo kharAba ko gaI hai, isakA kitanA hI paricaya pAThakoMko abatakake ullekhoM dvArA prApta ho cukA hai| yahAM para do tIna bAteM aura bhI iso viSayako prakaTa kI jAtI haiM : (ka) sammedAcalake prakaraNa meM, kUToMke nAmAdisambandhI rAjA zreNikake praznako lekara, bhagavAn mahAvIrase sammedazikharakA stotra * karAyA gayA hai aura usameM unase "ahaM namAmi zirasA trizuddhyA taM tIrtharAja zivadAyakaM ca", "iMDe OM isa stotrameM rAjA zrINikako sambodhana karane ke liye napa, nRpate, magadhAdhIza, narAdhIza aura belanApate jaise padoMkA prayoga kiyA gayA hai| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 104 ] taM sadA zivadAyakaM ca" jaise vAkyoMke dvArA sira jhukAkara parvatarAjakI pUjA bandanA taka karAI gaI hai ! itanA hI nahIM, balki isa stotra kI pratijJAke avasarapara bhagavAnko gaNadharoM, sarvamuniyoM tathA jinavANIke bhI Age natamastaka kiyA gayA hai - arthAt unheM bhI namaskAra karAkara stotra kI pratijJA karAI gaI hai !! yathA : natvA zrIjinanAyakAn gaNadharAndevendravRndArcitAn maunIndrAn sakalAn tathA ca sukhadAM jainendravaktrodbhavAm / arfi pApapraNAzikai muninutAM sadbuddhidAM pAvanIM sammedAbhidhaparvatasya zivadaM stotra karomi zubham // pR0 265 mAlUma nahIM jinendrapadavI aura parama Arhantya dazAko prApta bhagavAn mahAvorakA apane ho upAsaka gaNadharoM tathA muniyoM aura apanI hI vANIke-apane hI zAstroMke-Age sira jhukAnekA tathA parvatakI stuti bandanAkA kyA abhiprAya aura uddezya ho sakatA hai ! vAstava meM to isa prakArakI stuti tathA pUjA vandanA jinendrapadako ekamAtra viDambanA hai athavA kahiye ki ye saba bhagavAn mahAvIrako usa sthiti tathA pojIzana ke viruddha hai jise liye hue ve kevalajJAnake pazcAt samavasaraNa meM sthita the / ve ina muniyoM Adi kI vandanA aura parvatoM kI stutipUjA ke bhAvase bahuta U~ce uTha cuke the - upA koMkI isa zreNIse hI nikala cuke the, aura isaliye una se isa prakArakI kriyAe~ karAnA sacamuca hI unakI miTTI qharAba karanA hai !! unheM eka tarahase z2alIla ( apamAnita ) karanA hai !!! Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [105 (kha) karmadahanavatake phalakathanameM-jo rAjA zreNikako sunAyA gayA hai-mokSasthAnAdikA varNana karate hue, "dize magadhAdhIza mokSasthAne manohare" ityAdi zlokase pahale eka ho zlokake aMtarapara-nimna daloka diyA hai aura usake dvArA bhagavAn mahAvIrasemukta jIvoMke prati yaha prArthanA aura yAcanA karAI gaI hai ki ve use bodhi aura samAdhi pradAna kareM: te mayA saMstutAH sarve cinmayAH kAyavarjitAH / me samAdhi subodhi ca yacchantu noparA iha // 11 // isase mAlUma hotA hai ki samavasaraNa-sthita bhagavAn mahAvIra bodhi aura samAdhise vihona the ! unheM donoMko z2arUrata thI aura isaliye stutike anaMtara unhoMne unake liye yAcanA ko hai !! aura zAyada isIliye unhoMne, stutikA prAraMbha karate hue, "kiMcit buddhilavena bhavyavacasA teSAM ca kurve stavaM" isa vAkyake dvArA apaneko thoDIsI vuddhikA dhAraka bhI sUcita kiyA hai !!! 'bodhi' arhaddharmako prAptiko, samyagdarzana (samya. patva) ko tathA pUrNa jJAna ( Perfect wisdom) ko bhI kahate haiM, aura 'samAdhi' svarUpamai cittako sthiratAkA nAma hai athavA "prazastaM dhyAnaM zuklaM dhamya vA samAdhiH" isa zrI vidyAnandake vAkyAnusAra dharmya aura zukla nAmake prazasta dhyAnoM ko bhI samAdhi kahate haiM / aba pAThakajana sociye, ki kyA kevalabAna aura kevalasamyaktva Adi kSAyika guNoMko pAkara athavA parama Arhantya padako prApta hokara bhI bhagavAn mahAvIra bodhisamAdhise vihIna the ?- unheM pUrNazAna nahIM thA ? svarUpameM unakA citta sthira nahIM thA? aura ve prazasta dhyAnI nahIM the ? yadi aisA kucha nahIM hai to phira aise AtapuruSoMse Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [106] bodhi-samAdhiko yAcanA karAnA aura unheM thor3I sI buddhikA dhAraka prakaTa karAnA unako tathA arhatpadakI miTTI kharAba karanA nahIM to aura kyA hai ? arhantoMse to dUsare loga 'ditu samAhiM ca me vohiM' jaise zabdoMke dvArA bodhisamAdhiko prArthanA kiyA karate haiM; ve yadi khuda hI bodhisamAdhise vihIna ho to unakI upAsanAse isa viSayameM lAbha bhI kyA uThAyA jA sakatA hai ? aura unakI ahantatA athavA AptatAkA mahatva bhI kyA ho sakatA hai ? kuchabhI nhiiN| (ga) digambara terahapaMthiyoMse bhagavAnko jhar3apake samaya nimna vAkya bhI bhagavAnke mukhase kahalAye gaye haiM: "adhunA paMcame kAle no santi bho budhottamAH / tIrthakarAH suraiH pUjyAH kevalajJAnamaDitAH // 8 // "pratyakSaM kevalI nAsti atastatsthApanA matA / sthApanAyAM matAH sarvAH kriyA: vai snpnaadikaaH||103|| "kAle'smiMzcalacittakare mithyAtvapUrite / naiva dRzyante yogIndrA mahAvratadharA vraaH||113|| inake dvArA bhagavAn mahAvIra kahate haiM-'he uttama budha. janoM! isa vakta (adhunA)paMcamakAlameM nizcayase kevalazAnamaMDita aura devoMse pUjya tIrthaGkara nahIM haiM / pratyakSameM koI kevalI nahIM hai, isaliye kevalIko sthApanA mAnI gaI hai aura sthApanAmeM nizcayase abhiSekAdi sArI kriyAeM svIkAra kI gaI haiN| isa calacittakArI aura mithyAtvase pUrita (paMcama) kAlameM mahAvrato ko dharane vAle zreSTha yogIndra dikhalAI hI nahIM dete|' ___ bhagavAn mahAvora caturthakAlameM hue haiM, ve khuda torthaGkara the, kevalI the aura unake samayameM bahutase mahAvatadhArI gautamA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [107] di yogIndra maujUda the aura bAdako pA~cave kAlameM bhI bhadrabAha, dharasena, kundakunda, samantabhadra aura jinasenAdi kitane ho dheSTha yogIndra ho cuke haiM jinheM isa graMthameM bhI 'ityAdyA vara. yogIndrAH' jaise zabdoke dvArA 'varayogondra' prakaTa kiyA gayA hai*; taba bhagavAnkA paMcamakAla ke sAtha 'adhunA' zabda jor3akara apane samayako paMcamakAla batalAnA, khuda torthaGkara tathA kevalI hote hue bhI usa samaya tIrthakara tathA kevalokA abhAva prakaTa karanA aura apane sAmane gautamAdi gaNadharoM jaise mahAyogIndroM ke maujUda hote huebhI 'isa samaya koI mahAvratadhArI yogIndra dikhalAI nahIM dete' aisA kahanA kitanA hAsyAspada tathA Azcaryajanaka hai aura usake dvArA bhagavAnakA kitanA gahalApana tathA unmattapralApa pAyA jAtA hai, ise pAThaka svayaM samajha sakate hai| bhagavAnake muMhase ina vAkyoMko kahalA kara graMthakAra ne niHsandeha bhagavAnako bar3ohI miTTI qharAba kI hai aura unheM korA buddhR ThaharAyA hai !! yadi bhagavAna kahIM isa samaya sajIva dehadhArI hote yA dehadhAraNa kara yahA~ Ate aura isa prathako dekha pAte to Azcarya nahIM jo ve yoM kaha uThate 'jauhara the khAsa mujhameM prAptasvarUpa ke / yoM svAMga banA kyoM merI miTTI kharAba kI !!' sacamuca ho isa sAre graMthame bhagavAna mahAvIrakA svA~ga banAkara aura usase aTakalapaccU yadvAtadvA kahalAkara unakI khUba acchI tarahase miTTI kharAba kI gaI hai| unake jJAna,zraddhAna, viveka, akaSAyabhAva, samatA, udAratA, satyavAditA, sabhyatA, * isake liye dekho, pRSTha 27 para uddhRta zloka naM. 154 se 156 / Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [108] ziSTatA, padastha ora pojIzana Adi saba para pAnI pherA gayA hai aura unheM kaThaputalIkI taraha nacAte hue vidvAnoMkI iSTimeM hI nahIM, kintu sAdhAraNa janoM kI dRSTimeM bhI bahuta kucha nIce girAyA gayA hai !! yaha saba graMthakAra paMDita nemicandrako dhUrtatA, mUDhatA, aviveka pariNati, kaSAyavartitA, sAmpradAyika kaTTaratA, svArthasAdhutA, kSudratA aura usa ahaMkatikA hI eka pariNAma jAna par3atA hai jisane usase yaha garyoti taka karAI tho ki 'isa graMthake zravaNamAtrase pratipakSojana maMtrakIlita nAgoMkI taraha mUkavat sthira hojAyaMge-unheM isake viruddha bolataka nahIM AegA ! vaha apanI ajJAnatA, vikSiptacittatA aura ahaMkArAdike vaza huvA bhagavAn mahAvIra ke pArTako isa graMthameM z2arA bhI Thoka taurase adA nahIM kara sakAkhela nahIM sakA !! usane vyartha hI apane hRdaya, apane ajJAna, apane saMskAroM, apano kapAya-vAsanAoM, apanI bAtoM aura apane kahane ke DhaMga ko bhagavAn mahAvIrake Upara lAdA hai !!! aura isa liye isa graMthako racakara usane jo ghora aparAdha kiyA hai vaha kisI taraha bhI kSamA kiye jAneke yogya nahIM hai| aise mahAjAlI, jhUThe, niHsAra, anudAra, prapaMcI aura asambaddha. pralApI evaM viruddha kathanoMse paripUrNa prathako kisI taraha bhI jaina prantha nahIM kahA jA sktaa| ise jainamanthoMkA bhArI kalaMka samajhanA cAhiye aura isaliye jitanAbho zoghra hosake isakA jainasamAjase bahiSkAra kiyA jAnA caahiye| yaha to huI prAyaHmUla prathako jAMca aura parIkSA (r) isa garvokti kA ghotaka mUlavAkya pRSTha 26 para uddhata kiyA jA cukA hai| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [109] athavA vizeSa AlocanA * / aba granthake anuvAdako bho liijiye| anuvAdakakI niraMkuzatA aura arthakA anartha ! usa praMzake anuvAdameM anuvAdaka paM0 nandanalAlajIne, jo anuvAdaka samaya brahmacAro jJAnacandrajo mahArAja' the aura aba 'kSullaka jJAnasAgarajI mahArAja' ke rUpameM zAMtisAgarasaMghameM virAjamAna haiM, jisa svacchaMdatA evaM niraMkuzatAse kAma liyA hai aura usake dvArA jo anartha ghaTita kiyA hai usakA yadi pUrA paricaya karAyA jAya aura Thoka Thoka AlocanA ko jAya to eka acchA khAsA bar3A graMtha banajAba-aba takake lekha parimANa se usakA parimANa bahuta bar3hajAya / parantu maiM aba isa nibandha ko adhika bar3hAnA nahIM cAhatA hUM, anuvAdaka ko isa niraMkuzatA AdikA kitanA ho paricaya pichale pRSThoM meM bho prasaMga pAkara diyA jAcukA hai aura usake dvArA prantha tathA graMthakArAdikA jo svarUpa prakaTa kiyA gayA hai use dekhate hue bahuta adhika likhaneko kucha z2arUrata bho mAlUma nahIM hotii| ataH prakRta graMthake anuvAda-sambandhameM saMkSeparUpase kucha thoDAsA * isame granthake bhASAsAhityakI AlocanAko jAna bUjhakara anAvazyaka samajhate hue zAmila nahIM kiyA gayA, jo ki vyAkaraNAdi sambandhI bahuta kucha truTiyoM tathA doSoM se paripUrNa hai aura jisake liye prakAzakako hI, usake kucha azuddha prayogoMko dekhakara, yahAM taka likhanApar3A ki vaha "pracalita saMskRta vyAkaraNa tathA koSake anusAra nahIM hai"| Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [110] vizeSa paricaya aura karAdenA cAhatA hUM, jisase pAThakoMko anuvAdakI asaliyata, niHsAratA aura anuvAdakakI prakRti, pravRtti evaM cittavRttike samajhanemeM vizeSa madada mile aura ve una sabakA yatheSTa anubhava krskeN| anuvAdasthitikA sAmAnya paricaya isa graMthake sAre anuvAdameM anuvAdaka mahAzaya ko uttara dAyitvazUnya pravRtti (niraMkuzatA ) ke sAtha sAtha prAyaH yaha manovRtti kAma karatI huI dikhalAI detohai ki-apane mantavyoMko puSTa karanevAlIbhaTTArakIya zAsanakI bAtokA pracAra kiyA jAya; bhaTTArakIya mArgakI punaH pratiSThAkI jAya; zAstrako oTa meM apane yuktizUnya vicAroMko calAyA jAya; loga parIkSApradhAno na raheM, na dhane, kintu andhazraddhAlu baneM; bhaTTAraka muniyoM, nagna bhaTTArakoM aura unake gaNadharoM evaM pRSThapoSakoM ko kisI bhI pravRttike viruddha koI aMgulI na uThAve-AlocanA na kareM; saba loga unakI bharapeTa pUjA-upAsanA, sevA suzrUSA kiyA kareM athavA saba prakArakI unako AvazyakatAoM ko pUrA karate hue unake pUrNa bhakta baneM; unakI AzAmeM cale; unake sAhityako, graMthoMko. kriyAkANDako pUrA mAna deghe, apanA aura unake izAroM para nAcA kareM / aura isa taraha sarvatra unhoMkI eka sattA kAyama ho jAya ! isIliye unhoMne apane tathA apane guruoMke mArgakaNTako, sudhArako, terahapanthiyoM evaM parokSApradhAniyoM para jagaha jagaha bAta binabAta vyarthaka bhAkramaNa kiye haiM unheM binA ho kiso hetuke mithyAdRSTi, azraddhAno, DhoMgI, AgamAdi-lopaka evaM adhArmika Adi batalAyA hai| aura munibhaTTArakoM Adi kI AlocanAoM, unakI asatpravRttiyoMko nindAoM tathA unake kutsita sAhityako athavA prathamAtrakI parIkSAoM-samIkSAoM Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [191] ko yoM hI dhurA batalA diyA hai !! sAtha hI vidhavA-vivAhakI, vijAtIya vivAhakI, jAtipA~tilopakI, bhaGgI camAroMkI, samudrayAtrAko aura zUdroMke vrata na pAla sakane Adiko aisI ho kucha bAteM uThAkara athavA sAtha meM jor3akara, jinakA mUla graMtha meM kahIM nAma-nizAna taka bhI nahIM hai, janatAke Upara apane vicAroMko lAdA gayA hai tathA apane mArgakaNTakoM evaM sudhArakoM Adike viruddha use bhar3akAkara apanA rAstA sApha karane, apane doSoM para pardA DAlane aura apanA raMga jamAnekA dUSita yatna kiyA gayA hai| aura isa sabake liye athavA yo kahiye ki apanI tathA pranthako bAtoMko calAne aura apane doSoMko chipAte hue, apanA sikkA jamAneke liye, anuvAdakako kitanI hI cAlAko mAyAcArI evaM kapaTakalAse kAma lenA par3A hai aura prAyaH usa corako nItikA bhI anusaraNa karanA par3A hai jo bhAgatA huA yaha kahatA jAtA hai ki 'cora ! cora !! pakar3o! pakar3o !! vaha jAtA hai ! idharako bhAgA ! bar3A anartha hogayA !! ityAdi' aura isa kahane meM usakA eka mAtra Azaya apanI tathA apane mArga kI rakSA aura dUsaroM ko dhokhemeM DAlanA ho hotA hai !! sabase pahale anuvAdakane pranthakAra paM0 nemicandrako AcAryake Asana para biThalAyA hai, jisase yaha prantha AcAryapraNIta evaM ArSavAkyake rUpameM samajha liyA jAya ! jaisAki graMtha ke pRSTha 181 para diye hue "AcArya mahArAja kahate haiM isa nirAdhAra vAkyase tathA pRSTha 400 para "vaMdyA nemIndunAnA" ke artha rUpameM diye hue nimna vAkyakhaNDa se prakaTa hai:"nemicandra (praMthakartAkA nAma) AcArya se baMdanIka" parantu graMthakAra nemicandra koI AcArya nahIM thA, balki eka sAdhAraNa tathA dhUrta paMDita thA / paM0 zivajIrAma nAmake Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [112] eka gRhasthakA ziSyathA aura usane graMthako prazastimeM khuda apanI guruparamparAkA ullekha kiyA hai, jisakA paricaya zurU meM (1014 para) karAyA jA cukA hai| __isake bAda anuvAdakako yaha cintA paidA huI ki graMthakArako AcArya to banA diyA parantu graMthama diyA huA graMthakA nirmANa samaya saMvat 1909 yadi prakaTa kiyA gayA to yaha sArA khela bigar3a jAyagA, graMtha bahuta hI Adhunika ho jAyagA aura taba graMthakArake AcAryapadakA kuchabho mahatva athavA mUlya nahIM rahegA, aura isaliye usane itanI cAlAkI evaM mAyA. cArose kAma liyA ki pRSTha 411 para diye hue usa samayasUcaka zloka naM0 343 kA artha hI nahIM diyA, jise arthasahita zurUmeM pR0 11 para prakaTa kiyA jA cukA hai-usa sthAna para yaha z2Ahira taka nahIM hone diyA ki hama usakA artha chor3a rahe haiM !! athavA usakA artha nahIM ho sakA !!! isake sivAya, graMthakI jo bAte anuvAdakako iSTa mAlUma nahIM dI unakA yA to usane artha hI nahIM diyA aura yA apane mano'nukUla anyathA evaM viparIta artha kara diyA hai ! aura jo bAteM mUlagranthameM nahIM thoM aura jinheM ghaha mUlake nAma para prakaTa karanA athavA calAnA cAhatA thA unhe usane prAyaH cupakese mUlaghAkyoMke arthake sAthameM isa tarahase zAmila kara diyA hai jisase hindI pAThakoM dvArA ve bhI mulagraMthakI hI bAteM samajha lI jAyaM aura unheM par3hate samaya yahI mAlUma hotA rahe ki yaha saba pranyakAra prAcArya mahArAja hI kaha rahe haiM !! isa taraha anuvAdakako niraMkuzatA aura usako ukta manovRttike kAraNa isa pranyake anuSAdameM bahuta kucha arthakA anartha huA hai ! aura yaha anuvAda ucchRGkhalatA, asAvadhAnI evaM beDaMgepana ke sAtha sAtha arthako hInatA-nyUnatA, arthako adhikatA Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [113] atiriktatA (mUlavAhatA) aura arthaka anyathApana (vaiparItya) ko eka bar3IhI vicitra mUrti bana gayA hai !! aura isaliye ise bahuta hI vikRta tathA sadoSa anuvAda kahanA caahiye| astu| vizeSa paricaya athavA spaSTIkaraNa aba maiM kucha namanoM athavA udAharaNAke dvArA anuvAdako isa sthitiko spaSTa kara denA cAhatA hUM, jisase pAThakoMko isa viSayameM kuchabhI sandeha na rahe: (1) pRSTha 98ve para eka zloka nimna prakArase arthasahita diyA hai: kevalAbhidhayuktAnAM yatInAM sarvadevatAH / palAyitAzca tasmAdbha tatprabhAvAca zvAnavat // 428 // "artha-zvetAmbara yatiyoMke ArAdhana kiye hue samasta devatAgaNa sarasvatIke prabhAvase palAyamAna ho gaye jisase unakA samasta abhimAna miTTI meM mila gayA // 428 // " isa anuvAdameM 'zvAnavat' padakA koI artha nahIM diyA gayA, joki palAyamAnase pahale 'kuttoMkI taraha aise rUpameM diyA jAnA cAhiye thaa| jAna par3atA hai anuvAdakajI ko devatAoMke liye pranthakArakI yaha kuttoMkI upamA pasaMda nahIM AI aura isaliye unhoMne isa padakA artha hI chor3a diyA hai ! sAtha hI, 'jisase unakA samasta abhimAna miTTomeM mila gayA' yaha vAkya apanI taraphase jor3a diyA hai, jise anuvAdakakI cittavRttikA eka rUpa kahanA cAhiye ! mUlameM isa arthakA ghotaka koI bhI zabda nahIM hai ! iso tarahakA eka mUlabAhyavAkya pRSTha 95 para zloka naM0412 ke artha meM bhI jor3A gayA hai, jo isa prakAra hai: Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [114] "aura zvetAmbara yatiyoMke vastra AkAza meM ur3A denese (maMtradvArA bhagavAn kundakunda svAmoke ur3A denese) unako bar3A ho nIcA dekhanA pdd'aa|" isake sivAya, 'kevalAbhidhayuktAnAM ' padakA jo artha 'zvetAmbara' kiyA gayA hai vaha mUlakI ('nAmamAtrake' kI) spiriTase bahuta kucha hIna hai-pranthakArane jisa vizeSaNake sAtha una yatiyoMkA ullekha kiyA hai usakA Thoka dyotana nahIM karatA! aura isaliye ukta artha tridoSayukta hai| (2) pRSTa 216 parake prathama sAta zlokoMmeM se jisa prakAra anuvAdaka mahAzayane 'karmadahanavatasya phalaM zRNu samA. dhinA' ityAdi zloka naM0 178 kA artha bilakula hI nahIM diyA hai, aura jisakA paricaya 'kucha vilakSaNa aura viruddha bAte' nAmaka prakaraNameM naM01 para diyA jA cukA hai, uso prakAra nimna zlokakA bho artha nahIM diyA hai: prApsyati kAM gatiM saiva tatsarva kathayAmyahaM / dvAdazAnAM gaNAnAM tu dRDhazraddhAya kevalam // 180 // yaha zloka itanA sarala hai ki isakA artha dene meM kucha bhI dikkata nahIM ho sakatI thI; parantu jAna par3atA hai anu. vAdakajIke sAmane isake 'dvAdazAnAM gaNAnAM' ina padoMne kucha ulajhana paidA karadI hai; kyoMki unaka paramamAnya paM0 campAlAla jone carcAsAgarakI 16 vI carcA meM 'gaNa' kA artha 'gaNadhara' sUcita kiyA hai aura unake bhAI paM0 lAlArAmajIne usako TippaNo 'gaNAnprati kA artha 'gaNadharoMke prati' karake usako puSTa kiyA hai, isaliye yadi vahA~ 'gaNAnAM' kA artha vahI 'gaNadharoMkA' kiyA jAtA aura kahA jAtA ki 'vaha (karmadahanavratakA anuSThAna karane vAlA) kisa gatiko prApta hogA usa Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [215] sabakA maiM bAraha gaNadharoM ko kevala hadazraddhAke liye kathana karatA hU~' to vaha jainazAstroMke viruddha paDatA; kyoMki jainazAstroMmeM bhagavAn mahAvorake gyAraha gaNadhara mAne gaye haiM-bAraha nhiiN| aura yadi 'samUhoMkA' artha kiyA jAtA aura usakA Azaya dvAdazasabhAsthita jIvoMkA liyA jAtA to vaha unake bhAI tathA mAnya paM0 campAlAlajoke hI viruddha nahIM balki khuda unake bhI viruddha par3atA; kyoMki unhoMne bhI isa prathama pRSTha 378 para 'gaNAH' kA artha 'gaNadharadeva' kiyA hai ! isI ulajhanake kAraNa zAyada Apane isa zlokakA artha chor3a diyA hai ! yaha kitanI niraMkuzatA aura mAyAcArI hai !! (3) pRSTa 251 para pranthakArane siddhoMkA varNana karate hue unakA eka vizeSaNa 'paMcavarNavirAjitA diyA hai, anuvAdakane isakA bhI koI artha nahIM diyA ! isI taraha 'nirAgamAH' Adi aura bhI kaI vizeSaNapadoM kA artha choDadiyA hai ! isa pRSThaparake zlokokA artha kitanA veDhaMgA aura besilasile kiyA gayA hai vaha saba dekhane se hI sambandha rakhatA hai / isa prakArakI niraMkuzatA nyUnAdhikarUpameM prAyaH sarvatra pAI jAtI hai| (4) pRSTha 32 para eka zloka nimnaprakAra se diyA hai:dhanAndhAste gRhe svasya dAsIdAsAnkulojjhitAn / rakSayiSyakti pAnArtha nyAdArtha ca khalAzayAH // 123 // isakA sIdhA sAdA artha itanA hI hotA hai ki ve dhanase andhe hue duSTAzaya loga apane ghara para bhojanapAnake liye aku. lIna dAsIdAsoko rakkheMge / parantu anuvAdakajIne jo artha diyA hai vaha isa prakAra hai: "artha:-he rAjan, paMcamakAlameM dhanika loga apane dhana ke madameM andhe hokara vicArarahita hojAyaMge, jisase ve apane Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 116 ] gRhameM nIca aura akulIna naukara cAkaroMko rakkheMge aura unake hAthase bhojanapAna kareMge / jisa samaya kusaMgati yA kuzikSAse dhanavAna logoMkI buddhi bhraSTa hojAtI hai usa samaya unakA vicAra bhI gaMdA hojAtA hai / unheM hitAhitakA viveka nahIM rahatA jisase dharma aura sadAcArako pavitra maryAdA kA vicAra na kara apane ghara meM nIMva manuSyoMko ( dAsadAsI) rakhakara unake hAthakA bhojana karane lagajAte haiN| nIca manuSyoMke hAthakA bhojanapAna karanA dharmazAstra kI pavitra AzAse viruddha hai aura sadAcArakA lopakaranevAlA hai / jo loga nIca manuSyoM ke hAthakA bhojanapAna karate haiM ve jaina nahIM haiN| unake dharmakI zraddhA nahIM hai / atapatra ve nAmamAtrake hI jaina haiM // 123 // " pAThakajana ! dekhA, kitanA mUlabAhya yaha artha kiyA gayA hai ! isameM 'he rAjan, paMcamakAlameM' ye zabda tathA 'jisa samaya' se lekara 'jaina haiM' takakA sArA kathana apanI tarafa se bar3hAyA gayA hai aura use zloka naM0 123 kA artha sUcita kiyA gayA hai !! itane parase bhI anuvAdakakI tRpti nahIM huI taba isI loka meM nIceke arthakI aurabhI vRddhi kI gaI hai, aura isaliye 123 nambara nimna arthake bAda diyA jAnA cAhiye thA - Upara g2alatI se dediyA gayA hai / "jo loga apavitra sAdhanoMke sAtha samudrayAtrA kara nIca logoMke hAthakA apavitra aura abhakSya bhojana kara apaneko samyagdRSTi batalAte haiM ve zrI jinendradevake Agamake zraddhAnI nahIM haiN| tathA jo loga aise noca puruSoMke hAthakA bhojana kara apaneko paMcaaNuvratadhArI batalAte haiM ve banAvaTI jainI haiM / " isa aMzakI samudrayAtrA Adi bAtoMkA mUlameM kahIM bhI kucha patA nahIM hai / yaha aMza bairisTara campatarAyajI jaisoM ko Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 117] lakSya karake likhA gayA hai, jinhoMne paMcaaNuvrata dhAraNa kiye the aura jo samudrayAtrA kara vilAyata jAte haiM !! mUla ke nAmapara kitanA behUdA aura noca yaha AkramaNa hai !!! isake bAda bhojanapAnAdisambandhI kAryoMke liye zUdro ko gharapara rakhanevAle zrAvakoMko zrAvaka na batAkara zudrasamAna batAnevAle zloka naM0 124 * kA artha thor3I sI gar3abar3ako lie hue dekara agale pUre eka pejapara usakA 'bhAvArtha' diyA hai aura usameM bahutasI gar3abar3a macAI gaI hai-jainasiddhAntake viruddha muniyoMko bhojanapAnake samaya sAtavAM guNasthAna batalAyA hai ! zUdroM ke hAthakAbhojana karanevAloMko 'jainadharmase rahita' karAradiyA hai, jaba ki khuda zUdra loga vratoM kA pAlana ora kSullakAdi padako dhAraNakara uttama dharmAtmA banate haiM !! aura musalamAna bhaMgI camAra tathA nlecchAdiko jaino banAkara unake sAtha bhojana tathA vivAha karane vAloMko jainamatako AzAse parAGmukha batalAyA hai aura isa vidhAnake dvArA una jaina cakravartIrAjAoMko, jinameM tIrthaGkara bhI zAmila haiM, tathA vasudevajI aura samrATa candragupta jaisoMko jainadharmase bahirbhUta ThaharAyA hai jinhoMne mleccha kanyAoMse vivAha kiye the!!! (5) pRSTha 37 para diyA huA eka zloka isa prakAra hai: zUdrazrAvakabhedo hi dRzyate vratapAlanAt / zUdro'pi zrAvako jJeyo nirvataH so'pi ttsmH||136|| * yaha zloka pichale lekhameM 'zava jalAdike tyAgakA ajIba vidhAna' isa upazIrSakake nIce diyA gayA hai aura vahIM para isake mUlaviSayakA vicAra kiyA gayA hai| Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [118] isakA khulA artha yaha hai ki 'zUdra aura zrAvaka kA bheda vratapAlana se spaSTa hotA hai. vratoMkA pAlana karatA huA zUdrabhI zrAvaka hai aura vratarahita zrAvaka ko bho zU drasamAna samajhanA caahiye| isa sIdhesAdhe aura spaSTa arthako bho apane mAyAjAlake bhItara chipAkara logoMko AMkhoMmeM dhUla DAlane kA anuvAdaka mahAzayane kaisA jaghanya prayatna kiyA hai vaha unake nimna anuvAda (artha) parase sahaja hI meM samajhA jAsakatA hai| "artha-zUdra aura zrAvaka meM yadi bheda hai to itanA ho hai ki zUdra ke solaha saMskAra ke abhAvase vratoMkA pAlana-bhojana pAna Adi dhArmika kriyAoM kA pAlana nahIM hotA hai aura zrAvakoM meM hotA hai| jo zrAvaka apane bhojanapAna Adi dhArmika pratakriyAoM ko bhUlajAve-nahIM kare--to vaha zUdrake samAna ho hai // 136 // " isameM zUdrake solahasaMskArake abhAva Adi ko bAtako anuvAdakajIne bilakula apanI tarafase jor3A hai aura 'vratapAlanAta zUdro'pi zrAvakozeyo' ina zabdoMke Azayako Apabilakula ho ur3A gaye haiM !! apane isa arthake dvArA Apa yaha pratipAdana karanA cAhate haiM ki zUdra vratI nahIM ho sakatA! parantu yaha jainazAstroMkI AzA aura zikSAke bilakula viruddha hai-jainazAstra zUdroMke zrAvakIya vratapAlanake udAharaNoM se bhare par3e hai aura unameM zUdroMke liye kSullakAdi rUpase utkRSTa zrAvaka honekA hI vidhAna nahIM hai balki somadevasUrike nimna vAkyAnusAra munidIkSA takakA vidhAna pAyA jAtA hai: dIkSAyogyAstrayo varNAzcaturthazca vidhocitaH / manovAkAyadharmAya matAH srve'pijntvH||-yshaastlk // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [119 ] isake sivAya sAgAradharmAmRtameM bhI 'zUdro'pyupaskarAcAravapuH zUddhyA'stu tAdRza:' ityAdi vAkya ke dvArA zUdroMko brAhmaNAdikI taraha dhArmika kriyAoM kA pUrA adhikAra diyA gayA hai aura ukta vAkyakI nimna prastAvanAmai unake AhArAdikI zuddhikA bhI spaSTa vidhAna kiyA gayA hai "atha zUdrasyApyAhArazuddhimato brAhmaNAdivada dharmakriyAkAritvaM yathocitamanumanyamAnaH prAha - " phira brahmacArIjI athavA kSullakajI mahArAjakA yaha kahanA kaise ThIka hosakatA hai ki "zUdrake vratoMkA pAlana-bhojanapAna Adi dhArmika kriyAoMkA pAlana nahIM hotA hai" ? unhoMne to svayaM pRSTha 380 para likhA hai ki- " nagarake samasta naranagaNane isa karmadanavratako yathokta vidhile dhAraNa kiyA / " nagarake samasta naranArogaNameM zUdra bhI Agaye / jaba zUdroMne yathoktavidhi se karmadahanayatakA pAlana kiyA taba phira vratoMke pAlana aura bhojanazuddhikI vaha bAta hI kaunasI raha jAtI hai jisakA anuSThAna zUdra na kara sakatA ho ! sata zUdra to muniyoM ko AhAra taka de sakatA hai aura khuda muni bhI ho sakatA hai| * khuda pranthakArane to ukta zlokake anantara ho yahAM taka likhA hai ki jainadharmako pAlana karatA huA capaca ( cANDAla) bhI zrAvakottama (laka Adi) mAnA gayA hai, phuttA bhI vratake yogase devatA ho jAtA hai tathA eka kIr3A bhI lezamAtra vratake prasAdase uttama gatiko prApta hotA hai, aura eka dUsare sthAna * pravacanasArakI jayasenAcAryakRta TIkAmeM satzUdrake jinadIkSA lenekA vidhAna isa tarahase kiyA gayA hai- "evaM guNaviziSTapuruSo jinadIkSA grahaNe yogyo bhavati / yathAyogyaM sacchUdrAdyapi / " Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [120] para mAtAdikake karmadahana vrataphe anuSTAnase sukha pAnekA ullekha kiyA hai* taba kyA kSullakajI ke nyAyAlayameM zUdrakI pojIzana zvapaca, mAtaGga, kutte aura kor3ese bhI gaI botI hai jo ye saba to vratakA pAlana kara sake parantu zUdra na kara sakeM ? zUdroMke prati ghRNA aura dveSakI bhI hada ho gaI !! kheda hai ki pranthakArane to zUdroMke sAtha itanA hI anyAya kiyA thA ki unake vratI evaM zuddhAcaraNo hone para bhI unake hAthake bhojana. pAnako niSiddha ThaharAyA thA parantu anuvAdakajIne cAra kadama Age bar3hakara mithyA aura viparIta anuvAdake dvArA unake vratapAlana athavA dhArmika kriyApAlanake adhikArako ho haDapanA cAhA hai !! isa mAyAcArI aura kapaTakalAkA bhI kucha ThikAnA hai !!! aise hI prapaJcamaya anuvAdoMke kAraNa maiMne isa pranthako 'eka to karelA aura dUsare nIma car3hA' ko kahAvatako caritArtha karane vAlA batalAyA hai| anuvAdakajIkI nasoMmeM jAtibheda aura jAtimadakA kucha aisA viSama viSa samAyA hai ki eka sthAna para to ( pRSTha 6 ke phuTanoTameM ) ve yahA~ taka likha gaye haiM ki-"jAti, kula anAdinidhana haiM, aura unakA sambandha nIca UMca gotrase hai| aisA nahIM hai ki jisakA roz2agAra (dhandhA) UMcA vaha UMca aura jisakA dhandhA nIcA vaha nIca ho|" aura isake dvArA ve anajAnameM athavA marchita avasthAmeM yaha sujhA gaye haiM ki eka vaizyAdi UMca jAtikA jainI yadi bhaGgI, camAra, khaTIka, cANDAla athavA kasAIkA bhI dhandhA karane lage to bho vaha Uca hI rahegA-nIca nahIM hone paayegaa| aura eka satazUdra * ina kathanoMke sUcaka vAkya 'karmasiddhAntakI naI IjAda' nAmaka upazIrSakake nIce uddhRta kiye jA cuke haiN| Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [121] jainI bAraha vratoMkA uttama rItise pAlana karatA huA tathA kSullakake pada para virAjamAna hotA huA bho 'apane zarIrako sthitipayaMta' noca hI rahegA---UMca nahIM ho sakegA !! dhanya hai Apake isa UMca-nIcake siddhAntako !!! jainAcAryone to "cAturvaNrya tathAnyacca cANDAlAdivizeSaNaM / sarvamAcArabhedena prasiddhaM bhuvane gatam // "anAryamAcaran kicijjAyate niicgocrH| -panacarite, raviSeNaH / "prAcAramAtrabhedena jAtInAM bhadakalpanam / na jAtibrAhmaNIyAsti niyatA kApi tAtvikI // "guNaH sampadyate jAtiguNadhvaMsarvipadyate / -dharmaparIkSAyAM, amitagatiH / "vRttibhedA hi tbhedaaccaaturvidhymihaashnute|| -AdipurANe, jinsenH| ityAdi vAkyoMke dvArA AcArabheda,guNabheda athavA vRtti (dhaMdhA) bhedake kAraNa jAtibhedako kalpita mAnA hai aura nIca use batalAyA hai jisakA AcaraNa anArya ho| aura svAmI samantabhadrane to "yo loke tvA nataH so'tihIno'pyati gururyataH" ityAdi vAkyake dvArA yahAM taka sUcita aura ghoSita kiyA hai ki 'nIcase nIca kahA jAne vAlA manuSya bhI jainadharmako dhAraNa karake isI lokameM ati ucca bana sakatA hai*'| taba anuvAdakajI jAti aura kulako anAdinidhanatAke svapna dekha * vizeSa jAnaneke liye dekho, 'anekAnta' kiraNa 1 kI, 2 rI pRSTha 11,12 tathA 115 Adi Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 122 ] rahe haiM ! aura zUdramAtrakA ghora tiraskAra kara rahe haiM !! isase pAThaka samajha sakate haiM ki ve jainAcAryoM ke vAkyoMko avahelanA karate hue jainadharmake dAyare se kitane adhika bAhara jA rahe haiM !!! (6) pRSTha 377 para eka zloka nimna prakArale diyA hai, jisake mUla arthakA vicAra 'karma siddhAntako naI IjAda' nAmaka upazIrSaka ke nIce kiyA jA cukA hai: mlecchotpannA narA nAryaH mRtvAhi magadhezvara ! bhavanti vratahInA hame vAmAzca mAnavAH // 175 // isameM sAfa taurapara yaha kahA gayA hai ki 'he magadhezvara ! mlecchoM se utpanna hue strI-puruSa marakara nizcayase vratahIna manuSya strI-puruSa hote haiN'| isa sIdhe sAde spaSTa arthake viruddha anuvAdakajIne jo adbhuta lIlA racI hai aura jo prapaMcamaya artha kiyA hai, aba use bhI dekhiye ! vaha isa prakAra hai ''artha - jinake yahAM punarvivAhAdi malina AcaraNa hai, jinako uttama vrata dhAraNa karaneko yogyatA ho nahIM prApta hoto hai unako mleccha va zudra kahate haiN| zUdroko zIlavata kisI taraha bhI pAlana nahIM ho sakatA hai| kyoMki unake yahAM unakI jAti meM punarvivAha hotA hai / punarvivAha vyabhicAra hai / vyabhi* cAra karane vAloMke zIlavata ho ho nahIM sakatA hai| zolavatake abhAva se anya vrata kA pAlana bhI paripUrNa nahIM hotA hai / ataeva aise jova marakara vratavihIna hote haiM / " pAThakajana ! dekhA, kitanA mUlabAhya yaha saba artha hai ! aura kaisI niraMkuzatA se kAma liyA gayA hai !! isa sAre artha meM "marakara vratavidona hote haiM" ina antima zabdoMke sivAya aura Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [123 ] koI bhI bAta mUlake zabdoMsa sambandha nahIM rakhato !!! aura isa liye ise anuvAdakajoMke vicitra athavA vikata mastiSkakI ho eka upaja kahanA cAhiye ! unheM itano bhI samajha nahIM par3I ki loga mere isa sAkSAt jhUTha para kitanA haMsage aura mere isa brahmacArI veSa tathA satyavatakA kitanA makhaula ur3AeMge! kyA mastiSkavikArake kAraNa unhoMne yaha samajha liyA thA ki mere isa anuvAdako koI saMskRta jAnane vAlA par3hegA hI nahIM ? parantu saMskRta jAnane vAlako chor3iye, sAdhAraNa hindI jAnane vAlA bhI yadi mUlake sAtha isa arthako par3he to vaha itanA to samajha sakatA hai ki mUlameM punarvivAha, zUdra, zolavata aura vyabhicAra jaisI bAtoMkA koI ullekha nahIM haiunakA nAma, nizAna aura patA taka bhI nahIM hai / dhanya hai Apa ke isa adbhuta sAhasako! 'ce mardAnA asta duz2ade ki bakana cirAg2a dArada * !!' ___isa artha tathA pichale nambarameM diye hue artha parase zUdroM ke prati anuvAdakajIkI cittavRttikA acchA khAsA paricaya mila jAtA hai aura yaha mAlUma ho jAtA hai ki ve kisa taraha ko khIMcAtAnI karake aura kapaTajAla racakara apane vicAroMko janatAke Upara lAdanA cAhate haiM / parantu jo loga jaina zAstroM kA thor3AsA bho bodha rakhate haiM ve gleccha aura zUdrake bhedako khUba samajhate haiM, zUdrako Arya jAnate haiM-mlecchotpanna nahIMaura donoMko ho zrAvakakaM bAraha vratoMke pAlanakA adhikArI mAnate haiM / unake gale yaha bAta nahIM utara sakato ki zUdra bAraha vratoMkA pAlana karatA huA bho zolavatakA pAlana nahIM kara sakatA-vaha to unhIM vratoMmeM eka vrata hai / aura na yahI gale utara sakatI hai ki vyabhicAra karane vAlA kamI zIlavatI * kyA hI mardAnA cora hai ki hAthameM cirAg2a liye hue hai !! Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [124] ho hI nahIM sktaa| cArudattAdi kitane ho mahAvyabhicAriyoM kA to pochese itanA sudhAra huA hai aura ve itane pUre brahmacArI evaM dharmAtmA bane haiM ki bar3e bar3e AcAryoM ko bhI unakI prazaMsA meM apanI lekhanoko mukta karanA par3A hai| phirabhI yahAM anuvAdakajIkI A~kha kholane ke liye dA aise spaSTa pramANa upasthita kiye jAte haiM jinameM pUjakake do bhedomaM se Adhabheda nityapUjaka kA svarUpa batalAte hue aura usameM zUdrakA bhI samAveza karane hue zUdrako bhI 'zolavAna' tathA 'zolatAnvita honA likhA hai-bAko dRr3hapatI, dRr3hAcArI aura zocasamanvita honako bAta alaga rahI: brAhmaNaH kSatriyo vaizyaH zUdrovA''dhaH suzIlavAn / dRvrato dRDhAcAraH satyazocasamandhitaH // 17 // -pUjAsAra / brAhmaNAdicaturvaNya prAyaH zIlavatAnvitaH / satyazaucadRDhAcAro hiMsAdhanatadUragaH // 6-143 // -dharmasaMgrahazrAvakAcAra | yahAM para mujha anuvAdakajo ke pratipAdya viSayakI koI vizeSa AlocanA karanA iSTa nahIM hai-unakI niraMkuzatA aura usake dvArA ghaTita anarthakA hI kucha digdarzana karAnA hai| isaliye isa viSayameM adhika kucha likhanA nahIM caahtaa| hA~, itanA z2arUra kahanA cAhatA hUM ki anuvAdakajone yaha likha kara ki jinakI jAtimeM punarvivAha hotA hai unake zolavatakA kisI taraha bho pAlana nahIM ho sakatA, eka bar3A hI anartha ghaTita kiyA hai, aura vaha yaha ki isase unhoMne apane guru AcArya zAMtisAgara joka brahmacaryako bhI sazaMkita banA diyA hai| kyoMki unako jAtimeM vidhavAvivAha hotA hai / taba ziSya Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 125 ] ko dRSTimeM AcArya mahArAja zIlavatI bhI nahIM Thahara sakate !! pUrNabrahmacArI hone ko to bAta hI dUra hai !!! vAha ! ziSyako yaha kaisI vicitra lolA hai jisa para AcArya mahArAja mugdha haiM !!! (7) terahapaMthiyoM se jhar3apake samaya bhagavAnake mukhale eka vAkya nimna prakAra kahalAyA gayA hai, jisameM likhA hai ki- 'he magadhezvara ! pranthoMkA lopa karaneke pApa se ve saba zrAvaka nizcaya ho narakame jAyeMge : -- granthalopajapApena te ca zrAddhAnikAH khalu / narakAvanau ca yAsyanti sarve hi magadhezvara // 683 // isa vAkyake dvArA zuddhAmnAyake saMrakSakoM evaM terahapantha ke prasiddha vidvAna paM0 ToDaramalajI Adike viruddha ( jinhoMne bhaTTArakIya sAhitya ke kucha dUSita pranthoMko apramANa ThaharAyA thA ) narakakA fatavA nikAla kara athavA una pranthoMko na mAnane vAle sabhI tarahapanthiyoMke nAma narakakA narmAna jArI karake granthakArane apane saMtapta hRdayakA buqhAra nikAlA thA / anyathA, kisI prathako sadoSa jAnakara usake mAnane se inkAra karanemeM narakakA kyA sambandha 1 narakAyukaM AsravakA kAraNa to bahuArambha aura bahuparigrahako batalAyA gayA hai / parantu anuvAdakajoko unheM kevala naraka bhejanA kAlo mAlUma nahIM diyA aura isaliye unhoMne artha dete hue usake sAthameM unake nigoda jAneko bAta aura jor3a do hai ! aura phira itane parase bhI tRpta na hokara isapara jo mag2az2I bar3hAI hai - isake 'pranthalopajapApena' pada para jo noTa rUpa goTa lagAI hai - vaha isa prakAra hai: "pranthoMko asatya ThaharAnA mAno hai / isake samAna saMsAra meM anya pApa graMthoMkA lopa karanA nahIM hai / Agamako Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 126 ] satyatA va prAmANikatA sarvajJa prabhuko satyatA para nirbhara hai / sarvajJa prabhu vItarAga, trikAlameM unakI prAmANikatA svataH siddha hai| jo manuSya sarvajJake vacanoMmeM apano duSTa buddhikI kalpanA se asatyatA prakaTa kara prAmANikatA naSTa kare to vaha Agama kA yA graMthakA lopo hai| usake na to AgamakI zraddhA hai aura na sarvaza prabhukI / aisI avasthAneM vaha apanI iMdriyajanita buddhiko ho kutsita tarka aura anumAnajanita vicArase sthira rakhakara zAstroM kI mithyA AlocanA kara pApakA bhAgI banatA hai| kitane do doMgo - jinadharmako zraddhA rahita jaina sudhAraka - mithyAtva ke udayase zAstra aura guruoNkI mithyA samAlocanA karate haiM, satya zAstroM meM avarNavAda lagAkara sarvajJa prabhuke Agamako asatya ThaharAnA cAhate haiM / unako saMskRtaprAkRtakA jJAna nahIM hai, AgamakA zraddhAna nahIM hai / apane Apa bhAvaka bana kara brahmadatta ke samAna pratyakSa meM patita hote haiM / " pAThakajana ! dekhA, maMthasAmAnya athavA grantha mAtrako Agamake sAtha aura sarvaza ke sAtha jor3akara anuvAdaka mahAzaya ne yaha kaisA golamAla karanA cAhA hai, kaisA mAyAjAla racA hai aura usameM bhole bhAiyoMko phaMsAkara unheM aMdhazraddhAlu banAne kA kaisA jaghanya yatna kiyA hai ! kyA trivarNAcAroM jaise graMtha, bhadrabAhu saMhitA jaise graMtha, umAsvAmi zrAvakAcAra jaise graMtha, carcAsAgara jaise graMtha aura sUryaprakAza jaise graMtha Agama graMtha haiM ? sarvaza bhagavAnke kahe hue haiM? yadi nahIM, to phira aise graMthoMkI AlocanA se aura unake aprAmANika ThaharAye jAnese vicalita honekI kyA z2arUrata hai ? kyA qhAsa sarvajJakI muhara lage hue koI graMtha haiM, jinakI parIkSA athavA AlocanA na hono cAhiye ? yadi nahIM -- pratyuta isake aise ullekha bhI milate haiM Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [127 ] ki 'bhraSTacAritra paMDitoM aura vaTharasAdhuAne (dhUrta muniyoMne) nirmala jainazAsanako malina kara diyA hai' * to phira jijJAsu satpuruSoM ke liye parIkSAke sivAya aura dUsarA cArA (upAya) ho kyA ho sakatA hai ? athavA kyA aisI nakalI muhara bhI sarvazakI muhara hotI hai jaiso ki isa sUryaprakAza para lagAI gaI hai ? aura sarpazane kahA ho kaba hai ki mere vacanoMko jAMca athavA parokSA na kI jAya ? sarpoMkA zAsana koI andhazrayA kA zAsana nahIM hotaa| usameM to parokSakoMke liye khulA caileJja rahatA hai ki ve AeM aura parIkSA kreN| isameM unakA aura unake zAsanakA mahatva hai / samantabhadra jaise mahAna AcAyauM ne to khuda savajJako bhI parIkSA kI hai, phira unake nAma kI muhara lage pranthoMkI to bAta ho kyA hai ? parIkSA aura samAlocanAkA mArga sanAtanase calA AyA hai| jisa samaya digambara aura zvetAmbara saMghabheda huA thA usa samaya digambara maharSiyoMne zvetAmbarAcAryoM dvArA saMkalita Agama granthoMko aprAmANika aura amAnya ThaharAyA thaa| isa aprAmANikatA aura amAnyatA ke dvArA unhoMne jo Agama graMthoMke lopakA prayatna kiyA to kyA isase ve maharSigaNa naraka nigodake pAtra hogaye ? aura una graMthoMko amAnya karAra denevAlA sArA digambarasamAja bhI kyA narakanigodameM par3egA? isapara bhI anuvAdaka jIne kucha vicAra kiyA hai yA yoMhI anApa sanApa likha gaye? isake sivAya. iso prathameM terahapanyopranthoM ke viruddha kitanAho jahara ugalA gayA hai-unameM jo paJcAmRta abhiSeka AdikA niSedha kiyA gayA hai, usako asabhyatApUrNa kar3I AlocanA kI gaI hai * paMDitaighraSTacAritra: vaTharaizcatapodhanaH / zAsanaM jinacandrasya nirmalaM malinIkRtam // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 128] aura isataraha una granthoM ke lopakA prayatna kiyA hai, taba kyA anuvAdakajI isa pranyalopaja pApake kAraNa graMthakArako aura khuda apaneko bhI naraka nigoda bhejaneke lie taiyAra haiM / yadi nahIM, to phira isa vyarthaphe zabdajAlase kyA natIjA hai ? __ kyA asatya-graMthoMko asatya ThaharAne meM bhI koI pApa hai ? jhUThe, jAlI, mithyAtvarita evaM dhUtoM ke race hue viSamizrita bhojanake samAna dharmaprANoMkA haraNa karanevAle ina trivarNAcArAdi jaise ahitakArI graMthoMkA to jitanA bhI zIghra lopa ho jAya utanA hI acchA hai / jainasAhityake kalaMkarUpa aise graMthoM kA vAstavika svarUpa prakaTa karake unake lopameM jo koI bhI madada karatA hai vaha to jainazAsanakI, jainAgamakI, jainAcAryoM ko athavA yo kahiye ki satyArtha Apta-Agama-guruoM kI saccI sevA karatA hai / satyake lie AlocanA aura parokSA ko koI cintA nahIM hotii| jisake pAsa zuddha aura khAlisa suvarNa hai vaha isa bAtase kabhI nahIM ghabarAtA ki usake suvarNako koI ghisakara, chedakara athavA tapAkara dekhatA hai / pratyuta isake, jisake pAsa khoTA mAla hai athavA jAlo sikkA hai vaha sadA usake viSaya meM sazaMkita rahatA hai aura kabhI use khulI parIkSAke lie denA nahIM caahtaa| yahI vajaha hai jo prAcIna evaM mahAn AcAryoMne kamI parokSAkA virodha nahIM kiyA, be barAbara DaMkekI coTa yahI kahate rahe ki khUba acchI tarahase parIkSA karake dharmako grahaNa kaye, andhazraddhAlu mata bano; kyoMki unheM apane dharmasiddhAntoM kI asaliyata paSaM satyatA para pUrA vizvAsa thA aura ve samajhate the ki jo bAta parIkSApUrvaka prahaNa kI jAtI hai usameM dRr3hatA evaM sthiratA AtI hai aura usake dvArA vizeSarUpase kalyANa sagha sakatA hai| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [129] parantu bhraSTa evaM zithilAcArI bhaTTArakoM aura unake paMDe. popoM athavA anuyAyiyoMne cUMki apane laukika svArthokI siddhi ke liye graMthoM meM bahuta kucha milAvaTa kI hai aura apane jAlI sikkoMko tIthaMkaroM tathA prAcIna RSiyoMke nAmase calAnA cAhA hai, isaliye "pApA: sarvatra zaMkitA:" kI nItike anu. sAra unheM barAbara isa bAta kI cintA aura bhaya rahA hai ki kahIM unakA yaha kapaTa-prabandha kisI para khula na jAya, aura isIse ve aneka prakAra ke upadezoM Adi dvArA aisI rokathAma karate Aye haiM, jisase loga tulanAtmaka paddhatise adhyayanakara graMthoMkI parIkSA pravRtta na hoM, unapara kucha Apatti na kareM aura jo kucha unameM likha diyA gayA hai use ghinA 'cUMcarA' kiye athavA kAna hilAye cupacApa mAnaliyA kare! aura zAyada yahI vajaha thI jo ve Amataura para gRhasthoMko graMtha par3hane ke liye prAyaH nahIM dete the, unheM par3hanekA adhikArI nahIM batalAte the aura khuda hI apanI icchAnusAra unheM graMthoMkI kucha bAteM sunAyA karate the-yaha saba terahapanthake udayakA hI mAhAtmya hai jo sabake liye pranthoMkA milanA itanA sulabha hogayA hai / isa pranthameM bhI bhaTTAraka guruoM (jinAttapuruSo) ke mukhase graMthoke sunanekI preraNAkI gaI hai, jisakI sImAko bar3hAte hue anu. vAdakajIne yahA~ taka likha diyA hai ki "pranthoM kA svAdhyAya guru mukhase hI zravaNa karanA cAhiye !!" aura ukta zloka naM0 683 se 11 zloka AgehI samyagdarzanakA vicitra lakSaNa vAlA vaha zlokabhI diyA hai jisameM pranthakAroMne pranthoM meM jo kucha likha diyA hai usIke mAnaneko samyagdarzana batalAyA hai ! aura jisakI AlocanA 'kucha vilakSaNa aura viruddha bAte' nAmaka prakaraNameM naM06 parakI jA cukI hai| khuda anuvAdakajIne jAnabUjha kara isa graMthake anuvAdameM Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [130] bAta kucha arthakA anartha kiyAhai aura kitanIhI jhUThI tathA nimsAra bAteM apanI taraphase milAI hai, jaisAki aba takakI aura AgekI bhI AlocanAoMse prakaTa hai| phira ve isa bAta ko kaise pasanda kara sakate haiM ki koI isa prasthako samAlocanA kare aura unake doSoko dikhalAe / ina saba bAtoMko lekara hI besamAlocanAke virodhI bane hue haiM ! apane una vartamAna guruoMkI mAnamaryAdAkA bhI unheM khayAla hai jinheM ve apanI svArtha-siddhikA sAdhana banAye hue haiM-unakI samAlocanAko bhI ve nahIM cAhate / isIliye pranthoMko samAlocanAke prasaMga para guruoMko samAlocanAko bhI unhoMne sAtha jor3a diyA hai| cUMki ina donoMkI samAlocanAkA bhaya unheM sudhArakoMkI tarapha se hI hai, isIse ve sudhArakoM ke viruddha udhAra khAye baiThe haiM aura unhoMne sudhArakoMko "DhoMgI, jinadharmako zraddhAse rahita" Adi kahakara unake viruddha kitanIho betukI bAteM likha DAlI haiM ! anyathA, unake isa likhane meM kuchabhI sAra nhiiNhai| aura unakA yaha sArA noTa bilakula nAsamajho, avicAra, dveSabhAva aura anucita pakSapAtako liye hue hai| (8) pRSTha 171 para eka zloka nimna artha ke sAtha diyA hai :divyadhvanimayo vANI vItarAgamukhodbhavA / sApyasminnAsti bho bhanyAH sarvadvAparakhaMDakA // 109 // "artha-sAkSAt tIrthaGkara kevalokA abhAva honese sAkSAt divyadhvanikA bhI abhAva hai jisase sarva sandeha dUra hotA thaa| parantu paMcamakAlameM jinAgama pranyoM meM vaha divyadhvani AcAryoMkI paramparAse prathitakI hai| jinAgama graMthoM meM kevalI bhagavAnako divyadhvanike sivAya eka akSaramAtrabhI svakalpita nahIM hai| na rAga dvaSa yA pratiSThA korti Adike gauravase vIta Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [131] rAga yogiyoMne usa divyadhvanimeM vyatikrama kiyA hai| isalie paramAgamake zAstra saba divyadhvani kapa hI haiN| jo prAmANikatA. satyatA aura nirdoSatA dinyadhvanikI hai vahI prAmANikatA satyatA-nirdoSatA aura abAdhatA graMthoMko hai|" isa artha meM pahalA vAkya to mUla ke adhikAMza Azayako liye hue hai, bAkI 'parantu' se prArambha hokara anta takakA sArA artha mUlake sAtha koI khAsa sambandha nahIM rakhatA-yaha saba anuvAdakajIke dvArA kalpita kiyA aura bar3hAyA gayA hai ! isa bar3he hue aMzake dvArA bhI anuvAdakajIne bhole bhaktoMko phaMsAne ke liye vahI mAyAjAla racA hai jisakA ullekha pichale nambara (7) meM kiyA jAcukA hai| Apa isake dvArA bhole bhAiyoMko jinAgama paramAgamake bhulAve meM DAlakara aura antako jaina kahe jAnevAle laya pranyoko eka Asanapara biThalAkara unake hRdayoM para yaha sikkA jamAnA cAhate haiM ki bhaTTArakIya sAhityake ina trivarNAcAroM tathA sUryaprakAza jaise pranthoMmeM bhI jo kucha likhA huA hai vaha saba bhagavAnakI divyadhvanimeM hI prakaTa huA hai-eka akSarabhI usase bAharakA nahIM hai, aura isalie ina pranyoko saba bAtoMko mAnanA cAhie / pAThakajana ! dekhA, anuvAdakajokA yaha kitanA asatsAhasa, khoTA abhiprAya tathA chalapUrNa vyavahAra hai aura isake dvArA ve kaisI ThamavidyA calAnA cAhate haiM ! isa graMthameM, jise khuda anuvAdakajIne "pratharAja" (pRSTha 403) tathA "jinAgamasvarUpa" (408) likhA hai aura aisI jinavANI prakaTa kiyA hai jo bhagavAn mahAvIrake samayase abataka "vaisI hI avicchinna dhArApravAha rUpa calI AI hai" (403), bhagavAna mahAvIra aura unako vANIkI kaisI miTTI kharAbakI gaI hai, yaha bAta aba pAThakole chipI nahIM rahI aura isaliye ve anuvAdakajIke ukta zabdoMkA Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [132] mUlya bhale prakAra samajha sakate haiM aura unakI lolAko acchI taraha pahacAna sakate haiM / isa viSayake vizeSa anubhavake liye unheM 'graMthaparokSA' ke tInoM bhAga aura 'jainAcAryoMkA zAsana bheda' nAmako pustakako bhI dekha jAnA cAhiye * | phira unake sAmane anuvAdakajI jaisokA aisA mAyAkoTa kSaNabhara bhI khar3A nahIM raha skegaa| (9) pRSTha 137, 138 para jainadharmakA mahatva gira jAne aura usakI nyUnatAkA kAraNa batalAte hue tIna zloka nimna prakArase diye haiM: "hastyanantazca saMsAre pakSaH syAt yasya dRzyate / mahatvatvaM ca tasyaiva tadRte amahatvatA // 638 // "mitrakAle ca tasyaiva pAlakA dhArakA nRpAH / prajAHsarvA dvijA:sarvezrata: sarveSu bho budhAH // 636 // "uttamatA ca yasyaiva anyasya nyUnatA khalu / tad Rte nanu vijJeyaM viparItasya kAraNam // 640 // inameM sirpha itanAhI kahA gayA hai ki-'saMsArameM jisa dharmakA pakSa ananta hai-bahuta adhika janatA jisake pakSa meM hotI hai-usIkA mahatva dikhalAI par3atA hai| pratyuta isakeadhika janatA pakSa meM na honepara--mahatva gira jAtAhai / caturtha kAlameM isI jainadharmake pAlaka-dhAraka-rAjA the, sArI prajA thI aura sAre dvija (ghrAmaNa, kSatriya, vaizya ) the / isIliye he budha janoM ! saba dharmoM meM isoko uttamatA thI--dUsaroMkI nyUnatA * lekhakako likhI huI saba pustakeM "jainamantharatnAkara kAryAlaya horAbAga, po. giragA~va, bambaI" se milatI haiM / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [133] thii| una saba rAjA, prajA aura dvijoM kA jaina na rahanA hI isa dharmakI nyUnatAkA kAraNa hai| __isa sIdhe sAde spaSTa arthake viruddha anuvAdakajIne jo artha diyA hai vaha isaprakAra hai :' "artha-he rAjan , kalikAlameM isa saMsArameM jisake pakSameM bahutasI saMkhyA hai vaha apanA bala prakaTa karegA, usakA mahatva prakaTa hogA / aura jinake pakSameM saMkhyA svalpa hai dhe sarvAMga zaktizAlI honepara bhI apanA mahatva prakaTa nahIM kara sakeMge / apanA jainadharma yadyapi saMsAramai sarvotkRSTa hai, sarvottama hai, pavitra hai, sadAcArase paripUrNa hai, parantu rAjAoMkA pakSa na rahanese kamaz2ora hogayA hai| isI prakAra munivargakA pakSa jaba se kama hone lagA hai tabase usakA mahatva chupatA jAtA hai / isaliye jo loga dharmakA mahatva prakaTa karanA cAhate haiM unako dharmaguruoMko AjJA zirodhArya kara dharmake rahasya jAnanevAle sacce vidvAna tyAgiyoMkI pakSameM rahakara apane dharmako rakSA aura vRddhi karanI cAhiye / jo sudhAraka munigaNa aura vidvAnoMkI satya aura Agamocita pakSako chor3akara dharma ke bahAne apanA svArtha siddha karanA cAhate haiM aura dharmakI pavitratA, vidhavAvivAha, jAti-pAMti lopa aura vijAtIyavivAha Adi dharmaviruva kAraNoMse naSTa karanA cAhate haiM unako vicAra karanA cAhiye ki isa prakAra pakSabheda karadenese dharmakA satyAnAza hI hogA, samunnati nhiiN| 638 // " "-"caturthakAlameM isa jainadharmake pratipAlaka rAjA aura brAhmaNAdi sabhI prANI the| isaliye isakA DaMkA sarvatra avicchinnarUpase bajatA thA // 639 // " / ___ -yaha dharma sarvotkRSTa hai / triloka pUjita hai| aura sarvamAnya hai| aura dharma isa (jainadharma) se saba bAtoM meM adhama Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 234 ] haiM | parantu jainadharmakA pakSa muniyoMke sadupadeza ke binA samasta jIvoMko milanA kaThina hai / isaliye isa jainadharmake pAlana karane bAloMkI saMkhyA kama ho gaI hai| isaliye munidharma aura sacce Agamake jAnakAra vidvAnoMkI pakSako ekadama maz2abUta banA denA cAhiye jisase dharmakI viparItatA naSTa ho jAya // 640 // " yaha saba artha (anuvAda) mUlase kitanA bAhya aura viparIta hai use batalAne kI z2arUrata nahIM ! sahRdaya pAThaka sahaja hI meM tulanA karake use jAna sakate haiN| aise anuvAdako anu vAda nahIM kahA jAsakatA- ye to pUrvollekhita anuvAdoMkI taraha anuvAdakajIkI niraMkuzatAke jIte jAgate udAharaNa haiM ! yahAM para maiM apane pAThakoM ko sirpha itanA ho batalA denA cAhatA hUM ki anuvAdakajone jainiyoM athavA pAkSika zrAvakoM ko saMkhyAvRddhi kI bAtako gauNa karake tathA rAjA prajA aura dvijoM ko jainI banAnekI bAtako bhulAkara ina zlokoMke arthaka bahAne dharmaguruoM (bhaTTArakamuniyoM) kI AzAko zirodhArya karane, unakI tathA unake Azrita apane jaise syAgI vidvAnoM kI pakSa meM rahane aura usa pakSako maz2abUta banA denekI preraNArUpa jo yaha aprAsaMgika tAna cher3I hai aura sudhArakoMpara binA bAta hI vyarthakA AkramaNa kiyA hai vaha saba bhaTTArakIya mArgako niSkaMTaka banAnekI unakI eka mAtra dhuna aura cintAke sivAya aura kucha bhI nahIM hai- ve luptaprAya bhaTTArakIya mArgako punaH pratiSThita karAkara use calAnA cAhate haiM ! isIse ve zAntisAgara jaise muniyoMke pIche lage haiM, unheM pakSa pakSoM kI daladala tathA sAmAjika rAgadveSako kocameM phaMsA rahe haiM aura unake sahayoga se isa 'sUryaprakAza' jaise bhaTTArakIya sAhityake pranthoM kA pracAra kara rahe haiM !! phira beprasaMga- binA prasaMga ( mauke mI ) - aisI behayAIkI bAteM na kareM to kyA kareM ? Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [135] kheda hai ki apanI dhunameM anuvAdakajI yaha to likha gaye ki "munidharmakA pakSa jabase kama hone lagA tabase usakA mahatva chupatA jAtA hai parantu unheM yaha samajha nahIM par3A ki muniyoM kA pakSa kama kyoM hone lagA! kyA muniyoMkA pakSa kama hone aura unakA mahatva gira jAnekA uttaradAyitva bhI gRhasthoM ke Upara hai ?~-muniyoM ke Upara nahIM kadApi nhiiN| muniyoM meM zithilAcAra AjAne aura unakA AcaraNa muniyoMke yogya na rahaneke kAraNa ho unakA pakSa evaM mahatva giya hai / "nijaireva guNailoke puruSo yAti pUjyatAm" ko notike anusAra haraeka manuSya apane guNoM ke kAraNa hI lokameM pUjA-pratiSThAko prApta hotA hai aura janatAko apane pakSa meM kara letA hai| eka mahAtmA gAMdhIne apane mahAn guNoM ke kAraNa ho saMsArako hilA diyA aura asaMkhya janatA ko apane pakSameM kara liyaa| isase spaSTa hai ki muniyoMke pakSakA giranA aura unake mahatvakA lupta ho jAnA khuda unhoMko truTiyoM tathA doSoM para avalambita hai| aisI hAlatameM anuvAdakajIkA, muniyoM ko apanI truTiyoM tathA doSoM ko sudhAranekA upadeza na dekara gRhasthoMko hI unako AzAko zirodhAraNa karane aura unako pakSako majabUta banAnekA upadeza denA kahA~ kA nyAya hai ! siMhavRttike dhAraka aura svAvalambI kahe jAnevAle muni to akarmaNya bane raheM aura gRhastha loga unake pakSako majabUta karate phireM, yaha kaisI viDa. mbanA jAna par3atI hai ! aiso viDambanAkA eka namUnA yaha bhI dekhane meM AtA hai ki muniloga gRhasthoMse 'AcAryapada' lene lage haiM !! jAna par3atA hai, anuvAdakajIko muniyoMkA sudhAra iSTa nahIM hai, kyoMki ve zithilAcArako puSTa karanevAlI bhaTTArakI calAnA cAhate haiM aura isIliye unhoMne muniyoMko unakI truTiyoM tathA doSoMke sudhAra kA upadeza nahIM diyA !! isI Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [136] tarahakI eka bAta unhoMne pRSTha 135 ke phuTanoTameM bhI jor3I hai-likhA hai ki "kAladoSase apane dharmabhAI hI muniyoMkI nindA kara munidharmake uThAnekA prayatna karege / muniyoM meM mithyA avarNavAda lgaavege|" mAno muniloga bilakula nirdoSa hoMge; aura yaha saba kAlakA hI doSa hogA jo loga yoM hI unakI nindA karane lageMge tathA unameM doSa lagAne lageMge ! vAha ! kaisI acchI vakAlata hai ! isase bhI adhika bar3hiyA vakAlata pRSTha 41 ko 'Topa' meM kI gaI hai aura vaha isa prakAra hai __ "vItarAga sarvathA nirapekSa parama pavitra sarva prakArake doSase rahita aura saba prakArako AzAko chor3akara zAnadhyAnameM lIna rahanevAle dharmaguru ( muni-AcArya-aillaka-AryikA ) ko ye vrata aura cAritravihIna zrAvaka nindA kreNge| tathA nirlajjatAke sAtha nindA karate haiM / ye loga svayaM pApI, sadAvArarahita kuzikSAse viSayoMkA poSaNa karane vAle aura kriyA hIna pApiSTha hoMge, sacce dharmAtmA aura dharmagurukA cAritravicAra evaM manako bhAvanA atyanta pavitra aura uttama hogI usako bhI ye loga sahana nahIM kara skeNge|' ityAdi isa prakArake anucita pakSase to yaha aura bhI spaSTa ho jAtA hai ki Apa muniyoMkA sudhAra aura unakA utthAna bilakula nahIM cAhate / yahI vajaha hai ki Apa kSullaka mahArAja jisa zAMtisAgara saMghake mukhya gaNadhara bane hue haiM usakI dinoM dina bhai ur3a rahI hai, jagaha jagaha nindA hotI hai aura yaha prasiddha ho calI hai ki jahA~ jahA~ yaha saMgha jAtA hai, vahAM vahAM kalaha ke bIja botA hai aura aneka prakArake jhagar3e TaMTe karAkara logoMkI zAMti bhaMga karatA hai ! (zAyada TIpameM varNita guNoMkA ho yaha saba pratApa ho!!) parantu isase Apako kyA ? ApakA ullU to barAbara sIdhA ho rahA hai ! muniyoM ke Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 137] sudhAra para phira yaha svArthasiddhi, niraMkuzatA aura gaNadharI bho kaise sakatI hai, jisakI Apako vizeSa cintA jAna par3atI hai ? yahAM para maiM itanA aura bhI prakaTa kara denA cAhatA hU~ ki anuvAdakajIne vijAtIya vivAha jaise yukti-zAstra sammata kAryako bhI 'dharmaviruddha' tathA 'dharmako pavitratAko naSTa karane vAlA ' batalAkara apane una pUrvajoM tathA pUjya puruSoMko bhI, jinameM tIrthaGkara taka zAmila haiM, adhArmika aura dharmakI pavitratA ko naSTa karanevAle ThaharAyA hai, jinhoMne apane varNa athavA jAti se bhinna dUsare varNa jAtiyoMko kanyAoM se vivAda kiye the tathA mleccha jAtiyoM taka kI kanyAe~ vivAhI thIM aura jina sabakI kathAoM se jainamaMtha bhare par3e haiM ! aura yaha ApakI feart bar3I dhRSTatA hai !! vijAtIyavivAhako carcA bahuta arse taka samAja ke patroM meM hotI rahI hai aura use koI bhI vidvAn azAstrasammata siddha nahIM kara sakA / anta meM virodhiyoMko cupa hI honA par3A aura usake phala svarUpa aneka vijAtIya vivAha DaMke kI coTa ho rahe haiN| aisI hAlata meM bhI apane kadAgrahako na chor3anA aura vahI besurA rAga alApate hue usake virodhako cupake se pranthoMmeM rakhakara aura use jinavANI tathA bhagavAna mahAvIrakI AjJA kahakara calAnA kitano bhArI nIcatA aura dhRSTatA hai, ise pAThaka svayaM samajha sakate haiM !! eka dUsare sthAna para to chaThe pRSThake phuTanoTa meM - Apane aise vivAha karane vAloko - aura isaliye apane pUrvajoM tathA pUjyapuruSoM ko bhI'anArya' (mleccha) batalAyA hai !! isa dhRSTatAkAbhI koI ThikAnA hai !!! (10) pRSTha 223 para " vaha rAjakumAra rAjA ho kara prajAkA nyAyamArga se pAlana karegA" yaha vAkya diyA huA hai / aura isake 'vaha' zabda para aMka 1 DAla kara nIce eka phuTanoTa lagAyA gayA hai, jo isa prakAra hai: - Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [138] "isa prakaraNa meM vivAhavidhi videhakSetrameM bhI AgamakI maryAdAse batalAI hai| yaha nahIM hai ki kanyA svayaM varaNa kare yA bAlaka apane ApahI apanI icchAnusAra jisa tisa (jAti kujAti, yogya ayogya, nIca U~ca Adi sabako) ko svIkAra kara vivAha kara leve / aisA karanA maryAdAke bAhara hai| vivAha dharmakA aGga hai, usakI pUrti gurujana hI yogya rIti se sampAdana karate haiM / isameM bAlaka bAlikAoM ko svatantratA yaha noTa 'vaha' zabdase athavA usase prArambha honevAle ukta vAkyase koI sambandha nahIM rakhatA, yaha to spaSTa hai / paraMtu ise chor3iye aura isa noTa ke viSaya para vicAra kIjiye / isa meM svayaMvara vivAhakA niSedha kiyA gayA hai aura usake liye 'AgamakI maryAdA' tathA isa prakaraNameM varNita 'videhakSetrakI vivAhavidhi' kI duhAI dI gaI hai| parantu isa prakaraNameM videha kSetrameM honevAle vivAhoMko koI khAsa vidhiyA~ nirdiSTa nahIM kI gaI aura na yahI kahA gayA ki vahA~ amuka eka vidhise hI sAre vivAha hote haiM, balki bhaviSya kathana ke rUpa meM karmadahanavata ke phalako prApta eka rAjakumArake vivAhakA sAdhAraNataura para ullekha karate hue kevala itanA hI kahA gayA hai ki-'usa rAjakumArakA pitA putrako guNoMse ujvala athavA apane hI samAna guNavAlA aura yauvanasampanna dekhakara prasanna hogA / usa putrake vivAhArya bar3e kuloko aisI suzIlA rAjaputriyoMkI yAcanA karegA jo rUpameM apsarAoMko mAta karanevAlI hogii| aisI sundarAkAra aura manohara svaravAlI kanyAe~ usa netrAnandakArI aura yauvanasampanna putrako, sajjanoMko Ananda dene ghAle dAnoM tathA sumaGgaloMko maMgala prAptike liye karate hue, bAje gAjeke sAtha vivAhI jaayNgii| yathA: Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 139 ] 6 " tatpitA yauvanADhyaM ca dRSTvA sUnu guNojvalaM / guNena svAtmatulyaM vA mudamApsyati bhUmirAT // 127 // tadAtmavivAhArtha yAcayitvA nRpAMgajAH / mahatkuloddhavAH zuddhAH rUpAttarjita - apsarAH // 228 // IdRzAH sundarAkArA: susvanA zaM pradAyate (1) / sUnave yauvanADhyAya netrAnandakarAya vai // 226 // neSyanti vAdyadyopaughAn dAnotkarasumaMgalAn / kurvan vai maMgalAptyartha sajjanAnandadAyakAn // 230 // - pRSTha 222 ina zlokomeM na to Agamako kisI maryAdAkA ullekha -Agama yA zAstrakA nAma taka bhI nahIM- -na vivAdako koI qhAsa vidhi ho spaSTa hai aura na yaho pAyA jAtA hai ki videhoM meM svayaMvara vidhikA athavA dUsarI kisI vivAhavidhikA niSedha hai| mAlUma nahIM phira anuvAdakajIne ina zlokoMke AdhAra para kaise ukta noTa dene kA sAhasa kiyA hai ! inase bhinna aura koI bhI loka vivAhavidhise sambandha rakhanevAle isa prakaraNameM nahIM hai / jAna par3atA hai ina zlokoMke artha meM jo jAlasAz2I kI gaI hai usIkI tarapha isa noTakA izArA hai athavA usIko lakSya meM rakhakara yaha noTa likhA gayA hai ! anuvAdakajIkA vaha behada svecchAcArako liye hue chalaparipUrNa artha isa prakAra hai:"artha - usakA pitA bAlakako yauvana avasthA meM dekha kara apanI jAtikI guNavAlo apane samAna RddhikI dhAraka rAjAoM kI kanyAoMkI yAcanAkara vidhipUrvaka vivAha (vAgdAna ) svIkAra karegA / pazcAt kulAsrAya aura dharmazAstra kI vidhi se vivAha karegA / ( isake bAda kula Der3ha paMktimeM pA~ca zlokoM --- - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [140] kA artha diyA hai aura unakI bahutasI bAteM zAyada aprayojanabhUta samajhakara chor3a dI gaI haiM !) / " isa arthameM "apanI jAtikI guNavAlI apane samAna RddhikI dhAraka" aura "vidhipUrvaka vivAha (vAmdAna) svIkAra karegA / pazcAt kulAmnAya aura dharmazAstra kI vidhise vivAha karegA" ye bAteM mUlase ghArahako haiM-mUlake kisIbhI zabdakA artha nahIM haiM-apanI taraphase jor3I gaI haiN| inheM nikAla dene para isa artha meM phira kyA raha jAtA hai aura kyA chUTa jAtA hai, use pAThaka svayaM samajha sakate haiM !! kheda hai ki anuvAdakajI itanI dhRSTatA dhAraNa kiye hue hai ki apanI bAtoMko bhI graMthakI bAteM batalAkara logoMko ThaganA aura unakI AMkhomeM spaSTa dhUla DAlanA cAhate haiM ! isa nirlajjatA aura behayAIkA bhI kucha ThikAnA hai !!! mAlUma nahIM bhaTTArakoya sAhityake trivarNAcArAdi Adhunika bhraSTa graMthoMko chor3akara bhApa kaunase Agama graMtha ko maryAdAko duhAI de rahe haiM, jisameM rAjAoM (kSatriyoM) ke liye eka mAtra apanI ho jAtiko kanyAse vivAha karaneko vyavasthA kI gaI ho aura svayaMvara vidhisa vivAhakA sarvathA niSedha kiyA gayA ho ? bhagavajinasenAcAryane to AdipurANake 16 ve parva 'zUdrA zUdreNa voDhavya' ityAdi zlokake dvArA anulomakramase vivAha kI vyavasthA ko hai-arthAt eka varNa (jAti) ghAlA apane aura apanese nIceke varNa (jAti) kI kanyAse vivAha kara sakatA hai aura ise yugakI AdimeM zrI AdinAtha bhagavAna dvArA pratipAdita batalAyA hai / aura 44 parva meM svayaMvara vidhise vivAha ko 'sanAtanamArga' likhA hai tathA saMpUrNa vivAhavidhAnoM meM sabase adhika zreSTha (variSTha) vidhAna prakaTa kiyA hai| jaisA ki usake nimna zlokase prakaTa hai: Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [141] sanAtano'sti mArgo'yaM zrutismRtiSu bhASitaH / vivAhavidhibhedeSu variSThohi svayaMvaraH // 32 // sAthahI, 45ve parvameM rAjA akampanake svayaMdhara vidhAna kA jo abhinandana bharatacakravartIne kiyA thA usakAbhI ullekha diyA hai / bharatacakravartIne bhogabhUmiko pravRtti dvArA lupta hue aise sanAtana mArgoM ke punaruddhArakartAoMko satpuruSoM dvArA pUjyabhI ThaharAyA thA; jaisA ki nimna vAkyoMse prakaTa hai: "tathA svayaMvarasyame naabhuuvnydykmpnaa| kaH pravartayitAnyo'sya mArgasyaiSa sanAtanaH // 45 // "mArgAzciraMtanAnye'tra bhogabhUmitirohitAn / . karvanti nUtanAnsantaH sadbhiH pUjyAsta eva hi // 15 // isake mivAya, ukta AdipurANake 16vai parva meM yaha bhI batalAyA gayA hai ki videhakSetroMmeM varNAzramAdikakI jaisI kucha vyavasthA thI usokoyugakI AdimeM bhagavAna AdinAthane isa bharata kSetra meM pravartita karanA ucita samajhA thA aura tadanusAra hI vaha saba vyavasthA pravartita kI gaI thI * / aisI hAlatameM svayaMvara vidhi jo yugako AdimeM yahA~ pravartita kI gaI vaha videhakSetroMkI vyavasthA ke anusAra hI kI gaI hai aura isaliye videhoMmeM svayaMvaravidhi se vivAhoMkA honA spaSTa hai| * pUrvApara videheSu yA sthiti: samupasthitA / sA'dya pravartanIyA'tra tato jIvantyamU prajAH // 143 // paTa karmANi yathA tatra yathA vrnnaashrmsthitiH| yathA grAmagRhAdInAM saMstyAzca pRthagvidhAH // 14 // tathA'trApyucitA vRttirupAyairebhiraMginAm / nopAyAntaramastyeSA prANinAM jIvikA prati // 145 // Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 142 ] Adi purANase pahile zaka saMvat 705 meM bane hue zrI jinasenAcArya ke harivaMzapurANameM bhI svayaMvaravivAhakA tathA anya jAtiyoMkI kanyAoMse anuloma pratiloma rUpa se vivAhoM kA bahuta kucha ullekha hai / aura usameM rohiNIke svayaMvarake prasaMga para nimnavAkya dvArA svayaMvarako nItikA bhI spaSTa ullekha kiyA gayA hai-- arthAt batalAyA hai ki 'svayaMvarako prApta huI kanyA usa varako dhAraNa karatI - svIkAra karatI hai jo use pasanda hotA hai, cAhe vaha vara kulona ho yA akulIna; kyoMki svayaMvara meM varake kulIna yA akulona hone kA koI niyama nahIM hotA' - svayaMvaragatA kanyA vRNIte rucitaM varaM / kulInamakulIna vA na kramo'sti svayaMvare // 31-53 // ukta harivaMzapurANa se bhI koI eka zatAbdI pahale ke bane hue raviSeNAcArya ke padmacarita ( padmapurANa) meM bhI sItA ke svayaMvarakA gharNana hai / ina saba pranthoMse adhika prAcIna aura adhika mAnya aisA koI bhI jaina prantha nahIM hai jisameM svayaMvarAdikA niSedha kiyA gayA ho / ataH anuvAdakajIkA ukta noTa bilakula niHsAra chala se paripUrNa, duHsAhasako liye hue aura unakI ekamAtra dUSita cittavRttikA dyotaka hai| isI taraha ke aneka niHsAra noTa graMtha maiM bhinna bhinna sthAnoMpara lagAye gaye haiM, jina sabakA paricaya + isa graMtha tathA anya granthoM sambandhI vivAhavidhiyoMkA vizeSa paricaya pAneke liye lekhakakI 'vivAhakSetra prakAza' nAmakI pustakako dekhanA cAhiye / yaha pustaka lA0 jauharImalajI jaina sarrApha, darIbAkalA, dehalI ke pAsase milatI hai / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 143 ] aura Alocana adhika vistArako apekSA rakhatA hai aura isaliye unheM chor3A gayA hai / lekha bahuta bar3ha gayA hai aura isaliye aba maiM Age kucha thor3oso bAtoM kI prAyaH sUcanAe~ ho aura karadenA cAhatA hU~, jisase pAThakoM ko isa granthake anuvAda viSayakA aura anuvAdakakI cittavRtti evaM yogyatAkA yatheSTa vyApaka jJAna hojAya / ( 11 ) pRSTa 37 para zloka naM0 135 ke 'cUrNodakAjyaM" padake artha meM 'ATA, pAnI aura gho' ke bAda 'Adi' zabda bar3hAyA hai aura usake dvArA mUlako arthamaryAdAko bar3hAte hue zUdroMke prati honevAle anyAyako somAvRddhi ko hai ! isItaraha pRSTha 214 para zloka naM0 160 ke 'zUdraspRzyaM jalaM cUrNaM ghRtaM ' padoMke artha meM 'zUdrake hAthakA jala ghRta aura ATA' ke bAda 'Adi' zabda bar3hAkara vahI anartha ghaTita kiyA haiM * !! 99 (12) pRSTha 72 para zloka naM0 301 ke artha meM 'tapa' pada kA artha chor3a diyA hai aura usakI jagaha " guru sevA karanA tathA " jainadharma ke antaraMga : zatruoMkA nAza karanA" ye do bAteM puNya-kAraNoM meM bar3hAI gaI haiM, jinameMse pichalI bAta kA saMketa sudhAraka ke nAzakI ora jAna par3atA hai aura usase anuvAdaka kI eka qhAsa manovRttikA patA calatA hai !! (13) pRSTha 78 para zloka naM0 338 ke artha meM 'zrImajji'nendra bimbakI pratiSThA' se pahale 'aparimita dhanAdika ke vyaya ke dvArA" aura bAdako "mahAn utsava karAne lage" tathA "rathotsava Adi vividha prakArake utsava karane lage" ye tIna bAteM bar3hAI gaI haiM ! (14) pRSTha 85 para, kundakundake giranAra yAtrAsaMghakI * ye donoM zloka pahale 'zUdrajalAdike tyAgakA ajIba vidhAna' isa upazIrSakake nIce uddhRta kiye jA cuke haiN| Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [144] gaNanA dete hue, zloka naM0 361 kA artha na dekara usakI jagaha nimna vAkya yo ho kalpita karake diyA gayA hai :- "una sabake sAtha apane 2 naukara cAkara sipAI payAde tathA saba prakArake sAdhana gAr3I ghor3e Adi the|" (15) pRSTha 112, 113 para, zloka naM0 501 se 506 kA artha mUlake anukUla na hokara bahuta kucha svecchAcArako liye hue hai| isameM mUlake nAma para bahutasI bAte apanI taraphase bar3hAI gaI haiM, jaise-"pUjanake pA~ca aMgoMmeM tIna aGga to abhiSekake prArambhameM ho karane par3ate haiM", "sabase pIche kalazAbhiSeka karanA cAhiye", "gaMdhalepana puSpavRSTi Adi", "yadi isa kramase pUjAkI jAya to sarvasaMpatti prApta hoto hai" ityAdi ! (16) pRSTha 140 para zloka naM0 647 ke arthameM 'abhiSekAdi' se pahale "tIrthaGkara dvArA pratipAdita" aura bAdako "pavitra Agamokta" ye 'kriyA' ke vizeSaNa bar3hAye gaye haiM ! (17) pRSTha 168 para zloka naM0 91 ke arthame nimna do bAteM mUlake nAma para khAsa taurase bar3hAI gaI haiM: ka-"bhagavAnakI mUrtiko parokSapUjA pratyakSapUjAse bhinna hotI hai| isaliye parokSapUjA usa mUrtiko" ( Age paMcAmRtake nAmAdika dekara unase vaha kI jAtI hai aisA ullekha hai|) . kha-"yaha sanAtanavidhi zrIjinendradevane pratipAdana kI hai aura indrAdikadeva isI vidhise nandIzvarAdi dvIpameM akRtrima jinabimboMkA abhiSeka karate haiN|" (18) pRSTa 172 para zloka naM0 115 ke arthameM nimna bAte apanI tarafase milAI gaI haiM: "dhe munIzvara kumArga para calanevAloMko sumArga para lAte the| jinarAjakI AzA bhaMga karanevAloMko sanmArga para lAte the| Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [15] aura manamAnI karanevAloMko yogya vyavasthA kara sanmArga para lAte the| saMghameM binA daNDake kabhI vyavasthA nahIM hotI hai / rAjadaNDase jaise anyAya ruka jAtA hai isI prakAra paMcAyatI daNDa dharmaviruddha calanevAloMko anoti miTa jAtI hai|" (19) pRSTha 175 para zloka naM0 124 ke artha meM nimna pAkya mUla ke zabdoMse koI sambandha nahIM rakhate-Uparase milAye gaye haiM: ___"parantu mUrtipUjA paramAgamameM sarvatra batalAI hai| binA mUrtipUjAke AtmasvarUpakI prApti nahIM hotI hai / isaliye kevala AtmAke zraddhAnako mAnakara deva, zAstra, gurukA zraddhAna nahIM karanA so mithyAtva hai|" (20) pRSTha 177 para zloka naM0 130 ke artha meM "guru binA jJAna nahIM hotA hai, yaha kahAvata bhI sarvatra prasiddha hai" ye zabda bar3hAye gaye haiM-mUlameM aisA koI ullekha nhiiN| (21) pRSTha 184, 185 para 'bho DhUMnyAH nAmasthApanAdravyabhAvatazcaturdhA jinendrasya smaraNaM ca pUjanaM syAt' isa vAkya ke artha nimna bAte bar3hAI gaI haiM: "pratyeka vastumeM cAroM nikSepa niyamase hote haiM parantu Apa logoMne tIna nikSepa (nAma dravya bhAva) to svIkAra kiye haiM aura bIcameM sthApanA nikSepako chor3a diyA, so kyoM?" ( ityAdi pUrI chaH paMktiyoM kI bAteM 'azAna hai' tk)| (22) pRSTha 204 para zloka naM0 95 ke artha meM yaha bAta bar3hAI gaI hai "anyathA eka mukha para pATI bAMdhakara vizeSa mlecchA. cAra kyoM phailAte ho aura jainadharmako ghRNApUrNa banAkara nindA ke pAtra hote ho| Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (23) pRSTha 211 para zloka naM0 142 ke artha meM yaha bAta apanI tarapha se milAI gaI hai, mUla meM nahIM hai "apane gharase uttamottama bhagavAnke pUjanako sAmagrI tathA abhiSekakI sAmagro ( ikSurasa-dUdha-dahI-vRta-sarvoSadhi-- zarkarA phala-phUla-kezara-kapUra-dIpaka Adi ) le jaave|" (24) pRSTha 267 para sammedazikhara ke AnandakUTase mukti jAnevAloMko saMkhyA aura usa kUTako bandanAkA phala batalAne ke anantara jo bAta mUlake nAma para zlokoMke artha meM apanI taraphase bar3hAI gaI hai vaha isa prakAra hai: "sanatkumAra cakravartIne caturvidha saMghasahita yAtrA kii| yaha saMgha sabase bhArI nikAlA gayA thaa| lAkhoMko saMkhyAmeM yAtrI the| sabakIvaryA saMghameM hotI thii|" isI taraha Age avicalakUTa Adike varNanameM bhI caturvidhasaMghasahita vandanA karanevAle rAjAoM ke nAmAdikakA ullakha mUlavAkyoMke arthoM meM bar3hAyA gayA hai, saMghameM haz2AroM maniyoM ke honekA bhI kahIM kahIM ullekha kiyA gayA hai aura kisI kisI kUTakA mAhAtmyavizeSa bhI apanI taraphase jor3A gayA hai, jaise prabhAsakUTake varNanameM (pRSTha 268 para ) likhA hai"isa kUTakI raja lagAnese kuSTha roga dUra hotA hai / vizeSa eka bAta yaha bhI hai ki bosa kUToMko yAtrAke samAna isakA phala hai|" isa tarahako bahutasI bAteM isa sammedazikhara prakaraNameM cupakese arthameM zAmila ko gaI haiM aura isa taraha unheM mUlakI prakaTa kiyA gayA hai| (25) pRSTha 318 para totramohI hone ke kAraNoM me hoMga, sajjI, namaka, tela Adi kaI cIz2oMke kharIdane becane (vyApAra) ko bAtako chor3a diyA hai / aura "mazInoMke dvArA mahAn hiMsaka honevAle vyApAra" AdikI bAtoMko bar3hAyA gayA Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 147 ] hai jo mUlameM nahIM hai| isI taraha kI isa phalavarNanake prakaraNa me Age poche bahutasI bAteM artha karate samaya chor3a dI gaI aura bahutasI bar3hAI gaI haiN| jaise vidhavA hone ke kAraNoMmeM "punarvi vAha" aura "vaidhavyadokSAnAza" Adiko bAteM bar3hAI gaI haiM aura kitanA hI varNana mUlale bAhara diyA hai| (pRSTha 274 - 276) (26) pRSTha 380 para zloka naM0 190 ke artha meM ye bAteM bar3hAI gaI haiM: " vartamAna meM varNavyavasthAlopa, vidhavAvivAha sparzAsparzalopa samAnahakka Adi samasta dharmaviruddha nItiviruddha maryAdAviruddha bAtoMko dharmanIti aura kartavya batalAyA jA rahA hai / yaha saba rAjA aura rAjAkI aisI hI kuzikSAkA phala hai| yaha bAta saca hai ki yathA rAjA tathA prajA / " (27) pR0 384 para loka naM0 211 ke arthameM yaha bAta bar3hAI gaI hai, jo ukta zloka meM nahIM hai : "agaNita dopako se dIpAvalI (divAlI) ko prakaTa kiyaa| usI divasa se yaha utsava dIpAvalI ke nAma se divAlI Ajataka pracalita hai / " ( 28 ) pR0 388 para zloka naM0 233 ke arthamai rAjA zreNika dvArA pAvApura meM sthApita vIra jinAlayako pratiSThA ke sAtha meM "atizaya dhUmadhAma se" ye zabda jor3e gaye haiM aura sAtha hI yaha bAta bilakula apanI tarafase kalpita karake jor3I gaI hai ki rAjAzreNikane GOVIND "usa jinAlaya meM zrI vIraprabhuke smaraNArtha vIraprabhukI caraNapAdukA sthApita kI / " (29) pR0 80 para kundakundako mantharacanA kA ullekha karate hue jo zloka naM0 352 diyA hai usakA anuvAdakajI dvArA nirmita artha arthakI vRddhi, hAni tathA viparItatA tInoMko Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 148 ] liye hue hai| usameM jahAM kucha 'velakAMta' Adi padoMkA artha chor3A hai vahA~ "munidharma ke prakAza karanevAle graMtha bhI banAye" yaha artha apanI tarafa se jor3A hai aura 'sakalAn pranthAn kariSyati' ( saMpUrNa pranthoMko banAegA ) kA viparIta artha "bahutase prantha banAye" diyA hai| isI taraha 'prabhAvArtha jinadharmasya' ina zabdoM kA artha jo 'jinadharmako prabhAvanA ke liye' hotA hai usako jagaha yaha artha diyA hai " jisase jinendrake dharmakI apUrva mahimA prakaTa huI / jainadharmakI prabhAvanA huI, tathA vidvAnoM meM jainadharmakA camatkAra huA aura jagatmeM jainadharmakI mAnyatA bar3ho / " (30) jisa prakAra ukta pRSTha 80 para bhaviSyakAlako kriyA' kariSyati' kA artha bhUtakAlameM diyA hai usI prakAra pRSTha 240 para bhI 'bhokSyati' ( bhogegA ) kriyApada kA artha " bhogane lagA" dediyA hai, jo prakaraNako dekhate hue bahutahI beDhaMgA jAna par3atA hai ! sAtha meM 'samApanvAn' pada jo yahAM 'saH' kA vizeSaNa thA use kriyApada samajhakara usakA artha " prApta kiyA" dediyA hai ! aura pRSTha 142 para 'bhavanti' kA artha 'hote haiM' kI jagaha " hoge" diyA gayA hai ! isI taraha anyatra bhI aneka kriyA padoM ke artha viparIta kiye gaye haiM !!! (31) pRSTha 135, para eka zloka nimna prakArase diyA hai :-- 1 to munIpadasyaiva dhArakAH puruSAH kalau tucchA jAnIhi tvaM bhUpa yathA bhUpAstathA prajA // isameM batalAyA gayA hai ki 'pUrvollekhita kAraNoMse--- arthAt pratidina munimArga kI dAnitA, zarIrakI hInatA, hIna saMhanana aura brAhmaNoM tathA rAjAoMkA jainadharma se parAGmukha Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [12] honA Adi kAraNoM se-kaliyugameM munipada ke dhAraka tuccha puruSahI hoMge, jaise 'rAjA vaisI prajA' / yahAM jina rAjAoM, ke sAtha tulanA karate hue unheM tuccha kahA hai prathake zurU meM (pR026, 27) una rAjAoMko 'nIcA hi rAjyabhoktAra!' 'nyAyahInAzca bhUmipAH' jaise zabdoMke dvArA nIcAdi prakaTa kiyA hai, aura sAdhuoMko bho 'sAdhuguNavihInAMgA: Adi likhA hai, jisa kA artha khuda anuvAdakajI ne yaha kiyA hai ki-"paMcamakAla meM aise sAdhu aura bheSadhArI brahmacArI hoMge jinameM apane pada ke yogya guNoMkA abhAva hogaa"| aisI hAlata meM prasaMgAnusAra yahA~ 'tuccha' kA artha hona yA nikaSTa honA cAhiye thA; parantu use na dekara svalpasaMkhyaka akiyA gayA hai-likhA hai ki "munipadake dhAraka vIra puruSoMkI saMkhyA svalpa hogii"| zAyada anuvAdakajIko yaha bhaya huA ho ki isa vizeSaNapada parase unake vartamAna guru kahIM tuccha (hona athavA nikaSTa) na samajha liye jAyaM!-bhaleho ve sAdhuguNavihInAMga ho !! (32) pR0 119 para zloka naM0 538, 539 'yugma' rUpase hai-donoMko milAkara eka pUrA vAkya banatA hai aura unakA sAra (vizeSaNoM ko chor3akara) sirpha itanA hI hai ki 'vaha brAhmaNI usI saMThaputroke vacanAnusAra saharSa eka ghar3A pAnIkA lekara (AdhAya) aura use abhiSekakeliye (abhiSekAya) jinamaMdirameM dharakara (dhRtvA ) apane ghara calI AI (svasthAna cAgAt ) / parantu anuvAdakajIne yaha saba kucha na samajhakara donoMkA bar3A hI vilakSaNa artha alaga alaga kara DAlA hai ! ekame yaha sUcita kiyA hai ki 'vaha brAhmaNI pAnIkA eka ghar3A nadImeM se bharakara aura jinamaMdira jAkara use zrI vItarAga arahaMta prabhu para car3hA AI aura phira apane ghara para gii|' aura Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [150] dUsaremeM yaha batalAyA hai ki 'usa brAhmaNIne zrIjinamaMdirameM zrIjinadevakA abhiSeka kiyA aura vaha atizaya harSako prApta huii|' yahAM 'abhiyekAya dhRtvA' kA artha "abhiSeka kiyA" diyA hai, jo bar3A hI vicitra jAna par3atA hai ! isI taraha anyatra bhI yugma zlokoMko na samajhakara unake artha meM gar3abar3a kI gaI hai !! (33) pRSTha 162 para zloka naM. 55 meM prayukta hue 'bhavatA yadi zraddhA syAt graMthAnA' ina zabdoMkA spaSTa artha hai-'yadi tumhAre graMthoMkI zraddhAho' / parantu anuvAdakajI ne "jisase jinAgamameM zraddhA ho" yaha vilakSaNa artha kiyA hai| 'yadi' kA artha "jisase' batalAnA yahaanuvAdakIya dimAgako khAsa upaja jAna par3atI hai !! (34) pRSTha 264 para saMkhyAvAcaka pada 'candrapakSapramaH' kA artha 12 kiyA gayA hai, jaba ki vaha 'aMkAnAM vAmogatiH' ke niyamAnusAra '21' honA cAhiye thaa| pRSTha 283 para 'himAMzunetra' kA artha bhI '21' kI jagaha 12 galata kiyA gayA hai, jaba ki isI paSTha para raMdhravedabhavaM' kA artha uktaniyamAnusAra *49 bhava" diyA hai ! aura isase anuvAdaka kA khAsA svecchAcAra pAyA jAtA hai ! aura pR0267 para 'netrAdripramalatA.' padakA artha '62 lAkha' diyA hai, jaba ki vaha '72 lAkha' honA cAhiye thA kyoMki 'adri' zabda sAtako saMkhyAkA vAcaka hai ! isI taraha anyatra bhI kitane hI saMkhyAvAcaka zabdoM tathA pado kA artha isameM viparIta kiyA gayA hai !!! ye saba (prAyaH naM029 se lekara yahA~ taka) anuvAdakajIke usa saMskRta-zAnake khAsa namUne haiM jisake AdhAra para ve sudhArakoM tathA graMthoMkI samAlocanA karane vAle vidvAnoMko yaha kahane baiThe haiM ki "unako saMskRta prAkatakA jJAna nahIM hai|" Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 151 ] parantu eka bar3hiyA namUnA to abhI bAkI ho raha gayA hai, aura vaha Age diyA jAtA hai / (35) zra eNikakI praznAvalIko uttarasamAptike bAda graMtha meM pRSTha 378 para do patha nisra prakArase diye haiM:bhUtaM bhAMtamabhUtameva hyakhilaM saMsAratApApahaM / vIro vIraguNAkaro muninuto vRttAMta vAMjasA // zrAyuH kAyasusAravaibhavayutAn puNyodayAt satsukhAn / matyInAM ca pRthak pRthak jinapati: triSaSThikAnAM zubham // 176 // paurANAMzca tathA hi anyamanujAnAM ca caritraM mahat / tavAtatvavibhedakaM ca smarato mokSasvarUpaM tathA // kRtvetthaM ca neizvarAM baharo vyAkhyAnakaM cottamaM / mokSaM hyApa dayArdradhIH jitaripu: sarvAdhipairvaditaH // 177 // ye donoM padya 'yugma' rUpa se hai- donoMkA mila kara eka vAkya banatA hai, jisakI kriyA 'Apa' dUsare padya antima caraNa par3I huI hai / inameM batalAyA hai ki 'isa prakAra vIraguNoM ke Akara muniyoMse stuta pApakA nAza karane vAle dayAbuddhi jitaripu aura sarva adhipatiyoM se vaMdita aise jinapati zrImahAvIra jinezvarane, saMsAra tApako dUrakarane vAle bhUta-bhaviSyata vartamAna sambandhI saMpUrNa zubha vRttatikA, manuSyoM ke Ayu kAya tathA sAra vaibhavasahita puNyo dayase hone vAle satsukhoMkA, presaTha zalAkA puruSoMke pRthak pRthak paurANoMkA tathA dUsare manuSyoMke mahat caritrakA tatvAtatvake vibhedakA aura mokSake svarUpakA cintana karate hue ( arthAt ina sabako liye hue ) uttama upadeza dekara mokSako prApta kiyaa|' Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [152j isa Azaya parase aisA mAlUma hotA hai ki pranthakArane ina padyoM ko saMbhavataH triSaSThi zalAkA puruSoMke caritra vAle kisI mahApurANa parase uddhRta kiyA hai, jahAM ye upasaMhAra vAkyake rUpameM diye gaye hoMge aura apanI mUrkhatAvaza inheM yahA~ rakkhA hai| kyoMki ekato inakA viSaya prakRta prathake sAthameM yatheSTa rUpase saMgata nahIM baiThatA, dUsare yahAM bhagavAna mahAvIrako mokSameM bhejakara kucha kathanake bAda phira pRSTha 382 para 'atha zrImajinAdhIzo mahAvIraH surArcitaH / vihAraM kRtavAn' ityAdi vAkyoMke dvArA unake vihArAdikA jo kathana kiyA gayA hai vaha nahIM bana sktaa| aura isaliye ina vAkyoMkA yahAM diyA jAnA pranthakArako spaSTa murkhatAkA ghotaka hai| parantu ise chor3iye aura anuvAdakajIkI mUrkhatAko liijiye| unhoMne ina padyoMko 'yugma' rUpa ho nahIM samajhA, na inakA Thoka Azaya hI ve samajha sake hai aura isaliye inakA jo alaga alaga vilakSaNa artha diyA gayA hai vaha unakI bar3I hI svecchAcAratA, niraMkuzatA evaM saMskRtAnabhizatAko liye hue hai| aura vaha kramazaH isa prakAra hai:___ artha-he magadhezvara jo kucha saMsAra meM jitanA vRttAnta hogayA hai, Age hogA aura vartamAna kAlameM horahA hai vaha saba vIraprabhu apane divya jJAnase paripUrNa yathArtharUpase jAnate haiM / isIliye vIraprabhu sarvaza vItarAga aura trilokavaMdita haiN| munigaNoMse pUjya hai / jo manuSya vIraprabhuke vacanoMkA ajJAna kara unako hI apanA dhyeya samajhatA hai, apanA kartavya mAnatA hai vahI AyuH kAya bhogasaMpadA Adi uttamottama sAmagrIko prAptakara mahAn puNyakA saMpAdana karatA hai| vaha puNya triSaSTipuruSoMke caritrAdiko zravaNakaranese saMpAdita hotA hai / " "artha-zrIvIraprabhune triSaSThIzalAkA puruSoMkA puNyo. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 153 ] tpAdaka jIvanacaritra, tattvAtattvakA vivecana, mokSakA svarUpa Adi samastapadArthoMkA vyAkhyAna samozaraNa meM diyA / ve dayAlu bhagavAn sadaiva jayavanta raho / " * jina pAThakako saMskRtakA kucha bhI bodha hai ve mUlake sAtha tathA Upara diye hue usake Azaya ke sAtha tulanA karake sahaja hI meM mAlUma kara sakate haiM ki yaha anuvAda kitanA besira pairakA, kitanA viparIta aura mUlake sAtha kitanA asambaddha hai tathA anuvAdakake kitane asatya pralApako sUcita karatA hai| isameM "he magadhezvara" yaha sambodhanapada to mUlase bAhya hone ke atirikta anuvAdakako mahAmUrkhatA prakaTa karatA hai; kyoMki ye donoM padya prandhakArake upasaMhAra vAkyoMke rUpameM haiM- mahAvIrakI tarafa zreNika ke prati kahe hue nahIM haiMaura pranthakArake sAmane magadhezvara ( rAjA zreNika ) usake sambodhana ke liye nahIM thaa| mAlUma nahIM "sadaiva jayavanta raho" yaha AzIrvAda aura "jo manuSya vIra prabhuke vacanoMkA zraddhAna kara" ityAdi vAkya kaunase zabdoM ke artha haiM ! aura 'mokSaM hyApa' jaise padoM ke arthako anuvAdakajI bilakula hI kyoM ur3A gaye haiM !! ye zabda aise nahIM the jinakA artha unakI samajhake bAhara ho - unhoMne khuda pRSTha 383 para 'mokSamApa' kA artha "nirvANa padako prApta hue" diyA hai / phira yahA~ vaha artha na denA kyA artha rakhatA hai ? jAna par3atA hai grantha meM Age bhagavAnke bihAra AdikA kathana dekhakara ho yahA~ unake nirvANakA kathana karanA unheM saMgata mAlUma nahIM diyA aura isIliye unhoMne ukta padoMkA artha chor3a diyA hai ! yaha unakI spaSTa mAyAcArI tathA cAlAkI hai !! aura anuvAdakake kartavyase unakA bhArI patana hai !!! Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [154] upasaMhAra isa prakAra kucha namUnoMke sAtha yaha anuvAdakA saMkSipta paricaya hai| aura isa para se anuvAdako asatyatA, nissAratA, arthako anarthatA aura anuvAdakako niraMkuzatA, cAlAko, mAyAvAro, kapaTakalA, dhRSTatA, dhokhAdehI aura vaha dUSita manovRtti Adi saba kucha spaSTa haiM / vAstava meM yaha anu. vAda mUlase bhI adhika dUSita hai aura eka satyavratAdike dhArI tathA saptamapratimAke AvArake sAtha baddhapatijJa hue brahmacAroke nAma para bhAro kalaMka hai / itanA adhika jhUThA, banAvaTI aura svecchAcAramaya anuvAda maiMne Aja taka koI dUsarA nahIM dekhA / zAyada ho kisI dUsarene itanA jhUThA aura chala-kapaTapUrNa anuvAda kiyA ho| isa anuvAda para se anuvAdakako jisa kapaTapravandhamaya asat pravRttikA patA calatA hai usake AdhAra para aisA anumAna hotA hai ki anuvAdaka brahmacArI zAnacandra urpha paM0 nandanalAlajone satyavratAdikakI jo capa. rAsa apane gale meM DAla rakkho hai usameM prAyaH kucha bhI tatva nahIM hai vaha adhikA~za meM dUsaroM para apanA prabhAva jamAne athavA apano svArthasAdhanAke liye numAizo jAna par3atI hai| use isa anuvAdako rozanIme satyaghoSakI usa kaicIse kucha bhI adhika mahatva nahIM diyA jA sakatA-na usase adhika usakA koI mUlya A~kA jA sakatA hai-jise satyaghoSane isa vijJApanAke sAtha apane galemeM laTakAyA thA ki 'yadi bhUlakara bhI mere mukhase jhUTha nikala jAyagA to maiM isa phaicose usI kSaNa apanI jIbha kATa DAlUMgA' parantu bAdako eka ghaTanA para se jAhira huA ki vaha prAyaH jhUTha aura mAyAcArakA putalA thaa| usI taraha isa anuvAda para se anuvAdaka jo bho prAyaHjhUTha Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [155] aura mAyAcArake avatAra jAna par3ate haiM / mujhe to unake isa patanako dekhakara bhArI afasosa hotA hai !! apano aisI jaghanya sthiti aura pariNatike hote hue bhI anuvAdakajI dharmAtmA aura vidvAn donoM banate haiM, vidvattAko DoMge hA~kate haiM aura dUsaroMko yoM hI mUrkha adhArmika AgamavirodhI dharmakarmalopaka tathA saMskRtaprAkanake jJAnase zUnya batalAte haiM / yaha saba unako nilajjatA aura behayAI kA hI ekamAtra cinha hai| yadi yaha nirlajjatAkA guNa unameM na hotA to ve kadApi aisA jhUThA jAlI anuvAda prastuta karane kA sAhasa na karate, na vyartha ko DoMge hA~kate aura na mithyA pralApa karate / unako isa pravRtti aura anuvAdako viDambanA ko dekhakara mujhe zrIsiddhasenAcAryako nimna ukti yAda AtI hai, jo aise hI nirlajja paNDitoko lakSya karake kahI gaI hai: daivakhAtaM ca vadanaM AtmAyattaM ca vAGmayam / zrotAraH santi coktasya nirlajaH ko na paMDitaH // arthAt-'mukha to devane khoda diyA hai ( banA hI rakkhA hai), vacana apane AdhIna hai ( icchAnusAra usakA prayoga karanA AtA hai ) aura jo kucha kahA jAtA hai usako sunanevAle bhI mila ho jAte haiM, aisI sthitimeM kauna nirlajja hai jo paNDita na bana sake ? bhAvArtha-sabhI nirlajja, jinheM kucha bolanA athavA likhanA AtA hai paNDita bana sakate haiM, kyoMki lajjA ho ayogyoMke paNDita banane meM bAdhaka hotI hai| pratyuta isake yogyoMke pANDityameM vaha sahAyaka banatI hai| usake kAraNa unheM sadaiva yaha qhayAla banA rahatA hai ki kahIM koI binA soce samajhe aisI kaccI bAta mu~hase na nikala jAya jisake Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [156] kAraNa vidvAnoM ke sAmane lajjita honA pdd'e| aura isaliye ve apanI bAtako bahuta kucha jAMca tola kara kahate haiN| mUla pranthakAra paM0 nemicandra ke Upara bhI yaha ukti khUba phabatI hai / usakodhUta lIlAoM tathA yogyatAoMkA pAThaka bhale prakAra anubhava kara cuke haiM aura yaha jAna cuke haiM ki yaha prantha kitanA adhika jAlo, jhUThA, niHsAra, prapaMcI, asambadamalApo tathA viruddha kathanoMse paripUrNa hai aura isameM bha0 mahAvIrakI kaisI miTTI qharAba kI gaI hai| itane para bhI svayaM pranthakAra isakI bar3I prazaMsA karatA hai-ise jinavaramukhajAta, sakalamunipasevya, pApapraNAzaka, dharmajanaka, zivaprada, budhanuta, sadbuddhidAtA, pravaraguNadAtA, pAvana, sakalamana:priya aura siddhAnta samudrakA sAra Adi aura na mAlUma kyA kyA batalAtA hai, isIke par3hane svAdhyAya karane AdikI preraNA karatA hai aura apaneko 'vidvadara' likhatA hai * !! isase pAThaka samajha sakate haiM ki pranthakArakA yaha kitanA nirlajja pANDitya athavA dhRSTatAmaya pralApa hai !!! __ maiM samajhatA hU~ mUlaprantha aura usake anuvAdakA jo paricaya Upara diyA gayA hai vaha kAphose bhI kahIM adhika ho ___*isa graMtha-prazaMsAke kucha vAkya namUneke taura para isa prakAra haiM:"jinavaramukhajAtaM gItamAgha : praNotaM, sakalamunipasevyaM hi ida bho bhajadhvam / " "kurvIdhvaM yadhahAnaye anudinaM svAdhyAyamasyaiva vai|"-pRsstth 403 "budhAzceme graMthaM prabaraguNadaM dharmajanaka / adhA nAzaM yAnti zravaNapaThanAdasya nikhilAH / " "graMthama budhasattamAH zivapradaM vidvadvareNaiva vai| prokta pApapraNAzakaM budhanusaM sadbuddhidaM pAvanam ||"-pRsstth 408 "sAraM siddhAntasindhoH sakalamanaH priyaM nemicaMdreNa dhiiraaH|"-pR0 110 Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 157 ] gayA hai aura isa bAtako siddha karaneke liye paryApta hai ki yaha graMtha vAstava meM koI jaina graMtha nahIM kintu jainamanthoMkA kalaMka hai, pavitra jainadharma tathA bhagavAna mahAvIrako nirmalakIrtiko malina karane vAlA hai, sira se paira taka jAlI hai aura viSamizrita bhojana ke samAna tyAjya hai / isaliye isake viSaya meM samAjakA jo kartavya hai vaha spaSTa hai-use apane pavitra sAhitya, apane pUjya prAcIna AcAyaukI kIrti aura apane samIcIna AcAravicAroM kI rakSAke liye aise vikRta parva dUSita graMthoMkA zIghra se zIghra bahiSkAra karanA cAhiye / aise graMthoMko jaina zAstra athavA jinavANI mAnanA mahAmohakA vilAsa hai / yaha prantha 'carcAsAgara' se bhI adhika bhayaMkara hai; kyoMki isakI gomukhanyAghratA bar3hI huI hai, aura isaliye aise pranthoMke sambandhameM aura bhI z2yAdA satarka evaM sAvadhAna honekI z2arUrata hai| hA~, aba prazna yaha hotA hai ki aise ubhayabhraSTa, atIva dUSita aura mahA Apattike yogya granthako AcArya kahe jAnevAle zAntisAgarajIne kaise pasaMda kiyA, kyoMkara apanAyA aura kisa taraha ve usakI prazaMsA tathA sifAriza karane baiTha gaye ! isakA kAraNa eka to yaha ho sakatA hai ki zAMtisAgarajIne isa graMthako par3hA nahIM - vaise hI apane ziSya evaM mukhya gaNadhara paM0 nandanalAlajI ke kathana para vizvAsa karake aura unhIMse do cAra bAteM idhara udharakI sunakara ve isake prazaMsaka bana gaye haiM / dUsarA yaha ho sakatA hai ki unhoMne isa graMthako par3hA to z2arUra hai parantu unameM khuda maMthasAhityako jA~cane, parIkSA karane aura usa parase yathArtha vastusthitiko mAlUma karane athavA satyAsatyakA nirNaya karane Adi kI koI yogyatA na honese ( yogyatA kI yaha truTi unake AcArya padake liye eka prakArakA dUSaNa hogA ) ve ukta paMDitajI ke prabhAva meM par3akara yo ho eka sAdhAraNa janakI taraha Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 158] ise apanAne lage haiN| aura yadi ina donoM se koI kAraNa nahIM hai to phira tIsarA kAraNa yaha kahanA hogA ki zAntisAgarajI bhI graMthakAra tathA anuvAdakakeraMgameM raMge hue haiM, unhIMke AcAravicAra evaM pravRttiko pasanda karate haiM aura bhaTTArakI calAnA cAhate haiN| anyathA, prathako anuvAda-sahita pUrA par3hane aura usake guNa-doSoMke jAMcane kI yatheSTa yogyatA rakhanepara ve kadApi isa graMthako na apanAte aura na apane saMgharma isakA pracAra hone dete| pratyuta isake, itanA jhUThA, kapaTI, banAvaTI tathA svecchAcAramaya anuvAda prastuta karane ke upalakSameM apane ziSya paM0 naMdanalAlajoko kabhIkA saMghabAhya kiye jAnekA daNDa dete / jahA~ taka maiM samajhatA hU~ pahale do kAraNoMko ho adhika saMbhAvanA hai aura isaliye samAjakA yaha khAsa kartavya hai ki vaha AcArya mahArAjajIko ina parIkSA lekhaukA pUrA paricaya karAe,graMthakI asaliyatako samajhAe aura unase anurodha kare ki ve isa viSayameM apanI bhUlako sudhAreM, apanI pojIzanako sAfa kareM aura apane ukta ziSya (vartamAn kSullaka jJAnasAgarajI ) ko isa mahA anartha ke kAraNa khulA prAyazcitta leneke liye bAdhya kreN| yadi ve yaha saba kucha karane karAneke liye taiyAra nahIM hote haiM to samajhanA hogA ki tIsarA kAraNa hI unakI isa saba pravRtti kA mUla hai-ce paM0 nandanalAlajI jaisoMke hAtha kisI taraha vike hue hai| aura taba samAjako unake prati apanA jo kartavya ucita jace use nizcita kara lenA hogaa| isa viSayameM maiM isa samaya aura kucha bhI adhika kahane kI jarUrata nahIM smjhtaa| ____ antameM satyake upAsaka sabhI jaina vidvAnoM tathA anya sajjanoMse merA sAdara nivedana aura anurodha hai ki ve icchA Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 159 ] graMthake sambana nusAra lekha ke ina parIkSAlekhoMkI yatheSTa jA~ca karate hue isa meM apanI spaSTa tathA khulI sammati prakaTa karane kI kRpA kreN| hu~di parIkSA se - jisapara mujhe vizvAsa hai--unheM bho yaha graMtha aisA hI sadoSa, niHsAra, anarthakArI tathA jainazAsanako mUlena karanevAlA ja~ce to samAjahitako dRi unakA yaha mukhya kartavya honA cAhiye ki ve isake viruddha apanI joradAra AvAz2a uThAe~ aura samAjameM isake virodhako utejita kareM, jisase dhUrtokI kI huI jainazAsanakI yaha malinatA dUra ho ske| isa samaya unakA mauna rahanA ThIka nahIM hogA. vaha aise aneka anarthakAro graMthoMko janma degA athavA unheM prakAzita karAne meM sahAyaka banegA aura usase samAjakI bahutasI zaktikA durupayoga hogA / yaha graMtha 'carcAsAgara' kA bar3A bhAI hai, jaisA ki maiMne Upara prakaTa kiyA hai, isakI gomu khavyAghratA usase bar3hI car3hI hai, jisake kAraNa samAjako isase adhika hAni pahu~ne kI saMbhAvanA hai aise hI graMthoMkI badaulata hama kitane hI saMskAra bar3e kIya ho rahe hai jinheM bar3e prastAra hogaa| ataH isakA virodha evaM bahiSkAra varSAsAmane bhI honA cAhiye jo sajjana isa sambandharme apanI sammati mere pAsa bhejane kI kRpA kareMge athavA isake virodhI prastAvoMko jainamitra, jainaraMgata yA vIra patra meM prakAzita karAeMge una sabakA maiM vizeSa AbhArI hU~gA / ityalam // sarasAvA jillA sahAranapura tA0 6-1-1933 } jugalakizora mukhtAra Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIra sevA mandira - pustakAlaya matA kAla na. lekhaka sarakAra jumalA sArA khaNDa kramamAvyA