Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Namotthu NaM samaNassa bhagavao mahAvIrassa zrI bhuvanabhAnusUri jamazatAbdIe navaluM najarANu - 19 * pustakanuM nAma : sUktopaniSad * sUktasaMcaya tathA anuvAda : pa.pU. vairAgyadezanAdala AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya pa.pU. AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja * viSaya : upaniSado, purANo, nItizAstro, digaMbara jaina graMtho AdimAM rahelA suvarNavAkyo - zloko tathA temano gujarAtI anuvAda. * vizeSatA : adhyAtma, vairAgya, saMyama ane sAdhanA para prakAza pAtharato eka adbhuta saMgraha. * prakAzaka : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa, muMbaI parasamayasUktarahasyAnuvAdarUpA JU mUrtiSat | * paThanapAThananA adhikArI : gItArthaguru anujJAta AtmA che sUktasaMcaya tathA anuvAda & pa.pU.vairAgyadezanAdA AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna pa.pU.AcAryadeva zrImadvijaya kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAja * AvRtti : prathama, prakAzana varSa-vi.saM. 2066, vI.saM. 2536, I.sa. 2010 (c) zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa prastuta graMthanA koI paNa aMzano upayoga karatAM pUrve lekhaka ane prakAzakanI lekhita maMjUrI jarUrI che. A graMtha jJAnadravyamAMthI prakAzita thayo hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI hoya, to tenuM mUlya jJAnakhAtAmAM arpaNa karavuM. * prApti sthAna : zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa zrI caMdrakumArabhAI jarIvAlA, du.naM. 9, badrikezvara sosAyaTI, marIna DrAIva I roDa, muMbaI-2. phonaH 22818390, 22224477 zrI caMdrakAMtabhAI esa. saMghavI, 6 bI, azokA koplekSa, pahelA garanALA pAse, pATaNa-384265. (u.gu.), mo. : 9909468572 zrI bAbubhAI saremalajI beDAvALA, siddhAcala baMglojha, senTa ena hAIskUla pAse, hIrA jaina sosAyaTI, sAbaramatI, amadAvAda-5. mo. : 94265 85904. * mudraka zrI pArzva komyuTarsa, amadAvAda, phona : 079-25460295 hile prakAzaka hire zrI jinazAsana ArAdhanA TrasTa
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 3 che. tUropaniSad tanotu te vAka nizAna ? saurayam ! chaMdonuzAsana nAmanA graMthamAM kalikAlasarvajJa hemacaMdrAcArye kahyuM che - na hi sUktamahatAmupadezamantareNa kiJcidasti / vizvamAM je kAMI paNa sUkta-subhASita che, e arihaMta paramAtmAno ja upadeza che. zrI siddhasenadivAkarasUri mahArAje dvAviMzikAmAM kahyuM che - sunizcitaM naH paratantrayuktiSu, sphuranti yAH kAzcana sUktasampadaH / tavaiva tAH pUrvamahArNavotthitA, ___ jagatpramANaM jinvaakyvipussH|| parataMtranI yuktiomAM je koI sUkta-saMpattio skurAyamAna thAya che. e tArA ja (paramAtmAnA ja) cauda pUrvArUpI mahAsAgaramAMthI uchaLelA, jagatane pramANa evA jinavacananA chAMTAo ja che, e amAre mana khUba nizcita vAta che. pUjya haribhadrasUri mahArAjAe SoDazaka prakaraNamAM kahyuM che - tasyA'pi na sadvacanaM sarvaM yat prvcnaadnyt| paradarzanamAM raheluM paNa sUkta jinAlayanathI bhinna nathI. uparokta zAravacano dvArA spaSTa thAya che ke samagra vizvamAM je koI paNa sUkta-subhASita-samyam vacana hoya te badhuM ja jinavacana che. AvA keTalAka vacano ahIM sAnuvAda prakAzita thaI rahyA che. A vacanomAM aneka adbhuta tathA apUrva apekSAnA bIja rahelA che. AcAranA kSetre paNa mArmika preraNAonA jharaNA vahI rahyA che. -sUropaniSad >> saMyamajIvana pratye upaniSadono dRSTikoNa maMtramugdha karyA vinA raheto nathI. digaMbarIya zAstromAMthI vINelA aneka adbhuta motIo paNa A sAthe ja prastuta thaI rahyA che. ahIM karela anuvAdanuM sarjana to dizAmAna sUcave che. A vacanomAM gaMbhIra ciMtana ane samyapha vivakSAnA grahaNa dvArA ja tenuM pAramArthika phaLa maLI zakaze. paramakRpALu paramAtmA tathA anaMtopakArI gurudevazrI hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAnA asIma anugrahathI A prabaMdha saMpanna thayo che. zrI pArzva komyuTarsa vALA zrI vimalabhAInI kuzaLatAthI madraNAdi kArya paNa susaMpanna thayuM che. A prabaMdha dvArA svaparanuM kalyANa thAya evI zubhAbhilASA saha, jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya to micchAmidukkaDam. - pa.pU.vairAgyadezanAdakSa AcAryadeva zrImadvijaya hemacandrasUrIzvarajI mahArAjAno caraNakiMkara vijaya kalyANabodhisUri ce.su.2, saM. 2065 zerIsA tIrtha [2]
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sUttopaniSad -- graMtha adhyAtmopaniSad avadhUtopaniSad AtmapUjopaniSad AtmabodhopaniSad AtmopaniSad kaTharudropaniSad kuMDikopaniSad kaivalyopaniSad || zAstrAnukrama || graMtha zAMDilyopaniSad saMnyAsopaniSad akSupaniSad pRSTha 1 2 2 mahopaniSad mahAbhArata mahAbhArata -udhogaparva 3 3 3 jAbAladarzanopaniSad nAradaparivrAjakopaniSad 5 nirvANopaniSad 14 brahAbindupaniSad 14 brahmavidyopaniSad 15 maMDalabrAhmaNopaniSad 15 maitreyupaniSad 17 yogatattvopaniSad zATyAyanIyopaniSad 18 18 19 20 trizikhibrAhmaNopaniSad 20 22 24 33 bhagavadgItA cANakya nIti darpaNa bhartRharisubhASito nyAya sAhasrI 3 * 4 kArtikeyAnuprekSA nItivAkyAmRtam samAdhitaMtra niyamasAra vRtti puruSArthasiddhayupAya siddhAntasAra sarvArthasiddhi meghadUta zivapurANa nAgapurANa 15 skaMdapurANa viSNupurANa brahmAMDapurANa rAmAyaNa yogavAsiSTha vairAgyazataka therIgAthA suttanipAta sabhAraMjanazataka | naiSaghIyacarita pRSTha 36,90 40,92 43,77 89 dk 5 99 GC 90 pura 93 98 75 75 94 76,93 99 GO 1 1 1 4 3 jI [3] sva. pUjya paramagurudevazrInA hastAkSaramAM zrI namaskAra mahAmaMtra namo arihantAeM no zita G namo AyariyA namo nubajhAvA namo loe saca sAhU eM eso paMcama mukArA sa pAyappA sa maMgalArAMca sadhesiM gaDhI haicara maMgar -sUttopaniSad - .da.pra.vi
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUktopaniSad - * adhyAtmopaniSad * svAnyatrAtmamatiM tyajet / je huM nathI, emAMthI huMpaNAnI buddhine choDI devI joIe. pramAdo mRtyuH / pramAda e ja mRtyu che. vairAgyasya phalaM bodho, svAnandAnubhavAcchAnti bodhasyoparatiH phalam / reSaivoparateH phalam / / 28 / / vairAgyanuM phaLa che bodha. bodhanuM phaLa che uparati. ane uparatinuM phaLa che svAnaMdAnubhavathI zAnti. vAsanAnudayo bhogye, vairAgyasya tadAvadhiH / ahaMbhAvodayAbhAvo, bodhasya paramAvadhiH / / 41 / / bhogya vastu hAjara hovA chatAM vAsanAno udaya na thavo e vairAgyanI utkRSTa sImA che ane 'ahaM' bhAvano udaya na thavo e bodhanI utkRSTa sImA che. lInavRtteranutpatti maryAdopatestu sA / sthitaprajJo yatirayaM, yaH sadAnandamaznute / / 42 / / [4] - sUktopaniSad vilIna thayela vRttionI pharIthI utpatti na thAya e uparatinI utkRSTa sImA che. je sadA AnaMda pAme che e sthitaprajJa yati che. 2 * avadhUtopaniSa6 * antaryAgaM yajate sa mahAmakhaH / / 7 / / je AMtarayajJa kare che e ja mahAyajJa che. zAntimApnoti na kAmakAmI / / 10 / / viSayAbhilASI jIva zAnti pAmI zakato nathI. vikSepo nAsti yasmAnme, na samAdhistato mama / vikSepo vA samAdhirvA, manasaH syAdvikAriNaH / / 23 / / vikSepa ke samAdhi vikArI mananA thAya che. mAro vikSepa ja nathI, tethI mArI samAdhi paNa nathI. * AtmaprabhepaniSad * paramezvarastutirmaunam / paramezvaranI stuti mauna che.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 -sUronika cAre bAju potAne ja joto, potAne advaita mAnato, Atmika AnaMdane anubhavato evo huM nirvikalpa thAuM chuM. sUropaniSad - * AtmabodhopaniSad * brahmAnande nimagnasya, viSayAzA na tdbhvet| viSaM dRSTvA'mRtaM dRSTvA, viSaM tyajati buddhimaan| brahmAnandamAM nimagna sAdhakane viSayaspRhA thatI nathI. viSa ane amRtane joIne buddhizALI vyakti viSane choDI de che. * kaivalyopaniSad * jJAtvA taM mRtyumatyeti, ( nAnyaH punyA vimukyA te parama tattvane jANIne mRtyune oLaMgI jAya che. e sivAya vimuktino koI mArga nathI. * AtmopaniSad * upAdhinAzAd brhmaiv| rAga-dveSarUpI upAdhiono nAza thAya eTale brahmasvarUpa ja avaziSTa rahe che. * jAbAladarzanopaniSad * putre mitre kalatre ca, riSI yAtmana sattatam ekarUpaM mune ! yattad, kArnavaM koNe mAtAuddI he muni ! putra, mitra, patnI, zatru ane potAnA AtmA viSe je satata ekarUpa hoya tene huM Arjava kahuM chuM. * kaTharudropaniSad * stUyamAno na tuSyeta, nijito na zat para potAnI stuti karAya to tuSTi na pAmavI joIe. ane niMdA thAya to bIjA para Akroza na karavo joIe. * kuMDikopaniSad * svameva sarvataH pazyan, manyamAnaH svmdvym| svAnandamanubhujAno, nirvikalpo bhavAmyaham / / 27 / / kAyena manasA vAcA, zagumaH rahitI buddhikSobhanivRttiryA, kSamA sA munipuGgava ! / / 17 / / he munivara ! buo vaDe zarIra-mana-vANIthI atyaMta pIDA pAmyA chatA paNa je buddhinA kSobhanI nivRtti e kSamA che. [5]
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUktopaniSad - jJAnazaucaM parityajya, yo bAhye ramate naraH / sa mUDhaH kAJcanaM tyaktvA, loSTaM gRhNAti suvrata ! / / 22 / / he suvrata ! je jJAnazauyane choDIne bAhyazaucamAM ramaNa kare che. e mUDha suvarNane choDIne mATInA DhephAnuM grahaNa kare che. cittamantargataM duSTaM, tIrthasnAnairna zudhyati / zatazo'pi jalairdhItaM, * surAbhANDamivAzuciH / / 54 / / aMtargata duSTa citta tIrthomAM snAna karavAthI zuddha thatuM nathI. seMkaDo vAra pANIthI dhoyelA dArunA bhAjananI jema apavitra ja rahe che. nAradaparivrAjakopaniSad . viraktaH pravrajeddhImAn, saraktastu gRhe vaset / sarAgo narakaM yAti, pravrajan hi dvijAdhamaH / / 3-13 / / je buddhimAn virakta hoya e pravrajyAno svIkAra kare, paNa je sarakta hoya e ghare rahe. (ucita mAtrAnA vairAgyane keLavyA vinA pravrajyA na le.) je adhama dvija sarAga avasthAmAM pravajyAgrahaNa Dare che, me naraDamAM bhaya che. [6] yasyaitAni suguptAni, jiyopasthodaraM kaH / saMnyasedakRtodvAho, brAhmaNo brahmacaryavAn / / 3-14 / / jenA jIbha, liMga, peTa ane hAtha A aMgo sugupta-sArI rIte niyaMtrita che e brahmacArI brAhmaNa vivAha karyA vinA saMnyAsagrahaNa Dare. sanmAnAd brAhmaNo nityamudvijeta viSAdiva / amRtasyeva cAkAGkSed, avamAnasya sarvadA / / 3-40 / / brAhmaNa sanmAnathI haMmezA jheranI jema udvega pAme ane haMmezA amRtanI jema apamAnanI AkAMkSA kare. sukhaM hyavamataH zete, sukhaM hi pratibudhyate / sukhaM carati loke'smin, -sUktopaniSad -3 avamantA vinazyati / / 3 - 41 / / jenI avajJA karAya e sukhethI sUve che, sukhapUrvaka jAge che. A lokamAM sukhapUrvaka vicaraNa kare che. jyAre avajJA karanAra vinAza pAme che. kapAlaM vRkSamUlAni, kucelAnyasahAyatA /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ @ sUktopaniSadsamatA caiva sarvasmin, etanmuktasya lkssnnm||3-54|| jalapatra tarIke ghaDAnuM ThIkaruM, nivAsa tarIke vRkSanI chAyA, paheraNa tarIke cIMtharA, parivAra tarIke zUnyatA ane sarvatra samatA, A muktanuM lakSaNa che. -sUktopaniSad - AjanI janmelI bALakI, soLa varSanI suMdarI ane so varSanI vRddhAne joIne je samAnarUpe nirvikAra rahe che e khaMDa che. bhikSArthamaTanaM yasya, viNmUtrakaraNAya c| yojanAnna paraM yAti, sarvathA paGgureva sH||3-65|| je mAtra bhikSA ane malotsarga mATe ja phare che. ane eka yojanathI vadhAre dUra jato nathI e sarvathA paMgu ja che. ajihvA SaNDakaH paGgu randho badhira eva c| mugdhazca mucyate bhikSuH, SaDbhiretairna saMzayaH / / 3-62 / / jIbharahita, paMDa, paMgu, aMdha, badhira ane mukhya A cha vizeSatAothI bhikSa mokSa pAme che, temAM koI saMzaya nathI. idamiSTamidaM neti, yo'znannapi na sjjti| hitaM satyaM mitaM vakti, tamajivaM pracakSate / / 3-63 / / A ISTa che ane A nathI, A rIte je khAvA chatA paNa rAga karato nathI, hitakArI, satya ane parimita bole che, tene vidvAno jIbharahita kahe che. tiSThato vrajato vApi, ___ yasya cakSurna duurgm| caturyugAM bhuvaM muktvA , parivrAT so'ndha ucyate / / 3-66 / / je Ubho hoya ke cAlato hoya paNa enI daSTi caturbhuga pramANa jamInane choDIne dUra na jatI hoya, e parivrAjaka aMdha hevAya che. adyajAtAM yathA nArI, tathA ssoddshvaarssikiim| zatavarSAM ca yo dRSTvA , nirvikAraH sa SaNDakaH / / 3-64 / / hitAhitaM manorAma, vacaH zokAvahaM tu yt| zrutvA'pi na zRNotIva, badhiraH sa prkiirtitH||3-67|| (zarIrane) hitakara, ahitakara, manohara ke zokajanaka vayanA sAMbhaLIne paNa je jANe sAMbhaLato nathI (zravaNa janita vikArane pAmato nathI) e badhira kahevAya che. [7]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 @sUktopaniSad - sAnnidhye viSayANAM yA, samartho viklendriyH| suptavadvartate nityaM, sa bhikSurmugdha ucyte||3-68|| je samartha hovA chatAM paNa viSayonA sAnnidhyamAM vikalAMga jevo banIne haMmezA suptavat rahe che te bhikSa mugdha kahevAya che." -sUktopaniSad sAyA munie, pote svIkArela nAma, gotra vagere, potAnuM gAmangr-hesh, pravapayAparyAya, zruta, kuNa, bhara, yA imane zIlana jaNAvavuM joIe. maJcakaM zuklavastraM ca, strIkathA laulyameva c| divAsvApaM ca yAnaM ca, yatInAM patanAni SaT / / 3-71 / / palaMga vagereno upayoga, ujaLA varu, strI sAthe vAtacIta ke rIsaMbaMdhI vAto, rasalolupatA, divase nidrA ane vAhana, A che catinA patananA nimitto che. tvaGmAMsarudhirasnAyu mjjaamedo'sthisNhto| viNmUtrapUye ramatAM, kRmINAM kiyadantaram ? / / 4-25 / / strIzarIra yAmaDI, mAMsa, lohI, snAyu, yarI, me, BISSI, viSTA, mUtra ane paruno samUha che. emAM jeo ramaNa kare che temanI ane kIDAonI vacce zuM pharaka che ? yadahareva virajet, __ tadahareva prvrjet| je divase vairAgya thAya, te ja divase pravajyA levI joIe. strINAmavAcyadezasya, klinnanADIvraNasya c| abhede'pi manobhedA jjanaH prAyeNa vaJcyate / / 4-28 / / rIonA avAcya bhAga ane lohI-mAMsanA kAdavamaya jugupsAjanaka gumaDA vacce koI bheda na hovA chatAM (baMne sarakhA hovA chatAM) mananA pariNAmanA bhedathI prAyaH loka chetarAya che. nAmagotrAdivaraNaM, dezaM kAlaM zrutaM kulm| vayo vRttaM ca zIlaM ca, khyApayennaiva sdytiH||4-2|| 1. mA vizeSatAvA ni nizyita3 mukti pAme cha. ma mA 6rA mAM kahevAyuM che. carmakhaNDaM dvidhA bhinna mpaanodgaardhuupitm| ye ramanti namastebhyaH, sAhasaM kimataH param / / 4-29 / / cAmaDInA TukaDAnA be bhAga thayA che ane e paNa apAna [8] 13
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUeopaniSad - - 99 adhovAyunA nirgamathI khUba durgaghamaya che. emAM je ramaNa kare che, temane namaskAra thAo. AnAthI moTuM sAhasa bIjuM kayuM hoI zake ? -sUrona 5 parAM siddhiM ca vindati / / sanmAna e yogasamRddhinI parama hAni kare che, loka vaDe apamAna karAyela yogI parama siddhine pAme che. yaM yaM vA'pi smaran bhAvaM, tyajatyante klevrm| taM tameva samApnoti, ( nAnyathA kRtizAsananA-2rU II je je bhAvane yAda karatAM aMte zarIrane choDe che, te te bhAvane ja prApta kare che. zrutizAsana anyathA thatuM nathI. tathA careta vai yogI, satAM dhrmmduussyn| janA yathAvamanyeran, gaccheyu va snggtim|| yogIoe sajjanonA gharmane dUSaNa na lAge e rIte tevuM AcaraNa karavuM joIe ke jenAthI loko tenI avajJA kare ane tenI saMgati na ja kare. svarUpAnusandhAnavyatiriktAnyazAstrAbhyAsai ruSTrakukumabhAravad vyarthaH (pryaasH)| svarUpanA anusaMdhAna sivAyanA bIjA zAonA abhyAsathI UMTa paranA kuMkumabhAranI jema vyartha prayAsamAtra thAya che. pratiSThA sUkarIviSThAsamA gItA maharSibhiH / / 5-30 / / maharSioe yaza-pratiSThAne bhUMDaNanI viSTA jevI (atyaMta heyaanabhilaSaNIya) kahI che. yasmin gRhe vizeSeNa, labhed bhikSAM ca vAsanAt / tatra no yAti yo bhUyaH, sa tirnetara: mRta:/6-12 T. bhAvita thayuM hovAthI je gharamAM vizeSathI bhikSA maLe, e gharamAM ja pharIthI na jAya, e ja sAco muni che, bIjo nahIM. pakSaM kaJcana nAzrayet / / 5-48 / / koI jAtanI pakkaDa-kadAgraha na rAkhavo joIe. AjyaM rudhiramiva tyajet, ghIno lohInI jema tyAga karavo. sanmAnanaM parAM hAni, yoddhaH kurute yata: janenAvamato yogI, jo jo [9] | ekatrAnnaM palalamiva, eka ja gharamAM ke eka ja gharathI lAvela bhojanano mAMsanI jema tyAga karavo.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 94 -sUropaniSad 5. sUeopaniSad - - gandhalepanamazucilepanamiva, sugaMdhI vilepanano azuci lepananI jema tyAga karavo. striyamahimiva, strIno sarSanI jema tyAga karavo joIe. kSAramantyajamiva, sAbunuM cAMDALanI jema varjana karavuM. suvarNaM kAlakUTamiva, suvarNano kAlakUTa jheranI jema tyAga karavo joIe. vastramucchiSTapAtramiva, viziSTa ke nirarthaka vastranuM eMThA pAtranI jema varjana karavuM. sabhAsthalaM zmazAnasthalamiva / / 7-1 / / sabhAsthaLano zmazAna sthaLanI jema tyAga karavo joIe. (sAdhanApipAsue lokonA ToLAthI dUra bhAgavuM joIe.) abhyaGga strIsaGgamiva, mAlizano strIsaMganI jema tyAga karavo. ko mohaH ? kA zokaH ? tvamanupayata: 1-18nA. je ekatvanA darzana kare che ene zAno moha ? ane ene zAno zoka ? mitramAhalAdakaM mUtramiva, ATalAda ApanAra mitrano mUtranI jema tyAga karavo. (mUtrane jema azuci ane aspRzya mAnIne tenA saMsarganuM varjana karAya che. tema snehIono paNa saMsarga choDavo. kAraNa ke e paNa AdhyAtmika sAdhanAmAM bAdhaka che.). * nirvANopaniSad * sarvasaMvinyAsaM sNnyaasm| badhI buddhino tyAga karIne pUrNapaNe AtmasamarpaNa enuM nAma saMnyAsa. spRhAM gomAMsamiva, spRhAne gomAMsanI jema atyaMta varpa samajIne teno tyAga karavo. jJAtacaradezaM caNDAlavATikAmiva, potAnA paricita kSetrano cAMDALanA vADAnI jema tyAga karavo joIe. (kAraNa ke tyAM janasaMparkano vizeSa saMbhava hovAthI AtmasAdhanAmAM avarodha Ave che.) * brahmabiMdUpaniSad * mana eva manuSyANAM, kAraNaM bndhmokssyoH| bandhAya viSayAsaktaM, muktyai nirviSayaM smRtam / / 2 / / [10]
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 @sUktopaniSad -15 mana ja manuSyonA baMdhana ane mokSanuM kAraNa che. viSayAsakta mana baMghana mATe thAya che ane nirviSaya mana mukti mATe thAya che. -sUktopaniSad - AlokayantaM jagadindrajAla mApat kathaM mAM pravizedasaGgam ? / / 1-16 / / aMtargata Atmika AnaMdano Azraya karato, AzArUpI pizAcInI avajJA karatA, jagatanI IndrajALanuM Alokana karatA ane asaMga evA mane Apatti kema sparzI zake ? nirastaviSayAsaGga, sanniruddhaM mano hRdi| yadA yAtyunmanIbhAvaM, tadA tat paramaM padam / / 4 / / viSayAsaktino jemAM vinAza thayo che, jeno samyaka nirodha karAyo che evuM mana jyAre hRdayamAM unmanIbhAva pAme tyAre te parama pada banI jAya che. abhedadarzanaM jJAnaM, dhyAnaM nirviSayaM mnH| snAnaM manomalatyAgaH, zaucamindriyanigrahaH / / 2-2 // abhedabharzana jJAna che, nirviSaya mana dhyAna che. manomalano tyAga snAna che ane Indriyono nigraha zauca che. * mahAvidyopaniSada . gurureva hariH sAkSA nAnya ityabravIcchutiH / guru ja sAkSAt hari che, anya nahI ema kRtimAM kahyuM che. * maMseNAlopaniSada . yasya saGkalpanAzaH syA ttasya muktiH kare sthitaa| jenA saMkalA-vikalpano nAza thaI jAya, tenI mukti hAthaveMtamAM vidvAn svadezamutsRjya, saMnyAsAnantaraM svtH| kArAgAravinirmukta coravaddarato vaset / / 2-11 / / vidvAna potAnA dezane choDIne saMnyAsa pachI svayaM kArAgArathI mukta thayela coranI jema tenAthI dUra rahe. cha. * maiyyupaniSada . AnandamantarnijamAzrayanta maashaapishaaciimvmaanyntm| mRtA mohamayI mAtA, jAto bodhamayaH sutH| sUtakadvayasamprAptau, kathaM sandhyAmupAsmahe ? / / 2-13 / / 1111
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 # tUeopaniSa mohamayI mAtAnuM mRtyu thayuM che ane jJAnarUpI putrano janma thayo che. Ama be sUtaka lAgyA che, have ame saMdhyAnI upAsanA kema karIe ? (samyak jJAnano udaya thayA pachI svadarzananA kriyAkAMDono tyAga karanArane koI kAraNa pUche, tyAre te Avo lAkSaNika khulAso Ape, e rIte A zloka ghaTAvI zakAya che.) -sUaonika che tathA varteta lokasya, sAmarthastha punarA77nA yogIe potAnA sAmarthyane gupta rAkhavA mATe jema mUDha, mUrNa ke badhira hoya tema lokonI sAthe rahevuM joIe. * zATyAyanIyopaniSad * gurureva paro dharmo, guruva para tiHArU8I guru ja pama dharma che, guru ja parama gati che. hRdAkAze cidAdityA, savA mAsati mAsattiA nAstameti na codeti, varSe saccAmupAhmade sAra-14nA bhAsvara evA hRdayarUpI AkAzamAM jJAnarupI sUrya sadA prakAze che. e nathI to asta pAmato ke nathI to udaya pAmato, to pachI ame sadhyAnI upAsanA kema karIe ? ekAkSarapradAtAraM, vo mudde nAmanA tasya zrutaM tapo jJAnaM, srvtyaamghttaambuvt|| eka akSaranA paNa pradAtA evA gurunuM je sanmAna karato nathI, tenuM zrata, tapa ane jJAna kAcA ghaDAnA pANInI jema jharI jAya che. uttamA tattvacintaiva, madhyamaM shaastrcintnm| adhamA mantracintA ca, tiirthbhraantydhmaadhmaa||2-21|| tattvaciMtana ja uttama che, zAstraciMtana madhyama che. maMtrataMtranuM ciMtana adhama che ane aihika AzaMsAthI tIrthomAM bhramaNa karavuM e adhamAdhama che. * zAMDilyopaniSad * divA na pUjayed viSNu, rAtrau naiva prpuujyet| satataM pUjayed viSNuM, ___divA rAtrau na puujyet|| divase viSNune na pUjavA, rAtre paNa viSNune na pUjavA. viSNune to satata pUjavA. divase ke rAtre ja na pUjavA. (paramAtmAnI * yogatattvopaniSad * yathA mUDho yathA mUryo, yathA badhira eva vaa| [12]
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ o hasUniSa - AjJAnA pAlanarUpa pratipattipUjAmAM A zloka ghaTAvI zakAya che.) -sUmniSad sujIrNo'pi sujIrNAsu, vidvAn strISu na vizvaset / / 109 / / pote atyaMta vRddha hoya ane sAme rIo paNa atyaMta vRddhA hoya to paNa vidvAne e strIono vizvAsa na karavo joIe. * saMnyAsopaniSad * ghRtaM zvamUtrasadRzaM, __ madhu syAt surayA smm| tailaM zUkaramUtraM syAt, sUvuM nagunAmata ArU II mASApUpAdi gomAMsaM, kSIraM mUtrasamaM bhvet| tasmAt sarvaprayatnena, vRtAvInuM varnatiH II64ll ghI kUtarAnA mUtra samAna che. madha dAru jevuM che. tela bhUMDanA mUtra samAna che. lasaNavALI dALa ane aDadanI poLI vagere gAyanA mAMsa samAna che. ane dUdha mUtra samAna che. mATe yatie sarvaprayatnathI ghI vagereno tyAga karavo joIe. jAnannapi hi medhAvI, naDava7ovara sAvare 121TI meghAvI jANato hoya to paNa eNe lokonI vacce ajJa jevuM AcaraNa karavuM joIe. * aspRpaniSad * vene viduryonArA pudgalanA anubhavathI zUnya banI javuM enuM nAma yoga. * trizikhibrAhmaNopaniSad * dehendriyeSu vairAgyaM, yama rUtyutte purdhAra-28. deha ane IndriyomAM vairAgya ane buddhajano yama kahe che. AsanaM pAtrakopazca, saJcayaH shissysnycyH| divAsvApo vRthA''lApo, yatervattharALa 18aaaa eka sthAne vadhu sthiratA, adhika parigraha, kAlAntaramAM bhoga karavA mATe tathA lAbha-pUjAdi hetu mATe saMgraha, karuNA vinA ziSya karavA, divase sUvuM athavA vidyAbhyAsanA kALamAM pramoda karavo ane nakAmuM bolavuM, A cha yatinA baMdhanakAraka che. anuraktiH pare tattve, satataM niyamaH smRtH| parama tattvamAM satata anurAga e niyama che. [13] 1. ahIM aSTAMga yoganI vilakSaNa vyAkhyA karI che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja 9 che. tUropaniSad - sarvavastunyudAsIna bhaavmaasnmuttmm|| sarva vastu pratye udAsInabhAva e uttama Asana che. jagatsarvamidaM mithyA pratitiH prAsaMyama: sarva jagat mithyA che - evI pratIti prANAyAma che. 22 -sUrona 5 * mahopaniSad * svAnubhUtezca zAstrasya, guroshcaivekvaakytaa| yasyAbhyAsena tenAtmA, satata vAvanovacA4-1T/ jene abhyAsathI svasaMvedana, zAstra ane gurunA abhiprAyanI ekavAkyatA prApta thAya tenA vaDe satata Atmadarzana thaI zake che. (zAstraparikarmitamati Adi paribaLothI potAne je pharaNA thAya emAM zA sAkSI pUratuM hoya ane guru paNa te ja vAta kahe ke sammata hoya. A paristhitinI prApti thatA AtmaguNono sAkSAtkAra sulabha banI jAya che.) cittasyAntarmukhIbhAvaH pratyAhArastu sattama / he uttama ! cittano aMtarmukhabhAva e pratyAhAra che. cittasya nizcalIbhAvo, dhAraNA dhAraNaM viduH| cittano nizcala bhAva ane dhAraNa e dhAraNA che. yadyat svAbhimataM vastu, tathananuM mokSamajhutA4-88AA je je potAne abhimata-priya vastu hoya, teno tyAga kare e mokSa pAme che. so'haM cinmAtrameveti, cintanuM dhyAnamutA te huM citmAtra chuM evuM ciMtana dhyAna kahevAya che. dhyAnasya vismRtiH samyak, smaadhirbhidhiiyte| samyakmaNe dhyAnanI vismRti samAdhi kahevAya che. kalpAntapavanA vAntu, yAntu caiktvmrnnvaaH| tapantu dvAdazAdityA, nirmanasa: kSatiH4-1ddA. kalpAntanA pavano vAya, sarva samudro eka thaI jAya ke bAra sUraja tape, je manovijaya dvArA mAnasika vikArothI zUnya banI gayo che, tene koI pharaka paDato nathI. [14]
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 -sUktopaniSad - che.) to mArA jevAnI to zI visAta ? che. tUropaniSad - 3 manaso'bhyudayo nAzo, manonAzo mahodayaH / / 4-97 / / manano abhyadaya e ja vinAza che ane manano nAza e ja mahodaya che. yena canaja tattvanoddaddA tuM je ahaMkAra AdithI tyAga kare che. te ahaMkArAdino paNa tyAga kara. ayaM bandhurayaM neti, gaNanA lghucetsaam| udAracaritAnAM tu, vasurthava TuvanAAda-71T A baMdhu che ane A nathI. AvI gaNatarIo kSudra cittavALA jIvonI hoya che. jeo udAra caritravALA che, temane to samagra vasundharA ja potAnuM kuTuMba che. sato'sattA sthitA mUrdhni, racAnAM mUrcarItA sukhAnAM mUrdhni duHkhAni, | vimeva saMzrayApadanAdri-24ll sanA mAthe asat che. (vastu nazvara hovAthI tenA astitva sAthe ja nAstitva raheluM che.) suMdara vastuonA mAthe asuMdaratA rahelI che ane sukhonA mAthe duHkho rahelA che. to pachI huM eka vastuno Azraya kevI rIte karuM ? (kAraNa ke ekane letA anivAryapaNe bIju AvI ja javAnuM che.) * mahAbhArata * atiyogamayogaM ca, zreyasoDatha parityane 12-287-24ll kalyANanA kAmIe atiyoga ane ayogano tyAga karavo joIe. ato hAsyataraM loke, kiJcidanyanna vidyte| yatra durjanamityAha, TurnanaH sajjana svayam 2-74-19ll jyAM svayaM durjana sajjanane durjana kahe che, enA karatA vadhu hAsyAspada vizvamAM bIjuM kazuM ja nathI. yeSAM nimeSaNonmeSau, jagataH prlyodyau| tAdRzAH puruSA yAnti, mAzAM naiva . ?pA-26T jemanA nimeSa ane unmeSa (AMkhanA palakArA) jagatanA pralaya ane udaya banI jAya che evA puruSo paNa jatAM rahe che. (mRtyu pAme [15] ananyAzcintayanto mAM, ye janAH pryupaaste|
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 che. tUropaniSad - 2 teSAM nityAbhiyuktAnAM, yorAma dAdA 6-32-22T/ je loko ananyacittavALA thaIne mAruM ciMtana karatA paryapAsanA kare che, haMmezA mArI ArAdhanAmAM prayatnazIla rahe che, huM temanA yogakSema karuM chuM. -sUropaniSad 5. iSTaM ca me syAditaracca na syAt, etatkRte karmavidhiH prvRttH| iSTaM tvaniSTaM ca na mAM bhajete cetane jJAnavidhiH pravRtta:1ra-ra01-11 mAruM ISTa thAo ane aniSTa na thAo, enA mATe yajJa vagere karmavidhi pravRtta thayo che. ISTa ane aniSTano mane yoga na thAo enA mATe jJAnavidhi pravRtta thayo che. anirvedaH zriyo mUlaM, nAmI gha guma0 rAka-rU-16 anirveda (thAkavuM-kaMTALavuM nahIM) e lakSmInuM, lAbhanuM ane kalyANanuM mULa che. etAvAneva puruSaH, vRtti mitra natA.1-117-14 jenA para karelo upakAra niSphaLa na jAya, eTalA aMzamAM ja e puruSa che. anuktvA vikramedhastu, tadvai satpuruSavratam / / 7-158-19 / / bolyA vinA parAkrama karavuM e sapuruSanuM vrata che. azuzrUSA tvarA zlAghA, vidyAyAH zatravastrayaH / / 5-40-4 / / azuzraSA, utAvaLa ane AtmazlAghA e traNa vidhAnA zatruo che. kariSyanna prabhASeta, vRttAnceva tu tA-28-1ddA. huM AvuM karIza evI jAherAta na karavI. paNa je karI cUkyo hoya enuM ja darzana karAvavuM. (jAherAta kAryamAM avarodha bane che, jyAre kArya saMpanna thAya tyAre jagata tenuM darzana karavAnuM ja che.) asUyaikapadaM mRtyu rativAdaH zriyo vdhH|| IrSA e eka sAthe acAnaka mRtyu che. (IrSA karanAranuM sAdhanAjIvana samApta thaI jAya che.) ane niMdA e lakSmInI hatyA che. (niMdA karanAranI saMpatti jatI rahe che.). kartavyamiti yatkArya, nAmanAnAt samAcAArU-2-7ddA je kArya kartavya hoya, tene abhimAnathI na karavuM joIe. [16] kRpaNaM vilapannAA , jryaa'bhipriplutH|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUktopaniSad - mriyate rudatAM madhye, jJAtInAM na sa pUruSaH / / 9-5-14 / / rAMkaDAnI jema vilApa karato, duHkhI, ghaDapaNathI jarjarita evo je raDatAM sagAonI vacce marI jAya che, e puruSa nathI (manuSyajanmanI sArthakatA yogasAdhanA dvArA sva-para kalyANa karavAthI thAya che. aMta samaya sudhI je ghara-jaMjALomAM ja paDe che ane koI zubha kAryo dvArA kRtakRtyatAnA AnaMda vinA rudana karato marI jAya che, jenuM mRtyu mahotsava nathI banatuM, hAya-voya ne zoka mAtranuM kAraNa bane che, e manuSya ja nathI.) vastIyA di vacanottaraH ||9-162-44nA kAyara loko bolavAmAM nipuNa hoya che. kSamA guNo hyazaktAnAM, zakkAnAM mULa kSamA ||1-33-46|| kSamA e azakta jIvo mATe guNarUpa che ane zaktizALIo mATe bhUSaNarUpa che. gururAtmavatAM zAstA, 20 zAstA rAjA durAtmanAm / atha pracchannapApAnAM zAstA thaivasvato yamaH ||-39-71|| AtmasAdhaka jIvone guru anuzAsana kare che. duSTAtmAonuM anuzAsana rAjA kare che paNa je chUpA pApavALA che temanuM anuzAsana yamarAja (karmasattA ke paramAdhAmI Adi) kare che. [17] rezana ka vAna mitra mari-taH ||rU-313-64|| mANasa je dAna kare e tenA mRtyu bAda tenuM mitra bane che. (dAnajanita puNya paralokamAM kalyANakAraka bane che.) 28 dvyakSarastu bhavenmRtyustryakSaraM brahma zAzvatam / mameti ca bhavenmRtyurna mameti ca zAzvatam / / 12-13-4 / / be akSara mRtyu che ane traNa akSara zAzvata brahma che. 'mAruM' e mRtyu che ane 'mAruM kAMI nathI' e zAzvata che. (zAzvata gatinuM kAraNa che.) dhanaM labheta dAnena, maunenADaDajJAM vizAMvate !||13-7-14|| rAjan ! dhana dAnathI maLe che. ane AjJA-aizvarya (janomAM AdeyatA) maunathI maLe che. dhanena kiM yanna dadAti nAznute, balena kiM yena ripuM na bAdhate / zrutena kiM yena na dharmamAcaret kimAtmanA yo na jitendriyo vazI / / 12-321-93 / / jene Apato nathI ne bhogavato nathI evuM dhana zuM kAmanuM ? jenAthI zatruone bAdhA na kare (AMtarazatruone kSINa na kare) evuM baLa (manuSya janmAdi uttarottara durlabha sAmagrInuM sAmarthya) zuM kAmanuM? jenAthI dharmanuM AcaraNa na kare evuM zruta zuM kAmanuM ? ane je jitendriya ane kaSAyAdivijetA na hoya evA AtmAthI paNa zuM ?
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ -sUktopaniSad - @sUktopaniSad - - 29 dharma eva hato hanti, dharmo rakSati rakSitaH / / 3-313-128 / / haNAyelo evo dharma ja haNe che ane rakSaNa karAyelo evo dharma ja rakSaNa kare che. na hi saJcayavAn kazcid, dRzyate nirupadravaH / / 3-2-48 / / saMcaya (ghana Adino parigraha) karanAra koI nirupadrava dekhAtuM nathI. ( saM16 52 me thora vagerethI mane 6padravo pAme che.) na kAlo daNDamudyamya, ziraH kRntati kasyacit / kAlasya balametAvad, viparItArthadarzanam / / kALa ruThe eTale e kAMI daMDa laIne koInuM mAthuM kApI nAkhato nathI. kALanuM baLa to eTaluM ja che ke e viparIta arthanuM darzana rAve che. nApRSTaH kasyacit brUyAn, nApyanyAyena pRcchtH| jJAnavAnapi medhAvI, jaDavat samupAvizet / / 12-287-35 / / koIe pUchyuM na hoya to kAMI kahevuM nahIM, ane je anyAyathI pUche tene paNa kAMI kahevuM nahIM. AvA samaye pote jJAnI hoya, to paNa medhAvIe ajJanI jema rahevuM joIe. na sa kSayo mahArAja !, yA kSayo vRddhimaavhet| kSayaH sa tviha mantavyo, yaM labdhvA bahu nAzayet / / 5-39-7 / / he mahArAja ! je kSaya vRddhi kare e vAstavamAM kSaya nathI, paNa je vastune meLavIne ghaNI vastuno nAza kare, ene kSaya mAnavo joIe. nAsti rAgasamaM duHkhaM, nAsti tyAgasamaM sukham / / 12-329-6 / / rAga samAna koI duHkha nathI, ane tyAga samAna koI sukha nathI. buddhimAn vRddhasevayA / / 3-313-48 / / vRddha-gurujanonI sevAthI buddhimAna bane che. na sA sabhA yatra na santi vRddhAH / / 5-35-58 / / jyAM vRddhapuruSo na hoya te sabhA nathI. brahmahatyAphalaM tasya, yaH kRtaM nAvabudhyate / / 7-183-28 / / je kRtajJa thato nathI, tene brahAhatyAnA pApanuM phaLa maLe che. [181
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 39 che. tUropaniSad bhaiSajyametaduHkhasya, ydetnnaanucintyet| cintyamAnaM hi na vyeti, bhUyazcApi pravardhate / / 12-130-12 // duHkhanuM auSadha e che, ke enuM ciMtana na karavuM, duHkhane yAda karavAthI, tenI ciMtA karavIthI e ochuM thatuM nathI. ulTa atyaMta vadhI jAya che. -sUropaniSad 5. zRgAlo'pi vane karNa !, zazaiH parivRto vsn| manyate siMhamAtmAnaM, yAvata siMhaM na pazyati / / 8-39-28 // he karNa ! vanamAM sasalAothI parikarita ziyALa paNa potAne siMha ja mAne che, paNa tenI A bhramaNA tyAM sudhI ja Take che, ke jyAM sudhI tene siMhanA darzana na thAya. mA divA priyo avatArU-rU93-78AA je abhimAna choDI de, e bIjAne priya thAya che. zreSTho hi paNDitaH zatru * 2 mitramAdita II12-138-4ddA buddhizALI zatru zreSTha che, paNa buddha mitra zreSTha nathI. yatra sUktaM duruktaM ca, samaM thAnaghusUdana ! na tatra pralapet prAjJo, varthiva gAyanaHll-12-13 / he madhusUdana ! jyAM kaheluM subhASita ane durbhASita sarakhuM ja hoya. (zrotA avizeSajJa hovAthI tene hitakArI vacanonI paNa kAMI kiMmata na hoya) tyAM prAjJa puruSe kAMI na kahevuM joIe. jema saMgItakAra badhirajano pAse mauna rAkhe che, ema evA loko pAse mauna rAkhavuM joIe. sarvo vimRzate jantuH, kRcchrastho dhrmdrshnm| padastho pihitaM dvAraM, pUranavajI paratA 2-32-16I badhA jIvo ApattinA samaye dharmadarzanano vicAra kare che, paNa je (rAjA vagere) padAruDha hoya tene mana jANe paralokamAM javAnA dvAra baMdha thaI gayA hoya che. yAdRzaH puruSasyAtmA, tAdRza samAvatA 3-1 jevo puruSano AtmA hoya, tevuM ja te bole che. (ucca AtmA hoya to ucca vacana bole, nIca AtmA hoya to nIca vacana bole.) sukhaM duHkhAntamAlasya, TArksa sughoDA 12-2-3rA je sukhanA aMte duHkha hoya te sukha ALasa karAve che ane je duHkhanA aMte sukha AvavAnuM hoya te duHkha dakSatAne arpaNa kare che. [19]
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM-sUktopaniSad - 33 * mahAbhArata -Gdhoga parva. nizcitya yaH prakramate, nAntarvasati krmnnH| avandhyakAlo vazyAtmA, sa vai paNDita ucyate / / 33-29 / / je nizcaya karIne AraMbha kare che, kAryamAM vacce aTavAI jato nathI (adhuruM mukato nathI), je samayane vyartha javA deto nathI ane je kaSAyo-Indriyono vijetA che, e paMDita kahevAya che. 34 -sUktopaniSad - zriyaM hyavinayo hanti, jarA ruupmivottmm||34-12|| jema uttama rU5ne ghaDapaNa haNI nAMkhe che ema avinaya lakSmIne hI nAMNe che. Rju pazyati yaH sarvaM, ckssussaa'nupibnniv| AsInamapi tUSNIka manurajyati taM prjaa||34-23|| je jANe AMkhothI anupAna karato hoya ema badhAne nikhAlasabhAve jue che. te maunapaNe beTho rahe to ya prajA tenI anurAgI thAya che. varapradAnaM rAjyaM ca, putrajanma ca bhaartH| zatrozca mokSaNaM kRcchrAt, - trINi caikaM ca tatsamam / / 33-72 / / varadAna ApavuM, rAjya ane putra janma A traNa eka bAju hoya ane bIjI bAju khune kaSTathI mukta karavo A eka vastu hoya to te bhArata ! e baMne bAju samAna thAya che. vAksaMyamo hi nRpate !, suduSkaratamo mtH| arthavacca vicitraM ca, na zakyaM bahu bhaassitm||34-76 / / rAjan ! vANIno saMyama suduSkaratama manAyo che. gaMbhIra, arthasabhara ane vaividhyapUrNa ghaNuM bolavuM e zakya nathI. mitaM bhuGkte saMvibhajyAzritebhyo, mitaM svapityamitaM karma kRtvA / dadAtyamitreSvapi yAcitaH san, tamAtmavantaM prajahatyanAH / / 33-123 / / je AzritomAM saMvibhAga karIne parimita jame che, aparimita kArya karIne parimita nidrA le che ane tenI pAse yAcanA karanAra guone paNa je dAna Ape che te AtmaguNonA svamine anartho chor3I hai che. abhyAvahati kalyANaM, vividhaM vAk subhaassitaa| saiva durbhASitA rAjan !, anarthAyopapadyate / / 34-77 / / he rAjana ! subhASita vayanA vividha kalyANane lAve che ane hubhASita (5612-101) vayana manartha mATe thAya che. [20]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 @sUktopaniSad - 37 vRttaM yatnena saMrakSed, vittameti ca yAti c| akSINo vittataH kSINo, vRttatastu hato htH||36-30|| ghana to Ave che ne jAya che. cAritrane yatnapUrvaka sAcavavuM joIe, ghanathI kSINa e akSINa ja che, paNa je cAritrathI haNAyo e kharekhara haNAyo che. -sUktopaniSad - zAntiM yogena vindati / / 36-52 / / buddhithI bhayane dUra kare che. tapathI mahAna vastunI prApti kare che. gurusevAthI jJAnanI ane yogathI zAntinI prApti kare che. pradhvaMsinI krUrasamAhitA zrI ma'duprauDhA gacchati putrpautraan||36-71|| krUratAthI meLavelI lakSmIno jaldIthI nAza thAya che. (tathA e lakSmI ja vinAza notaranArI thAya che.) je mRdutAthI saMcita karI hoya e putra, pautro sudhI jAya che. santApAd bhrazyate rUpaM, santApAd bhrazyate blm| santApAd bhrazyate jJAnaM, santApAd vyAdhimRcchati / / 36-44 / / saMtApathI rU5, baLa ane jJAna bhraSTa thAya che, ane saMtApathI roga thAya che. arthasiddhi parAmicchan, dharmamevAditazcaret / / 37-48 / / je parama arthasiddhine Icchato hoya, teNe prathamathI dharma ja karavo joIe. anavApyaM ca zokena, zarIraM copatApyate / amitrAzca prahRSyanti, mA sma zoke manaH kRthaaH||36-45|| zoka karavAthI te vastu maLI nathI jatI. zarIra upatApa pAme che. duzmano rAjI thAya che. mATe zokamAM mana na kara. anarthAH kSipramAyAnti, vAgduSTaM krodhanaM tthaa||38-35|| je vANInA (kaThoratAdi) doSothI duSTa hoya ane krodhazIla hoya tene zIgha anarthonI prApti thAya che. buddhyA bhayaM praNudati, __ tapasA vindate mht| guruzuzrUSayA jJAnaM, *bhagavadgItA . manaHprasAdaH saumyatvaM, maunmaatmvinigrhH| bhAvasaMzuddhirityetat, tapo maansmucyte|| [21]
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 @ sUktopaniSad .37 mananI prasannatA, saumyatA, mauna, Atmavinigraha ane bhAvasaMzuddhi A mAnasika tapa che. -sUktopaniSad svalpamapyasya dharmasya, trAyate mahato bhyaat| dharmano aMza paNa moTA bhayathI bacAve che. dhyAyato viSayAn puMsaH, snggstessuupjaayte| saGgAt saJjAyate kAmaH, kAmAta krodho'bhijaayte|| krodhAt bhavati sammohaH, sammohAt smRtivibhramaH / smRtibhraMzAd buddhinAzo, buddhibhraMzAt prnnshyti|| viSayonuM dhyAna karanAra puruSane temAM saMga (Asakti) thAya che. saMgathI kAma lAge che. kAmathI krodha utpanna thAya che. krodhathI sammoha thAya che. sammohathI smRtivibhrama thAya che. smRtibhraMzathI buddhino nAza thAya che ane buddhinA nAzathI vinAza pAme che. yathaidhAMsi samiddho'gni bhasmasAt kurute'rjuna ! / jJAnAgniH sarvakarmANi, bhasmasAt kurute tthaa|| he arjuna ! jema prabaLa agni IMdhaNone bhasmasAt kare che. tema jJAnAgni sarva karmone bhasmasAt kare che. na hi jJAnena sadRzaM, pavitramiha vidyte| tatsvayaM yogasaMsiddhaH, kAlenAtmani vindati / / jJAna samAna pavitra bIjuM kAMI ja nathI. tene kALaparipAkathI yogasaMsiddha AtmA pote ja potAnA AtmAmAM prApta kare che. yA nizA sarvabhUtAnAM, ___ tasyAM jAgati sNymii| yasyAM jAgarti bhUtAni, sA nizA pazyato muneH| sarva jIvonI je nizA che, temAM saMyamI jAge che.(je viSayamAM jIvo niSkriya che temAM saMyamI sakriya che.) ane jemAM jIvo jAgRta cha, gRta bhuninI rAta che. tbuddhystdaatmaanstnnisstthaasttpraaynnaaH| gacchantyapunarAvRttiM, jJAnaniSUtakalmaSAH / / mAtra paramAtmAmAM buddhine pratiSThita karanArA, paramAtmAmaya banI janArA, paramAtmAmAM ekaniSTha ane paramAtmAmAM ja parAyaNa bane evA AtmAo jJAna vaDe pApone khaMkherIne apunarAvRtti padane pAmecha. [22]
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ @sUktopaniSad - + 39 Atmaiva hyAtmano bandhu rAtmaiva ripuraatmnH|| zubha yogomAM pravRtta AtmA ja AtmAno baMdhu che ane azubha yogomAM pravRtta AtmA ja AtmAno zatru che. 40 -sUktopaniSad jo koI atyaMta durAcArI paNa, badhuM choDIne mane bhaje to ene sajjana ja mAnavo. kAraNa ke e samyaka pravRtta thayo che. te jaldIthI dharmAtmA bane che ane zAzvata zAMti pAme che. kaujoya ! barAbara samajI le ke mAro bhakta vinAza pAmato nathI. priyo hi jJAnino'tyartha mahaM sa ca mama priyH|| jJAnIne huM, atyaMta priya chuM ane te mane priya che. yasmAnnodvijate loko, lokAnnodvijate ca yH| harSAmarSabhayodvegai mukto yaH sa ca me priyH|| jenAthI loko udvega pAmatA nathI ane je lokothI udvega pAmato nathI, je harSa, krodha, bhaya ane udvegathI mukta che, te mane priya che. yaM yaM vA'pi smaran bhAvaM, tyajatyante klevrm| taM tameveti kaunteya !, sadA tdbhaavbhaavitH|| he kauntaya ! je je bhAvanuM smaraNa karatAM aMte zarIrane choDe che, te bhAvathI sadA bhAvita evo AtmA te te bhAvane ja paralokamAM pAme che. * yA'ya nIti Ever . maune ca kalaho nAsti, nAsti jAgarite bhym| mauna rAkhavAthI kalaha nathI thato ane jAgRta rahevAthI bhaya nathI raheto. api cetsudurAcAro, bhajate mAmananyabhAk / sAdhureva sa mantavyaH, samyag vyavasthito hi sH|| kSipraM bhavati dharmAtmA, zazvacchAntiM nigcchti| kaunteya ! pratijAnIhi, na me bhaktaH prnnshyti|| dAridrayanAzanaM dAnaM, zIlaM durgtinaashnm| dAnathI dAridrayano nAza thAya che ane zIlathI durgatino nAza thAya che. [23]
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 41 42 stayAM @sUktopaniSadtRNaM brahmavidaH svarga stRNaM zUrasya jiivitm| jitAkSasya tRNaM nArI, niHspRhasya tRNaM jgt| brahAjJa mATe svarga tRNa samAna che. zUravIrane mana jIvita tRNa samAna che. jitendriyane mana nArI tRNasamAna che ane niHspRhane mana jagata ja tRNa samAna che. -sUktopaniSad lubdhAnAM yAcakaH zatru mUrkhANAM bodhako ripuH| ristrINAM patiH zatru zcaurANAM candramA ripuH|| lobhIone yAcaka zatru lAge che. mUrkhAone pratibodhaka zatru lAge che. jAranI upapatnIne (vyabhicAriNIne) potAno pati tra lAge che. corone caMdramAM zatru lAge che. svahastagrathitA mAlA, svhstghRssttcndnm| svahastalikhitaM stotraM, zakrasyApi zriyaM hret|| potAnA hAthe ja potAnA mATe guMthelI mALA, potAnA hAthe ja potAnA mATe ghareluM candana ane potAnA hAthe ja potAnI prazaMsA karatA stotranuM lekhana, e kArya Indra kare to tenI paNa zobhA jatI aho bata vicitrANi, caritAni mahAtmanAm / lakSmI tRNAya manyante, tadbhAreNa namanti ca / / mahApuruSonA caritro keTalA vicitra che ! lakSmIne tRNa samAna mAne che ane tenA bhArathI name che. (saMpatti maLe tema vadhu namra thatA gAya che.) rahe che. dRSTipUtaM nyasetpAdaM, vastrapUtaM pibejjlm| zAstrapUtaM vadedvAkyaM, manaHpUtaM samAcaret / / dRSTithI pAvana karelI jagyAe paga mukavo joIe. (nIce joyA vinA na cAlavuM joIe) vastrathI gALeluM pANI pIvuM joIe. zArAthI sammata evuM vAkya bolavuM joIe ane manathI pavitra tarIke svIkArAya evuM kArya karavuM joIe. dehAbhimAne galite, jJAnena prmaatmnH| yatra yatra mano yAti, tatra tatra smaadhyH|| paramAtmAnA jJAnathI 'huM deha chuM,' AvuM abhimAna gaLI jAya, pachI jyAM jyAM mana jAya tyAM tyAM samAdhio ja prApta thAya che. [24] parastutaguNo yastu, nirguNo'pi gunniibhvet|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ @sUktopaniSad - indro'pi laghutAM yAti, svayaM prkhyaapitairgunnaiH|| jenA guNanI bIjA dvArA stuti karAya e vAstavamAM nirguNa hoya to ya guNavAna jevuM sanmAna pAme che, paNa je pote ja potAnA guNa gAya e Indra hoya to ya laghutA pAme che. 44 - -sUktopaniSad - stRSNA na kSINA vayameva kssiinnaaH|| bhoga nathI bhogavAyA, ame ja bhogavAI gayA, tapa nathI tayo, ame pote ja tapI gayA. kALa pasAra nathI thayo, ame pote ja pasAra thayA. tRSNA kSINa na thaI, ame pote ja kSINa thayA. AhAranidrAbhayamaithunAni, samAni caitAni nRNAM pazUnAm / jJAnaM narANAmadhiko vizeSo, jJAnena hInAH pazubhiH smaanaaH|| AhAra, nidrA, bhaya ane maithuna to manuSyone ane pazuone samAna ja hoya che. jJAna e manuSyonI adhika vizeSatA che. mATe je jJAnathI rahita che e pazuonI samAna che. ratnairmahAhaistutuSurna devA, na bhejire bhImaviSeNa bhItim / sudhAM vinA na prayayurvirAma, na nizcitArthAdviramanti dhiiraaH|| devo mahAmUlyavAna ratnothI saMtoSa na pAmyA ane bhayaMkara viSathI bhaya paNa na pAmyA. amRtanI prApti na thaI tyAM sudhI samudramaMthana karatA aTakyA nahIM. ghIrapuruSo nizcita arthathI virAma pAmatA nathI. * mahasubhASito. paricaritavyAH santo, __yadyapi kathayanti te na upadezam / yAsteSAM svairakathAH, tA eva bhavanti zAstrANi / / saMto upadeza na Ape to paNa temanA paDakhA sevavA joIe. teo je svataMtrapaNe vacano kahe e ja zAstro banI jAya che. zrotraM zrutenaiva na kuNDalena, dAnena pANirna tu kaGkaNena / vibhAti kAyaH karuNAparANAM, paropakArairna tu cndnen|| karNa dharmazravaNathI zobhe che. kuMDalathI nahIM. hasta dAnathI zobhe che. kaMkaNathI nahIM. karuNAparAyaNa puruSonuM zarIra paropakArathI zobhe cha. yaMhananA vinalepanathI nahIM. bhogA na bhuktA vayameva bhuktA stapo na taptaM vayameva tptaaH| kAlo na yAto vayameva yAtA [25] karthitasyApi hi dhairyavRtte na zakyate dhairyaguNaH prmaattuNm| adhomukhasyApi tanUnapAto,
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ -sUktopaniSad nAdhaH zikhA yAti kadAcideva / / dhIrajapUrNa vRttivALAnI kadarthanA karAya to paNa tenA pairyaguNano nAza karavo saMbhavita nathI. agni adhomukha hoya, to paNa tenI zikhA kyAreya nIce nathI ja jatI. 46 -sUronA 5 sajjanone koNe ApyuM che ? (sajjanomAM naisargikarUpe A guNo AtmasAt thayAM hoya che.) ajJaH sukhamArAdhyA, sukhataramArAdhyate vishessjnyH| jJAnalavadurvidagdhaM, brahmApi naraM na raJjayati / / ajJane sukhethI prasanna karI zakAya che. vizeSajJane vadhu sukhethI prasanna karI zakAya che, paNa je thoDA jJAnathI potAne vidvadvarya mAnI le che e manuSyane to brahmA paNa khuza karI zakatA nathI. pradAnaM pracchannaM, gRhamupagate sambhramavidhiH, priyaM kRtvA maunaM, sadasi kathanaM caapyupkRteH| anutseko lakSmyA, nirabhibhavasArA parakathA, zrute cAsantoSaH, kathamanabhijAte nivasati / / gupta rIte dAna ApavuM, ghare koI Ave tyAre umaLako batAvavo, bIjAnuM priya karIne mauna rahevuM (tenI jAherAta na karavI), sabhAmAM bIjAe potAnA para karelA upakArane kahevo. lakSmIthI garva na karavo. bIjAnI vAta karatA paribhava-niMdA vagere na karavA ane gharmazravaNamAM saMtoSa na rAkhavo. A badhA guNo akulInamAM kevI rIte rahe ? arthAt prakRtisuMdara kulIna vyaktimAM ja A guNo saMbhavita che. manasvI kAryArthI, gaNayati na duHkhaM na ca sukham / kAryano arthI manasvI puruSa duHkha-sukhane gaNakArato nathI. priyA nyAyyA vRtti-malinamasubhaGge'pyasukara masanto nAbhyarthyAH, suhRdapi na yAcyA kRzadhanaH / vipadyuccaiH sthairya, padamanuvidheyaM ca mahatAM, satAM kenoddiSTaM, viSamamasidhArAvratamidam / / lokapriya ane nyAyapUrNa vRtti, prANa jAya to ya pApa karavAmAM asAmarthya, durjanone prArthanA na karavI, mitra paNa garIba hoya to tenI pAse yAcanA na karavI, vipattimAM paNa ucca vRtti rAkhavI, mahApuruSonA pagale javuM, A viSama talavAranI dhAra jevuM vrata avazyaM yAtArazcirataramuSitvA'pi viSayA, viyoge ko bhedastyajati na jano yatsvayamamUn / vrajantaH svAtantryAdatulaparitApAya manasaH, / svayaM tyaktA hyete zamasukhamanantaM vidadhati / / viSayo lAMbo samaya rahIne paNa avazyapaNe jatAM ja rahevAnA che, to viyogamAM kayo bheda che ? ke mANasa pote ja temane choDI deto nathI. svataMtrapaNe jatA viSayo atula mAnasika paritApa upajAve che, ane svayaM tyAga karelA viSayo anaMta prazamasukhanA kAraNa bane che. [26]
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 -sUktopaniSad yAnti nyAyapravRttasya, tiryaJco'pi shaaytaam| apanthAnaM tu gacchantaM, sodaro'pi vimuJcati / / je nyAyapravRtta hoya, tene tiryaco paNa sahAya kare che ane je unmArge jAya ene sago bhAI paNa choDI de che. @ sUktopaniSad . 47 kSAntaM na kSamayA gRhocitasukhaM, tyaktaM na santoSataH, soDhA duHsahazItavAtatapanAH, klezAnna taptaM tpH| dhyAtaM vittamaharnizaM niyamita prANairna zambhoH padaM, tattatkarma kRtaM yadeva munibhi staistaiH phlairvnycitaaH|| sahana karyuM paNa kSamAthI nahIM. gRhocita sukha choDyuM paNa saMtoSathI nahIM. kAyaklezathI du:saha ThaMDA pavano ne sUrajane sahana karyA, paNa tapa na tapyuM. divasa-rAta saMpattinuM dhyAna karyuM, paNa prona niyamita- me rIne zivapaEk dhyAna na yu. hAya... re munioe karyuM, te te kArya ame paNa karyuM, paNa tenA te te mahAna phaLothI ame vaMcita thaI gayAM. udIrito'rthaH pazunA'pi gRhyate, hayAzca nAgAzca vahanti pnndditaaH| anuktamapyUhati paNDito janA, paregitajJAnaphalA hi buddhyH|| kahelo artha to pazuo paNa samaje che. ghoDAo ane hAthIo paNa nipuNa thaIne javAbadArI vahana kare che, paMDita jana nahIM kaheluM paNa samajI jAya che. bIjAnA IMgita parathI jJAna thaI jAya che e ja buddhinuM vAstavika phaLa che. * nyAya sAhasI . svAminAM nindanaM zrutvA, ye na yAnti tvraanvitaaH| sthAnAntaramapratiSThAH, te'pi syuH paapyonyH|| jeo svAmionI niMdA sAMbhaLIne tyAMthI tarata ja jatA rahetA nathI teo kyAMya pratiSThA pAmatA nathI, ane pApIo je gatimAM janma le tyAM janma le che. sAmRtaiH pANibhiH ghnanti, guravo na vissokssitaiH| lAlanAzrayiNo doSA stADanAzrayiNo gunnaaH|| guruo amRtamaya hAthothI mAre che, viSabharyA hAthothI nahIM. lADa laDAvavAmAM doSo che ane mAra mAravAmAM guNo che. __[27]
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Spo OM-sUktopaniSad - nItivAkyAmRtam * adAtuH priyAlApo'nyatra lAbhasyAntarAyaH / / 1-21 / / nahIM ApanAranuM mIThuM vacana bIje lAbha thato hoya temAM aMtarAyabhUta bane che. -sUmniSad sa khalu sukhI, yo'mutra sukhA virodhena sukhamanubhavati / / 1-49 / / sukhI te che, je paralokanA sukhane aviroghI evuM sukha anubhave che. dehakhedAvahameva jJAnaM vayananAtharatA-21T je svayaM AcaraNa nathI karato enuM jJAna zarIramAM kheda karanAranuM ja che. kadaryasyArthasaGgraho rAjadAyAdataskarA NAmanyatamasya nidhiH| kaMjUsano dhana saMgraha rAjA, bhAgIdAra, ane coromAMthI ko'kano nidhi che. ya utpannaH punIte vaMzaM sa putraH / / 3-10 // je utpatti pAmIne vaMzane pAvana kare e putra che. dharmAya nityamajAgratA matmivizvanaM matA-rUA jeo dharma mATe nitya jAgRta nathI rahetA teono AtmA chetarAya che. na hyajJAnino'nyaH pazurasti / / 3-30 // ajJAnI sivAya bIju koI pazu nathI. dharmaphalamanubhavato'pyadharmAnuSThAna manAtmajJasya / / 1-37 / / anAtmajJa jIva dharmanA mIThA phaLane anubhavato hovA chatAM adharmAcaraNa kare che. varamajJAnaM nAziSTajanasevayA vidyaa||3-60|| ajJAna sAruM paNa aziSTa jananI sevAthI vidyA nahIM. tainAmRtana patrAti vikasaMsaffiArU-63 . te amRtathI saryu, ke jemAM viSasaMsarga che. dharmAtikramAllabdhaM pare'nubhavanti, svayaM tu pApasya bhAjanam, siMha sivvasthatA.1-46o. dharmanA ullaMghanathI maLelI vastuno bIjA upabhoga kare che. ane pote pApanuM bhAjana bane che. jema ke hAthInA vadhathI siMha. [28] tad duHkhamapi na duHkham yatra na saGklizyate manaH / / 6-18 / / jyAM mana saMkliSTa thatuM nathI, te duHkha paNa duHkha nathI.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9 hasUniSa - vipattA uttamaitrIda-44 durjananI maitrInuM pariNAma Apatti che. -sUaonika sa khalu pratyakSaM daivama, yasya parasvairthiva parastrIpu niHspRdaM ceta: 10-112 aa jenA manamAM paradhana ane parastrI mATe koI spRhA nathI, e pratyakSa deva che. maratto trIju vizvAsaETdra-4thI strIomAM vizvAsa rAkhavAnuM pariNAma maraNa che. akulIneSu nAstyapavAdAd bhym| akulInone apayazano bhaya hoto nathI. na mahatApyupakAreNa cittasya tathAnurAgaH, yathAlpenApyapakAreNa virAgo bhavati / / 10-115 // moTA upakArathI paNa cittamAM evo anurAga nathI thato jeTalo alpa paNa apakArathI virAga thAya che. (bIjA parathI mana utarI jAya che.) kAlAtikramAnnakhacchedyamapi kArya mati kuTIracchedyamao vATI10-64o. kALane oLaMgI javAthI nakhathI chedanIya evuM kArya paNa kuhADAthI chedanIya ke achaMdanIya banI jAya che. kSIravRkSavat phalasampAdaka eva mahatAmAlApaH / / 10-131 / / mahApuruSonuM vacana kSIravRkSanI jema phaLa ApanAruM ja thAya che. tAvat sarvo'pi zuciniHspRho vA, yAvanna paravarastrIdarzanamarthAgamo vaa||10-107|| tyAM sudhI badhA pavitra ke niHspRha hoya che ke jyAM sudhI bIjAnI suMdara strInuM darzana ke dhanaprApti na thAya. atikrodhanasya prabhutvamagnI patitaM navamava zatathA vizAtA10-131TI je atikoghI hoya, tenuM svAmitva agnimAM paDelA lavaNanI jema zatadhA vizIrNa thaI jAya che. artheSUpabhogarahitAstaravo'pi sAbhilASAH, viM punarmanuSyaH ? 10-110|| upabhogarahita evA vRkSone paNa ghananI tRSNA hoya che, to manuSyonI to zuM vAta karavI ? (parigrahanI tIvra saMjJAthI vRkSo jamInamAM dATelA nidhine potAnA mULiyAothI DhAMkI de che.) sarvAn guNAn nihantyanucitajJaH / / 10-136 / / je ucitajJa nathI, e sarva guNone haNI nAMkhe che. (aucityane nahIM jANanAra potAnAmAM je guNo hoya tene ya gumAvI de che. e guNone ya doSarUpa banAvI de che.) [29]
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ che. tUropaniSad - 3 gurujanaroSe'nuttaradAnamabhyupapattizcauSadham / / 11-11 // gurujana kupita thAya, tyAre khulAso-bacAva na karavo, sAme javAba na Apavo ane temanI vAtano svIkAra karavo, bhUla kabUlI levI e temanA gussAne zAMta karavAno upAya che. cha4 - -sUropaniSad 5. mAtRpitRbhyAM manasA'pyavamanyamAneSvabhi mukhA api zriyo vimukhIbhavanti / / 24-77 / / manathI paNa mAtA-pitAnI avajJA karAya to abhimukha lakSmIo paNa vimukha thaI jAya che. tarucchedena phalopabhogaH sakRdeva / / 16-24 / / vRkSane chedavAthI phaLano upabhoga mAtra eka vAra ja thaI zake che. jalacarasyeva tatsnAnaM yatra na santi hevamurutharmopAsanAnAAra-2ddA jyAM deva-guru ane dharmanI upAsanAo nathI, te snAna jalacara prANInA snAna jevuM che. vAkpAruSyaM zastrapAtAdapi viziSyate / / 16-27 / / vANInI kaThoratA zApAta karatA paNa vadhu ghAtaka nIvaDe che. devagurudharmarahite puMsi nAsti sampratyayaH / / 25-65 / / deva-guru-dharmarahita puruSano vizvAsa na thaI zake. iyamuccadhiyAmalaukikI, ___ mahatI kA'pi ktthorcitttaa| upakRtya bhavanti niHspRhAH, parataH pratyupakArabhIravaH / / A uccamativALA puruSonI koI moTI kaThoravRtti che ke jethI teo koInA para upakAra karIne, niHspRhatA ne dhAraNa kare che ane rakhe ne e pratyupakAra kare evA bhayathI bhayabhIta bane che. jananyA api parastriyA saha rahasi na tiSThet / / 25-79 / / mAtA evI paNa parastrI sAthe ekAMtamAM na rahevuM. atikruddho'pi na mAnyamatikrAmedavamanyeta vA / / 25-80 / / khUba krodhe bharAyo hoya to paNa mAnanIyane oLaMgavA nahIM ane temanI avajJA na karavI. sampadIva vipadyapi medyati snihyatIti mitram / / 23-1 / / saMpattinI jema vipattimAM paNa sneha kare te mitra. paramAtmanA samIkurvan na kasyApi bhavati dvessyH||25-91|| je bIjAne paramAtmA samAna mAne, e koIne paNa dveSapAtra thato nathI. athavA to je pAne-bIjAne potAnI samAna mAne te koIne paNa dveSapajha thato nathI. cittavavRttanavaSayAra4-rUT cittavikRtino koI aviSaya nathI. (jevo tevo viSaya paNa cittamAM vikAra jagADavAnuM sAmarthya dharAve che.) [30]
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ che che. tUropaniSadpraadhiinessvrthessu svotkarSasambhAvanaM mandamatInAm / / 26-10 / / je parAdhIna vastuomAM potAno utkarSa mAne e maMdamati che. -sUaonika upakRtya mUkabhAvo'bhijAtAnAm / / 27-25 / / bIjA para upakAra karIne mauna rahe te kulIna che. apUrveSu priyapUrva sambhASaNaM vyutAnAM bhinArada-rUkA aparicita vyaktionI sAthe paNa mIThA vacanathI vArtAlApa karavo, e svargathI avatarelA jIvonuM oLakhacihna che. tat pANDityaM yatra jAtivayovidyocitamanuSThAnam / / 27-57 / / jyAM jAti, vaya ane vidhAne ucita anuSThAna che te pAMDitya che. taccAturyaM yatparaprItyA svakAryasAdhanam / / 27-58 / / je bIjAnI prItipUrvaka potAnuM kArya siddha karavuM te cAturya che. na te mRtA yeSAmihAsti zAzvatI dIrtidAra6-32A jemanI ahIM zAzvatI kIrti che, teo maraNa nathI pAmyA. tatsaujanyaM vAgmitA ca, yatra nAsti parodvegaH / / 27-60 / / jyAM bIjAne udvega na thAya te saujanya ane vayasvitA (kuzaLa vaktApaNuM che.) AtmasambhAvanaH pareSAmasahanazca bhRtyaH bahuparijanamapi svAminamekAkIkaroti / / 26-40 / / abhimAnI ane bIjAne sahana nahI karanAro sevaka ghaNA parijanavALA evA paNa potAnA svAmine ekalo karI de che. yasya yAvAn parigrahaH, taM tAvAneva santApayati / / 27-47 / / jeno jeTalo parigraha hoya, e teTalo ja tene saMtApa Ape che. svavAnta iva svadatte nAmanAthaM suryAtAAra-24nA potAnI ulTI (vamana karela vastu) ne ArogavAnI IcchA jema nathI karAtI, tema pote bIjAne dAna karyuM hoya, te vastu pAchI levAnI IcchA na karavI joIe. gaje gardabhe ca rAjarajakayoH sana paNa vittAmAra:IIra7-48AA rAjAne hAthI mATe ane ghoLIne gadheDA mATe ciMtAno bojo sarakho ja hoya che. [31]
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM-sUktopaniSad - to * samAdhitaMtra * deheSvAtmadhiyA jAtAH, putrAmAvavizvanA: sampattimAtmanastAbhi catte dA ta nA14nA zarIramAM AtmabuddhithI A mAro putra, A mArI patnI vagerenI kalAnA thaI che. ane e kalAnAothI jagata potAnI saMpatti mAne che, kharekhara, jagata mohanA prahArothI haNAyeluM che. 8 * -sUeonaSat che. yatparaiH pratipAdyo'haM, yatparAn prtipaadye| unmattaceSTitaM tanme, yadaM nirvivavava III bIjA je mArI sAthe vAta kare che, ane huM bIjA sAthe vAta karuM chuM, te mArI unmatta jevI ceSTA che, kAraNa ke huM to nirvikalpaka chuM. (zuddha AtmasvarUpamAM vikalpa paNa saMbhavita nathI, to vAta karavAno to kyAM avakAza rahyo ?). mUlaM saMsAraduHkhasya, deha evaatmdhiisttH| tyaktvainAM pravizedanta bhirvyaapRtendriyH||15|| zarIramAM Atmabuddhi e ja saMsAraduHkhanuM mULa che. mATe teno tyAga karIne bAhaviSayomAM IndriyonA vyApArano tyAga karIne aMdara praveza karavo joIe. yadagrAhyaM na gRhNAti, gRhItaM nApi munycti| jAnAti sarvathA sarvaM, tatvasaMvedananArA je agrAhya evA paudgalika bhAvanuM grahaNa nathI karatuM ane gRhIta evA jJAnAdi bhAvane choDatuM nathI, sarvathA sarva vastu jANe che, tevuM mAtra svayaM anubhavavA yogya evuM mAruM svarUpa che. yanmayA dRzyate rUpaM, tanna nAnAni sarvathAmAM jAnanna dRzyate rUpaM, tataH vena trivIcanA18. mane je rUpa dekhAya che te sarvathA jANatuM ja nathI. (kAraNa ke te paudgalika hovAthI jaDa che.) ane je rUpa jANe che, te dekhAtuM ja nathI.(kAraNa ke jJAtAsvarUpa AtmA atIndriya che.) to pachI huM konI sAthe vAta karuM ? utpannapuruSabhrAntaH, sthANau yadvadviceSTitam / tadvanme ceSTitaM pUrva, dehadhyAtmavizvanA tArA jene jhADanA ThUMThAmAM 'A koI puruSa che' evI bhrAnti utpanna thaI che, te jema vicitra ceSTA kare che. ema zarIra vageremAM 'A AtmA che" evI bhrAntithI meM paNa pUrve vicitra ceSTA karI che. [32]
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ @sUktopaniSad - -. 79 yathAsau ceSTate sthANI, nivRtte purussaagrhe| tathAceSTo'smi dehAdau, vinivRttAtmavibhramaH / / 22 // 'A puruSa che' evo Agraha chUTI javAthI e TUMkA pratye jema yathocita ceSTA kare che. tema zarIra vageremAM 'A huM chuM" evI bhrAnti chUTI javAthI huM yathocita ceSTA karuM chuM. -sUktopaniSad pracyAvya viSayebhyo'haM, mAM mayaiva mayi sthitm| bodhAtmAnaM prapanno'smi, paramAnandanirvRtam / / 3 / / huM viSayomAMthI mArI jAtane choDAvIne mArA vaDe ja mArAmAM rahelA paramAnaMdamaya evA jJAnasvarUpano svIkAra karIne rahelo chuM. kSIyante'traiva rAgAdyA stattvato mAM prpshytH| bodhAtmAnaM tataH kazcin, na me zatrurna ca priyaH / / 25 / / paramArthathI jJAnasvarUpa evA mane jonArA mArA AtmAnA rAgAdi doSo ahIM ja kSaya pAme che. tethI koI mAro stra nathI ke koI mAro priya nathI. rAgadveSAdikaklaulai ralolaM ynmnojlm| sa pazyatyAtmanastattvaM, sa tattvaM netaro janaH / / 35 / / rAga-dveSa AdinA kallolothI jenuM manarUpI jaLa alola che. (caMcaLa nathI), te AtmAnA svarUpane jue che. te AtmA ja zuddhasvarUpa che, bIjuM koI nahIM. mUDhAtmA yatra vizvasta stato nAnyad bhyaaspdm| yato bhItastato nAnya dabhayasthAnamAtmanaH / / 29 / / mUDha jIva je patnI, putra, saMpatti vagere viSe vizvasta che (A badhuM mArA sukha mATe che evo vizvAsa dharAve che) tenA sivAya koI ja bhayasthAna nathI. (samagra vizvamAM te ja tenA mATe bhayAnaka che.) ane te mUDha jIva je tAraka tattvothI gabharAya che tenA sivAya koI AtmAnuM abhayasthAna nathI. apamAnAdayastasya, vikSepo yasya cetsH| nApamAnAdayastasya, na kSepo yasya cetasaH / / 38 / / jenA cittano vikSepa che, tene apamAna vagere lAge che. paNa jenA citano vikSepa nathI tene apamAna vagere kazuM lAgatuM nathI. [33] paratrAhammatiH svasmA ccyuto bdhnaatysNshym| svasminnahammatizcyutvA,
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUropaniSad - dara parasmAnmucyate budhH||43|| je potAnAthI chUTI jAya che, e pa>> ahamati (potAne) bAMdhe che (bIjAmAM 'A huM chuM." evuM mAne che.) e AzaMkita che ane je parathI chUTI jAya che e svamAM ja ahaMmati bAMdhe che. (potAnAmAM ja 'A huM chuM' ema mAne che.) ane e prabuddha AtmA saMsArathI mukta thAya che. -sUropaniSad 5. tat brUyAt tat parAn pRcchet, tadiccheta tatparo bhvet| yenAvidyAmayaM rUpaM, vajyA vidyArtha vranetAAlarUTI te ja bolavuM, te ja bIjAne pUchavuM, te ja IcchavuM ane temAM ja tatpara thavuM, ke jenAthI avidhAmaya rU5ne choDIne vidhAmaya rUpanI prApti thaI zake. acetanamidaM dRzya madRzyaM cetanaM ttH| kva ruSyAmi kva tRSyAmi, madhyastho'haM bhvaamytH||46|| je A dRzya (zarIrAdi) che e acetana che ane je cetana che te (AtmA) adezya che. have huM konA para roSa karuM ne konA para toSa karuM ? (jas para roSa-toSa karavAno koI artha nathI ane cetana to dekhAto ja nathI.) mATe huM madhyastha banI jAuM chuM. bahistuSyati mUDhAtmA, pihitjyotirntre| tuSyatyantaH prabuddhAtmA, divyavRttaRtu: T60 mUDha AtmAnI AMtarika jyoti AvRta thaI jAya che ane te bahirbhAvomAM AnaMda pAme che. jyAre prabuddhAtmA bAhya kautukothI vyAvRta thaIne AMtarajagatamAM ja saMtoSa pAme che. jagadehAtmadRSTInA, vizvArtha rameva rA svAtmanyevAtmadRSTInAM, va vizvAsa va vA rataH ?I46ll zarIramAM jene 'A huM chuM' evI dRSTi che, temane jagata vizvAsapAtra ane ramaNIya lAge che, paNa jene potAnA AtmAmAM ja A huM chuM" evI dRSTi che ene kyAM vizvAsa thAya ane kyAM rati thAya ? svabuddhyA yAvad gRhNIyAt, kAyavAkcetasAM trym| saMsArastAvadeteSAM, mevAkhyAne tu nivRti pAdarA jyAM sudhI zarIra, vANI ane cittanI tripuTInuM svabuddhithI grahaNa kare (zarIrAdi huM chuM tema mAne) tyAM sudhI teno saMsAra che ane e mArAthI bhinna che evo abhyAsa thAya tyAre mokSa thAya che. [34].
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 63 @sUktopaniSadjanebhyo vAk tataH spando, mnsshcittvibhrmaaH| bhavanti tasmAt saMsarga, janaryogI tatastyajet / / 72 / / lokasaMparkane kAraNe vacanoccAra thAya che. tenAthI spaMdana thAya che, tenAthI manamAM cittavibhramo thAya che. mATe yogIe lokasaMsargano tyAga karavo joIe. -sUktopaniSad-OM dRDhAtmabuddhirdehAdA vutpshynnaashmaatmnH| mitrAdibhirviyogaM ca, bibheti maraNAd bhRzam / / 76 / / jene zarIrAdi ja huM chuM evI dRDha mAnyatA che e potAnA nAza tathA mitrAdi sAthenA viyogane jue che ane maraNathI khUba Dare che. grAmo'raNyamiti dvedhA, nivAso'nAtmadarzinAm / dRSTAtmanAM nivAsastu, viviktAtmaiva nizcalaH / / 73 / / jemaNe Atmadarzana nathI karyuM, temane mana gAma ane jaMgala Ama be prakArano nivAsa che, paNa jemaNe Atmadarzana karyuM che, temane mana to zuddha ane nizcala AbhA, e eka ja nivAsa che. AtmanyevAtmadhIranyAM, zarIragatimAtmanaH / manyate nirbhayaM tyaktvA, vastraM vastrAntaragraham / / 77 / / jene AtmAmAM ja 'A huM chuM" evI mAnyatA che, te maraNane mAtra potAnI anya zarIra tarapha gati mAne che. maraNa samaye jANe eka vastra choDIne bIjuM vastra paherato hoya tema nirbhaya rahe che. dehAntaragate/jaM, dehe'sminnaatmbhaavnaa| bIjaM videhaniSpatte rAtmanyevAtmabhAvanA / / 74 / / zarIramAM 'A AtmA che' evI bhAvanA ja bIjA zarIramAM gati (paralokagamana) nuM kAraNa che. ane AtmAmAM ja 'A AtmA che' - mevI bhAvanA mazarI mavasthA-bhuttinuM 5rA che. vyavahAre suSupto yaH, sa jaagaaNtmgocre| jAgarti vyavahAre'smin, suSuptazcAtmagocare / / 78 / / je vyavahAramAM suSupta bane che te AtmAnA viSayamAM jAgRta bane che ane je AtmAnA viSayamAM suSupta bane che te vyavahAramAM jAgRta bane che. [35] pUrva dRSTAtmatattvasya, vibhaatyunmttvjjgt|
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ - che. tUropaniSad 6 svabhyastAtmadhiyA pazcAt, kASThapASANarUpavat / / 8 / / je pahelA AtmatatvanuM darzana kare, tene jagata unmatta jevuM lAge che ane pachI Atmamatino sAro abhyAsa thaI jAya pachI jagata kASTha ane pASANa jevuM lAge che. -sUropaniSad 5. suptonmattAdyavasthaiva, vizvanoDanAtmanAm vibhramo'kSINadoSasya, sarvAvasthA-zana gAurU II jemaNe Atmadarzana nathI karyuM temanI mAnyatA mujaba koI supta ke unmata hoya e ja vibhramayukta avasthA che, paNa jeNe Atmadarzana karyuM che emanI mAnyatA mujaba akSINadoSa (sadoSa) jIvanI sarva avasthAo vibhrama ja che. (duniyA je avasthAmAM DahApaNa mAne che, jAgRti mAne che, e paNa temanI dRSTimAM gAMDapaNa ane bebhAnI ja che.). yadantarjalpasaMpRkta mutprekssaajaalmaatmnH| mUlaM duHkhasya tannAze, ziSTamiSTaM paraM padam / / 85 / / je aMtarjalAthI saMparka pAmela evI AtmAnI vividha ubhekSAo che, (manamAM bolAtA vacano aMtarjA kahevAya. utapekSAo eTale kalpanAo) te duHkhanuM mULa che. teno nAza thAya eTale je bAkI rahe te ja abhivAMchita evuM paramapada che. liGgaM dehAzritaM dRSTaM, he vAtmano bhava: na mucyante bhavAttasmAt, te ye liGgakRtAgrahAH / / 87 // liMga e dehane Azrita che ane deha e ja AtmAno saMsAra che. mATe jeo liMgano Agraha rAkhe che (zvetAMbaradigaMbara/parivrAjakAdi ja mokSe jAya athavA puruSa ja mokSe jAya, strI nahIM, evo kadAgraha rAkhe che) teo saMsAramAMthI mukti pAmI zakatA nathI. svapne dRSTe vinaSTe'pi, na nAzo'sti ythaatmnH| tathA jAgaradRSTe'pi, vipakSavizeSata:/101T svapnamAM evuM dekhAya ke pote marI gayo, to paNa potAno nAza thato nathI, tema jAgRta avasthAmAM paNa pote mare che evuM dekhAya to ya AtmAno nAza thato nathI. kAraNa ke svapnAvasthA ane jAgRtAvasthA A baMnemAM viparyAya to sarakho ja che (jAgRtAvasthAmAM paNa potAnuM maraNa dekhAya che e bhrAnti ja che kAraNa ke AtmA amara hovAthI enuM maraNa thatuM ja nathI.) [36] aduHkhabhAvitaM jJAnaM, kSIne kuvasathI tasmAdyathAbalaM duHkhai
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUeopaniSad - - 6o rAtmAne bhAvapenzana:02 du:khone sahana karyA vinA sukumAratAthI je jJAna prApta karyuM hoya, te jJAnano duHkhonA sAnnidhyamAM kSaya thAya che. mATe munie potAnA baLane anusAre duHkhone sahana karavAno abhyAsa karavo joIe. -sUpopaniSad uga stapasi niratacittAH shaastrsngghaatmttaaH| guNamaNigaNayuktAH, sarvasaGkalpamuktAH, ___ kathamamRtavadhUTI-vallabhA na syurete ? / / 115 // jeo viSayasukhathI virakta thayA che, zuddha tattvamAM anurakta che, jemanuM cita tapamAM nirata che, jeo zAsanA samUhathI AnaMda pAme che, guNarUpI maNionA gaNathI yukta che ane sarva saMkalAvikalpothI mukta che, teo zivavadhUnA vallabha kema nahIM bane ? niyamasAra vRtti * parabrahmaNyanuSThAna niratAnAM mniissinnaam| antarairapyalaM jalpai dirgavaizva viM punaH ?pATalA je manISio parabrahma viSenA anuSThAnamAM magna che, emane aMtarja (manamAM bolAtA zabdothI paNa saryuM, to bAhya jalA vAtacItanI to vAta ja kyAM rahI ? (mAninI) atha nijaparamAnandaikapIyUSasAndraM, sphuritshjbodhaatmaanmaatmaanmaatmaa| nijazamamayavAbhirnirbharAnandabhaktyA, snapayatu bahubhiH kiM laukikAlApajAlaiH ? / / 113 / / potAnA paramAnaMdarUpI amRtathI palaLelA skurAyamAna sahajajJAnasvarUpa evA AtmAne AtmA svakIya prazamamaya jaLa vaDe atyaMta AnaMdanA prakArothI abhiSeka karyA kare. loko sAthe ghaNA lavArA karavAthI zuM ? bhedavijJAnataH siddhAH, siddhA re ni vedanA asyaivAbhAvato baddhAH, baddhA ye kila kecana / / uddhrnnm|| jeo paNa siddha thayA che, teo zarIrAdithI potAnA bhedanA jJAnathI ja siddha thayA che ane je koI paNa baMghAyA che teo bhedavijJAnanA abhAvathI ja baMdhAyA che. ko nAma vakti vidvAn, mama ca paradravyametadeva syAt / nijamahimAnaM jAnan, guruvarasimarthanAsakutA .188aaaa . koNa vidvAna evuM kahe che ke, "mAruM - paradravya" AvuM thaI zake (mAruM che to para kevI rIte ? ane para che to mAruM kevI rIte ? Ama A vAta paraspara viruddha che.) je gurunA caraNanAM samyam [37] viSayasukhaviraktAH zuddhatattvAnuraktA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ (oo -suuktopnissdarcanathI thayela AtmasvarUpano mahimA jANe te AvuM na ja kahI zaDe. -sUktopaniSad AtmapariNAmahiMsana hetutvAt sarvameva hiNsaitt| anRtavacanAdi kevala mudAhRtaM shissybodhaay||42|| hiMsA, asatya, corI, maithuna, parigraha A badhuM ja AtmapariNAmanI hiMsArUpa hovAthI hiMsA ja che, chatAM mAtra ziSyanA bodha mATe asatya vacana vagerethI viramaNa karavAno upadeza Apyo che. (mAlinI) atha mama paramAtmA zAzvataH kazcidekara, ___shjprmciccintaamnninityshuddhH| niravadhinijadivyajJAnadRgbhyAM samRddhaH, kimiha bahuvikalpairme phalaM bAhyabhAvaiH ? / / 138 / / zAzvata, advitIya, sahaja parama jJAnaciMtAmaNi, nitya zuddha, svakIya anaMta jJAna-darzanathI samRddha evo mArI aMtargata paramAtmA che. to pachI ghaNA vikalpovALA evA bAhyabhAvonuM mane zuM kAma che ? iyamekaiva samarthA, dharmasvaM me mayA samaM netum| satatamiti bhAvanIyA, pazcimasallekhanA bhaktyA / / 175 / / mArA dharma-dhanane mArI sAthe paralokamAM laI javA mATe A eka ja samartha che. ema satata bhaktithI pazcima saMlekhanAnuM (saMlekhanA vagere aMtima ArAdhanAnuM) paribhAvana karavuM joIe. yAvaccintA'sti jantUnAM, tAvad bhavati saMsRtiH / yathendhanasanAthasya, svAhAnAthasya vardhanam / / 246 / / jIvone jyAM sudhI ciMtA che tyAM sudhI saMsAra che. jema ke IMdhaNathI yukta evA agninI vRddhi thAya che. * puruSArthasidhyupAya . paradoSanigRhanamapi vidheyamupabRMhaNaguNArtham / / 27 / / upabRhaNA guNa mATe bIjAnA doSone TAMkavA paNa joIe. * tiyAnuprekSA . aNNoNNaM khajjaMtA, tiriyA pAvaMti dAruNaM dukkhaM / mAyA vi jattha bhakkhadi, ko aNNo tattha rkkhedi||4|| anyonyathI bhakSaNa karAtAM tiryaMco dAruNa duHkhane pAme che, jyAM svayaM mAtA paNa bhakSaNa kare, tyAM bIjuM koNa rakSaNa kare ? [38]
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 1 (02 @sUktopaniSad - sayaliTThavisayajoo, bahupuNNassa vi Na savvahA hoi| taM puNNaM pi Na kassa vi, savvaM jeNicchidaM lahadi / / 5 / / bahu puNyazALI hoya tene paNa sarvathA sakaLa vAMchita viSayono yoga thato nathI ane koInuM paNa evuM paNya paNa nathI ke jenAthI sarva Icchita vastu prApta karI zake. -sUktopaniSad pujjesu vi dosghnnsiilttN| veradharaNaM ca suiraM, tivvakasAyANa liMgANi / / 12 / / AtmaprazaMsA karavI, pUjyonA paNa doSo jovAno svabhAva ane cirakALa sudhI verabhAva rAkhavo e tIvra kaSAyonA cihno che. sArIriyadukkhAdo, mANasadukkhaM havei aipurN| mANasadukkhajudassa hi, visayA vi duhAvahA huNti||6|| zArIrika duHkha sahana karatA mAnasa duHkha ati pracura hoya che. je mAnasa duHkhathI yukta hoya tene viSayo paNa duHkhadAyI thAya che. uvasamaNo akkhANaM, uvavAso vaNNido samAseNa / tamhA bhuMjatA vi ya, jididiyA hoMti uvavAsA / / 439 / / Indriyono upazama e ja saMkSepathI upavAsa kahyo che. mATe jitendriya AtmAo khAvA chatAM paNa upavAsI hoya che. savvattha vi piyavayaNaM, duvvayaNe dujjaNe vi khamakaraNaM / savvasiM guNagahaNaM, maMdakasAyANa diTuMtA / / 91 / / badhA sAthe priya vacana bolavuM. koI kharAba vacana kahe che ane koI durjana hoya tene paNa sahana karI levuM. badhAnA guNa ja jovA e maMda kaSAyonA dRSTAMto che. .siddhAntasAra . bhavavAdhi titIrSanti, sadgurubhyo vinA'pi ye| jijIviSanti te mUDhA, nanyAyuHkarmavarjitAH / / 1-30 / / jeo sadgurunI vinA paNa saMsArasAgarane tarI javAnI IcchA kare che. teo AyuSyakarma vinA ja jIvavAnI IcchA kare che. vidyamAnaM mahAdoSaM, parakIyaM mhaadhiyH| prakAzayanti no jAtu, [39] appapasaMsaNakaraNaM,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ -sUktopaniSad - 03 svasiddhimupalipsavaH / / 1-83 / / potAnI siddhine prApta karavAnI IcchAvALA mahAmatio bIjAmAM rahelA moTA doSanuM paNa kadI prakAzana karatAM nathI. -sUronA 5 pramAdI AtmA pahelA pote ja potAnI hiMsA kare che. pachI bIjA jIvono vadha thAya ke na thAya, e bIjI vAta che. srAvi durgandhabIbhatsaM, ahiMsAdayo guNA yasmin paripAlyamAne bRMhantivRddhimupayAnti tad brahma / / 7-16 / / jene paripUrNapaNe pALavAthI ahiMsA vagere guNo vRddhi pAme tenuM nAma brahAcarya. rAmAkalevaraM mUDhAH, sevatte zunA phuvArU-7rU II satata azuci padArthonuM srAvaNa karatA, durgaghI, bIbhatsa, kIDAonA samUhathI khadabadatA evA strInA zarIrane mUDha jIvo kUtarAonI jema seve che. (kUtarA ja evI gaMdakInuM sevana kare.) yataH saMsArakAraNAdAtmano gopanaM mata sA niHll2-2A. jenA vaDe saMsAranA hetuthI AtmAnuM rakSaNa thAya te gupti. strINAmavayavAH sarve, dRSTimArgagatA api| brahmavratasya nAmApi, natti sAthopa lagAtArU-8ddA rurInA sarve avayavo dRSTigocara thAya to paNa sAdhunA paNa brahmacaryavratanA nAmane paNa haNI nAkhe che. (pachI enA brahmacaryanuM nAma mAtra paNa rahetuM nathI.) * meghadUta * moghA yAJcA varamadhiguNe nAthane navyavahAmAtAddA. adhamanI pAse yAcanA karIe ane ISTa vastu maLI jAya tenA karatAM guNAdhika pAse yAcanA karIe ane te niSphaLa jAya e bahetara che. * sarvArthasiddhi * svayamevAtmanA''tmAnaM, hinastyAtmA prmaadvaan| pUrva prANyantarANAM tu, pazcAt syAdvA na vA vdhH||7-13|| pratyuktaM hi praNayiSu satA mIpsitArthakriyaiva / / 120 / / sajjano snehIonI abhivAMchita vastu karI de e ja temano pratyutara hoya che. [40]
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sUktopaniSad - * zivapurArA RSabhasya caritraM hi, paramaM pAvanaM mahat / svayaM yazasyamAyuSyaM, zrotavyaM ca prayatnataH / / zrI RSamahevanuM yaritra parama pAvana che. mahAna che. svarga, yaza ane AyuSyanuM dAtAra che. tene prayatnathI sAMbhaLavuM joIe. * nAgapurArA * aSTaSaSTiSu tIrtheSu, yatpuNyaM kila yAtrayA / AdinAthasya devasya, darzanenApi tad bhavet / / aDasaTha tIrthomAM yAtrA karavAthI je puNya maLe te AdinAtha devanA darzanamAtrathI maLe che. kailAsa parvate ramye, 7.5 vRSabho'yaM jinezvaraH / cakAra svAvatAraM yaH, sarvajJaH sarvagaH zivaH / ramaNIya evA kailAsa parvatamAM sarvajJa, sarvagAmIjJAnayukta zivasvarUpI evA jemaNe potAno avatAra karyo hato (tyAM samosaryA hatAM) evA A vRSabha jinezvara che. [41] 76 * saMhapurANa * nAbheH putrazca RSabha, RSabhAd bharato'bhavat / tasya nAmnA tvidaM varSa. bhArataM ceti kIrtyate / / 1-2-37-57 / / nAbhinA putra RSabha thayA ane RSabhathI bharata thayA. jemanA nAmathI A deza bhArata kahevAya che. * viSNupurANa * himAdriM yasya vai varSaM, nAbherAsIn mhaatmnH| tasyarSabho'bhavatputro, marudevyAM mahAdyutiH / / 2-1-27 / / mahApuruSa evA je nAbhino deza himavaMta parvata sughI hato. temano marudevImAM mahAtejasvI RSabha nAmano putra thayo. * brahmAMDapurA * nAbhistvajanayatputraM, marudevyAM mhaadyutim| RSabhaM pArthivazreSThaM, - sUktopaniSad -3 sarvakSatrasya pUrvajam / / RSabhAd bharato jajJe vIraH putrazatAgrajaH / / 1-2-14 / / 59-60 / / nAbhie marudevImAM mahAtejasvI, rAjAomAM zreSTha, sarva kSatriyonA pUrvaja evA RSabhane janma Apyo ane RSabhathI vIra, putrazatanA agraja evA bharatano janma thayo.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUkopaniSad - iha hi ikSvAkukulavaMzodbhavena nAbhisutena marudevyA nandanena mahAdevena RSabheNa dazaprakAro dharmaH svayaM cIrNaH kevalajJAnalambhAtpravartitazca tretAyAmAdAviti / ahIM IzvAkukuLavaMzamAM utpanna thayelA nAbhinA putra, marudevInA naMdana mahAdeva evA RSabhe daza prakArano dharma svayaM Acaryo ane kevaLajJAnanI prAptithI svayaM tretA yugamAM pravartita karyo. * bhartRharikRtazataS * ( upajAti) yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM na cApi zIlaM na guNo na dharmaH / te martyaloke bhuvi bhArabhUtA, manuSyarUpeNa mRgAcaranti // remanI pAse vidyA, tapa, dhana, zIla, gurA mane dharma nayI teo martyalokamAM dharatI para bhAra samAna che. ane manuSyanA rUpe pazuo bhaTake che. ( upajAti) bhogA na bhuktA vayameva bhuktA stapo na taptaM vayameva taptAH / 66 kAlo na yAto vayameva yAtA stRSNA na jIrNA vayameva jIrNAH / / bhogo nathI bhogavAyA, ame pote ja bhogavAI gayAM. tapa nathI [ 42 ] kopaniSad tapyo, ame pote ja tapI gayA, kALa pasAra nathI thayo ame pote ja pasAra thayA. tRSNA gharaDI na thaI, ame pote ja gharaDA thaI gayAM. 78 (vasantatilakA) lAGgUlacAlanamadhazcaraNAvapAtaM, bhUmau nipatya vadanodaradarzanaM ca / zvA piNDadasya kurute gajapuGgavastu, dhIraM vilokapati cATuzate bhuke / / kUtaro roTalInA TukaDA mATe pUMchaDI paTapaTAve che, AgaLa paga Tekave che. jamIna para paDIne mukha ane udaranuM pradarzana karIne roTalIno TukaDo ApanAranI cApalusI kare che. jyAre zreSTha hAthI to bhojana ApavAmAM Ave tyAre ghIrapaNe joyA kare che ane pelo keTalAya bhAI-bApA kare tyAre bhojana kare che. (vasantatilakA) prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaiH, prArabhya vighnavihatA viramanti madhyAH / vighnaiH punaH punarapi pratihanyamAnAH, prArabdhamuttamajanA na parityajanti / / nIyajano vighnanA bhayathI zubha kAryano prAraMbha ja karatA nathI. madhyamajano prAraMbha karIne paNa vighnathI vighAta pAmIne aTakI jAya che. jyAre uttamajano vighno vaDe pharI pharI pratighAta pAmavA chatAM paNa prAraMbha karelA zubhakAryano tyAga karatA nathI.
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 79 80 -sUktopaniSad - kare, guNone pragaTa kare, ApattimAM paDelAno tyAga na kare ane avasare dhanAdi Ape te sAco mitra che ema saMto kahe che. OM-sUktopaniSad (vasantatilakA) nindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu, lakSmIH samAvizatu gacchatu vA yatheSTam / adyaiva vA maraNamastu yugAntare vA, nyAyyAtpathaH pravicalanti padaM na dhIrAH / / nItimAM nipuNajano niMdA kare ke stuti kare, saMpatti svataMtrapaNe Ave ke jAya, Aje ja maraNa thAya ke yugAntare thAya, paNa dhIrapuruSo nyAyamArgathI eka pagaluM paNa vicalita thatA nathI. (AryA) chinno'pi rohati taruH, kSINo'pyupacIyate punazcandraH / iti vimRzantaH santaH, santapyante na te vipadA / / vRkSa kApavA chatAM pharIthI uge che. candra kSINa thavA chatAM paNa pharIthI puSTi pAme che. Ama vicAratA sajjano ApattithI saMtApa pAmatA nathI. (upendravajrA) bhavanti namrAstaravaH phalodgamai navAmbubhirbhUmivilambino ghanAH / anuddhatAH satpuruSAH samRddhibhiH, svabhAva evaiSa paropakAriNAm // phaLo Ave eTale vRkSo namra bane che. navuM jaLa bharyuM hovAthI jaladharo gharatI tarapha vadhu name che. sajjano samRddhithI anuddhata bane che. kharekhara, paropakArIono A svabhAva ja che. (anuSTup) pAtito'pi karAghAtairutpatatyeva kandukA / prAyeNa sAdhuvRttAnA-masthAyinyo vipattayaH / / karAghAtathI pADyo hovA chatAM paNa daDo pharI UMce ja uchaLe che. jeo sadAcArI hoya che, (daDAnA pakSe samyapha vartuLAkAra hoya cha), monI vipatti dAMNo samaya rahatI thI. (vasantatilakA) pApAnivArayati yojayate hitAya, guhyaM ca gRhati guNAn prakaTIkaroti / ApadgataM ca na jahAti dadAti kAle, sanmitralakSaNamidaM pravadanti santaH / / je pApathI nivAraNa kare, hitakAryamAM joDe, gopanIyanuM gopana (zArdUlavikrIDitam) re re cAtaka ! sAvadhAnamanasA, mitra ! kSaNaM zrUyatAmambhodA bahavo hi santi gagane, sarve'pi naitAdRzAH / kecid vRSTibhirArdrayanti vasudhAM, garjanti kecid vRthA, yaM yaM pazyasi tasya tasya purato, mA brUhi dInaM vacaH / / re re cAtaka ! mArA mitra ! tuM jarA sAvadhAna manathI mArI vAta [43]
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUeopaniSad - sAMbhaLa. gaganamAM ghaNA vAdaLAo che, paNa te badhA sarakhA nathI. keTalAMka vRSTio vaDe vasuMdharAne AplAvita karI de che. ane keTalAka phogaTa garjanA ja kare che. mATe tuM je je vAdaLane jue, tenI tenI sAme dInavacana nA kahIza. -sUponiSad thai saujanyaM yadi kiM nijaiH ? svamahimA, yadyasti kiM maNDanaiH ?, sadvidyA yadi kiM dhanaiH ? apayazo, yadyasti kiM mRtyunA / / jo lobha che to bIjA durguNonuM zuM kAma che ? (A eka ja durguNa satyAnAza karavA mATe paryApta che.) jo pizunatA che to pAponuM zuM kAma che ? jo satya che, to tapanuM zuM kAma che ? jo mana pavitra che to tIrthanuM zuM kAma che ? jo saujanya che to sagAvhAlAonuM zuM kAma che ? jo nijamahimA che to zaNagAronuM zuM kAma che ? jo sadvighA che, to dhananuM zuM kAma che ? ane jo apayaza che, to mRtyunuM zuM kAma che ? | (anupuSa) calA lakSmIzcalAH prANAzcalaM jIvitayauvanam / calAcale ca saMsAre, dharma eko hi nizcalaH / / lakSmI caMcaLa che, prANo paNa caMcaLa che, jIvana ane yauvana paNa caMcaLa che. Akho saMsAra atyaMta caMcaLa che, temAM eka mAtra dharma ja nizcala che. (rivarint) yadA kiJcijjJo'haM dvipa iva madAndhaH samabhavaM tadA sarvajJo'smItyabhavadavaliptaM mama manaH / yadA kiJcitkiJcid budhajanasakAzAdavagataM tadA mUo'smIti jvara iva mado me vyapagataH / / jyAre huM ati alabhya jJAna dharAvato hato tyAre hAthInI jema madAbdha hato, 'huM sarvajJa chuM' evo mArA manamAM ahaMkAra hato. paNa jyAre vidvAna jana pAsethI thoDuM thoDuM zIkhyo, tyAre mane bhAna thayuM ke huM to mUrkha chuM. ane tethI tAvanI jema mAro ahaMkAra jato rahyo. (vasattatinavA) ambhojinIvananivAsavilAsameva, haMsasya hanti nitarAM kupito vidhAtA / na tvasya dugdhajalabhedavidhau prasiddhAM, vaidagdhyakIrtimapahartumasau samarthaH / / vidhAtA atyaMta kupita thAya to paNa te haMsanA padminI vanamAM nivAsarUpI vilAsane ja haNI zake. paNa kSIra-nIranA vivekamAM tenI vicakSaNatAthI je kIrti prasiddha che, tenuM apaharaNa karavA to vidhAtA paNa samartha nathI. (guru) tvameva cAtakAdhAra, iti keSAM na gocaraH / / kimambhodavarAsmAkaM, kArpaNyoktiM pratIkSase ? / / kone khabara nathI ke tuM ja cAtakano AdhAra che, he zreSTha jaladhara ! have ame tArI pAse dInatAthI jala mATe kAkalUdI karIe, enI rAha kema jue che ? (varasI paDa ne ?) (zArdUnavidofetama) lobhazcedaguNena kiM ? pizunatA, yadyasti kiM pAtakaiH ?, satyaM cettapasA ca kiM ? zuci mano, yadyasti tIrthena kim ? / [44]
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ @sUktopaniSad - 83 (zArdUlavikrIDitam) santaptAyasi saMsthitasya payaso nAmApi na zrUyate, muktAkAratayA tadeva nalinIpatrasthitaM rAjate / svAtyAM sAgarazuktimadhyapatitaM tanmauktikaM jAyate, prAyeNAdhamamadhyamottamaguNaH saMsargato jAyate / / atyaMta tapelA loDhA para rahelA pANInuM nAmonizAna rahetuM nathI. te ja pANI kamaLapatra para hoya to motI jevA AkAravALuM zobhe che. svAtinakSatramAM sAgaranI zaktimAM paDeluM te ja jaLa motI banI jAya che, e rIte vyakti prAyaH saMsargathI adhama-madhyama ane uttamaguNavALI thAya che. -sUktopaniSad - (zikhariNI) kvacid bhUmau zAyI, kvacidapi ca paryaGkazayanA, kvacicchAkAhArI, kvacidapi ca zAlyodanaruciH / kvacitkanthAdhArI, kvacidapi ca divyAmbadharo, manasvI kAryArthI, gaNayati na duHkhaM na ca sukham / / kyAreka jamIna para sUve che, to kyAreka palaMga upara zayana kare cha. 'yAre56MSL AIS jAle che, to 'yAre zAti (Gttama) bhAtamAM ruci kare che, kyAreka phATalA-tUTalA cIMtharA pahere che, to kyAreka divya vastrone dhAraNa kare che. kharekhara, kAryane siddha karavA tatpara manasvI sukha ke duHkhane gaNakArato nathI. (AryA) yadi nAma daivagatyA jagadasaroja kadAcidapi jAtam / avakaranikaraM vikirati tat kiM kRkavAkuriva haMsaH ? / / jo kyAreka paNa daivajoge AkhuM jagata kamaLarahita thaI jAya to paNa haMsa kadI gAmaDAnA kukaDAnI jema ukaraDAne cUMthe kharo ? (mAlinI) guNavadaguNavadvA kurvatA kAryamAdau, pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena / atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipatteH, bhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH // buddhimAna ane saguNa ke nirguNa kArya karatA pUrve tenA pariNAmano yatnapUrvaka nizcaya karavo joIe. je kAryo ati utAvaLamAM karavAmAM Ave, tenAthI je vipatti thAya, tenA aMta sudhI hRdayane bALanAro kAMTA jevo vipAka duHkha ApyA kare che. (vasantatilakA) padmAkaraM dinakaro vikacIkaroti, candro vikAsayati kairavacakravAlam / nAbhyarthito jaladharo'pi jalaM dadAti, santaH svayaM parahiteSu kRtAbhiyogAH / / sUraja kamaLavanane vikasita kare che. candra keravasamUhane praphullita kare che. jalaghara pAse abhyarthanA na karAtI hovA chatAM paNa te jala hai che. garera sAnono mA svabhAva 1 cha, tamo pota 1 parahita karavAno prayatna kare che. (vasantatilakA) jADyaM dhiyo harati siJcati vAci satyaM, mAnonnatiM dizati pApamapAkaroti / [45]
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 -sUeonika che zakAya evA peTane pUravA mATe sAgarane pIve che. jyAre jalaghara to grIkhathI bharelA jagatanA saMtApane dUra karI de che. che. tUropaniSad cetaH prasAdayati dikSu tanoti kIrti, satsaGgatiH kathaya kiM na karoti puMsAm ? // satsaMga buddhinI ajJatAne dUra kare che. vANImAM satyanuM siMcana kare che. svamAnanI unnatatA arpe che. pApane dUra kare che. cittane prasanna kare che, dizAomAM kIrtine phelAve che. kharekhara, satsaMgathI puruSone kayo lAbha nathI thato ? (vasattatinA) vyAghrIva tiSThati jarA paritarjayantI, rogAzca zatrava iva praharanti deham / AyuH parisravati bhinnaghaTAdivAmbho, lokastathApyahitamAcaratIti citram / / atyaMta tarjanA karatI vAghaNa jevI jarA ubhI che, ane rogo zatruonI jema zarIra para prahAro kare che. jema bhAMgelA ghaDAmAMthI pANI jhare tema AyuSya atyaMta gaLatuM jAya che. ane Ama hovA chatAM paNa loka pApa AcaraNa kare che. e Azcarya che. ( nAnI) manasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNAH, tribhuvanamupakArazreNibhiH prINayantaH / paraguNaparamANUn parvatIkRtya nityaM, nijahadi vikasantaH santi santaH kiyantaH / / mana-vacana ane kAyAmAM pavitratArUpI sudhAthI je pUrNa hoya, traNe bhuvanone upakAronI zreNiothI AnaMdita karatA hoya, haMmezA bIjAnA paramANu jevaDA nAnA guNone paNa parvata jevA karIne jotA jotA potAnA hRdayamAM pramoda bhAvathI ullAsa pAmatA hoya evA sajjano keTalA che ? (zArdUnavoditam) kSudrAH santi sahasrazaH svabharaNavyApAramAtrodyatAH, svArtho yasya parArtha eva sa pumAnekA satAmagraNIH / duSpUrodarapUraNAya pibati srotaHpati vADavo, jImUtastu nidAghasambhRtajagatsantApavicchittaye / / jeo mAtra potAnuM ja peTa bharavAnI peravImAM ughata che evA kSudra jIvo to hajAro che. paNa je puruSane mana parArtha e ja svArtha che, te sajjanono agraNI che. vaDavAnaLa potAnA duHkhethI pUrI (tra tharA) namratvenonnamantaH paraguNakathanaiH, svAn guNAn khyApayantaH, svArthAn sampAdayanto vitatapRthutarA''rambhayatnAH parArthe / kSAntyaivAkSeparukSAkSaramukharamukhAn, durmukhAn dUSayantaH santaH sAzcaryacaryA jagati bahumatAH, kasya nAbhyarcanIyAH ? / / jeo namrapaNAthI unnata che. bIjAnA guNone kahevA dvArA potAnA guNone jaNAve che. parArthamAM vistRta ane vizALa AraMbhano yatna karavA dvArA svArthanuM saMpAdana kare che. AkSepathI ThakSa akSaro kahevAmAM vAcALamukhavALA durmukhone kSamAthI ja dUSita karatA evA AzcaryabhUta caryAvALA evA sajjano jagatamAM kone bahumata ane pUjanIya na hoya ? [46]
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ .87 OM-sUktopaniSad (vasantatilakA) lajjAM guNoghajananI jananImiva svA matyantazuddhahRdayAmanuvartamAnAH / tejasvinaH sukhamasUnapi santyajanti, satyavratavyasanino na punaH pratijJAm / / guNonA samUhane utpanna karatI evI, jANe potAnI atyaMta zuddhahadayavALI mAtA hoya tevI lajjAne anusaratA satyavatanA AgrahI tejasvI jIvo prANone sukhethI choDI de che, paNa pratijJAne nahI. -sUktopaniSad - vrIDA cet kimu bhUSaNaiH ? sukavitA yadyasti rAjyena kim ? jo kSamA cho to kavacanuM zuM kAma che ? jo koi che to jIvone duzmananuM zuM kAma che. jo jJAtijano che to agninuM zuM kAma che. (teo ja saMtApa ApavA paryApta che.) jo mitra che, to divya auSadhinuM zuM phaLa che ? jo durjano che to sarponuM zuM kAma che ? jo nirava vidhA che, to dhananuM zuM kAma che ? jo lajjA che, to AbhUSaNonuM zuM kAma che ? ane jo sukavitA che to rAjyanuM zuM DAma cha ? (zArdUlavikrIDitam) ete satpuruSAH parArthaghaTakAH svArthaM parityajya ye, sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye / te'mI mAnavarAkSasAH parahitaM svArthAya nighnanti ye. ye tu ghnanti nirarthakaM parahitaM te ke na jAnImahe / / jeo svArthane choDIne paNa parArtha mATe prayatna kare che teo sajjana che. jeo svArthane bAdhA na pahoMce tema parArthamAM udyama kare che teo sAmAnya che. jeo svArtha mATe parArthane (bIjAnA kAryane) toDe che teo mAnavarAkSasa che. paNa jeo nirarthaka ja parahitano nighAta kare che, teo koNa che te ame nathI jANatA. (upajAti) vane raNe zatrujalAgnimadhye, mahArNave parvatamastake vA / suptaM pramattaM viSamasthitaM vA, rakSanti puNyAni purAkRtAni / / vana hoya, raNa hoya, zatruonI vacce hoya, jaLamAM hoya ke agninI jvALAo vacce hoya, mahAsAgaramAM hoya ke parvatanA zikhare hoya, supta-pramatta ke viSamadazAmAM rahelo hoya, tyAre paNa pUrvakRta puNyo rakSaNa kare che. (zArdUlavikrIDitam) kSAntizcet kavacena kiM ? kimaribhiH krodho'sti ced dehinAM, jJAtizcedanalena kiM ? yadi suhRd divyauSadhaiH kiM phalam ? kiM sapairyadi durjanAH ? kimu dhanairvidyAnavadyA yadi ? (zikhariNi) ajAnana dAhAtmyaM patatu zalabho dIpadahane, sa mIno'pyajJAnAdbaDizayutamaznAtu pizitam / vijAnanto'pyete vayamiha vipajjAlajaTilAn, na muJcAmaH kAmAn ahaha gahano mohamahimA / / [47]
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ utUropaniSa - pataMgiyuM nathI jANatuM ke pote bhasmIbhUta thaI jaze ane te dIvAnI AgamAM paDI jAya e samajAya evuM che. mAchalI paNa ajJAnathI potAnA mRtyune notaranAra baDizavALA mAMsanA TukaDAne ajJAnathI khAya che, te ya samajAya evuM che. paNa ame to sArI rIte jANIe chIe ke kAmabhogo aneka ApattiothI bharelA che, ane chatAM paNa ame tene choDatA nathI. kharekhara, mohano mahimA agamya che. -sUropaniSad >> thavA kema Icche che. A prasAda to aneka klezothI gahana che. jo tuM pote ja prasanna thAya, to ciMtAmaNinA guNo tArAmAM udaya pAme. saMkalpa vikalpothI tAruM mana zUnya bane pachI e tArI kaI abhilASAne pUrNa na kare ? arthAt janamanoraMjana choDIne aMtarnimagna avasthAno svIkAra kara, saMkalpa-vikalpa choDI de, pachI to tAruM mana ja cittAmaNi che. sarve kSayAntA nicayAH, patanAntAH smucchuuyaaH| saMyogA viprayogAntA, maraNAntaM hi jIvitam // (vAlmikI rAmAyane 2-01-16) sarva saMgraho aMte kSaya pAme che, utkarSonA aMte patana hoya che. saMyogonA aMte viyoga hoya che ane jIvananA aMte maraNa hoya che. (zirinat) amISAM prANAnAM tulitabisinIpatrapayasAM, kRte kiM nAsmAbhirvigalitavivekairvilasitam / yadADhyAnAmagre draviNamadaniHsaJjamanasAM, kRtaM vItavrIDainijaguNakathApAtakamapi / / je A prANI padminInA patra para rahelA jalabiMdu jevA caMcaLa che, tenA mATe thaIne nirviveka evA ame zuM zuM na karyuM ? jeo ghananA ahaMkArathI sammalzima jevA thaI gayA che, evA zrImaMtonI pAse ame je nirlajja thaIne potAnA guNone pote ja kahevAnuM pApa paNa karyuM. hAya, nazvara prANo mATe ame A zuM karyuM ? ko vA mahAndho ? madanAturo yaH / - zaGkarAcAryaH / mahA abdha koNa che ? je kAmAtura che. mA bhavAjJo bhava jJastvaM, jahi sNsaarbhaavnaam| anAtmanyAtmabhAvena, kimajJa iva rodiSi ? / / (madoSanivat 4-120) tuM ajJa nahIM jJAnI thA. saMsAravAsanAne choDI de. je tuM nathI temAM "huM" paNAnI buddhithI ajJAnInI jema kema raDe che ? ( zirina) pareSAM cetAMsi pratidivasamArAdhya bahu hA, prasAdaM kiM netuM vizasi hRdaya ! klezakalilam / prasanne tvayyeva svayamuditacintAmaNiguNe, vimuktaH saGkalpaH kimabhilaSitaM puSyati na te / / he hRdaya ! pratidina bIjAnA manane khuza karavA dvArA tuM prasanna nAdatta kasyacit pApaM, na caiva sukRtaM vibhuH| ajJAnenAvRtaM jJAnaM, tena muhyanti jantavaH / / (- mahAbhArate pILApana 26-11, majAvatAyAm 1-11) bhagavAna koIne pApa paNa nathI ApatA ane puNya paNa nathI [48]
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasUniSad - - 99 ApatA. paNa jJAna ajJAnathI AvRta thaI gayuM che, mATe ja jIvo mohita thAya che ane pApa kare che. sarva eva narA mohAd, durAzApAzapAzinaH / doSagulmakasAraGgA, vizIrNA janmajaGagale / / (AvAsiSTa - 1-26-41) -sUktopaniSad - (verI nAthA - 96-1-427) ajJAnIono saMsAra dIrgha hoya che. temane pharI pharI rovuM paDe che. nAsti kAmasamo vyAdhirnAsti mohasamo ripuH| nAsti krodhasamo vahnirnAsti jJAnAt paraM sukham / / (vALavacanIti:) kAma samAna vyAdhi nathI, moha samAna bu nathI. krodha samAna agni nathI ane jJAna karatA caDhiyAtuM sukha nathI. sarve manuSyo mohane kAraNa duHkha denArI AzAonA pAzamAM baMdhAyelA che. doSarUpI vagaDAomAM phasAyelA mRgalAonI jema janmarUpI jaMgalamAM vizIrNa thayA che. Adityasya gatAgatairaharahaH, saGakSIyate jIvitaM, vyApArairbahukAryabhAragurubhiH, kAlo na vijJAyate / dRSTvA janma-jarA-vipatti-maraNaM, trAsazca notpadyate, pItvA mohamayIM pramAdamadirA-munmattabhUtaM jagat / / | (varAzata-7). adyaiva kuru yacchreyo, vRddhaH sankiM kariSyati ? / svagAtrANyapi bhArAya, bhavanti hi viparyaye / / je kalyANakAraka che, tene Aje ja kara. vRddhapaNAmAM zuM karIza ? vRddhapaNAmAM to potAnA zarIranA avayavo paNa bhArarUpa lAge che. gNAtItA di soni ! (suttanipAta-2-22-3) gharmanA avasarane cUkI janArA zoka kare che. sUryanI Ava-jAthI pratidina AyuSya khUTatuM jAya che. ghaNA kAryonA bhArathI guru evA vyApArothI kALa jaNAto nathI. janma, jarA, vipatti ane maraNane joIne paNa trAsa thato nathI. jANe mohamayI pramAda madirAne pIne jagat unmatta thaI gayuM che. nItijJA niyatijJA vedajJA api bhavanti shaastrjnyaaH| brahmajJA api labhyAH svAjJAnajJAnino virlaaH|| rAmAya svasti, rAvaNAya svasti / rAmanuM paNa kalyANa thAo ane rAvaNanuM paNa kalyANa thAo. nIti, niyati, veda, zAstro ane brahane jANanArA manuSyo hoya che. paNa potAnA ajJAnane jANanArA viralA ja hoya che. dIgho bAlAnaM saMsAro, punappunaM ca rodataM / antadhRtaguNaireva pareSAM sthIyate hRdi| jemaNe aMtaramAM guNone dhAryA che, teo ja bIjAnA hRdayamAM rahI zake che. [49]
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ -sUeonaSat che. sUeopaniSad - apakAradazAyAmapyupakurvanti saadhvH| chindantamapi vRkSaH svacchAyayA kiM na rakSati ? / / (samAraMganarazata) potAnA para apakAra thato hoya, te dazAmAM paNa saMto upakAra kare che. je potAne kApe che, tene paNa vRkSa potAnI chAyA vaDe taDakAthI bacAve che ne ? bruvate hi phalena sAdhavo, na tu kaNThena nijopyogitaam| | (naiSathIyarata ra-48) saMto potAnI upayogitAne vANIthI nahIM paNa phaLathI pragaTa kare che. tatkarma yanna bandhAya, sA vidyA yA vimuktye| AyAsAyAparaM karma, vidyA'nyA zilpanaipuNam / / (viSNugupurA-1-12-41) jenAthI karmabaMdha na thAya te sAcuM kArya che. jenAthI mukti maLe, te sAcI vidyA che. bIjuM kArya to kAyakleza mATe ja thAya che ane anya vidyA paNa zibhanipuNatA (suthArAdi vyavasAyamAM kuzaLatA) ja che. vAstavika vidhA nathI. Iti zrI zaMkhezvara pArzvanAthanA pAvana sAnnidhyamAM zrIsadguruonI parama kRpAthI vIrasaMvat 2535 mAM tapAgacchIya AcAryadeva zrImadvijaya prema-bhuvanabhAnu-5dma-jayaghoSa-hemacandrasUrIzvaraziSya AcAryavijayakalyANabodhisUrisasutA tAtparyAnuvAdavibhUSitA sUktopaniSad [50]