Book Title: Sagar ke Moti
Author(s): Amarmuni
Publisher: Veerayatan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003422/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgara ke motI upAdhyAya amaramuni vIrAyatana-rAjagRha Jain Education tote national Private & Personal Use Only www.jainelibrary Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAgara ke motI upAdhyAya amaramuni saMkalana sAdhvI zrI zubham vIrAyatana - rAjagRha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka : sAgara ke motI lekhaka : upAdhyAya amaramuni saMkalana : sAdhvI zrI zubham dvitIya saMskaraNa : 15 agasta 1961 prakAzaka : vIrAyatana, - rAjagIra pina : 803116 ( bihAra ) mUlya: 3.50 rupayA mudraka : vIrAyatana mudraNAlaya, rAjagIra Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkkathana jyoti - puruSa pUjya gurudeva upAjyAya zrI amara munijI mahAn santa evaM dArzanika haiM, itanA hI nahIM, gahana vicAraka bhI haiN| unake cintana kI dhArA antar kI gaharAI se udbhUta hokara pravahamAna hai| vastutaH vaha Atmajyoti se aplAvita pAvana triveNI hai aura hai sahaja - svarbhAvaka / vaha pIyUSavarSI dhArA binA kisI dabAva ke anAyAsa hI, sahaja svabhAva se hI pravahamAna hai| jisane unakI divya lekhanI kA adhyayana - anuzIlana kiyA hai, unakI jyotirmaya vANI ko sunA hai, usane darzana kiyA hai, usane sAkSAtkAra kiyA hai, cirantana satya kA / satya, satya hai| vaha na terA hai, na meraa| sampradAyoM ke, paMthoM ke, paramparAgata mAnyatAoM ke jahara se mukta / rUDhivAdI akalyANakArI paramparAoM ke taToM se pUrNata: unmukt| kisI bhI taraha kI kSudra pratibaddhatAoM kI ber3iyoM ke bandhana se pUrNataH abaddha / tAjA, sugandhita, sadAsarvadA na tana aura zuddha - vizuddha jIvana kI kala - kala, chala - chala bahatI sahasra rUpA amRta - srotasvinI hai, satya kI ujjvala dhArA / yaha hai pUjya gurudeva kI antar - dhvani se, Atma - cintana se udbhUta sAhitya sAgara, akSaya kSIrodadhi / prastuta pustaka-isa amRta payonidhi kA eka jalAMza hai, jala - kaNa hai, parantu hai athAha sAgara kA hI pratirUpa / kSIrodadhi kI eka nanhI-sI bUda kSIra - sAgara se bhinna nahIM hai aura kSIrasAgara bhI bUda se bhinna kahA~ hai| isalie bUnda sAgara meM samAhita hai aura sAgara bhI bUda meM / ataH usa mahodadhi ke parisUcaka vicAra jIvana ke [ 3 ] Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahI-samyak - dizA darzana hetu, Apake adhyayana evaM cintana ke lie Apake kara - kamaloM meM arpita haiM / sAdhvIratna parama viduSI mahAsatI zrI sumatikuvarajI mahArAja kA 1986 meM mahArASTra meM sthAnakavAsI samAja ke pramukha kSetra ghor3anadI (pUnA) meM varSAvAsa huaa| parama zraddhaya mahAsatIjI kI satpreraNA se prastuta varSAvAsa meM jaina samAja meM, vizeSa rUpa se yuvA - mAnasa meM nava - cetanA kA saMcAra haa| yuvaka-yuvatI, bAlaka - bAlikA aura sAtha hI vayovaddha mAnasa meM bhI eka aisI jyoti jagI hai ki AdhyAtmika, dhArmika adhyayana, jana - sevA evaM samAja-sudhAra ke aneka mahattvapUrNa kArya isa varSAvAsa meM hue haiN| dhyAnazivira, AdhyAtmika vicAra - goSThiyA~, dhArmika adhyayana ke klAsa, kanyAgurukula kI yojanA Adi ullekhanIya kArya haiN| unhIM meM se prastuta pustakaprakAzana kA vicAra udita huA aura kriyAnvita bhii| Apa svayaM anubhava kareM ki zabda-zarora ke jJAna-koSa se pUjya gurudeva Apake samakSa upasthita haiM / aura, usa jyoti - staMbha meM Apa apane jIvana ke hara mor3a para samyak dizA - darzana evaM divya preraNA paaeNge| ___ sAdhvI zrI zubhamjI, pUjya mahAsatIjI ko eka suyogya praziSyA hai| unake sad-prayAsa se yaha dvitIya saMskaruNa ApakI sevA meM prastuta kiyA jA rahA hai| Apa apane ujjvala bhaviSya ke nirmANa meM preraNA prApta kareM aura Age bar3heM, isI zubhAzaMsA ke sAtha / -darzanAcArya sAdhvI candanA vIrAyatana, rAjagRha Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya siddhAnta cakravartI, sarvazruta vAridhi prajJAmUrti pUjya gurudeva upAdha amaramunijI mahArAja gahana vicAraka, tattva - cintana ke sAtha - sAtha svabhAva se kavi bhI haiN| kavi hRdaya komala, madhura evaM snigdha / aura hotA hai virAT / isalie kavi jIvana kA draSTA evaM sraSTA ho yaha vizAla dRSTi evaM udAtta vicAra pUjya gurudeva ke sAhitya meM yatra sarvatra vyApta hai| pUjya gurudeva kI lekhanI tattva, darzana evaM Agama jaise gaMbhIra viSayoM taka hI sImita nahIM rahI, unhoMne sAhitya ko sabhI vidhAoM para kalama calAI hai| ____bhale hI kathA - kahAnI ho, rUpaka ho, kAvya - kavitA ho, saMsmaraNa ho, dainandinI (DAyaro) ho, usameM unakA jyotirmaya cintana hara paMkti meM Alokita hai, jo jIvana ko sahI dizA - darzana detA hai / "sAgara ke moto" unake cintana kA mahattvapUrNa saMkalana hai| viduSI sAdhvI zrI zubhamjI ne isakA saMkalana kiyA hai / sarva - prathama kucha laghu kathAe~ haiM, phira muvataka haiM aura anta meM hai 'amara DAyaro' / darzanAcArya mahAsatI zrI candanAjI ne prAkkathana likhane kI mahattI kRpA kI evaM sAdhvI zrI cetanAjo ne prUpha saMzodhana meM sahayoga diyA, use bhulA nahIM sakate / [ 5 ] bhulA nahIM skte| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAzramaNa bhagavAna mahAvIra ke prathama ziSya gaNadhara gautama ke 2500veM nirvANa parva para prastuta pustaka pAThakoM ke kara - kamaloM meM samarpita kii| pAThakoM ne utsAha ke sAtha adhyana kiyA, jisase yaha dvitIya saMskaraNa prakAzita kara rahe haiM / vizvAsa hai, ki isa para cintana karake sahRdaya pAThaka jIvana vikAsa ko dizA meM Age bddh'eNge| adhyakSa vIrAyatana-rAjagaha Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Phlences SHAN ARMA STHA V ibraries sAgara ke motI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtayogI santa bhagavAna mahAvIra eka santa apane-Apa meM meM eka caravAhe ne unase kahAbhayaMkara sarpa rahatA hai| usakI viSailI phuphakAra se kauna kahe, pazu-pakSI bhI jIvita nahIM raha sakate dUsare patha se jAie / ' / magana kahIM cale jA rahe the / mArga 'mahArAja ! isa patha meM to eka santa ne jaise usakI bAta sunI hI nahIM / ve cupa cApa usI mArga se calate rahe, aura sIdhe sarpa ke dvAra para jA kara khar3e ho gae / Aja unake antarmana meM viSa ko amRta vilakSaNa kAmanA jAga uThI thI / banAne ko eka manuSya kI to ataeva Apa thor3I dera ke pazcAt sarpa viSailI vAyu ke bAdala ur3AtA huA bA~bI se bAhara niklaa| vaha Azcarya meM thA ki 'yaha kauna hai, jo mere sira para hI Akara khar3A ho gayA hai| kyA ise mRtyu kA bhaya nahIM hai ?" sarpa ne krodha meM Akara santa ke pairoM meM DaMka mArA, kintu santa phira bhI zAnta the, Atma prasannatA kI amRta laharoM meM taira rahe the / kucha dera viSa aura amRta kA yaha dvandva yuddha calatA rahA / Akhira amRta ne viSa para vijaya prApta kI / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarpa ko Atma bodha - milaa| vaha apanI bhUloM para pazcAttApa ratA huA bila meM ghusa gyaa| usa dina se sA~pa ne kisI ko kATA nahIM, na kisI ko maaraa| vaha satAyA bhI gayA, phira bhI zAnta hI rahA aura amRtabhAva kI upAsanA meM lagA rahA ! yaha santa bhagavAn mahAvIra the| inakA mizana thA, viSa ke badale meM bhI amRta bAMTanA / jisake andara jahara na ho, usake lie duniyA me kahIM bhI jahara nahIM hai / yaha kathAnaka virAT Atma zakti kA eka choTA-sA nidarzana hai / ko ruk ? upaniSad meM eka kathA AtI hai, jisameM eka jijJAsu kisI tattvavettA RSi se pUchatA hai - "ko'ruk ? nIrogI kauna hai ? vicAraka RSi ne abhakSya, azuddha tathA adhika khAne kI pravRtti kI AlocanA karate hue kahA- "hitabhuk, mitabhuk / " - RSi ke uttara kA bhAvArtha yaha hai ki jo pathya khAne vAlA hai aura kama khAne vAlA hai, vaha nIrogI hai, svastha hai | hindI kA dehAtI kavi ghAgha bhI kahatA hai : 2 " rahai nIrogI jo kama khAya, vigarai kAma na, jo gama khAya !" sAgara ke motI Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tibbata - nareza kA rASTra - prema dazavIM zatAbdI kI bAta hai, atyanta mahAn aura atyanta tejasvI tibbata ke rAjA jazIhor3a bar3e hI rASTra - bhakta tathA saMskRti - premI nareza the| ve apane pichar3e hue deza kA uddhAra karanA cAhate the, aura isake lie mAnavatA ke mahAn kalAkAra zrI AcArya dIpaMkara vijJAna ko bhArata ke vikramazilA vidyApITha se apane deza meM bulAnA cAhate the| unhoMne pratijJA kI, ki 'AcAryajI' ko bulA kara unake hAthoM tibbata kA uddhAra karAU~gA, bhale hI isake lie mujhe kucha bhI kaSTa uThAnA pdd'e|' ukta dRr3ha nizcaya ke bAda, AcAryajI ko bulAne ke lie vidvAnoM kA eka dala bhArata bhejA, aura svayaM sone kI khoja meM nikala pdd'e| kyoMki tibbata ke rAjakoSa meM jitanA sonA thA, AcArya dIpaMkara ke svAgata meM tathA unake dvArA hone vAle zikSApracAra meM, usase adhika sonA kharca hone kA anumAna thaa| una dinoM nepAla ke samIpa rAjA gAralaMga ke rAjya meM sone kI eka khAna nikalI thii| tibbata nareza usa ora hI cala pdd'e| gAralaMga bauddha-dharma kA kaTTara duzmana thA aura sAtha hI use tibbata nareza se cir3ha bhI thii| ataH usane dhokhe se tibbata nareza ko baMdI banA kara ghoSaNA kI ki yadi mujhe jazIhor3a ke barAbara sonA milegA, to maiM unheM mukta karUgA, anyathA prANa - daNDa duuNgaa| tibdhata-nareza kA rASTra-prema : Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa para tibbata - nareza ke beTe aura bhatIje jI - jAna lagA kara svarNa - saMgraha karane lage, para tibbata-nareza ko yaha bAta pasaMda na aaii| unhoMne apane beTe aura bhatIje ko aisA karane se rokA aura kahA-'merI mukti ke lie jo svarNa - saMgraha kara rahe ho, use AcArya dIpaMkara ke svAgatArtha rakha chodd'o| merI mukti ke lie tuma loga ceSTA mata karo, anyathA mujhe duHkha hogaa| mere garIba deza kA sonA, isa tuccha deha kI mukti meM kharca na ho kara sampUrNa deza kI ajJAnatA se mukti meM kharca honA caahie|' mRtyu ke kucha kAla pUrva tibbata - nareza ne apane bhatIje se kahA thA-"putra, tuma ronA mt| yaha bar3e saubhAgya evaM Ananda kI bAta hai ki Aja maiM dharma aura deza ke nAma para balidAna ho rahA huuN| aisA suyoga bar3e saubhAgyazAlI ko hI milatA hai| kintu, merI antima abhilASA hai ki tuma AcArya dIpaMkara ko avazya bulAnA / unake Ane se tibbata meM naI jAgRti phailegii| AzA hai, tuma merI yaha abhilASA avazya pUrI kroge|" AcArya dIpaMkara sATha varSa kI vRddhAvasthA meM bhI tibbata pahu~ce, tibbata nareza ke Atma balidAna ne unheM mugdha kara diyA thaa| kisI bhI samAja yA rASTra ko susaMskRta evaM suzikSita vanAne ke lie tibbata nareza jaise Atma - bhoga dene vAle vIroM kI AvazyakatA hotI hai| sAgara ke motI: Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiMsA yA ahiMsA? mAlava deza ke kucha mleccha zabara loga, jo lUTa mAra kA kAma karate the, eka vAra kisI gA~va para car3ha aae| kucha AryikAoM aura eka kSullaka sAdhu ko uThA le gae / jaMgala meM jAkara unhoMne usako eka luTere ko sauMpa diyA aura ve saba pAsa ke kisI gA~va se dUsare logoM kA apaharaNa karane cale ge| thor3I dera bAda paharedAra luTere ko pyAsa lagI, to usane kahA-'tuma yahA~ cupacApa baiThe rahanA, maiM nIce bAvar3I meM jA kara pAnI pI AtA huuN| vaha pAnI pIne bAvar3I meM utara gyaa| garamI adhika thI, ataH snAna bhI karane lgaa| kSullaka ne socA, 'kyA hama saba milakara bhI ima akele AdamI ke lie paryApta nahIM haiM ? yadi yaha avasara cUka gae, to phira ina sAdhviyoM kA kyA hogA? kyA ina sabako apane dharma se-satItva se, hAtha na dhonA par3egA ?" kSullaka ne sAdhviyoM ko cora para AkramaNa karane kA izArA kiyaa| sabane Asa - pAsa se bar3e - bar3e patthara ikaTThe kara lie| kSullaka ne eka bar3A patthara acAnaka hI cora ke Upara pheMka kara maaraa| uso samaya saba sAdhviyoM ne bhI milakara eka sAtha cora para patthara barasAne zurU kara die| antataH cora mara gayA, aura ina sabako usake paMje se chuTakArA mila gyaa| hiMsA yA ahiMsA ?: Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __yaha kathA jaina - sAhitya ke suprasiddha grantha vyavahAra bhASya ko hai, jo jaina - dharma ke ahiMsA sambandhI dRSTikoNa ko nae rUpa meM upasthita karatI hai / jo kucha kSullaka sAdhu ne kiyA, vaha usa samaya usakA karttavya thaa| yadi nahIM, to phira Apa kyA sujhAva dete haiM ? bAhara kI kSaNika ahiMsA yA hiMsA ke ghere meM nArIjIvana ko sadA ke lie guMDoM ke hAtha barvAda kara denA, kyA koI bahuta bar3A dharma hai, Adarza hai ? sAgara ke motI: Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsA yA hiMsA eka cora eka bhikSu ko bahuta taMga karatA thaa| bhikSu becArA bahuta asamartha thA, karatA bhI kyA ? cora apanI harakata se bAja nahIM AtA thaa| eka dina cora ne sAdhu ko bahuta taMga kiyA / sAdhu ne bhI usase taMga Akara eka rajju - yantra banA rakhA thA / sAdhu kI vastue~ lete samaya cora kA hAtha usa rajju-yantra para par3a gayA aura vaha usase apane Apa hI bandha gyaa| cora ke bandha jAne para bhikSu ne usakI pITha para khAsA acchA prahAra kiyA, aura kahA "buddha saraNaM gcchaami|" phira dUsarA prahAra kiyA aura kahA "dhamma saraNaM gcchaami|" phira tIsarA prahAra kiyA aura kahA "saMgha saraNaM gacchAmi / " tInoM prahAroM se cora tilamilA gayA aura kahA ki mujhe aba chor3a do, jo tuma kahoge, vahI kruuNgaa| bhikSu ne use chor3a diyaa| . taba cora ne bhikSu se kahA ki yaha to bar3A kuzala thA ki kRpAlu buddha ne tIna hI zaraNa kA vidhAna kiyA thaa| yadi kahIM adhika zaraNa kA vidhAna hotA, to tuma mujhe mAra hI ddaalte| -divyAvadAna [cInI grantha] ahasA yA 'hasA: Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jar3a na ukhAr3ie paramparAgata anuzruti hai ki eka vAra bhagavAn buddha apane saMgha sahita kauzala meM ge| vahA~ eka jamIMdAra ne unheM bhojana ke lie nimantrita kiyA / bhojana ke bAda vaha buddha sahita saMdha ke saba logoM ko apane bAga kI saira karAne le gyaa| bAga bar3A sundara thA, parantu usake bIcoM-bIca eka bar3A - sA sthAna thA, jisa para eka bhI per3a na thaa| saMgha ke logoM ne jamIMdAra se pUchA'bAta kyA hai ? isa sthAna para vRkSa kyoM nahIM hai ?' ___ jamIMdAra ne namratApUrvaka kahA-"mahAtmAgaNa ! bAta yaha thI ki jina dinoM yaha bAga lagAyA jA rahA thA, una dinoM maiMne eka lar3ake ko isa bAga para niyukta kiyA thA ki vaha vRkSoM ko siiNce| pahale to vaha saba vRkSoM ko eka samAna pAnI detA rahA, bAda meM use dhyAna AyA ki isase kyA lAbha ? jisa paudhe kI jar3a jitanI bar3I ho, use utanA hI adhika pAnI denA cAhie, aura jisakI jar3a choTI ho, use utanA hI kama ? usane yahI karanA zurU kiyaa| vaha pahale paudhoM kI jar3a ukhAr3a kara usakI lambAI dekhatA, aura bAda meM unheM punaH gAr3a kara usI anupAta se pAnI detA / pariNAma yaha huA, sabhI paudhe sUkha ge| __ manuSya ko ati tarka ke phere meM na par3anA caahie| kisI ko kucha denA ho, to sahaja bhAva se apanI zakti anusAra de ddaalie| lambI bahasa ke dvArA usakI jar3a ukhAr3a kara dekhane kA prayatna karanA ThIka nahIM hai| kisI kA gupta bheda kholakara kyA lenA hai ? aisA karane se upakAra kA bAga sUkha jAtA hai / sAgara ke motI: Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IsA kI kSamA IsA se eka AdamI kaTu vacana bola rahA thA aura ve usase namra aura madhuratA se vAteM kara rahe the / eka dUsare AdamI ne dekhA to kahA - "Apa isa duSTa se inatI naramI kA bartAva kyoM kara rahe haiM ?" IsA ne ha~sa kara kahA - "vastu meM se vaisA hI rasa to TapakegA, jaisA ki usameM hogA / " IzA kI kSamA : ha Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kartavya - niSThA eka bAra kI bAta hai-perisa meM bar3A hI bhayaMkara daMgA huaa| 'methyU Denjalara' nAmaka patrakAra daMgAiyoM dvArA pheMke jAne vAle pattharoM kI varSA meM baiThA apane patra ke lie vivaraNa likha rahA thA / daMgA kAbU meM na AyA, to anta meM vivaza hokara phauja ne golI calA dii| ___ patrakAra ko bhI golI lagI aura vaha ghAyala hokara gira pdd'aa| sahAyatA ke lie DaoNkTara AyA, pUchA- "kyA tuma bhI ghAyala ho ?" uttara milA- "hA~ itanA ghAyala kI likha bhI nahIM sktaa|" . DaoNkTara ne kahA-"likhane meM kyA rakhA hai ? aba to tumhAre lie sabase mukhya kAsa ArAma karanA hai|" patrakAra ne kahA"ArAma mukhya nahIM hai| mukhya kAma hai apane kartavya kI pUrti krnaa| sabake apane - apane kAma hote haiN| maiM patrakAra hU~, merA kAma ghaTanA kA varNana likhanA hai| yaha merI kalama lo aura isa pRSTha para nIce likha do-sAyaMkAla tIna bajakara bIsa minaTa para phauja kI golI calane se tIna ghAyala hue, aura eka mraa| DaoNkTara ne pUchA-- "marA kauna ?" uttara milA-- "maiM !" aura itanA kahate - kahate usake prANa nikala ge| sAgara ke motI: Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'kyA kareM' kA prazna hI kyoM ? gAMdhIjI ne lambe upavAsa zurU kara rakhe the| upavAsa meM ve jindA raheMge yA mara jAe~ge, isakA kisako patA thA ? saba ora eka bhaya aura AzaMkA kA vAtAvaraNa ghanIbhUta ho rahA thA ! isa para Azrama ke bhAiyoM ne unase pUchA- "Apa yadi upavAsa meM cala base, to hama kauna-sA kAma kareM? gAMdhIjI ne jabAba diyA-"isa taraha kA savAla hI Apake sAmane kaise khar3A huA ? maiMne Apake lie kAphI kAma rakha chor3a hai| hindustAna meM khAdI taiyAra karanI hai, khAdI kA zAstra banAna hai| jAta-pAta kI bImArI ko dUra karanA hai| bhUkhe deza ke lie roTiyoM ko prabandha karanA hai| itanA bar3A kAma Apake lie ho hue bhI Apako 'kyA kareM ?' aisI cintA kyoM hotI hai ? saMsAra meM kArya ko kamI nahIM, kAma karane vAloM kI karma hai| manuSya ke jIvana meM kyA kareM' kA prazna ho kyoM paidA ho jabaki usake cAroM ora kAma kA kSIra-sAgara ThAThe mAra rahA hai| 'kyA kareM' kA prazna hI kyoM ? : Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAra mue sikkha paMtha ke dazama guru govindasiMhajI ke cAra putra the / unake do bar3e putra camakora ke yuddha meM lar3ate hue mAre ge| aura do choTe putra, pakar3e jAkara sarahinda meM musalamAnoM dvArA dIvAra meM cuna die ge| unheM musalamAna bana jAne ko kahA gayA, kintu ve apane dharma para dRr3ha rahe aura ha~sate ha~sate hI dharma para balidAna bhI ho gae / guru govindasiMha phira bhI nirAza na hue / unake hRdaya meM aba bhI dharma rakSA ke lie balidAna hone kI taraMgeM uTha rahI thIM / jaba ve ghara para Ae, to baccoM kI mAtA ne rote hue pUchA- 'mere putra kahA~ haiM ? Apa unheM kahA~ mauta ke mu~ha meM DAla Ae / ' isa para guru gobindasiMha ne gaMbhIra bhAva se jo uttara diyA, vaha deza bhakti ke kSetra meM apanA sAnI nahIM rakhatA / unhoMne kahA 12 to kyA huA, jIvita kaI hajAra * " isa bhArata ke sIsa para, cAroM dIne vAra / cAra mue to kyA huA, jIvita kaI hajAra // " sAgara ke notI : Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __"maiM bhI so sakatA hu~ paNDita javAharalAla neharU, san 1921 meM, gA~voM kA eka laMbA rASTriya bhramaNa kara rahe the / jahA~ bhI jAte, janatA ke jIvana meM ekAkAra ho jAte the| usI samaya kI bAta hai ki-neharUjI eka choTe se gAMva meM, eka kisAna ke atithi hue| bhojana ke lie milI makaI kI rUkhI roTI aura saag| neharUjI ne vahI bar3e Ananda se khaayaa| rAta ko sote samaya prazna huA-aba sone kA kyA intajAma ho ? kisAna becArA ghara meM se eka khATa uThA laayaa| prazna huA--"isa para kauna sotA hai ?" "vahU sotI hai|" "Aja vaha kisa para soegii|" "strI hai, jamIna para so rhegii|" "neharUjI tamaka kara bole-vAha ! strI jamIna para so sakatI hai, to maiM bhI so sakatA huuN|" taya kara lene ke bAda javAharalAlajI ke kadama uThane meM kyA dera ? kisAna ke barAmade meM eka tarapha pAyala bichA huA thA, usI para ovarakoTa bichAkara aura eka kaMbala, jo moTara meM sAtha AyA thA, or3ha kara ve so ge| kisAna ke duHkha - sukha meM zarIka hokara javAharalAlajI ne to jaise usake ghara para kabjA hI kara liyA thaa| itane bar3e mehamAna kI aisI sAdagI dekhakara usa rAta gA~va ke kisAnoM ke ghara-ghara meM yahI carcA rhii| maiM bhI so sakatA huuN| 13 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahattA kA mAnadaNDa phrAMsa ne pUrA prayatna kiyA, para vaha haoNlaiNDa ko parAjita nahIM kara sakA / jhuMjhalA kara eka dina caudahaveM lUI ne apane maMtrI kAlavarTa se kahA- "hama itane bar3e dhana - jana sampanna deza ke bAdazAha haiM, para usa jarA se deza ko nahIM harA sake ?" aisA kyoM ? :-- vinamratA se kAlavarTa ne kahA "mahArAja ! kisI deza kI mahattA usakI lambAI - caur3AI, senA evaM vaibhava Adi para Azrita nahIM hotI, balki vahA~ kI janatA ke U~ce aura ujjvala caritra para nirbhara hotI hai|" ...Animal sAgara ke motI: Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ makhaM Alocaka eka vAra lArDa nArthasa nATaka dekha rahe the| unake pAsa hI eka mUrkha Alocaka bhI baiThA thA, jo bahuta utAvalA aura vAcAla prakRti kA dhanI thaa| ___ usane lArDa se sAmane kI ora saMketa karate hue kahA'dekhie, vaha sAmane vAlI aurata kitanI bhaddI hai ?" uttara milA-"hA~, vaha merI strI hai|" usa mUrkha ne kucha lajjita hokara apanI bhaipa miTAte hue phira kahA-"vaha nahIM sAhaba, usakI bagala vAlI !" lArDa ne gaMbhIra bhAva se kahA- "acchA vaha, vaha to merI 'bahina hai / " ___ vyartha hI idhara - udhara ke logoM para nuktAcInI karane vAle avivekI vAcAla vyakti samaya para itane lajjita hote haiM, ki kucha pUcho nahIM / ataH manuSya ko taulakara bolanA caahie| SENS mUrkha Alocaka : Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha saba kisalie ? gagana cumbI himagiri ke zikharoM ke bIca tibbata meM eka vRddha bauddha bhikSu rahatA thA / sATha varSa kI tapasyA dvArA usane zAnti prApta kI thI / pala pala meM 'buddha N zaraNaM gacchAmi' raTa-raTa kara usane apane andara kI pazu vRtti ko vaza meM kara liyA thA / sanAtana hima kA darzana karake usakI dRSTi nirmala ho gaI thI / vaha sukhI thA, zAnta thA bhAvanAmaya jIvana kA Ananda usane prApta kiyA thA / anukampA se dravIbhUta hokara usane sAre jagat ko apane meM lapeTa liyA thA / usake pAsa ikkIsa varSa kI eka AsTreliyana vimAnavihAriNI nava- yuvatI AI / bAlyAvasthA se hI usane vijJAna ko tathA vijJAna dvArA prApta zakti ko apanA liyA thA / garva ke sAtha vaha vRddha sAdhu ke pAsa aaii| vaha samajha rahI thI, pASANasA jar3a vaha sAdhu nikammA hai / vRddha kI ora tiraskAra pUrvaka nihArate hue yuvatI ne apanA paricaya diyA "maiM ikkIsa varSa kI taruNI huuN| maiM vimAna vihAriNI hU~ / isa viSaya meM mere jitanA yogya aura koI nahIM / " vRddha ne pUchA - "tumane kyA kiyA hai ?" taruNI ne kahA - " maiM unnIsa varSa kI thI, taba eka ghaNTe meM do sau mIla kI gati se melaborna se ur3a kara bambaI AI thii| bIsa varSa kI huI, taba tIna mIla prati ghaNTe kI cAla se 16 sAgara ke motI : - Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ melaborna se laMdana gii| aura aba cAra - sau mIla prati ghanTe ke vega se samasta saMsAra ke Ara - pAra ur3a AI huuN|" ___ zAnta aura saMyamI vRddha ne sATha varSa ke bhAvanAmaya jIvana se prerita hokara prazna kiyA-"itanI zIghratA kisalie ?" . ___ taruNI cupa thii| use koI uttara sahIM mila rahA thaa| Akhira isa daur3a - dhUpa kA koI uddezya ? yaha pUrva kA prazna hai, jo pazcima se Thoka uttara kI mA~ga kara rahA hai| itanA utAvalApana kisalie? eka - dUsare kA vinAza karane ke lie ? mAnava kA svAtantrya aura svAbhimAna chIna lene ke lie ? mAnava ko apane zrama se jo sukha - suvidhA prApta hai, use hara lene ke lie ? maiM bhI usa vRddha bhikSu kA prazna punaH pUcha letA hai-yaha saba jaldabAjI kisalie? zubha kAma svayaM AzIrvAda hai ? rAjasthAna kI eka suprasiddha sevikA ke sammAna meM eka vizAla abhinandana-samAroha kA virAT Ayojana kiyA jA rahA thaa| usakI saphalatA ke lie gA~dhIjI se AzIrvAda mA~gA gyaa| gA~dhIjI ne likhA--"zuddha satya to yaha hai ki kisI bhI zubha kAma meM kisI ke AzIrvAda kI AvazyakatA hI nahIM hotii| kyoMki zubha kAma svayaM hI AzIrvAda rUpa hotA hai| usI meM usakI saphalatA hai|" yaha saba kisa lie? 17 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAntacitta rakhane kA abhyAsa yUnAna meM DAyojinoja nAmaka eka prasiddha tattva - vettA ho gayA hai / vaha pratidina eka patthara kI mUrti ke sAmane kucha dera taka bhIkha mA~gatA thA / eka dina usake eka mitra ne usase isa nirarthaka kArya kA rahasya puuchaa| DAyojinIja ne kahA- 'maiM isase bhIkha mA~ga kara kisI se kucha na milane para zAnta - citta rakhane kA abhyAsa kara rahA hU~ / " citta vRttiyoM kA saMyama icchA mAtra athavA kore jJAna se nahIM, nirantara abhyAsa se hotA hai / para - nindA kI upekSA yUnAna ke suprasiddha manISI arastU se eka dina kisI ne kahA ki amuka vyakti ne ApakI anupasthiti meM Apako gAlI dI hai / arastU ne ha~sa kara kahA - " vaha mUrkha cAhe, to merI anupasthiti meM mujhe pITa bhI sakatA hai / " pITha pIche hone vAlI nindA kI ora dhyAna denA vyartha hai 18 * sAgara ke motI : Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAdazAha mahamUda aura do ulla eka bAra bAdazAha mahamUda apane vajIra ke sAtha jaMgala meM jA rahA thA ki use eka per3a para do ullU dikhAI die| usane vajIra se pUchA- batalAo, ye donoM kyA bAteM kara rahe haiM ? vajIra dayAlu thA / bAdazAha kI lUTamAra se saiMkar3oM parivAra tabAha ho gae the - ujar3a gae the| sAhasI vajIra ne socA, yaha avasara hai bAdazAha ko kucha kharI aura sApha bAta sunAne kA / ataH usane kucha dera socakara kahA "hujUra, ina do ulluoM meM eka lar3akI kA bApa hai aura dUsarA lar3ake kA / lar3ake kA bApa kaha rahA hai ki maiM daheja meM dasa ujAr3a khaNDa lU~gA / lar3akI kA bApa kahatA hai ki kyA bar3I bAta hai ? agara bAdazAha mahamuda banA rahA, to maiM dasa kyA, bIsa ujAr3a khaNDa ApakI najara kara dU~gA / " bAdazAha sunakara lajjita ho gyaa| usa dina se kahate haiM, ki usane atyAcAra karanA chor3a diyA / zAha mahamUda aura do ullU 16 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ y. hchce mara kara bhI amara bhAratIya itihAsa kI yaha hajAroM varSa pahale kI ghaTanA hai| dvArakA kA vaibhava samApta ho cukA thA, yAdava jAti vilAsitA kI Aga meM jala cukI thii| jIvana - bhara jana - sevA ke kSetra meM satata udyoga karate - karate zrI kRSNa bhI jIvana ke kinAre para pahu~ca rahe the| isI samaya kI bAta hai ki zrI kRSNa thake hue jaMgala meM kisI per3a ke sahAre paira-para-paira rakha kara leTane kI mudrA meM ArAma kara rahe the| itane meM eka vyAdha yAnI zikArI, usa jaMgala meM A paha~cA / rAtri kA samaya thA, kucha-kucha aMdherA ho calA thaa| ataH use lagA ki koI hirana per3a ke sahAre baiThA hai| zikArI jo ThaharA, basa usane lakSya sAdha kara tIra chor3a ho to diyA / tIra zrI kRSNa ke pA~va meM lagA, khUna kI dhArA bahane lgii| zikArI apanA zikAra pakar3ane ke irAde se najadIka AyA / parantu sAmane pratyakSa narazreSTha ko jakhmo pAyA, to use bar3A duHkha huaa| apane hAthoM se itanA bar3A pApa huA, yaha socakara vaha rone lgaa| zrIkRSNa thor3e hI samaya meM saMsAra se cala base / parantu, marane se pahale usa vyAdha se kahA-- "he vyAdha ! DaranA nhiiN| mRtyu ke lie kucha-na-kucha nimitta milatA hI hai / basa, merI mRtyu ke lie tU nimitta bana gyaa|" aisA kaha kara zrIkRSNa ne use AzIrvAda diyaa| kyA aisI sthiti meM itanA dhairya rakhA jA sakatA hai ? hA~, jo rakha sakatA hai, vahI mahApuruSa hotA hai| sAgara ke motI: ___ Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAna ananta hai kRSNa yajurveda ke taittirIya brAhmaNa meM kahA gayA hai ki RSi bhAradvAja ne jIvana - bhara tapasyA kI / prasanna hokara indra prakaTa hue aura bhAradvAja se pUchA- "yadi tumheM eka janma aura mile, to tuma usa janma meM kyA karoge ?" bhAradvAja ne uttara diyA-"maiM isa janma ke samAna hI tapasyA karatA huA usa janma meM bhI vedAdhyayana kruuNgaa|" devAdhipati indra ne punaH prazna kiyA-"yadi tumheM punaH eka janma aura mile. to kyA karoge ?" bhAradvAja ne isa vAra bhI dRr3hatA pUrvaka uttara diyA-"maiM usa janma meM bhI tapa karatA huA vedoM kA svAdhyAya kruuNgaa|' isa uttara ke sAtha hI bhAradvAja ke sAmane tIna parvata prakaTa hue| indra ne una tInoM meM se eka muTThI - bhara kara kahA-- "bhAradvAja ! aba taka vedoM ko par3ha kara jo kucha jJAna tumane prApta kiyA hai aura dUsare janmoM meM bhI jo kucha jJAna pAoge, vaha saba ina parvatoM kI tulanA meM muTThI ke samAna hai / veda to ananta haiM "anantA vai vedaaH|" yaha kahAnI satya - jJAna kI anantatA para kitanA sundara prakAza DAlatI hai ! jJAna ananta hai: 21 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prIta ke TA~ke svAmI sahajAnandajI gujarAta ke eka mahAn vaiSNava santa ho gae haiM / AtmArAma nAmaka unakA eka darjI ziSya thA / usane unheM bheMTa karane ke lie eka bahuta sundara a~garakhA sIyA / bhAvanagara ke nareza ne jaba isa aMgarakhe ko dekhA to itane prasanna hue ki aisA hI eka sundara a~garakhA apane lie sI dene para sau rupaye silAI dene ko taiyAra ho gae / isa para darjI ne jo uttara diyA, vaha itiha sa kA eka ajara amara sandeza hai | usane kahA- "mahArAja ! aisA dUsarA a~garakhA to mujhe se sIte nahIM banegA / isa a~garakhe meM to prIta ke TA~ke par3e haiN| aise TAMke Apake aMgarakhe meM DAlane ke lie maiM dUsarI prIta kahA~ se lAU~ ?" saccI kalA kA sarjana isa prakAra hotA hai / vinA prema rasa ke kalA, kalA nahIM, eka prakAra kA phUhar3apana hai / 23 sAgara ke motI : Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAke mana meM aTaka hai, soI aTaka rahA Amera nareza mahArAjA mAnasiMha yuddha karane ke lie kAbula jA rahe the| unakI virAT senA vijaya - para - vijaya prApta karatI huI Age bar3ha rahI thii| parantu jyoM hI mArga meM aTaka (sindhu nadI) AI, to saba - kI - saba senA vicAra sUr3ha - sI taTa para khar3I ho gaI / bAta yaha huI ki senA ke rAjapUta sipAhI aTaka nadI ko pAra karane se hicaka rahe the| unako yaha bhrama thA ki musalamAnI deza meM jAne se kahIM hamArA dharma hI na jAtA rhe| mahArAjA mAnasiMha ko jaba yaha patA lagA, to unhoMne kahA-saMsAra kI saba bhUmi prabhu gopAla kI hai, bhalA isameM aTaka arthAt rukAvaTa kaisI ? jisa ke mana meM aTaka hai, vaha hI aTakatA hai, aura koI nhiiN| aTaka pAra kara videza meM jAne se dharma nahIM jaataa| dharma kA sambandha AtmA kI saccI zraddhA se hai, kisI bhUmi - vizeSa se nhiiN| sabai bhUmi gopAla kI, yA meM aTaka kahA~ ! jAke mana meM aTaka hai, soI aTaka rahA !! jAke mana meM aTaka hai, soI aTaka rahA : Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asalI dhana bhagavAn buddha eka vRkSa ke nIce dhyAnAvasthita baiThe hue the| sAhasA jora-jora se rone - cillAne kI AvAja kAnoM meM pdd'ii| bhagavAn buddha ne netra khole / dekhA,eka AdamI badahavAsa cillAtA huA unakI ora bhAgA A rahA hai| pAsa Ane para bhagavAm ne pUchA-"bhadra ! itane vikala kyoM ho?" ___"bhagavAn maiM barbAda ho gayA ! vaha dekhie, DAkU mere parivAra ko lUTa rahe haiN| lAkhoM ke ratna AbhUSaNa chIna lie haiM "Agantuka ne Arta mudrA meM hAtha jor3ate hue khaa| buddha zIghratA se DAkuoM ke pAsa phuNce| unheM upadeza diyaa| DAkU buddha ke upadeza se itane prabhAvita hue ki lUTA huA saba dhana dhanika ko lauTA diyA aura bhaviSya meM DAkA DAlane kA parityAga kara diyaa| ____ buddha ne aba dhanika se kahA- "tuma isI dhana ke lie itane vikala ho rahe the| yaha dhana to Aja hai, kala nhiiN| yaha eka dina kamAyA jAtA hai, aura khone ke bAda eka dina phira kamAyA jA sakatA hai| parantu tumhArA jo anamola saccA dhana hai, vaha dinarAta pratikSaNa luTA jA rahA hai, tuma usake lie tanika bhI vikala nahIM hote !" "deva ! merA vaha kauna - sA dhana hai, jo dina - rAta pratikSaNa luTa rahA hai, parantu jisakA mujhe patA bhI nahIM hai ?" sAgara ke motI: Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vatsa ! vaha terA Atma - dhana hai| satya aura ahiMsA Adi nija guga hI vastutaH manuSya kI asalI saMpatti hai / vaha eka vAra luTa jAne ke bAda dubArA prApta honI sahaja nahIM hai| viSayavAsanAoM ke dvArA vaha sampatti pratikSaNa lUTI jA rahI hai aura tujhe usakA tanika bhI pazcAttApa nahIM hai|" dhanika antar meM jAga uThA / kahate haiM, usane apanI saba sampatti paropakAra ke pavitra - patha para saharSa samarpita kara dii| hanumAna kI Adarza bhakti eka bAra hanumAnajI se kisI ne pUchA- 'Apa itane bar3e balavAna bhImakAya haiM, phira bhI Apane rAvaNa kA nAza kyoM nahIM kara diyA? hanumAnajI ne kahA-'vaha rAkSasAdhama mere sAmane kucha bhI cIja na thA, parantu yadi maiM rAvaNa ko mAra DAlatA, to rAma kI kIrti naSTa ho jaatii| asalI dhane: Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ surakSita koSa ___mahAkavi narahari, samrATa akabara ke darabAra meM khyAti prApta kavi the| unhoMne dillI se eka vAra apane putra harinAtha ke pAsa vipula dhanarAzi bhejii| harinAtha ne vaha sArA dhana garIba brAhmaNoM ko dAna kara diyaa| kucha samaya bAda jaba narahari ghara lauTe, to pUchA- "beTA, merA bhejA huA dhana tumane kahA~ rakhA hai ?" harinAtha ne kahA"pitAjI, Apa nizcinta raheM, maiMne use pUrNatayA surakSita koSa meM jamA kara diyA hai, sAyaMkAla dikhaauuNgaa|" narahari cupa ho ge| idhara harinAtha ne una saba brAhmaNoM se kahalA bhejA ki Apa loga sAyaMkAla vaha saba dravya, vastra Adi, jo maiMne Apako dAna die haiM, lekara Ae~ / sAyaMkAla brAhmaNoM ke apanI gar3hI para upasthita hone para harinAtha ne narahari se kahA- "pitAjI, calie, apanI saMpatti dekha liijie| maiMne use kitane acche surakSita koSa meM jamA kara rakhA hai ?" narahari ne yaha dekhA to avAka raha ge| brAhmaNoM ko vidA karake unhoMne InAtha se kaha-"beTA, kiyA to tUne khUba / janmajanmAntara ke lie saMpatti ko surakSita rakhane kA isase bar3hakara aura koI sundara evaM surakSita tarIkA nahIM ho sakatA, parantu yaha sava yadi apanI kamAI se karate, to aura adhika acchA hotA / 26 sAgara ke moto: Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya nahIM, pazu "tAMbe kA eka paisA yA eka pAva - bhara ATA mila jAtA, bAbUjI ! bhUkhI AtmA hai / Apa Ananda meM rheN|" eka bhikhArI bar3I dera se daravAje ke sAmane cillA rahA thA / makAna * mAlika apanI baiThaka meM baiThA huA hukkA pI rahA thaa| jhallA kara bolA- "eka vAra kaha diyA, do vAra kaha diyA-ki yahA~ koI AdamI nahIM hai| mAnegA nahIM be ? cillA. cillA kara nAhaka taMga kara rahA hai|" bhikhArI ko aba majAka suujhaa| nirAza to ho hI gayA thaa| socA, jAte - jAte tasallI ke lie ekAdha caTakI hI kyoM na le lU? bolA- "hujUra ko to maiM AdamI samajha kara hI mAMga rahA thA / mujhe kyA patA thA ki Apa AdamI nahIM, pazu haiN|' itanA kaha kara, bhikhArI nau - do gyAraha ho gyaa| AUTHODS HTTA manuSya nahIM, pazu : Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaiso rekhA, vaisI ghor3I eka sAmudrika zAstrI ne ghoSita kiyA ki "jisake dAhine paira meM UrdhvarekhA hotI hai, use savArI ke lie ghor3I milatI hai|" zrotAoM meM se eka ne apanA paira dekhA, lekina UrdhvarekhA nahIM thii| taba usane lohe ke eka cimaTe ko garama kara dAhine paira ke talave meM rekhA upAr3a lii| ghAva jarA gahara ho gayA, bharA nahIM, sar3a gayA / phalataH u vistara para par3a jAnA par3A aura paira hamezA ke lie bekAra ho gyaa| aba use lakar3I kI ghor3I ke sahAre calanA par3atA thaa| . - eka dina mArga meM pahale vAle sAmudrika zAstrI se bheMTa ho gii| usane pUchA-"tumhAre kathanAnusAra maiMne apane paira meM UrdhvarekhA paidA kI, lekina mujhe savArI ke lie ghor3I to nahIM milii|" sAmudrika zAstrI ne kahA- "hamArA zAstra kabhI jhUThA nikalatA hI nhiiN| yadi tumhArI Urdhva - rekhA asalI hotI, to asalI-saccI ghor3I miltii| lekina, tumane to rekhA hAtha se banAI hai, ataH tumheM hAtha kI banI lakar3I kI ghor3I milI hai| asalI nahIM, nakalI milI, ghor3I milI to sahI / jaisI rekhA, vaisI ghodd'ii| Severa S sAgara ke motI : Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaMjasoM kA saradAra eka yahUdI kI dukAna para eka skAca mAla kharIdane gayA / skAca ko pahale hI sAvadhAna kara diyA gayA thA ki yahUdI dugune dAma mA~gA karatA hai, isalie mola - tola ThIka - ThIka karanA, Thage na jaanaa| skAca sAhaba sAvadhAna to the hii| eka chAte kI kImata puuchii| yahUdI ne kahA-daza shiliNg| isa para skAca sAhaba ne pharamAyA, yaha to bahuta jyAdA hai, hama to pAMca ziliMga deNge| yahUdI ne kahA-pA~ca to nahIM, para tuma sajjana mAlUma hote ho, isalie chAtA ATha ziliMga meM de sakatA huuN| inhoMne to pahale se hI gaNita kA mArga svIkAra kara liyA thaa| inase kahA gayA thA ki yahUdI dUnA dAma mA~gA karatA hai| isalie vaha jitanA mA~gatA thA, skAca sAhaba usase AdhA karate the| jaba yahUdI pA~ca ziliMga para pahu~cA, taba to skAca mahAzaya DhAI ziliMga para uttara cuke the| yahUdI dhIraja kho baiThA aura ukhar3a kara bolA-"tuma to pUre makkhIcUsa mAlUma hote ho / le jAo, yaha chAtA muphta meN|" ___ skAca sAhaba vicAra meM par3a ge| mAmalA Ter3hA thA, para phira bhI gaNita ne sAtha diyaa|' jhaTapaTa unhoMne phaisalA kara liyA aura bole,-"to acchA eka nahIM, do de do|" sunane vAle loga khila. khilA utthe| para skAca ko santoSa ho gayA ki unhoMne apanI jAti kI kaMjUsI kA sikkA zrotAoM para jamA liyaa| kaMjUsoM kA saradAra : 26 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo mile, usI se sIkhie manu bahana gA~dhIjI se gItA par3hatI thI / parantu, usakA uccAraNa azuddha rahatA thaa| gA~dhIjI ne pUchA - uccAraNa itanA azuddha kyoM rahatA hai ? manu bahana ne jhijhakate svara meM uttara diyA -- aura viSayoM meM bhale hajAroM guru hoM, lekina gItA kA guru Apake sivA dUsarA na ho, isalie maiM apane Apa hI sacce - jhUThe uccAraNa aura artha karatI rahatI huuN| dUsare kisI kI madada lekara Age nahIM bar3hato / ' isa bAta se gA~dhIjI ko bahuta duHkha huA / ve kahane lage / tumhArI isa icchA meM jhUThA moha chipA hai| acchI cIja sIkhane meM hajAroM kyA, lAkhoM guru bho hama kyoM na kareM ? acchI bAta ko eka choTe bacce ke pAsa se bhI hama kyoM na sIkheM ? acchI cIja sIkhane meM lajjA kaisI ? kisI bar3e se acchI bAta sIkhane kI pratIkSA meM pAsa ke kisI dUsare sAthI se kucha na sIkhanA bhI eka prakAra kA pApa hai / carakhe kA saMgIta 1 eka bAra rAta ko reDiyo para bahuta hI sundara kAryakrama Ane vAlA thA / saba loga sunane kI utkaMThA meM the / gA~dhIjI kI potI manu bahana ne Agraha karate hue kahA - " bApU, Aja to Apa bhI reDiyo kA kAryakrama sunie / ' bApU ne kahA---' usameM kyA sunanA hai ? ina reDiyo ke bhajanoM ko sunane kI apekSA, to hama carakhe kA saMgIta ho kyoM na suneM ? 30 sAgara ke motI : Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ virodhI para vijaya kaise ? eka bAra samrATa kumArapAla kI rAja - sabhA meM bar3e - bar3e vidvAn yathAsthAna siMhAsanoM para baiThe hue the aura eka gaMbhIra dArzanika carcA cala rahI thii| itane meM AcArya hemacandra bhI carcA meM bhAga lene ke lie upasthita hue| AcAryajI ko Ate dekhakara eka IrSyAlu paNDita ne majAka ur3Ate hue kahA-acchA hema gvAlA bhI kaMdhe para kamalI aura hAya meM daNDa lie A gayA "Agato hemagopAlo daNDa - kambalamudvahan / " AcArya hemacandra bar3I hI gaMbhIra prakRti ke santa the| bharI sabhA meM apamAna hone para bhI uttejita na hue| unhoMne muskarAte hue uttara diyA-Apane ThIka kahA hai| anekAntavAdI jaina - darzana ke virAT mArga meM ekAntavAdI SaDdarzana rUpa pazuoM ko carAne vAlA maiM gvAlA hI to hU~, isameM asatya kyA ? "SaD - darzana - pazu prAyazciAyan jainvaattke|" eka madhura muskarAhaTa ke sAtha kI gaI gaharI coTa ne virodhI ko caraNoM meM lA girAyA / sArI sabhA meM A cAya jI kA jayajayakAra gUMja utthaa| virodhI para vijaya kaise ? Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrkhoM ke tyAga kA Adarza eka bUr3he jana - sevaka kI bAta hai / vaha roja logoM kI sevA karatA thA, logoM kA maila dhotA thA, galI-muhalle kI saphAI karatA thA, unheM roTI detA thA, unheM jJAna detA thA / kintu svayaM thor3ese anna - vastra para nirvAha karatA thA / logoM ne usakI bahuta tArIpha kii| eka mUrkha ne kahA - "isameM tArIpha kI kauna sI bAta hai ? buDDhA pUre kapar3e pahanatA hai / " buDDhe sevaka ne suna liyA aura kapar3e pheMka die, basa eka laMgoTI lagA lI / " -- dUsare mUrkha ne kahA - "o ho, isameM kyA hai ? buDDhA dUdha, phala to kAphI khA jAtA hai / " buDDhe ne dUdha bhI chor3a diyA, phala bhI chor3a die| phira eka tIsare mUrkha ne kahA - "are, yaha tI roTI khAtA hai / " buDDhe ne kacce cane cabAnA zurU kara diyA / cauthe mUrkha ne kahA - "Akhira khAtA to hai / buDDhe ne khAnA bhI chor3a diyA / pA~caveM mUrkha ne kahA- "pAnI to pItA hai|" isa para pAnI ko bhI antima namaskAra kara buDDhA eka rAta ko rAma - rAma karate karate mara gyaa| subaha huI to na koI sevA karane vAlA, na roTI dene vAlA / loga khUba roye / buDDhe kI tArIpha kii| kintu, kisI ne yaha nahIM kahA ki hama ne hI to buDDhe ko mAra diyA / 32 sAgara ke motI : Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atIta kI kalpanA kA AdhAra kalakattA meM adhikatara moTara - DrAivara sikkha haiN| eka vAra vahA~ guru nAnakadeva kA julUsa bAjAroM se gujara rahA thaa| kisI aMgreja ne dekhA, to usane eka baMgAlI se pUchA-- "yaha utsava kaisA hai, kisakA hai ?" baMgAlI ne javAba diyA-"yaha DrAivaroM ke mAsTara kA julUsa hai| sunA hai, vaha moTara calAne meM bar3A hoziyAra thaa|" javAba dene vAle kA kyA aparAdha ? vaha sikkha moTara DrAivaroM kI adhikatA aura unake vartamAna vyavahAra ke pare kaise jAne ki sikkha jAti meM bhI bar3e - bar3e tyAgI, tapasvI, zUra-vIra, rAjA - mahArAjA hue haiM, aura haiM ? moTara - DrAivara sikkhoM ke vartamAna vyavahAra ne guru nAnakadeva ko bhI moTara - DrAivara banA diyA ! atIta kI mahattA ko AMkane ke lie vartamAna kI mahattA atIva apekSita hai, isa satya-tathya ko bhUlie nhiiN| batIta kI kalpanA kA AdhAra / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo hai usI kA upayoga karo jarmana senApati romela, apane samaya kA eka vilakSaNa pratibhAzAlI vIra puruSa thaa| gata mahAyuddha meM vaha aphrIkA ke raNakSetra meM aMgrejoM ke viruddha lar3a rahA thaa| eka bAra aisA huA ki registAna meM usake pAsa kI yuddha - sAmagrI samApta ho gii| aura, udhara rAta meM susajjita aMgrejoM kI senA ne usakI senA para acAnaka AkramaNa kara diyaa| romela ke saMgI - sAthI ekadama ghabarA uThe / unhoMne kahA- "hamAre pAsa kucha topeM to haiM; parantu gole nahIM haiN|" romela ne dhairya pUrvaka kahA-"gole na sahI, bAlU to hai, usI kA upayoga kro|" / romela kI AjJA hote hI jarmana sainika topoM meM bAlU bharakara bAlU ke TIloM para danAdana dAgane lge| aura, usane TaiMka aura loriyoM ko kucha mIloM ke ghere meM lagAtAra cakkara lagAne kI AjJA bhI turanta de dii| pariNAma yaha huA ki topoM kI gar3agar3AhaTa suna kara aura aparampAra dhUla ur3atI dekhakara aMgrejoM ne samajha liyA ki jarmanI kI vizAla senA yuddha ke lie Atura ho kara daur3I A rahI hai / ve vAyuyAnoM se bhI vAstavikatA kI jA~ca nahIM kara sake / kyoMki sArA AkAza dhUla se bharA thA / Akhira, unheM maidAna chor3a kara bhAganA hI pdd'aa| ise kahate haiM, samaya kI caaturii| 34. sAgara ke motI: ___ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auraMgajeba kI hRdaya - hInatA mugala samrATa auraMgajeba bar3A hI kaTTarapaMthI musalamAna thaa| islAma - dharma meM gAnA - bajAnA manA hai, ataH jaba vaha bAdazAha banA, to usane eka zAhI pharamAna nikAla kara gAnA - bajAnA bilkula banda kara diyaa| gavaiye bhUkhoM marane lge| unhoMne eka sabhA meM vicAra - vimarza kiyA aura usake nirNaya ke anusAra eka dina janAjA uThAye hue rote - pITate bAdazAha ke mahala ke nIce se nikale / bAdazAha ne jharokhe meM se jhA~ka kara dekhA, aura pUchA---"kyoM kyA bAta hai ? rote kyoM ho? yaha kauna mara gayA hai ?" gAyakoM ne kahA- "hujUra ! gAna - vidyA mara gaI, use daphanAne jA rahe haiN|" hRdaya - hIna auraMgajeba ne kahA- 'bahuta acchA huaa| jarA gaharA gar3hA khoda kara daphana karanA, tAki phira kabhI nikala kara bAhara na A ske|' MES auraMgajeba kI hRdaya - hInatA / Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamA kI vijaya eka rAta maharSi vizvAmitra ne socA-"vaziSTha mujha se zatrutA rakhatA hai| vaha mujhe hara bAta meM nIcA dikhAnA cAhatA hai| jaba taka vaha rahegA, mero pratiSThA nahIM bar3ha sakatI / kyoMki vaha tapa meM mere se bahuta Age bar3hA huA hai|" yaha kyA socA, krodha kI jvAlA mana ke kaNa - kaNa meM bhar3aka utthii| hAtha meM talavAra lI, aura vaziSThajI kI kuTiyA ke pIche dubaka kara khar3e ho ge| aba ekamAtra yahI pratIkSA thI ki "ve kuTiyA se bAhara Ae~, ki unakA sira dhar3a se alagakara duuN|" udhara arundhatI vaziSThajI se vArtAlApa kara rahI thii| arundhatI ne kahA-"yaha pUrNacandra kI cA~danI jaisI ujjvala aura mana ko AhlAda karane vAlI hai, kAza ! aisI hI kisI manuSya kI kIrti hotI ?" vaziSThajI ne kahA----"hA~, Ajakala to zrI vizvAmitrajI kI kIrti bhI aisI hai| una jaisA sadAcArI, yazasvI saMta Aja dUsarA kauna hai ? koI bhI to nhiiN|" yaha sunanA thA ki vizvAmitrajI to pAnI - pAnI ho ge| unheM kyA patA thA ki jise ve apanA zatru samajhate haiM, pratiSThA prApti meM bIca kA ror3A samajhate haiM, vaha parokSa meM usakI kitane sarala bhAva se, kitanI bar3I prazaMsA kara rahA hai ? parokSa prazaMsA ne vizvAmitra ke hRdaya ko pighalA diyaa| ve talavAra pheMka kara vaziSThajI ke caraNa - kamaloM meM A gire| sAgara ke motI: Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prabhu - sevaka kauna? bhakta AbUbana apane yuga ke bar3e hI sahRdaya aura sacce puruSa the| ve saba ko samAna dRSTi se dekhate aura saba kI sevA kA sasneha lAbha lete / eka dina kI bAta hai ki rAta ko sote hue AdhI rAta ke samaya jaba ekAeka unakI A~khe khulI, to unhoMne dekhA ki sArA ghara prakAza se jagamagA rahA hai aura eka devadUta sunaharI pustaka meM kucha likha rahA hai| "Apa isa pustaka meM kyA likha rahe haiM ?"-AbUbana ne puuchaa| "jo loga Izvara ko hRdaya ne pyAra karate haiM, maiM una logoM ke nAma isa pustaka meM likhatA hU~"-devadUta ne dhIre se uttara diyaa| "kyA merA nAma bhI likhA hai ? 'nhiiN|" "nahIM likhA, to koI harja nahIM / parantu, itanA likha lIjie ki---AbUbana saba manuSyoM ko hRdaya se pyAra karatA hai|" yaha sunakara devadUta adRzya ho gyaa| agalI rAta ko jaba vaha puna: lauTa kara AyA aura vaha pustaka AbUbana kI A~khoM ke sAmane kI, to AbUbana ne dekhA-- jitane bhI Izvara - bhaktoM ke nAma usa pustaka meM likhe the, unameM sabase pahale AbUbana kA hI nAma likhA thaa| ukta kathA kA saMdeza hai-"jana - sevaka hI saccA prabhu-sevaka hai| janatA se pyAra kie binA, prabhu kA pyAra nahIM miltaa| prabhu - sevaka kauna ? Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bur3hiyA kA ahaMkAra eka bur3hiyA ghara meM akelI thI, use pAna khAne kA bar3A zoka thaa| kintu, Asa - pAsa ke par3osiyoM kI itanI adhika udA. sInatA ki koI use yaha na kahatA ki vaha pAna khAtI hai| bur3hiyA ne logoM kI isa berukhI se adhIra hokara eka dina apane ghara ko Aga lagA dI aura zora macA diyA-"daur3o, daudd'o| ghara meM Aga laga gaI hai|" par3osI daur3e aae| kucha ghara kA sAmAna bAhara nikalavAne lage aura kucha Aga bujhAne ke lie pAnI lAne meM vyasta ho ge| bur3hiyA ne sAmAna nikAlane vAloM meM se eka se kahA-"beTa jarA merA pAnadAna bhI nikAla denaa|" isa para pAsa khar3e hue eka AdamI ne TokA-"o ho ! bur3hiyA, tU pAna bhI khAtI hai ?" isa para bur3hiyA ne praznakartA ko gAliyA~ aura upAlambha dete hue kahA- "tumane yahI bAta pahale pUcha lI hotI, to maiM ghara ko Aga hI kyoM lagAtI ?" sAgara ke motI Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ andhAnukaraNa ! eka zahara meM rAjA kI savArI nikala rahI thii| rAjakarmacAriyoM ne dekhA ki julUsa ke mArga meM kisI bacce ne TaTTI kara dI hai| rAjA kI savArI najadIka A cukI thii| ataH mahatara ko bulavAkara uThavAne kA samaya nahIM rahA thaa| turanta, eka dUrandeza ne vahIM khar3e hue vyaktiyoM se phUla lekara usa para DAla die| rAjA kI savArI nirvighna gujara jAne ke bAda bhIr3a ke logoM meM se kucha ne kautUhalavaza jamIna para phUla car3hAne kA kAraNa pUchA, to kisI masakhare ne kaha diyA-"pRthvI se gaMdI devI prakaTa huI hai|" itanA sunanA thA ki hie ke aMdhoM ne phUla car3hAne zurU kara die / aura, eka avasaravAdI majahabI dIvAnagI ke nAma para A~kha ke andhe aura gAMTha ke pUre logoM se candA ugAha kara, usI sthAna para mandira banavAkara mahanta bana baiThA ! RE.. andhAnukaraNa Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhi kA camatkAra " eka vidyArthI ne apane yuga ke eka mahAna khyAti prApta citrakAra se pUchA-- "mahAzaya ! Apa raMga kisa cIja se milAte haiM ? Apake raMga bar3e hI sundara hote haiM / citrakAra se sahaja bhAva meM uttara milA- "buddhi se|" vastutaH jIvana-kSetra meM pratyeka kAma karane se pahale manuSya ko buddhi kI apekSA hai| buddhi hI kRti meM sundaratA lAtI hai| bhArata kA apamAna eka bhAratIya yuvaka bidyArthI yUropa ke kisI pustakAlaya meM pahale - pahala gayA aura vahA~ kisI pustaka se eka sundara citra nikAla kara le aayaa| dUsare dina hI borDa lagA diyA gayA- "bhAratIyoM kA praveza niSiddha hai|" eka mUrkha lAlacI kI aprAmANikatA se samasta deza kA gaurava miTTI meM mila gyaa| sAMgara ke motii| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ koThiyoM ke nirmAtA eka thA, seTha / usake the, do beTe / seTha ne donoM beToM ko upadeza diyA ki tuma duniyA bhara meM apanI koThiyA~ banAo / aba eka lar3akA to sacamuca jagaha- jagaha koThiyAM banAne lagA / Akhira kahA~ taka koThiyA~ banAtA ? vaha thaka gayA / aura, usake dhana ne bhI jabAba de diyA / dUsarA lar3akA adhika buddhimAna thA / usane koThiyA~ banAne ke bajAya jagaha-jagaha mitra banAne Arambha kie| isameM vaha jarA bhI nahIM thA aura apane bhAI se bahuta Age nikala gyaa| kyoMki usake lie mitroM kI koThiyoM ke dvAra hamezA khule rahate the / koThiyoM ke nirmAtA : 41 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya ko ha~sI kA Dara nahIM eka bAra kisI vizeSa prasaMga para carcA karate hue zrI ghanazyAmadAsa bir3alA ne gA~dhIjI se pUchA- "Apane aisA kauna-sA kAma kiyA hai, jise sAhasa kI dRSTi se Apa apane jIvana meM U~cese-U~cA sthAna de sakeM ?" ___ "isa dRSTi se to maiMne kabhI nahIM vicArA'-gA~dhIjI ne khaa| kintu,maiM samajhatA hU~ bAradolI satyAgraha sthagita karake maiMne bahuta bar3e sAhasa kA paricaya diyaa| caubIsa ghaMTe pahale sarakAra ko cunautI dekara lalakAra karanA aura phira acAnaka satyAgraha ko sthagita karanA, yaha apane Apako behada hAsyAspada banAnA thA, kintu taba meM tanika bhI na jhijhkaa| jo satya thA, vahI merA rAjamArga thA aura isIlie merI apanI ha~sI hogI, isa vicAra ne mujhe kabhI bhayabhIta nahIM kiyaa| mere jIvana ke bahuta bar3e sAhasika kAmoM meM yaha eka thA, aisA maiM mAna sakatA huuN|" gAMdhIjI ke uttara kA marma Upara se nahIM, gaharAI meM jA kara samajhanA cAhie / Age bar3hanA yA pIche haTanA, gAMdhIjI kI dRSTi meM isakA koI mUlya nahIM, mUlya hai ekamAtra satya kA / satya ke lie kabhI pIche bhI haTA jA sakatA hai, phira bhale hI, kitanI hI kyoM na ha~sI ho, majAka ho ! sAgara ke motii| Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ burA bhAge yA bhalA ? zrI ghanazyAmadAsa bir3alA ne eka bAra gAMdhIjI se kahA"mahAtmAjI, Apa ke irda - girda ke logoM meM kitaneka bure AdamI bhI A gae haiN|" isa para gA~dhIjI ne haMsate hue kahA--"to isakA mujhe kyA Dara hai ? mujhe koI dhokhA nahIM de sktaa| jo mujhe dhokhA dene meM apane ko dakSa samajhate haiM, ve svayaM apane Apako dhokhA dete haiM / maiM to zaitAna ke pAsa bhI rahane ko taiyAra hU~, kintu zaitAna mere pAsa kaise rahegA ? jo bure haiM, ve svayaM mujhe tyAga deMge ?' huA bhI aisA hii| kitane hI loga gAMdhIjI ke sAtha hue, kucha dera cale, apanI durbalatAoM se anta meM idhara - udhara bhaTaka ge| kintu, gAMdhIjI apane patha para bar3hate hI ge| bure logoM se bacane kI dhuna meM bhAgate phirane kI AvazyakatA nhiiN| khuda meM sacAI cAhie, yA to bure bhale bana jAe~ge, yA eka dina ve khuda hI bhAga jAyeMge ! burA bhAge yA bhalA?: Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kyA gadhA bhI itanA sundara ho sakatA hai ? suprasiddha kalAkAra zrI nandabAbU se eka navAgantuka chAtra ne pUchA-"vaha kisa viSaya ko lekara citrAMkana kare ?" nandabAbU turanta bole-"jo bhI viSaya tumhAre nayanoM ke sAmane Ae, usI kA aMkana kara sakate ho, yathA-puSpa, patra, gadhA Adi / " navAgata chAtra gurujI kI tarapha jarA vismaya-dRSTi se nihArane lgaa| mAno, ve kucha parihAsa kara raheM hoM ? . zilpa - guru ne usake manogata bhAva ko bhAMpa liyaa| zIghra hI apanI jeba se eka khAlI kAgaja aura peMsila, jo ki unakI jeba meM sadA maujUda rahate the, nikAla kara pAsa hI kheta meM carate hue eka gadhe kA jIvita rekhAMkana (skeca) kara btaayaa| chAtra usa citrAMkana ko dhyAna se nihAratA rahA / aMkana pUrA hote hI vaha bhAvAveza meM bola uThA--"gurujI, kyA gadhA bhI itanA sundara ho sakatA hai ?" "niHsandeha, yadi kisI ke pAsa usake saundarya ko avalokana karane kI gaharI dRSTi ho !" guru ne uttara diyaa| sAgara ke motI: Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuzAsana se bAgha acchA ! cIna ke mahAn santa kanaphyUziyasa apane virAT deza kI lambI yAtrA kara rahe the| eka bAra eka sUne aura bhayAvane jaMgala meM unhoMne eka strI kI rone kI AvAja sunI / pAsa jAkara dekhane se patA calatA hai ki usa strI ke sasura, pati aura santAna ko bAgha ne apanA bhojana banA liyA hai| kanaphyUziyasa ne kahA- "tuma kahIM aura kyoM nahIM calI jAtI ?" usa strI ne chuTate hI uttara diyA-"nahIM, yahA~ aura jo ho, atyAcArI rAjya kI hukUmata to nahIM hai|" sAra to nikAla liyA mahAtmA gAMdhIjI eka vAra jaba landana jA rahe the, mArga meM eka aMgreja se unakA paricaya ho gyaa| vaha aMgreja kucha badamijAja kA thaa| bAta - bAta para gA~dhIjI ko kharI - khoTI sunAyA karatA thaa| eka dina usane eka vyaMga kavitA likhakara gAMdhIjI ke pAsa bhejii| mahAtmAjI ne usa kavitA ko to binA par3he hI raddI kI TokarI meM DAla diyA aura usameM lagI pina ko nikAla kara DibiyA meM rakha liyaa| isa para usa ne kahA-- "gAMdhIjI usameM kucha sAra bhI hai, par3hakara to dekhie|" mahAtmAjI ne ha~sa kara kahA--"sAra to maiMne nikAla kara DibiyA meM rakha liyA hai|" kuzAsana se, bAdha acchA : Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhyayana bar3A yA anubhava ? eka rAjakukAra jo varSoM ke lambe abhyAsa ke bAda jyotiSa zAstra kI vidyA meM pAraMgata ho cukA thA, apane pitA ke sAmane parIkSA dene baiThA ! - pitA ne muTThI meM kucha dabA rakhA thA, pUchA --- "batAo, merI muTThI meM kyA hai ?" rAjakumAra ne lambI gaNita karane ke bAda uttara diyA-"ApakI muTThI meM jo cIja hai vaha golAkAra hai aura usameM patthara jar3A huA hai / " "hA~, ThIka hai, para batAie kyA cIja hai ?" - rAjA ne cIja kA nAma jAnanA cAhA / rAjakumAra ne bahuta socA, kucha dhyAna meM na AyA / jyotiSazAstra itanI dUra taka to le AyA thA, parantu Age to apane anubhava aura cintana ko hI daur3a lagAnI thI ! aura vaha rAjakumAra meM thI nahIM / bolA- "batAU~, cakkI kA pATa hai / " a~gUThI ko cakkI kA pATa batAne vAlA rAjakumAra kyoM ha~sI kA pAtra huA ? usameM yaha tarka buddhi na thI ki cakkI kA pATa muTThI meM banda kaise ho sakatA hai ? zAstra adhyayana ke sAtha pratibhA kA svatantra vikAsa bhI Avazyaka hai / 46 sAgara ke motI : Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zivAjI kI naitika pavitratA zivAjI mahArAja ne dhanaghora yuddha ke bAda mugala senA se eka kilA jiitaa| kiledAra bhAga gayA, kintu usakI lar3akI pakar3I gii| lar3akI bahuta sundara thii| jaba senApati ne lar3akI ko zivAjI kI sevA meM upasthita kiyA, to vaha DarI huI thI ki- "mujhe aba dAsI honA hogaa| aba maiM apane mAtA-pitA kA muMha kabhI bhI na dekha sakhU gii| patA nahIM, mere sAtha kaisA vyavahAra hogA ?" parantu, zivAjI ne lar3akI ko dekhate hI bhare darabAra meM kahA-"ahA, kaisI sundara lar3akI hai / yadi yaha merI mA~ hotI, to maiM aisA kurUpa kadApi nahIM hotaa|" lar3akI ko bahuta kucha dhanarAzi de kara kahA--"beTI ! lo, yaha tumhArI zAdI kA daheja hai| ise lekara apane pitA ke pAsa jAo, vaha yogya vara DhU~r3ha kara tumhArI zAdI kara deMge / jaise tuma apane pitA kI patrI ho. vaise hI merI bhI patrI ho|" 40 3Son zivAjI kI naitika pavitratA : 47 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kutte kI jagaha presIDenTa eka bAra misTara aura miseja kUlija donoM hI hvAiTa hAusa se bAhara gae hue the / hvAiTa hAusa meM nayA raMga - rogana cala rahA thaa| acAnaka tAra milA ki presIDeNTa kUlija samaya se pUrva hI pravAsa se lauTa rahe haiN| usa samaya hvAiTa - hAusa meM sAmAna asta-vyasta par3A thaa| jalda vyavasthA kI gii| naukaroM ne lAibrerI kI pustakeM sameTa kara rkhii| lekina presIDeNTa kA eka kuttA kUda - phAMda kara phira astavyasta kara gyaa| naukara ko krodha A gyaa| usane eka bar3I pustaka uThA kara bhAgate hue kutte para pheNkii| kuttA to nadArada thaa| lekina parade ke pIche se eka halakI-sI Aha nikalI aura thor3I dera meM dekhA, presIDeNTa sAhaba mAthA ghisate hue bAhara nikle| naukaroM ko unhoMne kevala yahI kahA-"bahuta garamI hai yahA~ ?" na DAMTA, na phaTakArA, na naukarI se barakhAsta kiyaa| sabhyatApUrNa vyavahAra kA dhyAna, presIDeNTa ko apane naukaroM se bartAva karate hue bhI rakhanA par3atA hai / HTTHAMRETURAL sAgara ke motii| ___ Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sira kA mola samrATa azoka bhikSuoM kI vandanA kiyA karate the| unake mantrI yaza ko yaha bAta acchI na lgii| usane azoka se kahA"mahArAja, ina buddha - mata ke sAdhuoM meM saba jAti ke loga hote haiM / apane abhiSikta sira ko inake Age jhukAnA ThIka nahIM hai|" azoka ne yaza ko usa samaya kucha uttara nahIM diyaa| parantu thor3e dina bAda bakare - bher3a Adi mavezI prANiyoM ke sira maMgAkara unako becane ke lie logoM ko bhejA / yaza ko mRta manuSya kA sira dekara beca lAne ko khaa| bakare Adi ke sira bika ge| kucha paisA bhI milaa| para, manuSya kA sira kisI ne bhI nahIM liyA / taba azoka ne yaza se kahA ki isa manuSya ke sira ko binA dAma lie hI kisI ko de do| para, usa sira ko vinA dAma ke bhI kisI ne nahIM liyaa| lene kI bAta to dUra, jahA~ yaza sira le jAtA, loga usase ghRNA karate / use koI apane pAsa meM bhI khar3A nahIM hone detaa| bAda meM yaza ne azoka se kahA ki muphta meM bhI isa sira kA lene vAlA koI nahIM hai| samrATa azoka ne pUchA- "ise loga muphta bhI kyoM nahIM lete ?" yaza ne kahA- "mahArAja, isa sira se ghRNA karate haiN|" azoka ne phira pUchA--"kyA isI sira se loga ghRNA karate haiM, yA saba manuSyoM ke sira se ghRNA karate haiM ?" yaza ne kahA-"mahArAja, kisI bhI AdamI kA sira kATa kara le jAyA jAe, loga usase ghRNA kreNgeN|" sira kA mola / 46 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samrAT ne muskarAte hue phira pUchA--- "kyA mere sira kA bhI yahI hAla hogA ?" yaza uttara na de skaa| use Dara lagA ki saccA uttara dene para kahIM samrAT ko burA na lge| para bAda meM jaba azoka ne use abhayadAna diyA, to usane kahA-"mahArAja, Apake sira se bhI loga isI taraha ghRNA kreNge|" taba samrAT ne kahA--- "jo sira isa taraha kA ghRNApAtra hai, vaha yadi bhikSuoM ke Age jhukatA hai, to tumako burA kyoM lagA ?" satya ananta hai ___ eka bAra tathAgata buddha ne apanI muTThI meM kucha sUkhI pattiyA~ lekara apane priya ziSya Ananda se pUchA- "mere hAthoM kI pattiyoM ke atirikta kahIM aura bhI pattiyA~ haiM ?" Ananda ne uttara diyA- "patajhar3a kI pattiyA~ sabhI tarapha gira rahI haiN| aura, ve itanI adhika haiM ki unakI ginatI hI nahIM ho sktii| taba buddha ne kahA-.."isI taraha maiMne bhI tumheM muTThI - bhara satya diyA hai, parantu usake atirikta aura bhI satya hai, itanA adhika ki usakI ginatI nahIM ho sktii|" sAgara ke motI : ___ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAsa kI sevA eka gA~va meM mA~, beTA aura patohU (putra-vadhu) tInoM eka ghara meM rahate the| patohU jarA khacar3e svabhAva kI thI, sAsa ko duHkhI rakhatI / pati, strI ko DaoNTa-DA~Ta kara behayA na banAkara, kuzalatA se samajhAne ke kisI acche mauke kI talAza meM thaa| vaha na mA~ kA pakSa letA, na patnI kaa| apane ko ina donoM ke jhagar3e se prAyaH alaga hI rakhatA thaa| strI apanI sAsa ko TUTe kaThavata (kachue) meM khAnA diyA karatI thii| saMyoga vaza, eka dina mA~ ke hAtha se kaThavata gira kara do Tukar3e ho gyaa| beTe ne mA~ ko ddaaNttaa| lar3ake kI isa harakata se use acaMbhA huA / vaha bolI 'beTA aisA kyA aparAdha ho gayA, isa kaThavatiyA ke TUTane meM ? yaha to pahale se hI ciroI huI thii| do paise kA kaThavata TUTane para itanI nArAjagI ?' bahU bhI suna rahI thI, use bhI apane pati kI mA~ ke prati DA~Ta para tAjjuba thaa| mana meM khuzI bhI thI ki mA~-beTe kI kahA-sunI ho rahI hai| beTe ne kahA-. "mA~, kaThavata ke TUTane se merI nArAjagI kA koI sambandha nahIM hai| mujhe to isalie burA lagA ki tumane kaThavata nahIM, "eka paramparA hI tor3a dii|" __mA~ ne pUchA-kaise ? vaha bolA-'tumheM tumhArI bahU TUTe kaThavata meM khAnA detI hai, to paramparayA jaba isakI bahU AegI to ise bhI TUTe kaThavata meM khAnA degii| usake Ane taka yaha TUTA kaThavata ghara meM maujUda rahanA cAhie thA, jisase vaha sArI paraMparA dekha - samajha le ki sAsa ke sAtha kaisA vyavahAra kiyA jAtA hai ?" sAsa kI sevA : Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati kI isa gaharI coTa ne patnI ko hoza meM lA diyaa| taba se sAsa ke prati usakA sArA vyavahAra badala gyaa| aba to sAsa kI vaha sevA hone lagI ki sArA muhallA vAha - vAha karane lgaa| svarAjya kA upahAsa san 1930 meM hindI ke dainika patna ne 'hAsa-parihAsa'stambha meM likhA thA ki eka sajjana vinA TikaTa saphara kara rahe the / TikaTa caikara ne unheM pakar3A, to bole-"aura kucha dina tuma taMga kara lo| aba svarAjya milane vAlA hai, phira to jahA~ cAheMge, vahA~ vinA TikaTa ghUmA kreNge|" svarAjya se pahale yaha parihAsa thA, aura aba ? aba yaha satya ho gayA hai| svarAjya kyA milA, janatA kA viveka hI naSTa ho gyaa| Aja adhikAra kI mArA - mArI hai, adhikAra ke sAtha uttaradAyitva bhI kucha hai, isakA koI bhAna hI nahIM rhaa| sAgara ke motI : Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cInI DAkTara cIna meM eka videzI yAtrI ne eka ghara para bahuta se dIpaka jalate dekhe / use kautuhala huA ki vinA kisI vAra - tyauhAra ke isI eka ghara para itane dIpaka kyoM jala rahe haiM ? usane kisI se pUchA- "isa ghara para itane dIpaka kyoM jala javAba milA--"yaha yahA~ ke mazahUra DAkTara kA ghara hai|" phira pUchA-"kyA yahA~ sava DaoNkTaroM ke ghara para isI taraha dIpaka jalate rahate haiM ?" ____ "nahIM jI, aura DAkTaroM ke ghara itane dIpaka nahIM mileNge| yahA~ kA yaha rivAja hai ki jisa DAkTara ke hAtha ke nIce rogI maratA hai, usake ghara kI chata para tIna dina taka usa rogI ke nAma kA diyA jalatA hai / yahA~ ke saba se bar3e aura prasiddha DAkTara hone kI vajaha se dUra - dUra se isake yahA~ bezumAra rogI Ate haiM aura svabhAvataH isake yahA~ marane vAloM kI tAdAda bhI utanI adhika rahatI hai / isIlie ina DAkTara sAhaba kI chata hamezA dIpakoM se jagamagAtI rahatI hai|" - yAtrI ne pUchA,--"itane AdamI inake hAtha se marate haiM, yaha pratyakSa dekhate hue bhI logoM kI zraddhA ina para se haTatI nahIM hai ?" javAba milA, "yahI to tamAzA hai bhAI, loga dekha kara bhI nahIM dekhte| loga socate haiM ki mahIne meM hajAroM Ate haiM aura cInI DAkTara : Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marate to sau-do sau hI haiM / marane vAle to apanI kismata se marate haiM, unakA DAkTara kyA kare ? jo vaca jAte haiM, ve DAkTara kI davA se bacate haiN| Ane vAle hajAra meM agara nau sau bace, to yaha mAna liyA jAtA hai-DAkTara ne sau ko marane diyA, parantu nau sau ko to bacA liyaa|" andhe kI kSamA kA prabhAva Ane - jAne bAle AdamiyoM kA kyA ThikAnA? bAjAra meM bar3I hI bhIr3a thI / eka AdamI kA paira bhIDra meM kucalA gyaa| basa, vaha Aveza meM A gayA aura usane kucalane vAle ke muMha para eka jora kA thappar3a jar3a diyA-'aMdhe dikhatA nahIM ?' thappar3a khAne vAle ne hAtha jor3a kara bahuta namratA se kahA--- "mahAzaya ! Apako yaha jAna kara duHkha hogA ki maiM andhA huuN|" thappar3a mArane vAlA to pAnI - pAnI ho gayA / aMdhe ke pairoM meM gira kara vaha kSamA mA~gane lgaa| yaha hai, zAnti rakhane kA vilakSaNa prbhaav| STA NEW NITY 54 sAgara ke motI: Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samaya kI sUjha lakhanaU kA eka prasiddha nabAba bar3A hI asthira cita vyakti thaa| vaha kisI bhI kArya ko dRr3hatA pUrvaka nahIM kara pAtA thaa| mAnasika durbalatA ne usake jIvana ko bekAra kara diyA thaa| kahA jAtA hai-eka bAra usane eka vyakti ko kisI paragane kA zAsana karane ke lie adhikArI niyukta kara ke bhejaa| jyoM hI vaha adhikArI usa paragane meM pahu~cA, tyoM hI usako to vApasa lauTane kA paravAnA milA aura usake sthAna para kisI dUsare AdamI ko niyukta kara ke bheja diyaa| isa dUsare AdamI ko pahu~cate dera na huI ki vaha bhI vApasa bulA liyA gayA aura usake sthAna para tIsarA AdamI A pahu~cA / usa kI bhI vahI dazA huii| hA~ to aba navAba sAhaba kI AjJA pAkara cauthA AdamI usa paragane kI ora calane lagA, taba use cala-citta nabAba ke vicAroM kI asthiratA kA dhyAna aayaa| vaha vyakti bar3A hI catura aura kucha masakharA bhI thaa| isalie ghor3e para duma-pUcha kI tarapha muMha karake savAra huA aura nagara se bAhara zahara kI tarapha muMha kie mahala ke pAsa se paragane kI ora calane lgaa| usa samaya nabAba sAhaba mahala kI chata para Tahala rahe the| unhoMne use ghoDe para pUcha kI ora muMha karake baiThe hue dekhA, to ve bar3e Azcarya evaM kutUhala meM par3a ge| samaya kI sUjha : Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhaTapaTa pIche se eka teja savAra bhejakara use vApasa bulavAyA aura ghor3e para isa prakAra ulaTe savAra hone kA kAraNa puuchaa| usane bar3I hI saMjIdagI se uttara diyA-"hujUra ! mujha se pahale tIna AdamI vahA~ kAma karane ke lie bheje gae aura vahA~ pahu~cate hI jhaTapaTa binA kisI kAraNa ke vApasa bulA lie ge| isalie mujhe bhI Dara thA ki maiM cala to rahA hU~, para mujhe bhI vApasa bulAne ke lie pIche se paravAnA AtA hI hogA ? usa paravAne ke intajAra meM hI maiM ghor3e para mahala kI tarapha muMha kie baiThA thA !" __navAba sAhaba apanI asthira cittatA para bahuta hI lajjita hue| isake pazcAta phira kabhI unhoMne apanA nirNaya badalane meM itanI zIghratA nahIM kii| khUba mile! pA~ca AdamI eka jagaha baiThe idhara - udhara kI gappa lar3A rahe the| eka thA baharA, dUsarA thA aMdhA, tIsarA thA laMgar3A, cauthA thA lUlA aura pA~cavA~ thA kaMgAla-pUrA daridra nArAyaNa / acAnaka baharA bolA-"mujhe aisA sunAI par3atA hai ki cora A rahe haiN|" isa para aMdhA bolA-"kucha dikhAI to mujhe bhI aisA hI de rahA hai|" laMgar3A Dara kara bolA- "calo, yAra bhAga cleN|" isa para lUle ko joza A gayA- "maiM pakar3a lUgA beI. mAnoM ko|" kaMgAla gusse meM cillA uThA--- "are, kyA tuma saba milakara mujhe luTabAoge ?" 56 sAgara ke motI: Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amara - muktaka Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maiM hI merA Izvara merA Izvara mere andara, maiM hI apanA Izvara huuN| kartA, dhartA, hartA - apane, jaga kA maiM lIlAdhara huuN|| zuddha, buddha, niSkAma, niraMjana, kAlAtIta sanAtana huuN| ekarUpa hU~ sadA - sarvadA, nA nUtana, na purAtana huuN| puruSArtha jIvana - naukA kA nAvika hai, eka mAtra puruSArtha mahAn / sukha - duHkha kI uttAla trNgeN| kara na sakeM usako hairAna / maiM hI merA Izvara / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma - yoga satvahIna nara bAteM karate, karma - yoga se kosoM dUra / miTTI ke kacce ghaTa kI jyoM, jIvana hotA cakanAcUra // svapna svapna haiM, svapnoM se kyA, hotA jIvana kA nirmANa ? zrama kI satata sAdhanA meM hI, rahA huA hai jana * kalyANa // vizvAsa ghora nirAzA - tamas ghirA ho, vizvAsoM ke dIpa jlaao| saba - kucha TUTe, TUTa gire, paramata apanA vizvAsa giraao|| vizva badalatA, vizvAsoM para, vizvAsoM para vijaya - parAjaya / vizvAsoM ke bala jhukatA hai, sahasA durgama, acala himAlaya / / 58 sAgara ke motI: Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA kA viveka do atiyoM ke madhya, zuddhajainatva birAjita rahatA hai| dharma nahIM ativAdI hotA, nirativAda - rata rahatA hai| deha nahIM zoSita karanA hai, aura na poSita karanA hai| zoSita - poSita madhya saMyamita, rahanA nirati vicaranA hai| mana ke jIte jIta uTho manasvI, bano tapasvI, kyoM ro - ro A~kheM malate ho| maMjila kucha bhI dUra nahIM hai, yadi dRr3ha kadamoM se calate ho| mana kA hArA hI hArA hai, mana kA jItA hI jItA hai| tana meM prANa rahe to kyA hai ? mRta hai, jo mana se rItA hai / / sAdhanA kA viveka : Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karma meM akarma jIvana kA patha paMkila patha hai, saMbhala * saMbhala kara calanA / kSaNa - kSaNa pala - pala jAgRta rahanA ho na kabhI kucha skhlnaa| sukha - dukhaH donoM kSaNa bhaMgura haiM, kyA ha~sanA, kyA ronA ? raho akarma, karma - rata raha kara mana kA kalimala dhonA / / dharA kA deva prANoM kI Ahuti dekara bhI, duHkhita, jana kA karatA trANa / hAni dekha para kI jo tar3ape, vahI dharA kA deva mahAn / rotA AyA mAnava jaga meM, acchA ho aba ha~satA jaae| aura dUsare rotoM ko bhI, jaise bane ha~sAtA jaae| sAgara ke motI: Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atma - bodha Atma - bodha ke vimala srota meM, antaratama ko dho lo| aura sabhI kucha pIche, pahalemana ke bandhana kholo| cintana kI lau cintana kI lau dIpta agara hai, hogA jJAnodyota amanda / bujhA dIpa tama hara na sakegA, cAhe raco koTI chala - chanda / ___ kSamA parva - paryuSaNa ghRNA, ghRNA se, vaira, vaira se, kabhI zAnta ho sakate kyA ? kabhI khUna se sane vastra ko. khUna hI se dho sakate kyA ? kSamA, zAnti, sadbhAva, sneha kI, gaMgA kI nirmala dhArA / gaharI DubakI lagA hRdaya se, dho DAlo kalimala saaraa|| Atma - bodha: Tona! Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 patajhar3a AtA hai, use rokanA yatna jIrNa zIrNa girate ronA dhonA kona patajhar3a jAtA hai, nava vasanta haMsatA jIbana kA Ananda vasanta kA svAgata 1 - - AegA khilatA / usI meM, madhura madhuratama hai milatA || - AegA, vyartha hai / pattoM para, artha hai ? - mahAzramaNa mahAvIra vIra ! tumhAre pada paMkaja yuga, isa dharatI para jidhara cale | kadama-kadama para divya bhAva ke, surabhita; svarNima puSpa khile // hiMsA, ghRNA vaira ke dhvasta hue pIr3A kaNTaka, kArI / jana mana meM niSkAma prema kI, mahaka uThI kesara kyArI // * sAgara ke motI / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satya- pakSa atyAcArI damana * cakra ke, sammukha giri * sama ar3e raho / antima rakta - bindu taka apane, satya * pakSa para khar3e rho| mRtyu eka dina AegI hI, tana ko mAra giraaegii| kintu satya, cid Atmadeva ko, chU na kabhI bhI paaegii| pavitratA aura vIratA tana dhone se kyA honA hai, jaba taka mana na dhule| saba - kucha badale ika palabhara meM, jaba antara bdle| bAhya zatru para vijaya prApta kara, kyA uchale macale ? vIra vahI jo antastala ke, ripudala ko kucale // satya - pakSa : Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAtA. jala - saMcita karane vAlA vaha, sAgara kitanA gaMdA khArA / mukta barasane vAle dhana kI, kitanI madhu nirmala jala - dhArA / dAtA sukha ke dvAra kholatA, pAtA janma - janma sukha - zAnti / kintu, saMgrahI sukha ke badale, pAtA sadA duHkha udbhrAnti / jJAna - jyoti bujhate mana se dIpa jalAye, una dIpoM se kyA hogA ? adharoM para muskAna na khelI, phulajhar3iyoM se kyA hogA ? lAkhoM dIpa jale zAstroM ke, para mana tama se plAvita hai| jJAna - jyoti ke sparza binA mana, kabhI na hotA dyotita hai| sAgara ke motI: Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amara satya satya satya hai, sadA satya hai , usameM nayA purAnA kyA ? jaba bhI prakaTa satya kI sthiti ho, svIkRti se katarAnA kyA ? satya, satya hai, jahAM kahIM bhI, mile use apanAnA hai| sva - para pakSa se mukta satya kI, nirbhaya jyoti jalAnA hai| svarga aura naraka sadAcAra hai svarga puNya kIjyoti sadA jalatI rahatI hai ? maMgalamaya sukha, zAnti, prema kI, sRSTi nitya nUtana rahatI hai| kadAcAra hai naraka, pApa kIghora nizA chAyI rahatI hai| roga, zoka, bhaya, utpIr3ana kI, hAya - hAya hara kSaNa rahatI hai| amara satya: Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ milakara calo milakara soco, milakara bolo, milakara calo, eka hI patha para / ghRNA - dvaSa se dUra raho nita, karo sarva vyavahAra prItikara // jaise ko taisA yaha bhI acchA, vaha bhI acchA, acchA - acchA saba mila jaae| hara mAnava kI yahI tamannA, kintu prApti kA marma na paae| acchA , pAnA hai, to pahale, khuda ko acchA kyoM na banA leM ? jo jaisA hai, usako vaisAmilatA, yaha nija maMtra banA leM / . NERS VINATO . . sAra ke motii| Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana nirbhara, nijhara taba taka rahatA, jaba taka jhara - jhara bahatA / gati hI jIvana, jIvana hI gati, gati meM jIvana rahatA hai / / mAnava terA bhAgya nahIM hai, anya kisI ke hAthoM meM / jo kucha acchA - burA hai vaha saba, rakSita tere hAthoM meM // mAnava bananA, mAnava bana jA, dAnava bana jA, yA pazu bana jaa| zreSTha deva bana jA yA bar3hakara, vizva pUjya zrI jinavara bana jA // . jIvana: 87 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdamI AdamI ko AdamI bananA sikhAyA vIra ne, devatA soyA huA jaga kA jagAyA vIra ne / vizva ke jana eka haiM, saba yaha batAyA vIra ne, ghora tama meM satya kA sUraja dikhAyA vIra ne / / vIra kI kyA dezanA thI, basa sudhA kI vRSTi thii| ho gaI jAgRta sacetana, jo ki mUrcchita sRSTi thii|| maMgala maMgala mana ho, maMgala vANI, maMgala ho saba karma anUpa / mana kI tamasA miTa jAe to, nara hI hai nArAyaNa - rUpa // 68 sAgara ke motI: ___ Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ antara kI A~kheM bAhara kI A~khoM kA kyA, A~kheM antara kI kholo / hara prANI meM chupA mahezvara, kara darzana nirmala ho lo| kaTutA kA vyavahAra kisI se, kabhI bhUlakara mata karanA / mana, vANI, karmoM meM pratipala, bahe prema kA madhu jharanA // nava cetanA ghisI - piTI bAtoM meM ulajhe, rahane vAlo, kyA pAoge ? naI rozanI dekha na pAeto tuma jaga se miTa jAoge // nayI cetana, nayI skUrti se, naye karma kA patha apanAo / marane para kyA jIte-jI hI, svarga dharA para lA dikhalAo / antar kI A~kheM : Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAzvata - svara kSaNa - kSaNa bhaMgura hote tana meM, zAzvata kA svara bola rahA hai| kauna martya hai, kauna amRta hai, cUMghaTa ke paTa khola rahA hai| janmA, phira bhI rahA ajanmA, marakara bhI maiM amara rahA hU~ / nazvara anya, anazvara cit maiM, cara ho kara bhI acara rahA huuN| madhumaya jIvana jIvana kA kaNa - kaNa madhumaya ho, madhurasa kSiti para brsaao| andara meM apane prasuptatama, jyotirmaya - bhAva jagAo // 70 sAgara ke motI: ___ Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ preraNA aura svapna bhUta ho gayA bhUta, bhUta kobasa pIche hI rahane do| Age eka bhaviSya bhAva kIdhArA hI ko bahane do // lo atIta se bhavya preraNA, dekho, vara bhaviSya ke sapane / vartamAna meM raho karmarata, pUrNa karo saba sapane apane // vIra, tumhAre zrI caraNoM meM, koTI - koTI vandana arpita / jana - kalyANI nava zubha vANI, rahe vizva meM anugu jita // KHADITH HEMATLATION preraNA aura svapna : 75 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 sArthaka janma zuci karmoM kI dIpamAlikA, haregI / jaga kA tamas sneha, zIla, zAnti, sukha kI jaya lakSmI ghara - ghara meM vicaregI || tama kI kArA tor3a, jyoti kealAo / jaga maga dIpa mAnava janma tabhI hai sArthaka, jaba mAnava bana jAo // - - mana kI virATatA jIvana kI priya madhuzAlA meM, madhurasa kI kucha kamI nahIM hai / pIo aura pilAo jI-bhara, laghu mana karanA ThIka nahIM hai || mana kI laghutA jaisA koI, jaga meM dUjA pApa nahIM hai / aura mahattA jaisA koI, anya supAvana puNya nahIM hai || sAgara ke motI : Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paryuSaNa kA arthabodha tana ko dhote jIvana gujarA, aba to mana ko dho lo / bAhara ke bandhana, kyA - kucha hai ? mana ke bandhana kholo // para ke dvAra - dvAra para bhaTake, kUkara kI gati mati se / lauTa Aie, apane pana meM, para kI mati se, rati se // svarNima svapna vigata huA mRta, usakA kevalaanubhava rasa bana rahatA hai| jo bhaviSya ke vikaTa kSaNoM meM, jyoti jagAtA rahatA hai / calie, Age bar3hie, mur3a - mur3amata pIche kI ora dekhie / nija - para kI abhyunnati ke hita, pada - pada svarNima svapna dekhie / paryuSaNa kA arthaboga Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nava - varSa mayA purANA varSa, A gayAabhinava rUpa lie nava varSa / vizva - jagat ke jana - jana kA ho, maMgalamaya nita nava utkarSa / koI rotI A~kha mile nA, mile na mukha kI karuNa pukAra / haMsatA - khilatA hara jIvana ho, khule dharA para svarga - dvAra / dharma : antajyoti dharma hRdaya kI divya jyoti hai, sAvadhAna ! bujhane nA pAye / kAma - krodha, mada - lobha, ahaM ke, andhakAra meM DUba nA jAye / / deza - kAla sApekSa niyama haiM, mata - paMthoM ke bhinna paraspara / dharma sahAyaka ho sakate haiM, para na dharma hai, caleM samajhakara // 74. sAgara ke motI: Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhanA kA lakSya nara ? tujha meM soyA nArAyaNa, use jagAnA yahI sAdhanA | anya sabhI jo ghora ghoratara, kriyA - kANDa haiM, mAtra yAtanA // antarmukha yadi nahIM huA to, bAhara meM kyA pAegA jana ? bahirmukhI vaibhAvikatA meM, hai kevala bhaTakana - hI - bhaTakana // sAdhanA kA lakSya : 75 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarga - naraka svarga kahA~ hai, naraka kahA~ hai ? pUcha rahe haiM, kaba se jana - jana / kintu, na dekha rahe haiM kaisA, hai apane meM, apanA hI mana / / svaccha - nirmala apanA hI mana, divya svarga hai maMgalakArI / hiMsaka, krUra, vikArI apanAmana hI hai naraka amaMgalakArI / / aura, na koI duHkha - mUla hai, duHkha - mUla hai, nija ajJAna / duHkha mukta ho, sukha - pAnA tonija svarUpa para rakhie dhyAna // gama 76 khAgara ke motii| ___ Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80283088326830888saadip 3 333822268 B amara - DAyarI Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 manuSya pApa kyoM karatA hai ? manuSya ke peTa kA gaDDhA-jise saMskRta meM udaradarI bhI kahate haiM, bahuta choTA hai, sImita hai, kiMtu mana kA gaDDhA manodarI, udaradarI se bahuta bar3A hai, asIma hai aura usI ko bharane ke lie adhikAMza pApa hote haiN| para, Azcarya yaha hai ki pApa karake bhI Aja taka koI usa gaDDhe ko bhara nahIM pAyA hai| 0 prasiddha santa DAyojinIja ne eka bAra udaradarI ko bharane ke lie saMlagna manuSyoM ko lakSya karake kahA thA-"jina gharoM meM sAmagrI bharI hotI hai, unameM cUhe bhare ho sakate haiN| usI taraha jo loga bahuta khAte haiM, ve rogoM se bhare ho sakate haiN| 0 sAdhaka ko kama khAnA cAhie, kama bolanA caahie| 0 dUsare ko giratA dekhakara, jo apane ko saMbhAla kara cale, vaha jJAnI hai| ___ svayaM eka bAra girane ke bAda, dUsarI bAra sambhala kara cale, vaha anubhavI hai| ___ jo eka bAra girane para bhI unmatta bana kara hI calatA rahe, vaha ajJAnI hai| 0 eka sajjana apanA anubhava sunA rahe the-ve eka bAra tAlAba ke kinAre para Tahala rahe the| acAnaka eka baccA tAlAba ke kinAre khelatA - khelatA pA~va phisala jAne se andara gira gyaa| amara - DAyarI: 76 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rone - cillAne lgaa| unheM dayA aaii| khuda tairanA nahIM jAnate the, kintu phira bhI use bacAne ke bhAvAveza meM ve tAlAba meM kUda pdd'e| para, aba to hAlata aura burI ho gaI ? baccA to hAtha nahIM AyA, khuda bhI DUbane lage, to behatAsa hAtha-paira mAra kara chaTapaTAne lge| itane meM kucha loga A gae / aura, kisI tairAka ne donoM ko hI bAhara nikAla liyaa| ___maiMne unake anubhava kA bhASya kiyA jo svayaM tairanA nahIM jAnatA hai, vaha dUsare ko tirAne jAegA, to svayaM bhI DUbegA aura dUsare ko bhI DUbo degA ! isI prakAra jo svayaM nahIM sudharA hai, vaha dUsaroM ko sudhArane kA prayatna karegA, to vaha svayaM to bigar3A hI hai, dUsaroM ko bhI bigAr3a degaa| * anekAnta eka TakasAla ke samAna hai, jahA~ satya ke bhinna-bhinna khaNDa eka sAMce meM Dhalakara pUrNa satya kA AkAra pAte haiM / 0 jo hara ghar3I dUsaroM ke avaguNa hI dekhatA rahatA hai aura pratyeka kSaNa parAI nindA meM hI lagA rahatA hai, vaha eka prakAra kA 'bleka borDa' ko sApha karane vAlA mailA DasTara hai| * mahAbhArata meM kahA gayA hai- jisakA tana bhale hI durbala hai, kintu mana sudRr3ha aura balazAlI hai, vaha vAstava meM balavAna hI hai"prAjJa eko balavAn durbalo'pi" 0 hRdaya kI udAratA ke binA dAna nahIM diyA jA sktaa| kintu, dAna ke sAtha yadi madhura - vANI aura nirabhimAnitA kA sAgara ke motI: al Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMyoga ho, to vaha dAna, mahAn dAna bana jAtA hai| * Aja se lagabhaga hajAra varSa pahale gujarAta kA mahAmantrI tejapAla ho gayA-jisane delavAr3A (AbU) ke vizva prasiddha jaina maMdiroM ke rUpa meM bhAratIya sthApatya kalA kA adbhuta zilpa camatkAra aMkita krvaayaa| maMtrI tejapAla kI dharmapatnI thI anupamA devii| bar3I udAra, suzIla aura madhura-bhASiNI ! anupamA devI eka bAra muniyoM ko ghRtadAna kara rahI thI ki idhara-udhara kI bhIr3abhAr3a evaM pramAda se eka muni ke hAtha se ghRtapAtra chUTa kara devI kI pITha para A giraa| bahumUlya kauzeya vastra ghI se lathapatha ho gyaa| __ maMtrI tejapAla ne yaha saba dekhA to, unakI A~khoM meM krodha kI aruNimA camaka utthii| ve muni ke aviveka para kucha bolane ko hI the, ki devI ne maMtrI ke krodha ko zAnta karate hue kahA-"deva ! yaha ApakI hI kRpA hai ki mujhe yoM muni-janoM ke dvArA girAe gae ghRtapAna se ghRtAbhyaMga (ghata-snAna ) karane kA saubhAgya prApta huA hai| maiM to dhanya ho gii| vastroM kA kyA hai ? yadi Apa halavAI hote aura maiM ApakI halavAina, to ye vastra to roja hI ghI-tela se gande hote hI na ?" devI kI madhu-sI mIThI vANI sunI, to maMtrI kA kopa zAnta ho gyaa| maMtrI ke kopa se AzaMkita sabhI darzaka devI kI sahiSNutA, vinamratA aura madhura - vANI para mugdha ho ge| amara * DAyarI: 81 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ anupamA devI kA mAdhurya yukta vinamra - dAna Aja bhI mahAn preraNA de rahA hai| 0 duniyA meM saba vastue~ caMcala haiM, para isase manuSya ko adhika hAnI hone vAlI nahIM hai, yadi usakI buddhi sthira hai| 0 pAkhaNDa tabhI taka AkarSaka aura sundara lagatA hai, jaba taka vaha sadAcAra aura saralatA ke sunahale AvaraNa ko oDhe rahatA hai / aura jaba pAkhaNDa apane asalI rUpa meM upasthita hotA hai, to nizcita hI vaha bahuta anAkarSaka aura apriya lagatA hai| 0 ahaMkAra kI davA eka hai-vinmrtaa| yaha sirpha apane ahaMkAra ko hI ThIka nahIM karatI, kintu dUsaroM ke ahaMkAra ko bhI ThIka kara detI hai / Arya sudharmA ne mahAvIra kA eka vacana uddhRta kiyA hai"mANa mahabayA jiNe" abhimAna ko madratA se jiito| eka sar3aka ke kinAre do hare - bhare per3a khar3e the, eka thA Ama kA aura dUsarA bAMsa kaa| eka dina khUba jora kI AMdhI clii| jAne kitane kacce-pakke ghara gira gae, chappara ur3a ge| Ama kA per3a bhI jar3a se ukhar3a kara bAMsa ke vRkSa ke samIpa A giraa| ____ Ama kA per3abolA-bhAI ! tuma to hamase bahuta kamajora ho, phira bhI bhISaNa AMdhI-tUphAnoM kA sAmanA kaise kara lete ho ? bAMsa ke per3a ne jarA muskurAkara uttara diyA-"dAdA ! tuma bilkula ThIka kahate ho, maiM tumase bahuta kamajora huuN| kintu AMdhItUphAna ko jItane ke lie tAkata kI jarUrata nahIM, jhukane kI jarUrata hotI hai| jaba tUphAna AtA hai, maiM jhuka jAtA huuN| ataH merA bAla bhI bAMkA nahIM hotaa|" sAgara ke gotI: Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAMsa kA uttara sunakara Ama mana hI mana soca uThA - " saca, hai, uddhata ko jItane ke lie vinaya kI jarUrata hotI hai / " * jisa jIvana meM eka kSaNa kA mahattva nahIM hai, vahA~ pUre jIvana kAhI mahattva nahIM hai / kSaNa hamArI jIvana pustaka kA eka pRSTha hai, aura isa pRSTha ke atirikta pustaka hai hI kyA ? saikar3oM pRSThoM kA samavAya hI to pustaka hai / asaMkhya bUdoM kA milana sAgara hai, sau paise kA yoga eka rupayA hai aura kucha kSaNoM kI zrRMkhalA hI jIvana hai / * acchAI aura burAI, pApa aura puNya vastu meM nahIM hai| puNyapApa manuSya ke mana meM hai / manuSya yadi phUla cunanA cAhe, to ve saMsAra ke upavana meM haiM aura kAMTe bInane cAhe to ve bhI / * jo vyakti socatA hai, para karatA nahIM, mArga batAtA haiM para svayaM calatA nahIM, usakA vicAra aura jJAna zUnya hai, satvahIna hai / * maiM dekhatA hU~ ki jo tasvIreM svayaM sthira nahIM raha sakatI unheM kisI dIvAra ke sahAre laTakAyA jAtA hai aura jo vyakti apane puruSArthaM ke sahAre kucha kara nahIM sakate, unheM dUsaroM ke izAre para calAyA jAtA hai / 0 sukhI banane kA artha hai- Atma nirbhara bananA / * karma hI jIvana hai / niSkriya manuSya AlasI hotA hai aura AlasI kSudrajIvI hotA hai aura karmazIla sadA yuvA amara - DAyarI ! 83 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 jo manuSya apane duHkha se Apa ghabarAtA hai, vaha kabhI koI, sAhasapUrNa kArya nahIM kara sktaa| * svAtmapIr3A kI bhAvanA se buddhi kuMThita hotI hai, bauddhika kuMThA Atma-zraddhA kI hatyA karatI hai| jise apane Apa para zraddhAvizvAsa nahIM, vaha apane hAthoM apanA hI vinAza kara letA hai| dhana, bala, aura buddhi jahA~ hAra jAte haiM, vahA~ sirpha AtmazraddhA hI manuSya ko sahArA dekara saMkaToM se ubAra sakatI hai| 0 jo dUsaroM kI hAnI karake bhI apanA lAbha karanA cAhatA hai-vaha nikRSTa koTi kA manuSya hai| jo apanA lAbha kare, kintu dUsaroM ko hAnI na pahu~cAe, vaha manuSya madhyama koTi meM AtA hai| jo apane lAbha se dUsaroM ko bhI lAbha pahu~cAne kA prayatna karatA rahe, vaha uttama manuSya hai| ___ kArya karane kI ye tIna paddhatiyA~ haiM / yadi Apa tIsarI paddhati ko na ApanA sakeM, to kama - se - kama pahalI paddhati ko to mata apnaaie| sAgara ke motI: Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathA sAhitya 3.50 3.50 1. bhagavAna mahAvIra kI bodha kathAe~ 2. jaina itihAsa kI prAcIna kathAe~ 3. jaina itihAsa kI preraka kathAe~ 4. jaina itihAsa kI prasiddha kathAe~ 5. pratyeka buddhoM kI jIvana kathAe~ 6. solaha satI 7. buddhi ke camatkAra 8. vardhamAna - mahAvIra 9. sAgara ke motI 10. satya harizcandra (kAvya) 4.00 2.50 3.50