Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ YKC UPTA zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram / / nandanavanakalpataruH 41 vi.saM. 2075 dakSiNAyanam saGkalanam : kIrtitrayI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpatarUH 41 zAsanasamrAjAmiha samudAye meruparvataupamye / kalpatarunandanavana-satko'yaM nandatAt suciram // vi.saM. 2075 dakSiNAyanam saGkalanam : kIrtitrayI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ nandanavanakalpataru: 41 saGkalanam : kIrtitrayI // prakAzanam : zrIjainagranthaprakAzanasamitiH, khaMbhAta // vi.saM. 2075, I.saM. 2018 mUlyam : rU. 120/ asmin jAlapuTe'pi upalabhyate email : nandanavanakalpataru99@gmail.com prAptisthAnam : (1) zrIvijayanemisUrIzvarajI svAdhyAya maMdira 12, bhagatabAga, zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI samIpa, pAlaDI, amadAvAda 380007 dUrabhASa: 079-26622465, 09408637714 - (2) zrIvijayanemisUrIjJAnazAlA zAsanasamrAT bhavana, trIjo mALa, zeTha haThIsiMha kesarIsiMhanI vADI, dillI daravAjA bahAra, zAhIbAga roDa, amadAvAda 380004 phona : 079-22168554 mudraNam : kriSnA grAphiksa samparkasUtram : "vijayazIlacandrasUriH" C/o. Atul H. Kapadia A-9, Jagruti Flats, Behind Mahavir Tower, Paldi, Ahmedabad-380007 dUrabhASa : 079-26574981 M. 9979852135 nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda - 380013 dUrabhASa : 09898659902
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAstAvikam ...... " eka lokakathA zrUyatAm eka: kazcana vRddhajanaH parvatopari zaityasyoSmaNo vA cintAmakRtvA, pRthvImevA''staraNaM kRtvA''kAzaM cA''cchAdanaM kRtvA svapiti sma / etad dRSTvA IsustaM pRSTavAn 'bhoH ! kimarthamevaM supto'si tvam / kiJcana laghu gRhaM nirmAya tasmin vasa" / tenoktaM - "prabho ! bhavataH pUrvaM prakaTitenezvareNa mama kathitamAsId yat - tavA''yuSyaM kevalaM saptazatavarSamitamevA'sti iti / etAvatyalpAyuSi mama gRhanirmANaM tatra ca vasanamucitaM naiva pratibhAti" / eSA lokakathA kilA'nyAyyamArgeNa dhanaM saMgRhya videzeSu palAyitebhyaH bhAratIya zreSThivarye (?) bhyaH, bhraSTAcAramAcaradbhyo netRbhyaH, dharmamArgAccyutebhyazca dharmaguru ( ? ) bhya: samarpyate / sarveSAmapyeteSAM dvAveva vastunI pIDayataH - lobho viSayalAlasA ca / yadyapi teSAM buddhirviveko vA nA'stIti alpau vA staH iti na, kintu tatsarvamapi pRSThataH kRtvA'gre Agacchati tattvamekam / tadastyaprAmANikatA / te hyetannA'vabudhyante yat prAmANikatAyAM yA zAntirasti sA'prAmANikatAyAM kadA'pi nAsti / I etAdRzi kAryANi kurvanto janAH prAyo lobhagrastA bhavanti / lobhazcA'smAkaM samAje pApatayA naiva parigaNyate / etAdRzo janAn nindantI janatA'pyanyAyyena pathA''gataM dhanaM naiva jugupsate / sAmAnyato janAnAM bhraSTAcAreNA''gatasya dhanasyA''karSaNaM bhavatyeva / asmAkaM zikSaNaM yadyasmAkaM nItiyuktaM na karoti, prAmANikatAyAmeva sukha- zAntI tiSThata iti bodhayituM na samarthIbhavati tadA tAdRzena zikSaNena kim ? kiM nItimattA tathA kaThinA yad vayaM tato dUrameva tiSThAmaH ? anyAyyena pathA labdhaM dhanaM pApameva kArayati poSayati ca / kimetadapi zikSituM bhAratIyairjanairguroH sakAze upadezAH zrotavyA vA ? asmAkaM saMskRteryazogAnaM kurvANAstasyAH sakAzAnna kA'pi saMskRtiH zreSThA - iti ca saDiNDimaghoSaM prakhyApayanto vayaM prAmANikatAyA nItezca viSaye iyanto laghavaH kathamiva saJjAtAH smaH ? 3
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ yasmin deze sarveSAmapi matAnAM vividhAni dharmasthAnAni jagato'pyadhikAni tatraitAdRzI paristhitiH? kadAcidevamapi syAt - bhraSTAcArasyeyatyadhikA mAtrA'smAkaM deze'stIti tata utpannasya pApasya bhayAd dharmasthAnAnAmapi saGkhyA vardhatetarAm // / prathamaM bhraSTAcAreNA'nyAyyaM dhanaM prAptavyaM, tatazca tena dhanena dharmasthAnAni nirmAya tatra pUjA-pAThAdikaM kartavyamiti hi mAnasikatA janatAyA hRdayatale niviSTeti spaSTameva vilokyate / "vayaM yAni kAnicidapi pApAnyAcarema cedapi tAni dharmakAryeSu dhanavyayena kSAlitAni bhaviSyantI"ti hi janA adyatve nizcapracaM manyante tadanuguNaM cA''caraNamapi kurvanti / tatazcaite eva janAH samagre'pi deze prasRtasya bhraSTAcArasya viSaye vistRtAM carcA kurvanti, tadarthaM ca netan mantriNaH sAMsadAMzca tathA sarvakArIyAnadhikAriNaH karmacAriNazcaivA'parAdhino manvAnAH svayaM ca nirdoSA eveti manyamAnAH sasantoSaM svapanti / kintu bhraSTAH prajAH kiM kadA'pyabhraSTanetRnupalabheran vA ? abhraSTaprajAto vA kadA'pi bhraSTA netAro jAyeran vA ? yAvannAgarikA vayaM svayaM bhraSTAcAraM prati, anIti prati, aprAmANikatAM ca prati jAgaritA na bhaviSyAmastAvadasmAbhiH sarvairapi vijayamAlyA-nIravamodIpramukhAnAM bhraSTAcArA vinA pratikAraM soDhavyA ev| kiM vayaM jAgariSyAmaH ? nUtanavarSadinam vi.saM. 2075 kIrtitrayI vApInagaram
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Arthikasaujanyam nandanavanakalpataroH ekacatvAriMzyAH zAkhAyAH prakAzanArthaM zAsanasamrAT-samudAyavartinyAH sAdhvIzrIdhRtiyazAzriyaH satpreraNayA muluNDa(mumbAI)stha-govardhana-vINAnagarajainasakena ArthikaH sahayogaH kRto'sti / ___etadarthaM bahuzo dhanyavAdAH //
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvajjaneSu vijJaptiH ayi saMskRta-prAkRtabhASAvido vidvanmUrdhanyAH ! ayaM khalu vaikramaH saMvatsaraH (2075tamaH) prAkRtabhASAvizAradAnAM pUjyAcAryavareNyAnAM zrImadvijayakastUrasUrIzvarANAM dIkSAzatIsaMvatsaraH / avasaramenaM mahAnandakAriNamupalakSya nandanavanakalpatarorAgAminI (42tamI) zAkhA AcArya - vijayakastUrasUri-vizeSAGkatvena prAkAzyaM neSyate / etadarthaM tatrabhavanto bhavanto tadanurUpaM sAhityaM sraSTuM preSayituM ca vijJapyante / kRpayA 31-1-2019tamadinAGkAt pUrvaM bhavataH sAhityaM preSaNIyam / kIrtitrayI 6
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaH kRtiH kartA pRSTham zAsanasamrAT-stavanam A. vijayazIlacandrasUriH gItikA avatArayiSyati zAradA jaladAhvAnam vAstavaM sukham saMskRtaM vijJAnaM ca tAmbUlam kAvyavimarzaH saMskRtaM sarvatobhadram prA. abhirAjarAjendramizraH prA. abhirAjarAjendramizraH sva. A.zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH Do. gadAdharaH tripAThI DaoN. gadAdharaH tripAThI sva. A.zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH / zrI ke. e. rAmaliGgazAstrI muniramyAGgaratnavijayaH muniramyAGgaratnavijayaH jIvanamauktikam paramagahanarUpaM paramAtmatattvam mahAnto hi vizvopakRtyai yatante krUratamaH kaH? hiTalaraH stAlinaH mAo vA ? bhagavatA saha saMvAdaH kalyANakIrtivijayaH kalyANakIrtivijayaH raGgamaJcaH vijeturvyathA Do. kAnti goraH 'kAraNaH' satyaprasaGgaH ekasyA rAtrenidrA kalyANakIrtivijayaH
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA saMskAraprapA satpreraNam laghukathAdvayam kasya doSaH ? avasarasya mUlyam dhyAnam ko nirbhayaH ? AtmadIpako bhava muniH akSayaratnavijayaH munizrutAGgacandravijayaH muninemihaMsavijayaH sA. haMsalekhAzrIH sA. tattvananditAzrIH sA. tattvananditAzrIH sA. jayananditAzrIH sA. saMvegarasAzrIH patram pU. A. vijayalAvaNyasUrayaH marma narma kIrtitrayI prAkRtavibhAgaH prAkRtavyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam pAiyavinnANakahA paM. narendracandra-jhA A. vijayakastUrasUrIzvarAH CO
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanasamA - stavanam zAsanasamrAD ! jaya jaya ! sUrimukhya he ! jaya jaya ! tava guNagauravagAthAgAnaM, gAne nipuNA gAyantyanizam / nizAdivaM vAJchAmi padayugaM, yugapradhAnakalpasya ca te'ham // 1 // A. vijayazIlacandrasUri : ahamapi guruvara ! lagnazcaraNe, caraNAkAGkSI sevakakalpaH / kalpadruma iva phalatu kRpA tava, tava sevAM vitanuSva kRpAkara! // 2 // karakamalaM te yacchIrSopari, paritaH patati, sa puNyadhanezaH / nezo'smyahakaM draSTuM sAkSAt, sAkSo'pyasmi nirakSa ivA'ho ! // 3 // aho ! aho ! guruvara iha ramyo, ramyacaritraH paramapavitraH / vitrasanaM ye dharmaviruddhA, ruddhAH pApaisteSAmeSaH // 4 // eSa eva zAsanahitakArI, kArI sarvasukhAnAM suguruH / guruvi devo gururatha jJAnI, jJAnijaneSu khalUtkRSTo'yam // 5 // ayaM caiva sUrINAM cakre, cakre cakritvaM gururAjaH / rAjarAja iva sAdhusamudaye, udayanniva nanu prAcyAM sUryaH // 6 // sUryodayasUrINAM hi zizuH, zizuriva zIlenduH stautyevam / evameva mama sidhyati kAryaM, kAryAkAryaviveka pavitram // 7 // 1
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItikA avatArayiSyati zAradA prA. abhirAjarAjendramizraH loke yadA raghunAthasadRzo nRmaNiradhunA jAyate vAlmIkimapi sukaviM kamapyavatArayiSyati zAradA // 1 // yadi bhArate bhUyo bhavanti zakArivikramabhUbhujaH tatkIrtigAyanakAlidAsamapi smariSyati zAradA // 2 // cainaM triviSTapahaMsamAnasazambhugiricamarIcayam tajjAtu nikhilaM bhAratIyaM ghoSayiSyati zAradA // 3 // vaibhavavilAsamahIdhare vilasantu kAmaM bhUmayaH deze nu nirgaGge kSaNaM sthAsyati na ceyaM zAradA // 4 // kurvantu kAmaM digjayaM tAstA asaMskRtA bhASAH Akalpamiha raMsyati paraM surabhAratIyaM zAradA // 5 // naivA'bhirAjo vetti yadyatnazrutAbhyAM sevitA kiM kiM mayA lokottaraM nanu kArayiSyati zAradA // 6 // aravindamaNirasarAjarAjakumAraziSyagaNairnu tam abhinavamahAmAhezvaraM mAmapi vidhAsyati zAradA // 7 // yA naiva kathamapi zuSyati pluSTA vinazane mArave srakSyati madIyamasImukhena sarasvatIM tAM zAradA // 8 // satkavisulabhasuyazo nu mahyaM pradadatI sA vatsalA matkAvyasarjanayA svarUpaM rUpayiSyati zAradA // 9 // sanarAIja vilA (samIpa variSTha mAdhyamika vidyAlaya), loara samarahila, zimalA-171005 (hi.pra.)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ gItikA jaladAhvAnam prA. abhirAjarAjendramizraH ehi, dehi jalada! jalaM bhUtalaM vidhehi kalaM garja garja, bUMha bUMha, yazo vardhatAm // 1 // dhAva dhAva gaganazAva ! kulizapAtaghorarAva ! zatakratumahAprabhAva ! jaganmodatAm // 2 // jcalati dharAunalamparA dAvadagdhavanAntarA sarala-devadAruvanI nA'vaziSyate // 3 // udvamatkUzAnubhAnubhAnusaJcayairayaM nu dahyamAnaloka eSa bhRzaM tapyate // 4 // kRpavApikAkathA'pi nAmazeSatAM gatA'sti bhUrisaikatA'valokyate bRhannadI // 5 // vivRtacaJcucAtakaH prazuSkakaNThakAH pikAH tRSArditA dravanti vanyajAtakAstvamI // 6 // vicara vicara gaganacara ! tvaM bhavA'tapatramupari ruSTataraNitApamaho zamaya zamaya bandho !! // 7 //
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghanadhvAnasahitasatatavarSaNaM prayaccha rakSa ! bhRjyamAnajanakadambakaM davaikasindho ! // 8 // kAmarUpa saukhyadUta ! bhUmibhUsutA'kSipUta ! he'parAJjaneya ! satvaraM harA'dhimAnam // 9 // bibhUhi bibhUhi riktagarta - munnamaya jagadvivarta mAzu caNDa ! khaNDayA'rka ! vRthA durabhimAnam // 10 // dizastRSAkAtarAH bhavanti rudhirasAgarAH vamanti tacca kusumacayaiH kiMzukAnanAni // 11 // antarikSamapyaho vyanakti roSamudgraho vidhAya cakravAtamaNDalAni citrakANi // 12 // aGgame baGga tamila keralAndhramehi gurjaraM triliGgamehi vindhyamehi zIghram // 13 // pratigrAmamehi jalada ! puraM puraM sukhaya sukhada ! ramaya pazuvihaGganicayamaGkuraya zilIndhram // 14 // prAvRSeNya he vareNya ! vidyutAM subhAgadheya ! zItalaya vasundharAM vidhehi haritazATIm // 15 // Anandaya bhekazizUn AhlAdaya lolavaTUn vidyotaya dAminIM vikAsayA''mravATIm // 16 // 4 sanarAIja vilA (samIpa variSTha mAdhyamika vidyAlaya), loara rAmarahila, zimalA - 171005 (hi.pra.)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavaM sukham sva. A. zrIvijayadharmadhurandharasUrayaH ahU~ dhyAtvA praNamyA'ham ahU~ smRtvA punaH punaH / arhantaM prArthaye kAmaM arhalevArhate'rhate // 1 // prArthanA kasya kartavyA ? kartavyA kena prArthanA ? / prArthanAyAM nivedyaM kiM ? tadarthamapi prArthaye // 2 // zarmaNaH prArthanA kAryA zarmArthinA hi prArthyate / prArthanAyAM nivedyaM tat prArthanA yena saMbhavet // 3 // zarma kiM tadapi jJeyaM dvividhaM tat vibhAvyatAm / bAhyaM tathA''ntaraM zuddhaM bAhyaM paudgalikaM mudhA // 4 // sukhaM bAhyaM parAyattaM duHkhamizraM ca bhaguram / kAlpanikaM tathA tala vAstavamiti gIyate // 5 // anAdikAlasaMskArAt tatraiva rajyate janaiH / tadeva cintyate bADhaM tadarthameva yatyate // 6 // AntaraM zarma vaktavyamagratastadapekSayA / bAhamidaM bhaved bAhyaM voDhavyaM bhAravanmudhA // 7 // nA'vApyate tadA yasmin kAle hi yadapekSyate / nA'pekSyate tadAyAti pAyattaM tatazca tat // 8 // bindumAtrasukhArthaM yad duHkhaM samanubhUyate / amitaM tat tato jJeyaM duHkhamizramidaM sadA // // yatyate zarmaNe yAvat tAvatkAlamapIzvaram / nedaM sthAtuM kSaNasthAyi bhaGguraM kSaNabhaGguram // 10 //
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRzyate duHkharUpaM yad dRSTyA vAstavarUpayA / mohamUDhaistadevedaM sukharUpeNa kalpyate // 11 // AtmanA mohasaMskArAt sukhAtmanA pravedyate / ata eva sukhaM bAhyaM kathyate naiva vAstavam // 12 // svAdhInaM zAzvataM zuddhaM vAstavaM kevalaM param / kalpanAtItamatyantaM sukhaM vijJeyamAntaram // 13 // yatra kutrA'pi zuddhAtmA'nubhavati sukhaM sukham / na ca tatra parApekSA svAdhInaM tat tato matam // 14 // kAlAtItaM sadA kAlaM tiSThati naiva nazyati / sukhamAbhyantaraM tena zAzvatamiti gIyate // 15 // sukhaM duHkhena sammizraM vizve sarvatra dRzyate / paraM yadAtmanaH zarma zuddhaM duHkhalavAyutam // 16 // sAMsArikaM sukhaM prAyaH duHkhaM tena na vAstavam / AtmasukhaM sukhaM satyaM vAstavaM vAstavaM matam // 17 // vizve sukhamapUrNaM hi pUrNaM dRSTaM na ca kvacit / sampUrNaM yat sukhaM taddhi kevalaM kevalAtmanaH // 18 // dehAdizarma sujJAnAM kalpanAviSayaM matam / zuddhAtmanaH sukhaM naiva kalpyate kalpanAparam // 19 // amitaM bhUbhRtA tulyaM bAhyaM sukhaM vinazyati / abhyantarasya nA'styantaH tenA'tyantaM taducyate // 20 // itthamabhyarthanIyaM sat sukhaM sukhArthinA muhuH / sukhArthitA samutpAdyA yatnataH sukhamicchatA // 21 // sarve sukhArthino loke lokyante cetanA janAH / paraM sukhArthinA naiva sukhAjJAnavimohitAH // 22 // duHkhAtmakaM sukhaM yat tat tyAjyaM sukhArthinA svayam / athavA tyajanIyaM tanmananIyaM dRDhaM hRdi // 23 // sukhArthitvasya ced vAJchA dhAryaM lakSaNapaJcakam / vAJchA na cet sukhArthitve AstAM lakSaNapaJcakam // 24 // 6
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ zama-saMvega-nirvedAnukampAstikyalakSaNam / sukhArthino vizuddhasya jJeyaM lakSaNapaJcakam // 25 // zamaH zAntiH kaSAyANAM mandabhAvazca kathyate / tenA'pakAriNo''pyAtmA hitaM cintayati hRdi // 26 // sukhaM niHzreyase zuddhaM nA'nyatra kvacidIkSyate / tadevA''kAkSyate yena saMvegaH sa udIritaH // 27 // saMsAro narakAgArakArAgArasamo mataH / heyastato yato jJAtaH sa nirvedaH satAM mataH // 28 // jIvAH sarve'pi duHkhArtA duHkhamicchanti nAM'zataH / tadduHkhavAraNotkaNThA'nukampA deza-sarvataH // 29 // vItarAgeNa sarvajJabhagavatArhatA hitam / uktameva bhavet satyamAstikyaM sadirAdRtam // 30 //
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRtaM vijJAnaJca Do. gadAdharaH tripAThI prAcInA saMskRtabhASA nA'nyA kA'pi vartate / vijJAnaJca yathA jJAnaM nA'nyat kimapi dRzyate // 1 // tAnvitaJca pratyakSaM jJAnaM vijJAnasammatam / tapasyayA hi RSibhiH prAk caitanyaM pratyakSIkRtam // 2 // paJcIkaraNasya siddhAntaH khalu vedAnte yo nirupitaH / siddhAnto'yaM saMskRtabhASAyA asti vijJAnasammataH // 3 // gatiH sUryasya candrasya svIkUtA yA vijJAnavAdibhiH / sA caiva saMskRtabhASAyAM prAgevA''sInnirUpitA // 4 // RtoH parivartanaM yacca vrssaayaashcodghossnnaa| candrasUryayoH grahaNasamayaM pUrva evodghoSitam // 5 // vivAhasamaye varakanyayorbhavati janmAGkamelanam / nADyA melanaM yacca tacca raktasyA'sti ca zodhanam // 6 // parvateSu nadISu caiva vRkSeSvapi devadarzanam / paryAvaraNarakSAya saMketo'yaM kUto hi vai // 7 // tulasyAH pUjanazcaivA'mlakavRkSasya secanam / saGketenA'nenauvoSadhInAM bhavati rakSaNam // 8 // mandiraghaNTAnAdaizca zAnAM dhvanibhistathA / surakSitaM paryAvaraNamityapi likhitaM saMskRte // // sarvaM sucintitamasti hi vijJAnadRSTyA vivecanam / daurbhAgyAdadyA'smAbhiH saMskRtabhASA tUpekSitA // 10 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAmbUlam prakRtyA vai yat prAptamasti maGgalamadbhutaM tathA / tAmbUlaM teSu viziSTaM hi zRGgArasAdhanaM param // 1 // vedeSu purANeSu pUjanamantreSvAditaH / vAtsyAyanakAmasUtre collekho'sya vartate // 2 // malayadvIpAdAgatamasti vai kathayanti kecijjanAH / prasiddhaM tAmbUla - ceTilAI - nAgarabelanAmabhiH // 3 // pUgIphalairlavaGgaizca zvetadravyaizca saMyutam / karpUrazobhitaJcaiva zRGgAre rucikaraM tathA // 4 // baGgalA-magahI-sAMca-kapUrI-dezA-varyAdibhiH / nAmabhistAmbUlaM jJeyaM hyAhArasya ca pAcakam // caraka saMhitAyAM likhitamastyoSadhiguNasamanvitam / dharmasyaizvaryasya cA'sti vairAgyasya ca sAdhakam // prasiddhaM tAmbUlamAsId vArANasyA hyAditaH / pracalanaM tAmbUlasya varmAdeze siMhale tathA // yuddhasyA''vAhanamabhavad vai premNazca pradarzanam / tAmbUlenA'bhavat prAgAsIdiyaJca paramparA // 9 Do. gadAdharaH tripAThI purAnI bailAI, maAnIpura (jhAMsI) - 284204 dUrabhASa - 94501 23732
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAvyavimarza: sva. A. vijayadharmadhurandharasUrayaH namadamararamaNiratne, darpaNavimale marIciparikIrNe / muktavikaraNo'pyarhan, bimbavyAjAdanekarUpo'bhUt // 1 // kAvyavimarzaM kartuM, samutsuko'smyahamaho rasaM vettum / alparddhirapi kadAcit, kiM na karotyazanamuditarasam // 2 // racanaM kAvyasyA'nyaccA'nyattadrasavimarzanaM samyak / anyat phalaprasUtistatsadrasaparicayo'pyanyat // 3 // kecana rasavat kAvyaM kathayantyapare dhvaniprakRSTaM tat / uttamazabdArthAnvitamanye'nye tacca ramaNIyam // 4 // vakroktyA saMvalitaM, lalitamatizayokti lAJchitaM bhavyam / evaM kAvyavimarza, lakSaNakaraNe patho naikaH // 5 // asmAkaM tatsarvaM, sApekSatayA'sti saGgataM kAvyam / yasmAdrucirjanAnAM, nAnAvidhatAmadhizrayati // 6 // grAmyANAM yadruciraM ruciraM tanno nagaranivAsAnAm / nAgarikANAM yat sad, grAmyANAM tanna ramyaM syAt // 7 // satyapyevamanAsthA, naiva vidheyA'tra kAvyalakSaNake / sahRdayahRdayaM karSati, yat tat kAvyaM sadA bhAvyam // 8 // etAdRg yadi kAvyaM kartumabhIpsasi tadA zRNu prathamam / bhAvaM spaSTamaduSTaM vidhIyatAmAtmanInaM ca // 9 // tadbhAvAbhivyaktyai, zabdanivezastathA puraskriyatAm / janayedyathA ca bimba, vAcakahRdaye'rthabodhakaram // 10 // 10
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdAnAM sampattilakSaNazuddhA'tulA vidhAtavyA / atyalpazabdasampat kAvyaM kartuM na punarIzaH // 11 // rasaguNadoSAdInAM, vizadAlaGkArarItibhedAnAm / kAryo'vagamaH samyag, yathA bhavet kAvyamuditamudam // 12 // yadvarNanamiSTaM syAttasya paricayo yathAvadApAdyaH / no cedvaktavye'nyat, kathanIyArthAdvedvirasam // 13 // uddezAnusaraNataH, kramazo vistIryate svarUpamiha / khalu likhyate samUlaM, sakalaM sajjanajanAnandi // 14 // yadvaktavyaM kAvye, tagAvaH spaSTatAmathA''neyaH / vo'sti yathA rAmastathA ca taccaritamunneyam // 15 // kIdRk so'bhUttena ca, kiM vihitaM yaddhitAya sampannam / kasmin samaye tasya, sthitirabhavattadapi nirNayam // 16 // no ced yattat kAvye, yathA tathA''likhya rUpayan vikalaH / viracayato vighnezaM, vAnaramAkRtavatastulyaH // 17 // santi zatazaH kavInAM, kAvyAni sva-svabhAvapUrNAni / zrIvinayavijayavAcakavarairvihitamindudUtamiva // 18 // varNanayogyo yaH syAttatsadvRttaM nirUpyamaviduSTam / doSabharaiH parikaritaH, kAvye no nAyakaH kAryaH // 19 // kAvyaM na kevalAntaH-karaNavinodArpaNena lalitaphalam / api nIti-rIti-satsthiti-bodhanakaraNena puSTaphalam // 20 // kAvyAni yAni cittaM, vidadhati kAmAdivihvalaM zrutyA / kAvyAni naiva tAni, vidUSayantyapi jagallokam // 21 // kriyatAM tathA''tmanInaM, kAvyaM hRdayaGgamaM yathA prabhavet / bhAvasya vistaro no saMkSepo'pyatividhAtavyaH // 22 // mAghe zRGgAro yad, vistaratAmatizayena nItastat / atizarkarAsametaM, paramAnnamivepsitaM na syAt // 23 // atisaMkSiptaM tRptiM, janayati nahi madhukaNamiva madhuramapi / rAmo rAjA rAjJA-mAjJAprajJApakaH samabhUt // 24 // zobhanabhAvaM grathituM, zabdAnAM salivezanaM kAryam / pratikRtikUte yathA nA, samyagupavizati tathaivedam // 25 // 11
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ samucitazabdanivezaM, vinA na bhAvo'bhirUpatAmeti / khaDgAkarSaNasamaye, nUpurajhaGkArasaMzravaNam // 26 // sampattiH zabdAnAM, yadi na bhavettarhi kiM bhavet kAvyam ? / sampattimantarA kiM, vyavasAyaM kartumIzAnaH ? // 27 // jIvatkozasamAnaH, kartA kAvyasya rAjate zazvat / vaktuM kimapyabhilaSa~Jchatazo bhaGgayA nirUpayati // 28 // nyAyopArjitavittaM, na ca kenacidapi vigIyate kvA'pi / zabdadhanaM khalu tadvat, syAd vyAkaraNena vimalamalam // 29 // zabdAH sundarasarasA, AkRtivanto'pi lakSaNavirahitAH / lakSaNarahitanarA iva, guNijananikaTe na rAjante // 30 // vyAkaraNadoSaduSTaM, puSTamapi vyathayate tathA kAvyam / rasabhRtabhojanamadhye, samAgatazilAkaNo yadvat // 31 // vyAkaraNena vizuddhaM, zabdadhanaM draSTumIhase cettat / zrIhemacandrasUrestriSaSTimIkSasva sUkSmatayA // 32 // kAvyaM tadapi bhavet kiM, dAridryaM zabdasambhavaM yasmin ? / rAjan ! me dehi hitaM, bhojanamityAdivAkyamiva // 33 // kAvyaM rasavat kAvyaM, tadantarA tanna bhavyamAbhAti / vetti rasaM yaH sa kaviH, pare ca kevalamudarabharaNAH // 34 // zRGgAra- hAsya-karuNA, vIrazvA - 'dbhuta bhayAnakau raudraH / bIbhatsazca rasaH zAnto, rasA nava rasajJasamupajJAH // 35 // bhAvaH sthAyI rasatAM, vrajati vibhAvAnubhAvaparipuSTaH / saJcAri bhAvadIpyo, hRdyo rasavedibhI rasitaH // 36 // rati-hAsau zokotsAha-vismaya-bhaya- krudho jugupsA ca / zama iti navA'pi bhAvA, sthAyina uktA rasAbhijJaiH // 37 // rasasurapAdapajanane, sthAyI bhAvo bhavet pravaramUlam / vRSTyAdikasAdRzyaM, zrayanti kAmaM vibhAvAdyAH // 38 // avalambya yaM raso yajjAgartyaddIpate sarasahRdaye / sa hi kathyate vibhAvo, dvidhA'valambastathoddIpaH // 39 // Alambano vibhAvo, nAyakavaranAyikAtmakaH kAvye / niyato rasodbhidesa, nATyeSu sUtradhAra iva // 40 // 12
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAyakabhedA naike, naike bhedAzca nAyikAyAH syuH / jJeyaM svarUpameSAM, tattadgranthAd yadi bubhutsA // 41 // ye ye rasaM samuddI-payanti candradvirepha mukhyAste / uddIpanakavibhAvA hyuddIpto'gniH samujjvalati // 42 // uddIpanaprakArA bhinne bhinne rase pRthag jJeyAH / ekasya dIpako yaH, zamayati so'nyaM rasaM yasmAt // 43 // anubhAvayanti nijanijahetubhirudbuddhamiddharasamiha ye / te hyanubhAvAH kAryasvarUpatAmadhigatA vividhAH // 44 // anubhAvAnno bhinnA, aSTau bhAvAzca sAttvikA uktAH / bhinnA amI ca kecana, vadanti sattvasya vaiziSTyAt // 45 // stambhaH svedaH pralayaH, svarabhaGgo vepathuzca romAJcaH / vaivarNyamazru cA'STau, sAttvikabhAvAH smRtAH kavibhiH // 46 // vyabhicAriNastrayastriMzaccaraNAdAbhimukhyato bhAvAH / unmajjanti nimajjanti sthAyini saJcaraNazIlAH // 47 // nirvedAvega - zrama - dainya-mada- vibodha - moha - jaDatAzca / svapnograte alasatA, garvApasmAra - maraNAni // 48 // nidrA - 'marSotsukatA - zaGkonmAdA viSAda - santrAsau / vyAdhi- smRti-mati - harSA, lajjA - 'sUyA - 'vahitthA'pi // 49 // dhRti - capalatA-vitarkA, glAnizcinteti vizrutA ete / santi tryadhikAstriMzadbhavA vyabhicAriNazvintyAH // 50 // bhinnavibhinnarasAnAM, vastUnAM yojanAd bhinnarasam / peyaM jJeyaM tadvad, bhinnairbhAvai rasaH svAdyaH // 51 // varNairvividhaizcitraM, cittaM sadbhUtamadbhutaM harati / tadvadraso'pi bhAvairvedyAntarazUnyatAmeti // 52 // paramAnandasarUpaH, sukhaikavedyo na duHkhasampRktaH / svAnubhavagocaro'yaM, raso na kathamapi vacovAcyaH // 53 // kecana sukhaduHkhAtmaka rUpatvamudIrayanti rasavedyam / zokAdyAbhAvA vai, paripuSTA duHkharUpAH syuH // 54 // navyAnAM saraNiriyaM, tarkavizuddhA'pi bhAti no prAcAm / te hi vadanti rasArkastarkAttamasaH parastAdvai // 55 // 13
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ata eva hi rasabodhe'bhidhA tathA lakSaNA'pi nezAte / ekA rasAvagamikA, jAgarti vyaJjanA vRttiH // 56 // tattadakAraNakAraNanikaro na rasaM vidheyamuccinute / tatra ca yathocitaM syAdbhAvaprAdhAnyato bhAvaH // 57 // rasabhAvA nocitatAmaJcantastadiva bhAsamAnAH syuH / tata eva rasAbhAsA bhAvAbhAsAzca te proktAH // 58 // zRGgAraraso dvividhaH, sambhogo vipralambha iti bhedAt / nAnAvidho'pyabhinnaH, prathamastvaparazcaturbhedaH // 59 // te pUrvarAga-gamana-pravAsa-karuNAbhidhAzca vijJeyAH / tattadbhedavivekastattadgranthAdvidAkAryaH // 10 // zRGgArasya nu zRGga, kAlIdAsena sAdhitaM kAvye / zAkuntale tathA jayadevena ca gItagovinde // 61 // bhojanamRte bubhukSA, svAdaM na dadAti miSTamapi tadvat / tadvadviraheNa vinA, zRGgAro ruciratAM naiti // 62 // vividha kAvye kIrNo, vilokyate vipralambha udinnaH / sa tu punarmeghadUte, sarvAGgavikAsamupapalaH // 3 // hAsyaraso na prAcAM, prAyaH saMvIkSyate paristhUraH / AdhunikairvividhakalAkalApapUrNaH kRto bhAti // 64 // duHkhadavAnaladagdhA, vidagdhatAmadhigatA yadA sattvAH / tatrauSadhamiva hAsyaM, rasamupacAraM prayuJjante // 65 // nATye bahuzo hAsyaM, vidUSakavacovilAsato bhavati / hAsyaM madhuramapi paraM, prAyeNa vyathayati vyartham // 66 // karuNarasodvabhAvo, manaHpraviSTazciraM sthitiM kurute / karuNAntakacaritAnAmiha jagati viditacaraM vRttam // 67 // karuNarasoccavilAsaM, yadyabhilaSasIkSituM pravarabhAsam / uttararAmacaritraM, bhavabhUtiracitamavekSasva // 68 // karuNe bhavet karuNavipralambhabhinnatvamatra rasazAstre / karuNe zokaH sthAyI, bhavati pasmin ratiH sthAyI // 69 // vIrazcatuSprakAro, dAna-dayA-yuddha-dharmabhedaiH syAt / dAne vIraH karNo, megharatho'bhUddayAvIraH // 70 // 14
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ vasudevasutaH samare, vIro dharme jinezvarA vIrAH / tattaccaritaM ramyaM, rAjati vIreNa sampUrNam // 71 // yaH syAddharme vIro, bhedaiH sarvaiH sa eva vIra: syAt / taddharmavIracaritaM, vIrarasaM prakaTayati paramam // 72 // veNIsaMhArAkhyaM, pade pade vIratAmudAharati / yuddhe vIro raudrAdilaH krodhena rahitatvAt // 73 // adbhutaraso vikasito, bhavati paramamatratatravidyAnAm / sattvavatAM carite'pi ca, mahAtmanAM svAtmasampattau // 74 // jIvAdikAstikAyA, yathArtharUpeNa zAstrataH sUkSmam / viditAvismayabhAvaM, janayantyadbhutarasaM prathamam // 75 // yadyadvRttaM vizve, kalpanayA'pi na vikalpituM zakyam / tadRSTaM jJAtaM vAdbhutarasamanubhAvayati sadyaH // 76 // keSAJcid yad vismayajananaM tacca na bhavettathA'nyeSAm / sarvatra rase'pyevaM, paramadbhutarasavidhau vyaktam // 77 // sattvavatAM na bhayaM syAniHsattvAnAM bhayaM bhavedeva / dRSTvA bhayabhItAnAM, ceSTAM ca bhayAnako bhavati // 78 // saMsAro nanu bhayakRta, satataM tata eva suSTu bhetavyam / yo nahi bibheti bhavataH pade pade tasya bhayameva // 79 // yadyapi bhayAnakarasAJcitaM na sakalaM vilokyate kAvyam / tadapi kvacit kvacinnanu bhayAnako varNito bhAti // 80 // jagati svAbhimatArthaM kAmayamAnAH sukRtavirahitA jIvAH / raudrarasaM janayanti hi, paritaH krodhena santaptAH // 81 // duryodhane'sti roSo, na cA'rjune kavisamayasamAjJaptaH / dazamukhavadane krodho, dazarathatanaye sa naivA'sti // 82 // iti raudrarase pAtraM, pUrvasamAH parasamAzca vIre syuH / janayati vikRtiM raudraH, prakRtiparaH syAdraso vIraH // 83 // sAhitye raudrarasaH, pRthak pRthaga varNito'sti nistandram / kintu kuNikasya samare, raudro hi raso narInarti // 84 // cinmayamAtmAnamUte, vizvaM vizve'zucitvasampUrNam / vAstavamidamAlocyaM, kimasti bhuvane manaskAmyam ? // 85 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyastvakparivartanamApalo vA vikAramupapannaH / bIbhatsaH kasya manasi, natarAM janayati jugupsAM hI // 86 // azucitvabhAvanAyAM, nRpakanirAgApasAraNAptoktau / mallicaritre SaNNAM, mitrANAM bodhanAvasare // 87 // ekacchavaM rAjyaM, bIbhatsarasasya dRzyate tatra / dRSTyA tattvAJcitayA, bIbhatsaM pudgalaM sakalam // 8 // zAntaraso rasavidiH, kathito'pi sudurlabho'tra saMsAre / ata eva kecanA'STau, rasA iti nirUpayanti punaH // 89 // zAntAnAM sAdhUnAM, yad yad vRttaM tadatra zAntarase / poSakamanusandheyaM, sadAvodbhAvitaM hRdaye // 10 // rAmAyaNe raso'sau, zAntaH paripoSitaH kavivarANAm / samaye'thavA prasiddhaH, satAM caritre'sti sarvatra // 1 // yAvala bhAvukAnAM manaH zamAJcitamapetamAlinyam / zAntarasasya na tAvadvArtA'pyAyAti tatsavidham // 12 // ekaH khalu zAntarasastatpratibimbaM pare rasAH sarve / duHkhitamapi rasarAjaH, sukhamanubhAvayati satatamasau // 13 // paramAtmani zRGgAraM, prasAdhayan paramabhedamApnoti / zRGgAraH sa paro'nyaH, kalpanayA kevalaM ramyaH // 4 // yadyabhilaSitaM hAsyaM, tadA svacaritaM vivekavikalaM kim / hAsyaraM nahi pazyasi, yat pamupahasasi saMmUDhaH // 15 // yAvala mohamuktastAvattvaM zokasaGkulaH satatam / sarveSAM karuNarasodAharaNaM bhavavane bhramasi // 16 // rAgAdyAste ripavaH, krUrAstvaM zUratAM prakaTaya parAm / vIraraso'pyapratimaH, sotsAho hanta tatra syAt // 17 // kAlamanantaM bhrAntastathApi na zrAnta AtmavibhrAntaH / adbhutamanyat kimataH, paraM samaste'sti bhuvane'smin // 8 // tRNamAtre'pi mamatvaM, bhayamanubhAvayati karSitaM kiJcit / tvamapi bhayAnakatAM paramanubhAvayasi prabhUtabhayaH // 79 // krodhastva paramasuhRd, raudraM rUpaM saMjanayati nitarAm / tad dRSTvA paramapare, raudrAkArA bhavantitarAm // 100 // 16
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ janmajarAmaraNaistvaM, jugupsitaiH sarvadA'si bIbhatsaH / halaM mIDhaM tvayakA, bIbhatsaM pudgalaM sakalam // 101 // yadapi na zAntastadapi ca, zuddhaH zAntastvameva nA'nyo'sti / samabhAvaM nijarUpaM, vibhAvya vitarAnizaM prazamam // 102 // vAtsalye'tha ca bhaktau, ratireva bhavet parAtparaM bIjam / tena tayorna hi bhedaH, pRthak tathA'nyatra ca jJeyam // 103 // vAkyaM kAyaH kAvye, rasabhAvAdiH punarbhavedAtmA / zauryAdisamAzca guNA, doSAH kANatvasaMprakhyAH // 104 // rItiH saMsthAnasamAulaGkArAH kanakabhUSaNaiH sadRzAH / yatrA'nyo'nyaM saGgatimaGgantyete paraM tadidam // 105 // taratamabhAvaH kAvye, samIkSyate yaH sa etadAyattaH / mahatAmapi hi kavInAM, taratamabhAvo bhavati kAvye // 106 // evaJca rasavimarzoM, vidhavidhabhaGgyA vivekinA kAryaH / yena raso vai saitad, vacanamiha bhaved yathArUpam // 107 // Atmani yasya rasaH syAt, saiva rasaM rasitumIzvaro nA'nyaH / SaNDhaH kiM kAminyA hAvAdyaiH pauruSaM svadate ? // 108 // andho na dIpadarpaNakoTAkoTyA'pi darzanaM kurute / saGgItakamatimadhuraM, nindati badhiraH zravaNavikalaH // 109 // evaM rasamanubhavituM, rasapravAhaM svamAnase dharatA / rasikAnAmiha sarasaM, samamarasaM nIrasAnAM tu // 10 // kAvyaM vizeSayantyapi, rasaM punaH poSayanti paramArtham / ojaH-prasAda-mAdhuryAbhikhyAste syurguNAH kAvye // 111 // vistRtamantaH kurute, dIptiM tanute samastarUpeNa / ojaH kramazo vIre, bIbhatse raudrake sphurati // 112 // auddhatyavatI racanA, samAsabahulA kaThoravarNaparA / ojo vyanakti vRttaM, vizeSato dIrghaguruvarNam // 113 // zIghraM vyApnoti manaH, parito vahniryathendhanaM zuSkam / rAjati guNaH prasAdaH, kamraH sarvatra rasakRtiSu // 14 // vyakto guNaH prasAdaH, bhavati spaSTArtharacanayA spaSTam / nahi bAdhyate guNo'yaM, kvacanA'pi niyojitaH kAvye // 115 // 17
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhuryaM hRdayamado, dravayati vitarati manasi sadA''hlAdam / bhoge karuNe virahe, zAnte kramazo'dhikaM bhAti // 116 // komalavarNairanadhika samAsasandhiprasannaracanAbhiH / bhavati vyakto madhuro, mAlinyAdika madhuravRttaiH // 117 // zleSAdimakAvyaguNA, daza rudraTamukhyasUrikathitAste / alpapravRttisiddhA, api na viziSTaprayojanakAH // 118 // pravizanti proktaguNe, kecana kecidiha dUSaNAbhAve / racanAvizeSatAyAM, na svAtantryaM bhajantyete // 119 // etAvanmAtro'yaM granthaH, apUrNaH // ****** 18
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcInaM sAhityam saMskRtaM sarvatobhadam zrIke. e. rAmaliGgazAstrI (kAmadhenu-sampAdakaH) saMskRtasya sarvatobhadratve kaH saMzayIta ? na ko'pi saMdihIta; brahmA'pi saMzayaM na vidadhIta; tathA sati ko na khalu aparo bhAratavarSIyo vA vailAyatiko Ameriko vA'tra apAraM dvAparam Aracayet ? syAdetat - saMskRtasya sarvatobhadratvaM kiM nAma ? yA kila puruSasiMhena zrImadamarasiMhena 'brAhmI tu bhAratI bhASA gIrvAg vANI sarasvatI / vyAhAra uktirlapitaM bhASitaM vacanaM vacaH / ' - ityAdinA padyena pratyapAdi / saiva iyaM gIrvANavANI - 'gIrdevateti garuDadhvajavallabheti zAkambharIti zazizekharasodareti' iti cA'nyatra upavaNitarItyA mahAdurgA-mahAlakSmI-mahAsarasvatIsvarUpA ca divyA bhavyA stavyA namyA ameyA amAyA kAmadhenuH / / 'vyaktAvyaktagiraH sarve vedAdyA vyAharanti yAm / sarvakAmadughA dhenuH sA mAM pAtu sarasvatI' - iti sarasvatIrahasyopaniSat-sakalakAmakalayitrIm astaut kAmadogdhrIm imAm / mantre'smin- 'vedAdyAH' itasya sthAne devAdyAH iti pAThAntaraM zrUyate, pAThadvayamapi prastutavarNane samaJjasameva / 'vAcaM dhenumupAsIta' iti ca codanA vizadayati etasyA akRtrimalAvaNyaramaNIyAyAH paramapAvanagorUpatAM vAgdevatAyAH 'bhASA'-padapratipAdyAyAH / amRte'smin nanu saMskRte bhASA-padaM nirUDham / pANini-mahAmunizca bhASApadena gIrvANavANyA laukikaM prayogam, 'chandaH'padena ca vaidikaM prayogaM samasUsucat aSTAdhyAyyam / naisargikasaMskAravatyA enayaiva girA surAzca bhUsurAzca manISiNazca pUtAzca, vibhUSitAzca cakAsatIti kavisArvabhaumaH 'kumArasaMbhava'kAvye itthaM kavayAmbabhUva, pArvatyA himavataH mahAbhAgyasaMpattisaMprAptipratipAdanAvasare - 19
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'prabhAmahatyA zikhayeva dIpaH trimArgayeva tridivasya mArgaH / saMskAravatyeva girA manISI tayA sa pUtazca vibhUSitazca // saccAriNI dIpazikheva rAtrau yaM yaM vyatIyAya pati varAya / narendramArgATTa iva prapede vivarNabhAvaM sa sa bhUmipAlaH / / - iti IdRzamadhumayopamAnopameyabhAvaramaNIyaracanAnanditabhUpopalabdhena 'dIpazikhA'birudena maNDitaH kila kAlidAsaH padye'smin bhagavatyA haimavatyA himavataH siddhaM pUtatvaM vibhUSitvaM ca pratipipAdayiSuHprabhAdhikayA jvAlayA pradIpasyeva, svarNadyA svargamArgasyeva, saMskRtagirA manISiNa iva cetyupamAnatritayasya nibandhanena, gairvANyA Atmana upanataM pUtatvaM ca vibhUSitatvaM ca anubhavanneva modate ityabhyUhituM zakyate; saMskRtagirA yathA ahaM manISI abhUvam anyo'pi manISI pUto vibhUSitazca bhavati, tathA ityanusandheyam / anena sUktena ca muditena rAjJA 'dIpazikhA'birudaM pradeyaM mahAkavaye iti mnyaamhe| idamatrA''kUtam - prabhAdhikA zikhA kila - svataH ca pAvayitrI ca vibhUSayitrI ca yathA nAma saMdRzyate sarvaiH, nanvevameva suradhunI ca haimavatI ca surasarasvatI ca saMskAriNI saMskRtA ca pUtA ca pavitrayitrI 'cetyabhyupagantavyam - iti / kiM bahunA - 'sarvAsAmapi bhASANAM gairvANI jananI nanu / anyAsAmapi bhASANAM bhASAtvaM janayatyasau // sauparvaNIyaM sauvarNI vANI veNI hi pAvanI / enayA'snapito vidvAn kathaM pUtazca saMskRtaH ? // gehe gehe dhenurekA supoSyA, mohe mohe zemuSI svA samIkSyA / grAme grAme mANavA: sUpadezyA, dezyAcArAzcAraNaizcAraNIyAH // " sarvAGgasundarI suragIriyaM purA sakalairapi vyavahriyamANA yena kena prakAreNa mahanIyA paprathe / nanvata eva sarvAsvapi bhASAsu suragiraH padAni bAhulyena upalabhyante; tatra tAvadadhunA AGglyAzca amaragirazca kiyAn tara-tamabhAvo vimRzyate / AGglI kila bhASA-sarva bhASA'dhamarNA, sarvabhASAsaGkIrNA, avyavasthitavarNoccAraNA, jIvikA) paThyamAnA AvAlagopAlAGganaM viditasvarUpA bAbhAti jagatyasmin / bhASAyAm etasyAm Put - 'puTa' but - 'baTa' cut-'kaTa' Nut-'naTa' AdipadAnAmuccAraNaM na vyavasthitam / Hour-'avar' Our
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'avar' anayoH padayoH ko bheda uccAraNe ? arthabhedo'styeva; prathamaH-ghaNTAM, dvitIyaH-asmAkamityartham abhidhatte / Hour iti pade saMhatya uccArite hor, haur iti vA uccAraNIyam; na kopi AGglo vA anyo vA tathA uccArayati / kathaM tahi ? avar = Hour ityeva / vayaM tu brUmaH - horA iti saMskRtapadameva kAlavAcakam AGglyAM bahoH kAlAtpUrvaM bhASAparipUrakaiH pravezitaM syAditi / yathA hindImarAThI-gurjaryAdi-bhASAsu padasya antyam ac na uccAryate, tadvad 'horA' - pade antya AkAraH tAdAtvikaiH manyAmahe na uccArito bhavediti / jyotiSe 'ahorAtra saMgrAhakazabdaH khalu horA zabdaH; tamenaM zabdam AGglyAmadhItina: sarve'pi Hour = 'avar' iti vadanti / kiM ca - saMskRte vatsarasya vAcakam asti kila padaM kimapi hAyanam-nAma; idameva AGglyAm Annum = (year) iti pariNataM praNigadAmaH, katham ? hAyanam - iti padaM yadA AGglAdArairvilikhyate tadA 'Hayanam' iti lekhanIyam, zItatamAraNyAnI-nivAsibhirjaneH purA saMpUrNAkSarANAmuccAraNamazakyatvAdvA AlasyAdvA anabhyastam adhunA Annum sampAditam / Cow 'kau' iti go-vAcakaH AGglyAm gauH-iti saMskRte; Brow bro-bhrUvAcakaH, Iron = Ayaran-ayaH; Name = nem nAma; grAsaH - kavalavAcaka: A-mouthful saMskRte; Grass grAsa = bAlatRNavAcakaH AGglyAm; Water vATar = vAr = vAri-jalavAcakam; Cot = 'khAT' catuSpAtpIThavAcaka AGglyAm, khaTvA-itisaMskRte; Cough 'kaph' kaphavAcakaH; Dantal = dantasambaddhaH, atra dantapadaM saMskRtam: Nose = nAsA nAsikA-vAcakam; Geometry jyAmiTri = jyA-mitiH - bhUmimAnasAdhanazAstram; Sewing - Sivu = tantusantAne, sIvyati; Weaving - veJ = tantusantAne, vayati-vayate; They - 'de' AMglyAm, te-saMskRte; Mixture - mizraM; ghee ghI; ghRta-vAcakaH; ityAdi // (vaikrame 1983tame varSe prakAzite suprabhAtam iti sAmayike mudrito'yaM lekha: sasaujanyamatra punaH prakAzitaH / )
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanamauktikam (1) paramagahanarUpaM paramAtmatattvam muniramyAGgaratnavijayaH zaGkitamAnasaH pUrvamahaM yatko'sti paramAtmA ? kintvadhunA'pUrvasphuraNayA samAdhAnamasya saJjAtam - "yo dadAti zuddhaM dharmaM sa paramAtmA jgti"| paramAtmatattvasya parijJAnaM parizuddhadharmasya mAdhyamena karaNIyam / kenacinnAmnA paramAtmatattvaM zraddheyaM na bhavati, prasAra-prasiddhyanyatarAdapi hetoH paramAtmatattvasya manonItakaraNe vayaM vipralabdhA eva bhaviSyAmaH / bADhametadanyat - asmAkaM pArve yadi dharmasya yathArthatAM parIkSituM prajJA bhavet / kintu dharmasya haTTo vistIrNo'sti, zuddhadharmeNa sAkaM tasyAmeva vipaNyAM lokAnukUlA - ajJAnavimohitA bhrAntadharmA api milanti / yathA kArtasvarasyA''paNe suvizuddha-mizraNazUnyakAJcanaM bhavati, tatra svarNonmizritArakUTo'pi vartate, tathaiva kRtrimakanakamapi sulabham / itthaM - chAdikadharmA api saMsAre vistRtapracArAH prApyante / asmAbhistatra kaSa-ccheda-tAparUpazAstroktatrividhaparIkSayA dharmatattvaM samIkSaNIyam / zrIjainazAsanasya idameva mAhAtmyaM yattattvatrayIrUpAn deva-gurU-dharmAnapi parIkSApUrvakameva svIkartuM nirdizati / evaM tasyAM parIkSAyAmuttIrNo'smAkamajJAnAndhakArApaharaNe dIpakatulyo dharma eva vizuddhadharmarUpeNa sammAnanIyaH / uktameva - trailokye dIpako dharmaH, iti / tathA ca taddharmadezakA eva paramAtmatayA svIkaraNIyAH saMstavanIyAzca / anayA rItyA sarvalokamAzrityA'bhISTado'pi bhavati / yato yogyAya dadAti yaH sa mahAtmA, sarvAn dadAti yaH sa paramAtmA / vyaktitvena sa lokAgre sthitaH, kintu zaktimattvena tu sarvatra sarvadA vijayatetarAm / prapaJcitamidaM paramAtmapaJcaviMzatikAyAmupAdhyAyapravaraiH - vyaktyA zivapadastho'sau / zaktyA jayati sarvadA // iti // 22
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) mahAnto hi vizvopakRtyai yatante muniramyAGgaralavijayaH mahattAyA anivAryamUlamasti paropakAraH / trividhaH paropakAraH sambhavati jagatyasmin - - svArthaparopakAraH pratyupakArasya phalecchayA svArthavazena ca kriyamANaH / - parArthaparopakAraH parahitabuddhyA kriyamANatayA yasmin svArthabhAvo gauNAyito bhavet / - svabhAvaparopakAraH avicAryaiva vyasanavat svAbhAvikatayA jAyamAnaH / trividheSvapyeteSu svabhAvasajJaH paropakAra uttamaH, parArthAkhyaH paropakAro madhyamaH, svArthasajJitastu paropakAro jaghanyo'sti, sa nAmnaiva paropakAraH, svabhAvatayA tu na vartate / mahatAM vibhUtayaH tadarthameva saJjAyante, taduktaM - "paropakArAya satAM vibhUtayaH" / jIvahadaye paropakArasya bhAvaH prasphurati jIvamaitryA, jIvapremNA, jIvakaruNayA ca / vizvasya jIvamAtramAzritya prema-maitrI-karuNA upakArasya pravRttyAdhAnAdvinA nA'vatiSThanti / paropakArasya pravRttividhAyakasya sannidhau divyadRSTiranivAryA / pratyupakArasya kAGkSAmakRtvA paropakAraH karaNIyaH / yataH paropakArasya tulanAyAM pratyapakAro'pi bhavet, tatkSaNaM mahattAyAH parIkSAvasaraM jJAtvA dhairyamavalambya stheyam / na tu "zAmyetpratyapakAreNa nopakAreNa durjanaH" iti yAjJavalkyokti (3/284)manusmarya pratyapakAro vidheyaH, tathA sUktameva zAstre - "guNavatAmavasare parIkSA jAyate" iti / asmAt sahanArasAsvAdAnmahApuruSAH pAramprAptA iva svAn manyante / mahato janA eva vizvopakArasya pavitrAmanaghAM ca pravRttiM nirantaraM kartuM samarthA bhavanti / etAdRzANAM mahApuruSANAM caraNeSu vandanAJjalayo'nantazaH /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kazcana dhArmiko jano bhagavantaM prArthayamAna AsIt - prabho ! mama sarvA api durvRttIrgRhNAtu bhavAn / bhagavatoktam bhagavatA saha saMvAdaH tataH sa uktavAn - naiva bhoH ! mayA tA durvRttayo naiva grahItavyAH kintu tvayaivA'pasAraNIyAH / prabho ! mama vikalAGgaM putraM sakalAGgaM sundaraM ca karotu bhavAn / bhagavatA kathitam naiva bhoH ! tasyA''tmA tu sundaraH sampUrNazcaiva, vikalaM tu zarIramAtram / tattvevamapi kSaNanazvaramasti / tatastena vijJaptiH kRtA - prabho ! mahyaM dhRtiM sahiSNutAM ca pradadAtu / prabhuH kathitavAn - nahi bhoH ! dhairyaM sahiSNutA cA''tmaparIkSayA prayogaizca prApyante ! ete dve zikSitavye sto na tu kasmaiciddIyete / idAnIM sa pUrNa zraddhayoktavAn - - kalyANakIrtivijayaH bhagavan ! karuNAnidhAna ! mahyaM sukhaM dadAtu / bhagavAMstUccairhasitavAn hasanneva ca kathitavAn mA putra ! maivam / ahaM tu kevalamAziSo dadAmi / tathA sukhaM duHkhaM ca tu kevalaM manasaH kalpanaiva, nA'nyat kiJcit / - 24
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH sa dADhryena yAcitavAn - prabho ! mama sarvA api pIDAH zamayatu / pIDAbhirgrasto'haM bhavantaM smartuM na zaknomi / tasya dADhryena sarvethA'vicalito bhagavAn kathitavAn - sarvathA na / etAH pIDA imAni duHkhAni caiva tvAM madantike Anayanti jagataH pralobhanaizca tvAM dUre sthApayanti / ataH sakarNIbhUya zRNu, ahaM tvAM vihAtuM naivecchAmi / sa jana Azcaryacakito'bhavat / sarvA api prArthanA nirAkurvan bhagavAn kathaM svaprArthanamabhyupagamayitavya ityajAnan sa prAnte'vadat - prabho ! bhavAn tatsarvamapi me dadAtu yena mama jIvanaM nirAbAdhatayA sAnandaM ca vyatItaM bhavet / bhagavatA sasmitaM nigaditam - nahi vatsa ! ahaM jIvanameva dadAmi yena tvaM sarvANyapi vastUni sAnandamupabhoktuM samarthaH syAH / janasya dhairyaM nyUnaM jAyamAnamAsIt / pratyekamapi prArthanamapAkurvANasya bhagavato rucitaM kimapi yAcitvA taM prINayAmIti cintayitvA tena kathitam - astu bhagavan !, kevalaM mamA''tmana yathocitaM vikAso yathA bhavet tathA karotu / imAmapi prArthanAM nirAkurvan prabhuH kathitavAn - sarvathA na, tvayA svayameva svasya vikAsaH kartavyaH khalu / athA'pi te'haM kAnicidAnukUlyAni dAsye yena tava sAdhanA phalitA bhavet / asyAM velAyAmapi bhagavantaM na kimapi dadAnaM dRSTvA sa janaH sarvathA niviNNo'bhavat / idAnIM kiM yAce - yena mama zreyaH, paramAtmanazca prasannatA syAdityajAnAnaH sa sahasA kathitavAn - prabho ! kevalamekamevedaM prArthanaM me svIkarotu - bhavAn yathA samagre'pi jagati prema karoti, sarvatrA'pi maitrImupakalpayati, tathA mAmapi zikSayatu / etacchrutvA bhagavato vadanamito'pi vikasvaraM jAtam / tena sasmitamuktam - hum... idAnIM sarvamapi sustham / tava vivekabuddhirjAgaritA sampratIti manye / tathA'stu bhoH! tava prArthanA nizcapracaM phaliSyati / (Do. AI.ke.vIjalIvAlA - likhitAt "mana no mALo" iti pustakAt saGkalitaM sAdaram // )
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ krUratamaH kaH ? (hiTalaraH stAlinaH mAo vA ?) gUrjaramUlam - praphulla-pArekhaH saM. kalyANakIrtivijayaH jagato'nAdikAlIno niyamo'yaM yad - yadA janAnAmahaGkAra-mamakAra-matsareAdayo doSAH prAbalyaM prApnuvanti tadA tadA yuddhaM bhavati / yuddhe ca bahuzo hiMsA-luNTana-dharSaNAdikaM pravartate / sAmAnyatayA yuddhe bhAgaM grahItRRNAM sainikAnAM mRtyoH pramANamadhikaM bhavati prAkRtAnAM nAgarikANAM ca maraNasaGkhyA nA'dhikA bhavati / kintu dvitIye vizvayuddhe iyaM matirvitathA'bhavat / asmin yuddhe sainikAnAmapekSayA nAgarikANAM maraNasaGkhyA'dhikA''sIta / ito'pyAzcaryajanakaM vRttaM tvetad yad - vizvayuddhasya janahiMsAto'pi stAlinasya mAo-ityasya ca zAsanakAle yuddhaM vinA'pyatyadhikasaGkhyAnAM janAnAM hiMsA'bhavat / aikAdhipatyazAsane(Dictatorship) yadyapyabAdhitaM prabhutvaM bhavati tathA'pi tAdRzAH zAsakA bhayabhItA bhavanti sarvadA / prAdhAnyena teSAM svaghAtasya, svaM virudhya SaDyantraracanasya, zAsanabhraMzasya ca bhayaM bhavati / etAdRzIH sambhAvanA api rorbu te sarvatra zaGkAzIlamAnasAH santo nijasahayoginaH, svakalpitavirodhino nirdoSanAgarikAMzca trAsayanti ghAtayanti cA'pi / asmin viSaye cInadezasya nAgarikAH sarvAdhikyena daurbhAgyahatA Asan / cInadeze rASTravAdipakSasya cyAMga-kAI-zek-ityasya sAmyavAdipakSasya ca mAo-jheDoMg-ityasya ca madhye aisavIyAt 1927tamavarSAdArabdhaM gRhayuddhaM 1949tamavarSaM yAvat pravRttam / aisavIyAt 1937tamavarSAt 1945tamavarSa yAvat japAnadezasyA''kramaNaM cInadezena sammukhIkartavyamabhavat / dvAvizativarSaparyantaM pravRtte gRhayuddhe japAnadezena saha ca pravRtte yuddhe cInadezasya lakSazaH sainikA nAgarikAzca maraNaM prAptAH / 1949tame varSe mAo cInadezasya sarvasattAdhIzo'bhavat / 'yuddhAni sthagitAnIti sukhaM jIviSyAmaH' iti hi prajAjanAnAmapekSA''sIt / kintu tAmapekSAM sarvathA'pUrayitvA mAo prajAjanAn yuddhakAlAdapi hInAyAM bhraSTAyAM ca paristhitau niyojitavAn / sAmyavAdinAM prAthamikaH siddhAnta evA'yaM yat - prasthApitazAsanavyavasthA, prarUDhA vicArapaddhatiH, sthApitAni ca hitAni - iti trayamapi nAzayitavyam / etadanusRtya 1950tame varSe mAo-ityanena 26
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ samagrasyA'pi dezasya bhUme rASTrIyIkaraNaM nirNItaM, tadarthaM ca 'janA virodhaM vidrohaM ca kariSyantI' ti cintayitvA'nAgatameva sahasrazo bhUsvAmino ghAtitAH / bhUsvAmitvocchedAnantaraM karSakAH samUhakarSaNaM kartuM pravartitAH, kiM ca kutra ca kathaM ca vapanIyamiti, dhAnyotpattau cotpAdanaM kathaM vikretavyamityAdyadhikRtya niyamAH kalpitAH / I I cAy-sasyotpAdanaM dhanasaGgrahaparamavanatiprApakaM ceti matvA cAy - sasyodyAneSvapi vrIhivApaH eva kAritaH / mAo-ityasyeyaM kalpanA''sId yad - nirantaramuptAni bIjAnyeva sa - phalAni bhavantIti / ato bIjAnAM madhye sarvathA'ntaraM na rakSitvoptAni tAni / etAdRzAmavicArinirNayAnAM kAraNena kRSyutpAdanaM sarvathA kSINaM jAtam / kintu mAo - ityanenaitadarthaM makSikA-mazaka - caTakondurAdaya uttaradAyinaH parigaNitAH / sa tarkayati sma yat - mazaka - makSikAdibhiH kRSakA rugNA bhavanti, caTakondurAdyAstu dhAnyaM vinAzayanti / ataH 1958tame varSe tena caTakapakSiNAM sarvanAzArthamAdezaH kRtaH / stokakAlenaiva caTakAnAmabhAvena kITaka-zalabhAdibhiH samagramapi kRSyutpAdanaM vinAzitam / etena mAo sahasA jAgRta iva soviyaTraziyAdezAt caTakajIvAnAyayat / kintu mAo-ityanena gRhItairetairavAstavikairnirNayaiH 1959tame 1960tame ca varSe cInadeze mahAdurbhikSaM saJjAtaM tena ca prAyazaH koTidvayaM janA mRtAH / etAdRze samaye'pi sa kathitavAn yad - 'yadi duSkAle prajAjanAnAmardhabhAgo vinazyeta tadA ziSTo'rdhabhAgaH paryAptamAhAraM labhete 'ti !! dezasya vidyAlayeSu krAnteranurUpaM zikSaNaM na pradIyate iti kAraNaM pradarzya sarve'pi zAlA - vidyAlayAdayo'varuddhAH / yuvAno rakta-rakSakadale pravezitAH, tebhyazca zikSaNa - vyApAra-udyoga - kRSyAdiSu sthApitAM vyavasthAM vinAzayituM nirAbAdhaM prabhutvaM pradattam / 1976tame varSe mAo maraNaM prAptaH / tanmaraNaM yAvat raktarakSakadalena hiMsA-atyAcArAdayaH samagrAsu prajAsu pravartitAH / varSebhyo'nantaraM cInadezasarvakAreNa svIkRtaM yad - rakta-rakSakadalasyA'tyAcAraiH 1.65 koTimitA janAH mRtAH / Jung chan and Jon Halliday likhite The Unknown Story - iti nAmake pustake ullikhitamasti yanmAo - zAsane saptakoTimitA janA: aprAkRtikaM maraNaM prAptAH / tatrA'pi 3.8koTimitA janA: sAMskRtikakrAnterdazasu varSeSu mRtAH / 3.6koTimitAzca janAH raktarakSakadalasyA'tyAcArAn soDhavantaH / - prathamavizvayuddhakAle raziyAdeze jhArnRpasya zAsanamAsIt / 1918 tame varSe jhAr-nRpasya vadhaM kRtvA lenin-ityasyA'dhyakSatAyAM sAmyavAdipakSazAsanaM prArabdham / 1924tame varSe lenin-ityasya dehavilayAnantaraM stAlinaH sarvasattAdhIzo'bhavat / mAo - ityasyevA'nenA'pi samagre deze'vicAritayA pravartitAnAM nItInAM kAraNataH 1932-33tamayorvarSayordezo duSkAlagrasto'bhavat, tatazca 1.45koTimitA janA mRtA: / udyogakSetre'pekSitAyAH pragaterabhAvAt kruddhaH stAlino 1938-39 tamayorvarSayoH dazalakSamitAn janAn mAritavAn / 1939tame varSe hiTalara: polenDa - dezamAkrAntavAn, tatazca dvitIyaM vizvayuddhaM pravRttamiti vArtA sarvatra prasiddhA kintu sA'rdhasatyA / vastutaH stAlino hiTalarazceti dvAvapi sammIlya polenDadezamAkrAntavantau / 27
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1939tamavarSAdArabhya 1941tamaM varSaM yAvat tAbhyAM polenDasya lakSadvayaM nAgarikA ghAtitAH / 1941tame varSe hiTalaro raziyAdezamapyAkrAntavAn / tatazca dvayomaitrI avasitA / kintu dvayoH zaktizAlinordezayormadhye patitaH polenDadezo bahvapAyAn sammukhIkRtavAn / 1939tamavarSAdArabhya 1945tamaM varSaM yAvat polenDadezasya 1,23,000mitAH sainikAH 60,28,000mitAzca nAgarikAH maraNaM prAptAH / yuddhAt pUrvamapi raziyAdeze stAlinasyA'tyAcArairlakSazo janA mRtAH / yuddhasamAptyanantaramapi tadatyAcArA anuvRttA eva / tasya zaGkA''sId yat - tasya bahavo nAgarikA jarmanIdezasya sAhAyyaM kRtavanto jarmanIyAMzca prati samavedanaM dhAritavanta iti / ataH sa tAdRzAn sahasrazaH zaGkAspadanAgarikAn ghAtitavAn lakSazazca nAgarikAn sAibiriyApradeze zramazivireSu preSitavAn yatrA'sahyazIta-kSuttRSAdiduHkhaisteSAM maraNaM prAyazo nizcitamAsIt / stAlinasyA'tyAcArAH kevalaM raziyAdeze sImitA nA''san / dvitIyavizvayuddhAnantaraM pUrvIyayuropakhaNDasya prAyaH sarveSvapi dezeSu stAlinasya prabhutvamAsIt / atastatratyAH sarvakArAH stAlinasyaiva zAsanamanusaranti sma / eteSu dezeSu sAmyavAdavirodhinAmekaiva zikSA''sIt - maraNam / anayA zikSayA mRtAnAM saGkhyaiva na jJAyate / hiTalaraM parAjetuM sarvAdhiko zramaH stAlinasyA''sIt, ataH prajAjanAn prati tenA''caritAM krUratAmavigaNayyA'pi 1945tamasya 1948tamasya ca varSasya nobalapuraskArArthaM tasya nAmopasthApitamAsIt / nobala-puraskArastu yadyapi na prAptastena, tathA'pi 'TAima'patrikayA sa 'varSasya zreSThavyaktitvena' (Person of the Year) parigaNitaH / hiTalarasya nAmagrahaNenaiva tena lakSazo yahUdInAM kRtA hiMsA smRtipathamAyAti / sa jarmanIdezasya 1,65,000 mitAn yahUdIyAn ghAtitavAn / ito'pyadhikaM tvetad yad - jarmanIdeze vasantaH sahasrazo bhikSukA manorogiNo vikalAGgAzca janAstena ghAtitAH / sa yAn yuropIyadezAn jitavAn tatratyA yahUdIjAtevirodhino nAgarikA yahUdIyajanaviSayakaM vRttaM nAjhIsainikebhyo jJApayitvA lakSazo yahUdIyAnAM ghAtane nimittIbhUtA jAtAH / nAjhIsainikAH 26lakSamitAn yahUdIyAn gulikayA mAritavantaH, 28lakSamitAMzca viSamayavAyuprakoSThe pUrayitvA mAritavantaH / yuddhakAle tu sainikAnAM maraNaM sAmAnyam / kintu dvitIyavizvayuddhe yuddharatAnAM sainikAnAmapekSayA niHzastrA yuddhabandino'tyadhikatayA mRtAH / jarmanIyasainyena 57lakSamitA raziyAdezIyAH sainikAH gRhItAH Asan / tebhyaH 35lakSamitAstu bubhukSayA'tyAcAreNa zItena rogaizca mRtAH / raziyAdezIyasainyena gRhItAnAM lakSazo jarmanasainikAnAmapi tAdRzyeva dazA jAtA / asmin yuddhe 1.91koTimitAH sainikAH 4.59koTimitAzca prAkRtA janA mRtAH / vikalAGgAnAM, bubhukSayA mRtAnAM, dharSitAnAM ca mahilAnAM tu gaNanaiva nAsti / 28
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadAtve bhAratIyA api 45sahasramitAH sainikA yuddhe mRtAH / tathA 1943tame varSe yuddhanimittaM pUrvIyabhAratAt sarvamapi vrIhi-dhAnyaM carcilena svadeze(AGgladeze) AnAyitam / etena baGgarAjye duSkAlaparisthitirjAtA / phalatazca 30lakSamitA janAH mRtAH / evaM caitaiH krUraiH zAsakaiH svIyamahattvAkAGkSAM pUrayituM koTizaH sAmAnyajanAH maraNamukhaM prApitAH / eteSAM ca krUrazAsakAnAM madhye kaH AsIt krUratamaH ? - iti praznasyottaraM tu vAcakAnAM vivekamavalambate khalu ! /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ raGgamaJcaH vijeturvyathA Do. kAnti goraH 'kAraNaH' (samayaH rAtryAH, kAliMgasya raNabhUmeH samIpe azokasya skandhAvAraH, raGgamaJcasya vAmataH azokasya ziviraM dRzyate / bahiH pratihArI tiSThati / dakSiNato yuddhabhUmiH / nATyArambhe azokasya ziviropari prakAze'sti / anyo bhAgo'ndhakAramayaH / ) azokaH (zivirAbahirAgatya) pratihArin, raNabhUmeH kA sthitiH ? pratihArI mahArAja ! bhavato'parimeya-zaurya-samakSaM kaliGgo'vanato jAtaH / madhyAhnaM yAvat bhavata upasthiti-gidhIya-sainikeSu protsAhamasiJcat / idAnIM tu kaliGgasyA'vaziSTaH pratikAro'pi zAntaH / asmAkaM vraNitAnAM sainikAnAM zuzrUSAyA vyavasthA kalpyate / raNAGgaNaM nIravam / mahArAja! varSebhyo magadhasya purato'vijitasya kaliGgasya parAjayarUpo manorathaH phalIbhUtaH / azokaH daNDadIpaM sajjaM kuru / ahaM raNabhUmi draSTuM parAjitAnAM kaliGgavAsinAM satkAramanubhavituM samutsuko'smi / pratihArI ita ito mahArAjaH / sarvamupapannamevA'sti / (raGgamaJcopari tathA prakAzAyojanaM bhavet yathA zivirasammukhinI raNabhUmidRzyeta / ) azokaH atyantaM prasanno'smi / mAgadhasainikAnAM vijayayAtrAyA avarodhakasya kaliGgarAjasya sainyasya dazAmavalokayAmi / sa garvito rAjA yeSAM samarpitacittAnAmupari vizvasta AsIt teSAM kaliGgAnAM naravIrANAM mRtadehai: paripUrNAM raNabhUmiM draSTumicchAmi / mAmakAnAM mAgadhavIrANAM yazogAthAM pratyakSaM draSTumicchAmi / aho ! kiyat zAnteyamandhakArasya kajjalamAcchAdyA'vasthitA rAtriH / pratihArI mahArAja ! azokasya parAjitAnAM zatrUNAM malinamukhasamA zyAmalA, mAgadhasainikAnAmapratimazauryeNa prabhAveNa ca stabdhAnAM kaliGgavAsinAM bhayAkrAntahRdayasamAnA / 30
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ azokaH pratihArin ! niHzabdAyA rAtryA nIravatvasya bhaJjakaH kIdRzo'yaM svaraH ? pratihArI azokaH pratihArI azokaH pratihArI mahArAja ! kaliGgavAsibhirbhavata: sAmarthyaM nyUnamAkalitam / teSAM nRpasya garvonmAdasya bhuktaM phalamidam / azokaH kutra prAptAvAvAm ? pratihArI mahArAja ! yuddhabhUmiM prAptau / azokaH pratihArI pratihArI azokaH pratihArI mahArAja ! IpsitaM bhojanaM prApya hRSTA zyena - gRdhrAdipakSiNaH zRgAlAdayazceSTabhojanadasya bhavato vijayaM vardhApayanti / bhavataH khaDgaprabhAveNa samagraM raNAGgaNaM mAMsabhojinAM pazupakSiNAM bhojanAlayatvena parAvRttam / azokaH pratihArin ! kaliGganarezaM magadhasyA''dhipatyaM svIkartuM naikadhA prastAvaM preSitavAn / vAradvayaM sAndhivigrahikAH preSitAH / kintu pariNAmaH ? zUnyam... / sainikAH ! daNDadIpasya prakAza itastAvat / haM... kutrA'sti kaliGgasya samudrasamaM vizAlaM sainyam ? tattu agastyasadRzasya samrAjo'zokasya krodhahutAzanena zoSitam / magadhasya mahAvarodharUpaM kaliGga dharAzAyinaM dRSTvotphullamiva me manaH / aho ! sainikA: ! prakAzamatrA''nayantu kimidaM padAhataM mama ? mahArAja ! kaliGgavAsibhirbhavataH sAmarthyaM nyUnaM parimAtam / teSAM nRpo garvonmatta sthitaH tasyaiva phalaM bhuktametat / mahArAja ! etattu etattu oha .... haste oh ... eSa tu kasyacit sainikasya vicchinnazcaraNaH ... api ca eSa hastaH, tu madanaphalaM baddhamasti / eSa tu kazcid navodvAhito yuvA / kiM syAt tasya patnyAH ? tasyA manorathAH ? imamantarA tasyAH dazA he bhagavan ! ... ... *** ... 1 *** mahArAja ! kimarthaM vyathate ? sa yuvakastu vIragatiM prApnot / sa tu svarge'psarasAM nRtyagAnAdiSu pravRttaH syAt / tasya patnI api tasya ziro'Gke nidhAya patiM melituM svargaM prasthitA syAt / tasya mastakasyA'trA'nupasthitirapi tadeva sUcayati mahArAja ! bhavato vIratAyAH prabhAvaH sarvatra dRzyate / etAvanto mRtAH sainikAH, eSa gajaH, azvAnAM mRtadehAnAM paGktayaH, tadupari bhramamANA ime gRdhrAH, aho ! kIdRk hRdayavidArakaM dRzyam / sainikA: prakAza itastAvat, 31
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratihArI azokaH azokaH pratihArI azokaH aho ! laghuparvatasamo gajaH, tasya dante saMlagnasyA'sya sainikasyA''ntramAlA bhiniHsRtaa| kIdRzaM dayanIyaM maraNam !! rAjan ! kIdRg gauravapUrNaM vIrocitaM maraNam / mahArAja ! kiJcidito'pyenaM vIrasainikaM pazyatu / maraNAnantaramapi tasya hastena khaDgaH kathaM dRDhatayA dhRtaH ? kRtanizcayatvAt saMyojitAvoSThI, raudraM mukhaM, manye idAnImeva prahariSyatIti / kintu dvayorapi mRtasainikayonayanayornayane saMropya draSTuM prayatasva, tayoH sthiradRzordraSTuM na zakSyasi / yadi drakSyasi tayapi tatra vidyamAnaM gabhIratvaM jJAtuM na pArayiSyasi / pazya kIdRzI jijIviSA tayormukhayornistarati ? tayorjIvanaM dhanyaM jAtaM mahArAja ! nAma amaramabhavat / ko jJAsyati sahasrazo mRtAnAM sainikAnAM nAmAni ? kaH smariSyati teSAM samarpaNam ? janAnAM smRtiratyalpakAlInA bhavati / mitra ! yazastu vijetAraH samrAjo labhante / sAdhuvAdo bhavati vijetuH senApateH / ekaH prazno mAM paryutsukIkaroti / kimetad yuddhamAvazyakamAsIt khalu ? ko'sya yuddhasyottaradAyI ? uttaradAyI kaliGganarezaH / tasya haThilaM vartanaM tathA tasyA'timAnitA'sya kRte uttrdaayinii| pratihArin ! svAtantryaprItirgarvo na gaNyate / svatantratAyai kRtaM yuddhaM nA'vamAnanIyam / aho ! kimadaM mama caraNAdho dRbdham / etattu kasyacit yoddharmastakam / tasmin jIvite sati kimitthaM kazcit sparza kuryAt ? mahArAja ! bhavatsamakSa khaDga-uttAnakasya mastakamitthameva dhUlidhUsaritaM bhavet / sainikAH ! adyA'haM vaiklavyamanubhavAmi / na jAne kimarthameSA prazaMsA me na rocate / yuSmAkaM samrAT akathyamasahyaM duHkhamanubhavati / sarvadotsAhaprerayitrIyaM raNabhUmi radya mAM hatotsAhaM karoti / mahArAja ! smarati khalu ? kutra prAptavAn bhavAn ? jJAtaH khalu raNabhUmereSa bhAgaH ? eSA'dhityakA ? Am / tadaivaitat sthalaM yatra kaliGgAdhipati rakSituM zataM mRtyupratijJakA yoddhAro mayi bhISaNamAkramaNamakurvan / tataH sRSTaM tumulaM yuddhaM, kintu mahArathinaH azokasya puNyaprakope te zataM yoddhAro hutAH / bhavatastad raudrasvarUpaM mama nayanayoH samakSaM nRtyati / kAlajihvAsamasya bhavataH kRpANasya vidyunnimeSA iva te prahArAH // ... mahArAja ! sA zauryagAthA yugAntareSvapyamRtA sthAsyati / 32 pratihArI mahArAja / azokaH pratihArI azokaH pratihArI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ azokaH pratihArI azokaH zuddharAgaH pratihArI ( dUrataH ravaH zrUyate) sainika: cAraNa- bandinaH kavayo bhavato yuddhaprAvINyaM yugAni yAvat gAsyanti / mAgadhI prajA api ... alaM pratihArin ! virama / naiSA prazastiH / na yujyate zauryagAthAH / na zuzrUSAmi madonmattakAriNI: prazastIH / (zabdaM zravaNAbhinayaM nirUpya) kuta ete vedanAcItkArAH / samarabhUmau AluThyamAnA vraNitAH kaliGgasya sainikA vedanayA''rttanAdaM kurvanti / kaliGgeSu nedAnIM yuvAno'vaziSTAH, ye mahArAja - azokasya roSamUDhvA tAn sAhAyyaM kartuM sAhasaM darzayeyuH / azokaH sainikAH ! yuddhAhatAnAM sAhAyyaM kurvANAnasmAkaM sevakAn kathayantu yat vinA bhedabhAvaM kaliGgasainikAnAmapi sAhAyyaM kurvantu, vraNitAnAM zuzrUSAyA vyavasthAM ca kurvantu / idAnIM na ko'pi naH zatruH / yaH pratikAraM karoti taM jIvitameva bandhane gRhNantu / niSkAraNo raktapAto mA bhavatu / asyAM samarabhUmau me mano'dhikAdhikaM khidyate / parAjitAM rAjanagarIM draSTumicchAmi / ita ito mahArAja: / vayaM parAjita - mahAnagaraM pravizAmaH / zuddharAgaH azokaH zuddharAgaH re nRzaMsa samrAT ! kaliGgasya nAgariko'haM zuddharAgaH mama nAma / pratihArI are zuddharAga ! tava saGgItopAsanAyAM kAcit truTiravaziSTA vA ? kathamadya visvaraM vadasi ? zuddharAgaH re nRpamapathe niyantraka... nirmAlyadAsa ! tvaM kalAM kuto'vagaccheH ? (azokaM prati) ayi krUra samrAT ! taveme sainikA mAM baddhvA tavA''gamanasyA''nandAya saGgItasya madhurAH surAvalIrunmoktamAdizanti / kalAkAramitra ! vijayinaM samrAjaM satkartuM utsavA AyojayitavyAH, saGgIta-nRtyAdInAM bhavya-kAryakramAH kartavyAH / kimetat sAmAnyajJAnamapi kaliGgavAsiSu nAsti ? mahArAja ! kimekaM praznaM kartuM zaknomi ? imAM vINAM tadaiva punarApsyasi yadA mahArAja- azokasya vijaya - vardhApana-gItAni gAsyasi / smaryatAM, yadi gItAni na gAsyasi tarhi tava parivArajanAstava mRtyuzokagItAni gAsyanti / nahi nahi nA'haM prabhaveyam / mama vAdyaM na khalvadyA''nandasya svaraM ninadiSyati / mama khedAt kalyANa-maGgalasUcakAni madhuragItAni na prakaTiSyanti / mRtyubhayaM darzayitvA na bhavAn mama kalAM vivazAM kartumarhati / dhanena kretuM na zakSyati, anumatiM ddaatu| mama vINAM pratiyacchatu / sainikA nirdoSAn nagarajanAn pIDayanti / sainikAH ! muJcantu ! bhrAtaH ! atrA''gaccha / kiM nAma te ? I 33
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ azokaH avazyam / yathAmati pratyuttaraM dAsyAmi / zuddharAgaH samrAT ! yasmin gRhe yUno mRtyuH syAt tasmin gehe vINAyA madhuraH svaraH zrUyate uta hRdayadrAvakaM dAruNaM kalpAntam ? azokaH kIdRzo'vicAritaH prazna: ? tatra tu marmabhedakaM rodanameva vyAptaM bhavet / pratihArI kiM tena tava ? tvaM kimarthaM saGgItaM na zrAvayasi ? zuddharAgaH kaliGgasyA'nekeSAM yuvakAnAM nRzaMsatayA hatyAM kRtvA tavA'yaM mUrkhaH samrAD utsavasya bhavyasvAgatasyA'pekSAM karoti / saGgItakArasyaikameva putraM kRpANena kSatavikSataM kRtvA tasmAt svAgatasya manoramyANi gItAni kAGkSati ? azokaH zuddharAga ! saGgItakArasya svare na zobhate etAvatI kaTutA / tava putraH svadezaM rakSituM rASTradharmasya yajJasya bhavyA AhutiH jAtaH / gauravamanubhavedetAdRzasya putrasya janakaH / Anandotsava udyApanIyaH / / zuddharAgaH sattAlolupa samrAT ! putrastu jIvanaM sArthakaM kRtavAn / hanta ! mama aparo'pi putro'bhaviSyat mama yauvanaM vA punarAgamiSyat... / duHkhamasti me putrasyA'kAraNabalidAnasya / pratihArI balidAnaM kadA'pyakAraNaM bhavati ? zuddharAgaH yadi me putro hiMsrapazoH kamapi rakSannamariSyat tarhi tat sakAraNaM maraNaM manyeya, kintu tasya mRtyoH kAraNamasti eko mAnavaH / manujo manujam etAvatkrUratayA kathaM kRntyAt tannA'hamavagacchAmi / pazurudarapUtyai kasyA'pi ghAtaM karoti / kintu mama putrasya maraNe uttaradAyinyasti tava sattAlAlasA, parapIDanAndAnubhAvinI vikRtA rAkSasI-manovRttiH / azokaH saGgItakAramitra ! zAnto bhava / svastho bhava / zuddharAgaH mama svasthatAM tu tvaM sarvathA hRtavAn / krUra nRpa ! kiM prAptamanena bhayaGkara-narasaMhAreNa ? tvaM mama putrasya ghAtakaH, mattaH svarAvalImapekSase ? bhAvanAH kathaM vyaktIkuryAm ? pratihArI sainikAH / mahArAjasya avamAnana-kartAraM mUDhakaliGgavAsinaM kiJcit sabhyatAyAH pAThaM pAThayantu, yena sa samrAjaH ziSTAcAramadhIyeta / azokaH mA maivam / sainikA enaM sasammAnaM muJcantu / zuddharAgaH krUra samrAT ! sainikAnAdiza yat te me vadhaM kurvantu, yato'haM mama putraM mileyam / tava pApaM mukhaM na punarIkSaNIyaM bhavet / / pratihArI mUrkha ! mahArAjasya kSamAvRttiM tasya kAtaratAM mA gaNaya / 34
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ sucetA (pravizya) satyaM, ayi garvonmatta vijetaH ! taM vRddhaM, daridramahiMsakaM kalAkAraM zIghraM mAraya, yena te vijayasyA'pUrNatvaM pUrNatAM gacchet / pratihArI aye gavite ! kA tvam ? magadhanarezena kaliGgajetrA azokena sahedRzasya vyavahArasya phalaM jAnAsi ? sucetA mUrkharAjasya mUrkhacATukAra ! kaM tvaM kaliGgajetAraM kathayasi ? rAjA san api yo na jAnAti yat khaDgena pradezA jitA bhavanti, na khalu hRdayAni / sarveSAM dhikkArapAtramenaM nararAkSasaM tvaM vijetAraM kathayasi ? azokaH kA'si tvaM bhagini!? mayyakAraNakrodhasya kimapi kAraNam ? rAtrisamaye itthaM niraGkuzatayA vicaraNaM tava kulasya kRte zobhAspadaM kim ? tava pitA vA patiH ko'pi tvAM nA'varuddhavAn ? sucetA kaliGgavijetaH samrAT ! pitA patizca tava vijayakapAle AhutiM gatau / vijayonmattAnAM niraGkuzAnAM tava sainikapazUn samAzritAnAM nagaravAsinAM kulagauravANi kutaH ? azokaH bhagini ! tvaM tava maryAdAmullaGghase / sucetA ayi maryAdApAlaka samrAT ! jJAtumicchAmi tAvat - kiM magadhe durbhikSa ApatitaH ? pratihArI samrAjaM pratIdRzo'vicAritaH praznaH ? magadhabhUmistu sasyazyAmalA vidyate / dhAnyAnAM tu kozAH sambhRtA asmatsamIpe / sucetA tarhi tu dhanakozA riktAH syuH / azokaH bhagini ! magadhasya vittakozAstu yakSarAjakuberasya dhanAgAravadakSayAH santi / sucetA aho ! tarhi tu dhanavAn bhikSukastvam / pratihArI ajJe nagaravAsini ! yathA yathA'haM tava mAnaM rakSAmi tathA tathA tava pralApo vardhate / kiM nAma tava ? sucetA imaM nazvaradehaM janAH sucetA iti nAmnA jAnanti / azokaH sucete ! tava cetanA luptA khalu ? tvaM magadhasamrAjaM bhikSukaM kathayasi ? pratihArI sambhavataH kaliGge sarve bhikSukA eva nivasanti ! sucetA nRpasya cATukAra ! bhikSukaH kimarthaM bhikSAM yAcate ? pratihArI svanihiM kartum / udarapUrtyartham / sucetA yAcakaH sva-AvazyakatAH santoSTuM bhikSAM yAcate / azaktavAt sa luNThanaM kartuM na zaknoti /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratihArI azokaH sucetA azokaH pratihArI azokaH tava samrAT balavAn san sattAyA balena pradezAn jayati / tasya pArve sarvamapyasti tathA'pi sa zaktimAn bhikSuko'sti / dhanavAn bhikSukaH asti / sainikAH gRhyatAmeSA'vicAriNI nArI / nigRhNantvenAm / nahi / tiSThantu / azokaH satyavAdinAM sammAnaM karoti / rAjan kimarthamavarodhayasi ? kaliGgaM yuvarahitaM bhAvayitvA kimarthaM yuvatiSu dayA ? bhavAdRzAnAM sattAlolupAnAM zAsane jIvanAt maraNaM varam / karAlamukha samrAT ! atra tava zAsane jIvanAt maraNamevA'dhikamupakArakaM zAntidAyakaM ca / kathaya mAM kimarthamidaM yuddhaM tvayA kRtam ? bhagini ! na khalvasya praznasyottaraM mama samIpe / zakyaM cet kSamasva mAm / eSa raNavIraH azokastava prazna-prahArasamakSaM nirupAyaH, azaktaH / nA'hamAtmarakSaNaM kartuM zaknomi / na dRzyante dizaH / idAnIM tu mama dazAmapi jJAtuM na pArayAmi / mahArAja ! kimidaM bravIti bhavAn ! bhavantaM kAlamukhaM kathayitrImimAmasaMskAriNI kSamAM yAcate ? AjJApayatvasmAn, bhavatpurastAduddaNDatayA sthitAnimAn kaliGgavAsinaH kSaNadvayenaiva bhavaccaraNayoravanatAn bhAvayAmaH / pratihArin ! adyatanaH azokaH, yuddhapriyaH azokazca, tau dvAvapi bhinnAviva me pratibhAtaH / saubhAgyakhaNDakaM, pitRhantAraM mAmeSA sannArI kAlamukhaM na kathayati cedevA''zcaryam / gaccha bhagini ! tvaM vajrakaThorasyA'zokasya hRdayaM drAvitavatI / yuddhabhUmau yasya tApaM kSaNamapi kazcit na saheta tAdRzaH azoka'dya tava nayanayoH samakSaM sAyujyaM kartuM na zaknoti / kaliGgavAsinAM vedanAmadyA'hamanubhavAmi / kintu mama vijeturvyathAM ko'vagamiSyati ? icchAmi pathadarzakam / kaJcit zAntidUtam / kaJcit satpuruSaM yo mama jIvanapathaM dIpayet / mahArAja ! paramajJAnI, AcArya upaguptaH samprAptaH / aho AcArya upaguptaH / namaskArAH / svAgatam / adyatve bhavadAgamanaM kiyaducitamanivArya cA'stIti kathaM vyaktIkaromi ? tRSArto jalArthaM vyAkulaH syAt, tRSA prANA gamanotsukA bhavanti, tadA madhuraM jalaM nItvA kazcid devadUtaH sasneha-smitaM purata upasthito bhavet tAdRzaM bhavadAgamanam / mArga darzayatu gurudeva / rAjan ! svastho bhava / anyastu kevalaM mArga darzayituM zaknoti, mArge gamanaM tu svayameva kartavyam / tumulayuddhasya samAcAraM jJAtvA duHkhitAnAM sahabhAgIbhavitum atrA''gataH / daivAd bhavatA saha samAgamo'bhavat / ucitasamaye evA''gamanaM bhavataH / gurudeva ! jagato jAgaraNakAle sUryodayo bhavati eva / 36 sainikaH azokaH upaguptaH azokaH
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ atra tu kAlarAtrizcalati / bhavAn prakAzAMzurbhUtvA samAyAtaH / upaguptaH rAjan ! sUryastu svasamaye udetyeva / kintu zayitAraH svapanti / bhavate vijayo'pekSita AsIt sa prAptaH / eSA vyathA kiMnimittA ? azokaH kimeSa vijayaH kathyate gurudevaH ? eSa tu mama ghoraparAjayaH / mahAbhayaGkare raktapAte, narasaMhArasya sAgare AkaNThaM nimagno'ham / AdhAraiSiNo mama nirAdhArasya sahAyako bhavatu / upaguptaH rAjan ! bhavatparamparAnuguNaM vijayotsavamakRtvA kimarthaM vyathitaH ? etAdRzAni yuddhAni tu sAmAnyAni bhavatkRte / kazcidapamAnaM kRtavAn vA bhavataH ? azokaH nahi mahAtman ! adya kazcit mAM svamAnabhAnaM kAritavAn / dinamidaM vijayotsavasya nA'pi tvAtmamanthanasya / hiMsAyA bhayAt janA bhayabhItAH kartuM zakyante, teSAM zarIrANi nAmayituM zakyante kintu hRdayAni tUnnatAnyeva bhavanti / mahAyuddhasya vijayenA'bhinandanAni tu prApyante kintu sa bhayaprabhAvAdudgataH kRtrima AlokamAtro bhavati / tasyA abhinandanavarSAyAH pRSThe'zrUNAM mahAsAgaro bhavati / varSANi yAvat chinna-bhinna prajAjIvanam, anekeSAM dhikkArAH, AhatAnAM vedanAH, mRtAnAmabhizApAH, jIvitAnAM niHzvAsAH / vijetA prApnoti khalvitihAse sarvathA kalaGkitaM sthAnam, he mahAjJAnin bhikSuvara ! ahaM tu yathArtharUpeNa rAjA bhvitumicchaami| vAJchAmi ca bhavatkRpAM mArgadarzanaM ca / upaguptaH vatsa ! bahuvAraM mAnavaH kSaNikAvegenetthaM cintayati / naiSa sattAdhIzAnAM sthAyI bhAvaH / khaDgadhArakaH zAntidAyakaM cAmaraM dhRtvAnyebhyaH zItalatAM dAtuM nA'dhikaM prabhaviSyati rAjan ! azokaH gurudeva ! naiSaH kSaNika AvegaH / eSa tu azokasya hRdayasya yathArtho varNaH / Adizatu mAM gurudeva ! / upaguptaH rAjan ! vizvaM sukhitaM kartuM rAjabhavanatyAginaM bhagavantaM tathAgatamanusara / hiMsAM tyaja / bhavane nivasa kintu sukhAya na, prajAkalyANAya / sAmrAjyAnAM sImavistAraNApekSayA lokAnAM hRdayeSu vistara / kSudhArtA bhojanaM prApnuyuH, tRSArtA jalaM prApnuvantu, ko'pi duHkhito niHsaMkocaM bhavantaM melituM zaknuyAt, na kutracidanyAyaH syAt, kazcid bhIto na syAt tAdRzamAdarzarAjyaM sthApaya / kRpANasya sthAne nyAyadaNDaM dhAraya / janasamRddhaH svAmI naiva, rakSako bhava / prajAyA vinAzaM na, vikAsaM kuru / rAjan ! prajAM jetuM hiMsA vA bhayaM na, api tu snehaH samarthaH / mahAbhayaGkaro raudrasvarUpo nA'pi tu priyadarzI azoko bhava / mahAnanugraho jAto gurudeva !, adyA''rabhya eSa samrATa azoko dharmazAsanaM svIkaroti / enaM raktapipAsitaM khaDgaM bhavaccaraNayoH samarpayAmi / idAnIM tvahiMsAcaraNamevaikamAtralakSyam / azota 37
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ prajAkalyANameva kartavyam / sa eva rAjadharmaH / idAnIM sattAyA upayogaH kevalaM prajAkalyANAyaiva bhaviSyati / praNAmAH, bodhisattvacaraNayoH praNAmAH / hRdayAnmahAn bhAro'pasRto'dya / adhunA eka eva nAdaH / eka eva svaraH, jIvamAtrasya rakSaNaM kalyANaM ca / (pArzvasaMgItena saha samUhagAnam) dhamma saraNaM gacchAmi / saMgha saraNaM gacchAmi / buddhaM saraNaM gacchAmi /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ satyaprasaGgaH ekasyA rAtreniMdA - dhIrubahena-paTela (gUrjaramUlam) __ (saM.) - kalyANakIrtivijayaH tasmin kAle mumbaI-mahAnagarasya vidyud-relayAtriNAM mAsikaM traimAsikaM cA'nujJApatraM (Pass) prApyate sma / yasmin dinAGke tadavadhiH pUrNo bhavet tato dinadvayAbhyantare eva yadi tannavIkriyeta (renew) tadA nyAsadhanaM (deposit) punarna bhartavyamiti hi niyama AsIt / ___ahaM sAntAkrujha-vistAre nivasAmi sma, elphinsTana-mahAvidyAlaye ca paThAmi smA'to matpAbeM carcageTasthAnakAt sAntAkrujhasthAnakaparyantamanujJApatramAsIt / ahaM kila sarvadA paThana-lekhanAdiSu vyApRtA bhavAmi smA'to yathAkAlaM vidyAlayazulka(Fees) bharaNe'nujJApatranavIkaraNe ca mama skhiinaamuttrdaayitvmaasiit| bahuzo'smAsu evaMvidhAH saMvAdAH pracalanti sma - 'ayi dhIro ! bhavatyA anujJApatraM navIkRtaM vA ?' 'naiva bhoH !' 'kimartham ?' 'bhavatyA naiva smAritaM nanu !' 'ato mamaiva doSo'tra khalu !' 'nizcapracam // ' 'aho ! dakSA khalu bhavatI !' - ityuktvA sA mama bAlasakhI mAlinI prathamaM tu kruddhA bhavati sma tatazca hasati sma / ekadaivaM jAtaM yat sarvAntimadine mayA carcageTasthAnakAt sAntAkrujhasthAnakaM yAvad relayAnayAtrAM kRtvA sthAnakAd bahiH sthAnakaniyantuH sakAze'nujJApatraM navIkAritaM, tataH sasantoSaM gRhaM prAptA / pitA mama yathAniyamaM hindole upaviSTa AsIt / ahamapi sAnandaM tasyA'ntikamevopaviSTA / Avayordvayorapi pitA-putrIsambandhAdapyadhiko maitrIpUrNaH sambandha AsIt / ahaM mama sarvamapi vRttaM niHsaGkhocameva
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpurato vadAmi sma / so'pi sarvameva sAkAGkSa zRNoti sma kadAcicca stokaiH zabdairmAM zlAghate smA'pi / jAyamAne ca saMvAde sa sahasA mAmapRcchat - 'anujJApatraM navIkRtaM vA ?' 'Am, idAnImeva kAritam' - ityuktvA'haM ziSTAni rUpyakANi vAradvayaM gaNitavatI / mamA'sAmaJjasyaM dRSTvA sa smitvA'vadat - 'kiM bhoH ! gaNanAyAM kA'pi kSatirasti vA ?' 'Am... evameva pratibhAti' / 'kiM jAtam ? rUpyakANi nyUnAni vA ? " 'naiva... manye yadadhikAni santIti' / tato dvi-travAraM punargaNayitvA kathitaM mayA yad - 'mama tu pratibhAti yad avaziSTaM dhanaM pratyarpayatA tena sthAnakaniyantulipikAreNa pramAdAd daza rUpyakANi me'dhikaM dattAni' / 'idAnIM bhavatI kiM kariSyati ?" 'zvaH prAtarvidyAlayagamanakAle pratidAsye' / pitA kSaNadvayaM tUSNIM sthitaH / tato gabhIrasvareNoktavAn - 'uttiSThatu, pAdatre dhArayatu' / sandhyA jAtA''sIt / andhakAraH prasarannAsIt / asmadgRhe ca sarvakAlIno niyama AsId yat sandhyAsamayAt pUrvameva gRhamAgantavyam / ekAkinyA gantavyam ? tadapyasmin samaye ? tatrA'pi pituH priyA putryaham... / kiJcidiva mUDhevA'haM tatraiva sthitA / pitA mAM sadaiva tvaM-kAreNaivA''hvayati sma / adya sa kimarthaM bhavatkAreNa kathayati ? kintu, adhikakAlavyayAt pUrvameva tena kadA'pyanupayuktayA kaThorabhASayA punarAdiSTaM - 'bhagini ! gacchatu tAvat' / bhavatu tarhi / evamAdezakaraNaM yadyapi me naiva rucitaM tathA'pi tadaGgIkartavyaM tvAsIdeva.... / mayA pAdatre dhRte gantuM ca pravRttA / manasi saGgharSaH pravartamAna AsIt, kintu kasyA'gre kathanIyam ? sthAnakaM prApya tasyaiva lipikArasyA'gre gatvA kathitaM - ' bhavatA pramAdAnme'dhikaM dhanaM pratidattamiti manye' / sa paramasantoSeNa mAM nirIkSamANo'vadat - 'mama gaNanAyAM daza rUpyakANi nyUnAnyAsan / ahaM dvi-travAraM gaNitavAn, kintu...' / 'etAni khalu tAni' - ityuktvA'haM tasya dazarUpyakANi pratyarpitavatI / 'aho bhagavataH kRpA jAtA, bhavatyA bhRzamAbhAraM manye' - ityuktvA sa sasmitamabhivAdanamakarot / ahaM tu gRhaM pratigantumArabdhA / 40
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gRhaprApaNe bhRzaM vilambo jAta AsIt / mastiSkaM tu kopAduSNaM jAyamAnamAsIt / mayA mamA'rucirna zabdairapi tu maunena vyaktIkRtA / tUSNImeva mayA sarvo'pi nityakramaH pUrNIkRtaH / zayanakAle gurujanAnAM caraNayorvandanaM kRtvaiva zayitavyamiti hi me niyama AsIt / niyamastu pAlito mayA, paraM maunenaiva / pitA'pRcchat - "kiM re ! amarSitA vA ?' 'naiva pitaH !' / 'taryupavizA'tra bhoH!' / upaviSTA'haM, kintu virodhabhAvena / tataH pitrA pRSTaM - 'dattAni kila rUpyakANi ?' 'Am pitaH !' / 'suSTha kRtaM bhoH !' / tataH sa tUSNImabhavat / kaJcit kAlaM zAntiH prasRtA / prAnte mayA'marSeNoktaM - 'bhavAneva mAM rAtrau bahirgamane niSedhati, tadvaMdya kimarthaM tUrNameva preSitA?' 'tasya lipikArasya gaNanAyAmadyaiva sarvaM susthaM syAdityartham' / "kimahaM zvaH prAtareva tasmai tad dhanaM nA'dAsyaM nanu ?' mama pitA kSaNaM yAvanmAM nirIkSitavAn, tato me mastake hastaM parAmRzan kathitavAn - 'priyaputri ! dhanaM tu tvamadAsya eva... kintu nidrAm ? kasyacana nirdhanasya lipikArasya kAryAlayasthaganasamaye dhanagaNanA yadi samyag na jAyate tadA''rAtri nidrA nA''yAti... / tasyaikarAtreniMdrAM tu tasmai tvaM kathamadAsyaH ? kathaya nanu !' ahaM kimapi vaktuM sarvathA'samarthA jAtA... AjIvanaM ca prasaGgamenaM vismartumapi... / (saujanyam : vizvavihAraH agasta-2016)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA rAprapA muniH akSayaratnavijayaH (1) hRdayasparzinI kathA __ vayaM jIvanaM jIvAmaH, parizramaM kaThinamapi kurmaH, nityaM ca kAryaratA bhavAmaH / parametatsarvaM kimarthaM kurmo vayam ? svasya sukhArthaM - svasya prasannatAyAH kRta eva khalu / vayaM nijAnandasya cintanameva kurmaH pradhAnataH / paraM kadAcijjIvane pareSAM prasannatAyA vicAro'pi kartavyaH khalu / jIvanaM nAma svasukhasya cintanameva na, api tu pareSu ninimittamupakAravRSTikaraNamapi jIvanam / atra prastutA hRdayasparzinI satyakathA bodhayatyasmAnidaM satyaM bahumUlyam - katheyaM videzIyA / amerikA'bhidhe deze ghaTiteyaM kathA / tatra vidyucchakaTikA('Traka' iti loke)cAlakairekaM sAdhanamupayujyate sma / tannAma 'C.B. Radio' iti / dUradhvaneH prakArarUpaM tat sAdhanam / kadAcid mArgasyopari vighno bhavet, kadAcid himavRSTirbhavet, kadAcid yAnasacaTTAd yAtAyAte'varodho bhavettadA yAnacAlakA ime parasparaM sandezaM prayacchanti sma C.B. Radio iti sAdhanamAdhyamataH / yato'nye cAlakAstanmArge pravAsaM na kuryuH / ekadA'smin C.B. Radio iti sAdhane kasyacillaghubAlasya dhvaniH prasRtaH / "Hello, mama dhvani ko'pi zRNoti na vA ?" bAlasya svaraM zrutvaiko yAnacAlakaH pratyuktavAn - "vada, ahaM zRNomi tvatkathAm / " vastuto naike vidhucchakaTikAcAlakAstadA C.B. Radio iti sAdhanena bAlasya kathAM zRNvanti sma / bAla uktavAn - "pitRvya ! mama nAma 'TeDI beraH' iti / mama pitA'pi vidhucchakaTikAcAlaka AsIt / tasya pArve 18cakriNI vidhucchakaTikA AsIt / sa naikazo mAM svayAne paryaTanaM kArayati sma / kintu..." TeDIberasya svaraH svaduHkhasmaraNAdISadavaruddho'bhavat / ___"vatsa ! tvaM nizcintamanasA tava kathAM kathaya / ahaM prayatnaM kariSyAmi tava sukhArtham" - yAnacAlaka AzvAsanaM pradattavAn bAlAya / 42
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlakaSTeDIbera ArdrasvareNa punaH svakathAmArabdhavAn - "pitRvya ! mama jIvanamAsIt sukhamayam / matpitA nityaM paryaTanAya mAM nayati sma / paraM, kebhyazcid divasebhyaH prAg so'kasmAd mArgasyopari yAnadharSaNAd mRtyumAptavAn / adhunA mama mAtA'pi nityamAprabhAtaM sAyaGkAlaparyantamAjIvikArthaM gRhAd bahiH kAryArthaM yAti / vikalAGgo'smyaham / niHzeSadinamato niketane'hamekala eva nivasAmi / ahaM svAtmAnamekAkinamanubhavAmi, udvignatAM ca prApnomi nityam / kRpayA bhavAn bhavatAM yAne kiM neSyasi mAM paryaTanAya ?" TeDIberaH svasya vArtAM samAptavAn / anantarameva kSaNe yAnacAlakaH pratyuktavAn - "vatsa ! tava niketasaGketaM dehi / " bAlakasya niketasaGketa prApya yAnacAlakaH saGketasthAnaM prati prasthitaH / stokasamayena sa saGketasthAnaM prAptavAn / vismayapradamAsIt tatratyaM dRzyam / 18 cakrividyucchakaTikAnAM tatra zreNirAsIt / AnupUrvyeNa yAnacAlakAH sarve svayAnena paGgaM TeDIberaM paryATayanti sma / sarve ca tasmai niHsvArthasnehaM yacchanti sma / bAlaSTeDIberastvatiprItavAn / sarvayAnacAlakeSu sa nijapitaraM dRSTavAn / tasya netre asmin svArthamayayuge'pi niHsvArthahRdayAnAM sarveSAM yAnacAlakAnAmupakAraM manyete sma / sarve yAnacAlakA api tasyA''nandaM dRSTvA'tipramuditavantaH, jIvanasAphalyaJcA'nubhUtavantaH / amerikArASTraM sAmAnyato manyate nA'tiguNADhyam, tatrA'pi pravRttaM vRttamidamadbhutaM prerayatyasmAn yad jIvanavyayaH kadAcidanyeSAM sahAyArthaM pareSAJca pramodArthamapi kartavya iti / (2) apratimastyAgaH 11 mAnavo jAnAti vA'nubhavati vA suvidhaM yad nijAnande prApyate sukham / paraM pareSAmAnandadAne tu prApyate paramaM sukhaM tanna jAnAti saH / ata eva jJApayanti maharSayaH "paropakArAya satAM vibhUtayaH' iti / jIvitaM na kevalaM svasukhaprAptyarthameva, api tvanyArthamapi jIvanIyaM kadAcit / cintanaM na kevalaM svasukhApteH kAryaM, kintu parasukhAya svasukhasya balidAnamapi deyaM kadAcit / pravRttyA'nayaiva jIvanaM bhaved mahArghyaM sundaraM prazasyatamaJca / " - asminnanusandhAne smRtipathe samavatarati viralaM vRttamekam - lAlA lajapatarAyasya jIvanaprasaGgo'yamadbhutaH / tasya janmabhUmirnAma paJjAbarAjyam / tadA chAtrAvasthAyAmavasthito vartate sma saH / lAlAlajapatarAyaH zreSThachAtra AsIt / paraM, 'bahuratnA vasundharA' iti sUktyanusAreNa tasya pAThazAlAyAM tasmAdapyadhikastejasvI vidyArthI vidyate sma / tannAma 'gaurIprasAdaH ' iti / prativarSaM parIkSAyAM prathamakramAGkaM sa eva prApnoti sma / lAlAlajapatarAyaH kAmaM prathamakramAGkamAptuM tIvraparizramaM kuryAt, tathA'pi pariNAme sa dvitIyakramAGkamevA''pnuyAt parIkSAyAm / ekadA lAlAlajapatarAyasya pratispardhino gaurIprasAdasya jananI rugNAvasthAM prAptavatI / ato 43
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jananyAH sevAkArye gaurIprasAdasya sarvasamayo vyatItaH / tataH so'dhyayanaM kartuM nA'zaknot / atrA'ntare parIkSA samAgatavatI / cintAturo gaurIprasAdaH svamitramuktavantaH " mitra ! asyAM parIkSAyAmahaM mahatkaSTamanubhavAmi / yato rugNamAtuH zuzrUSAyAM pravRtto'haM parIkSArthamISadapi sajjo nA'smi / asmin varSe prathamakramAGkamAptumakSamo'smyaham / yato lAlAlajapatarAyaH prativarSaM trIn yAvadalpaguNAGkureva mamA'nuvartI bhavati / yadi prathamakramAGko nA''psyate tarhi prathamakramAGkakAraNena prAptavyA zikSAvRttirapi (= protsAhanadhanamapi) na lapsyate myaa| adhunA yAvat protsAhanadhanenaivA'dhyayanaM karomyahaM prativarSam / yadi tanna lapsyate, tarhyahamadhyayanaM kartuM na zakSyAmi / mayA'dhyayanamapUrNameva tyaktavyaM bhaviSyati / yato vayamatinirdhanAH smaH / " "maivaM cintaya mitra ! yadi tvayA prathamakramAGko na prApyeta tathA'pi na ko'pi bAdhaH / yato vayaM tava sahacarA vidyamAnAH smaH / tava zAlAkIyaM zulkaM vayaM dAsyAmaH" gaurIprasAdasya mitreNA''zvAsanaM dattavat / "na mitra na", anantarameva kSaNe gaurIprasAda uktavAn - " tava snehena mama hRdayaM pulakitaM bhavati / tvaM sahRdayo'si, paramahamitthaM keSAJcit sahAyaM svIkArya vidyAbhyAsArthaM samutsuko nA'smi / yadi zikSAvRttirna prApsyate, tarhyahaM vidyAdhyayanaM tyakSyAmi nUnam / " gaurIprasAdasya manovRttimimAM karNAkarNi rItyA lajapatarAyo jJAtavAn / eka: karNejapaH sahacarastu lajapatarAyaM sAnandamuktavAnapi - " lajapatarAya ! tvaM bhAgyavAnasi / yato'smin varSe tava pratispardhI gaurIprasAdo mAtRsevAyAM pravRtto dRzyate / ato'syAM parIkSAyAM tvayaiva prathamo kramAGkaH prApsyate / tvaM yatnaM kuru / " paraM, lAlA lajapatarAyasya citte'nyaccintanaM prArabdhavat / gaurIprasAdasya kaSTaM zrutvA so'pi vyathito'bhUt / parIkSA'tinikaTasthA''sIt tadA gaurIprasAdasya rugNA mAtA mRtyumAptavatI / gaurIprasAdo mAtuH sarvamuttarakAryaM kRtavAn / ito laghubAndhavAnAmAdhAro'pyatha sa evA''sIt / ataH sa teSAM saMvarddhane paripAlane cA'pi vyastaH saJjAtaH / phalataH parIkSAlakSividyAbhyAsaM kartuM nA'zaknot saH / duHkhihRdayena gaurIprasAdaH parIkSAM dattavAn / lAlAlajapatarAyasya sarvANi mitrANi gaurIprasAdaH zAlAyAzca sarve zikSakA api jAnanti sma yadasmin varSe parIkSAyAM lAlAlajapatarAyasyaiva kramAGkaH prathama AgamiSyati / paraM pariNAmadine camatkRtiH saJjAtA / yathApUrvaM lAlAlajapatarAyo dvitIyakramAGkamevA''ptavAn, gaurIprasAdazcA''dimakramaM prAptavAn / sarve vismitA abhavan / zAlAyA AcAryo'pi vismayamanubhUtavAn / sa lAlAlajapatarAyamAhUtavAn pRSTavAMzca - "lajapatarAya ! asyAM parIkSAyAM tu tvameva prathamakramAGkaM prAptumarhasi / tathA'pi tvayA guNAGkA atyalpAH kathaM prAptAH ?" 44
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlAlajapatarAyo rahasyasphoTaM kRtavAn - "AcAryavarya ! bhavataH kathanaM nUnaM satyam / paraM, gaurIprasAdasya mAtA rugNA''sIt / ato'smin parIkSAvasare so'bhyAsaM kartuM nA'zaknot / itaH prathamakramAGkaprAptyA zikSAvRttirApyate / imAM zikSAvRttiM vinA so'gre'bhyAsaM kartuM sakSamo na bhaviSyatIti mayA jJAtam / ato mayA svato nirNItaM yat prathamaH kramAGko na kAGkSitavyo mayA, sa tu gaurIprasAdenaiva prAptavyaH / yataH so'gre'dhyayanAya kSamo bhavet / tata eva mayA kaThinAnyuttarANi tu likhitAni, paraM saralAnyuttarANi sarvathA tyaktAni / vizvasimi yadanenA'haM sahAyako bhaviSyAmi gaurIprasAdasya / " AcAryaH sahasA karau saMyuktavAn tatkathAM zrutvA / tannetrAbhyAM harSAzrubindavo'pi prasRtAH / lAlAlajapatarAyasyA'pratimaM tyAgaM vanditavAn sa sAntaHkaraNam / tadA svakRtaparopakAryeNa lAlAlajapatarAyo'tituSyati sma / varSebhyo'bhIpsitaH prathamaH kramAGkaH kAmaM gataH, paraM tena paropakArasya mahat kAryaM kRtam / atastasyA''nane harSalaharIstaraGgAyate smA'nanyA / / (3) jIvanaM kIdRzaM racayitavyam ? __ jIvanasya virAmavelAyAM satyAM kenacid guruNA svavineyA samAhUtAH svasya samIpam / sarve ziSyAH zIghraM samAgatA upagurum / pazcAd vAtsalyamayalocanena guruNA pRSTam - "he vineyAH ! dRzyatAM mama mukhasyA'ntaH, kathyatAJca katipayA dantA vidyante tatra ?" gurvAjJayA sarvaziSyairdaSTaM gurumukhamuktaJca sarvairyugapat - "gurudeva ! eko'pi danto na dRzyate mukhAntaH / sarve'pi dantAH patitA santi / " "aho ! kiM kathayatha ? nanu jivA tu vidyate khalu ?' guruNA punaH pRSTam / "om / " - ziSyAH pratyuktavantaH / marmajJo gururatha pRSTavAn - "kathyatAm, evaM kathamabhUt ? yato jihvA tu jIvanaprArambhadinAdasmAkaM sahacaryasti / dantAstu pRSThata AgatAH / jihvA samAgatavatyAdau, kintu sA vidyate'dya yAvad / ito dantAstu samAgatAH pRSThatastathA'pi patitA rasajJAyAH pUrvameva katham ?" vineyA uktavantaH - "gurudeva ! vayaM na jAnImaH kAraNaM vismayasyA'sya / kRpayA bhavataiva kthytaam|" atha guruNA jIvanapAtheyaM pradattaM salIlam - "priyavineyA ! zrUyatAm, jihvA'sti komalA / svasyA mRdusvabhAvAdeva sA vidyate'dyA'pi / ito radAH santi puruSAH / pAruSyameva dantAnAM samApteH kAraNam / bodhadamastIdaM satyamasmAkaM kRte yat sundaraM dIrgha jIvanaM yadISTaM bhavedasmAkaM tadA jIvanaM racayitavyaM komalaM nUnam / "
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA satpreraNam munizrutAGgacandravijayaH vidyutaH zodhakasya 'eDisana' iti nAmnA khyAtasya vaijJAnikasya jIvane ghaTiteyaM ghaTanA'tIva preraNAdAyinyasti / sa bAlyakAle'dhyayane'tIva manda AsIt / tathApi prAyaza evaM bhavatyeva yad yo'dhyayane mando bhavet so'nyakAryeSu nipuNo bhavet / ayaM niyamastasya jIvane'pyanveti sma / tasyA'dhyayane mandatvAt kadAcit zikSaka ekaM patraM likhitvA tasmai dattavAn kathitavAn ca - 'gRhaM gatvedaM patraM mAtre dAtavyaM kintu tvayA na paThitavyam' iti / gRhamAgamya eDisanena tatpatraM mAtre dattam / jananI patraM paThitavatI / patre paThite sati eDisano jananI pRSTavAn yat - zikSakeNa patre kiM likhitamasti, tad bhavatI jJApayatu kRpayA / jananyoktaM yat - 'tava putro'dhyayane'tIva nipuNo'sti, atastaM pratidinaM zAlAM preSayatu' iti zikSakeNa patre likhitamasti / aparasmin dine mAtA eDisanena saha zAlAM gatA / zikSakeNa militvA tasya karNe ca mandaM mandaM kiJcit kathayitvA sA pratinirgatA / zikSakeNa svasya prazaMsA kRtA iti vijJAya eDisanasyA'dhyayane utsAho vRddhi gataH / tataH prabhRti sa sAvadhAnatayA paThanamArabdhavAn / sa tAvat paThitavAn yad AgAmini kAle sa vidyutaH zodhanaM kRtvA jagatprasiddho'bhUt / kAle vyatIte sati tasya mAtA vArdhakyena galitadehA jAtA / alpakAlenaiva divaGgatA ca / ___ekadA eDisano gRhe maJjUSAsthitAni purANAni patrAdIni vastUni pazyan AsIt / sahasA tasya karatale bAlyakAle zikSakeNa likhitaM patramAgatam / tatpatraM tenA'dyaparyantaM na paThitamAsIt / patre zikSakeNa likhitamAsIt 'tvadIyaputro'dhyayane mando'sti, ataH sa zAlAyA niSkAsyate' iti / etat paThitvA eDisanasya mastiSkaM vicAraiH kampitam / zikSakeNa tu kiM likhitaM patre ? mAtA ca mAM kimuktavatI ? yadi nAma mAtA satyamavadiSyat tarhi adyA'haM vidyutzodhane zakto naivA'bhaviSyam / iti cintayan sa mAtaraM prati kRtajJatAbhAvenA''rdIbhUya rudan eva sthitaH /
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathAdvayam (1) autpAtikI buddhiH muninemihaMsavijayaH ekadA bhojarAjo nagaracaryAM draSTuM nirgacchati sma / eko nApito gRhapAzrvAt niryAtaH / nApita ekAM gAthAM muhumuhurvadati sma / bhariyA tAM sahUi bharai ThAlAM bharai na koi / bhojarAja mAharai sAlo, muharai kAMi na dei / muhurmuhurgAthAmanAM zrutvA nRpaH kupitaH / prAtaH rAjasabhAyAmAhUyA'pazabdaM vadantaM nApitaM maraNadaNDanamAdizat / nApito'kathayat - "bho nRpaH ! mama ko'pyaparAdho nAsti / " nRpaH kathitavAn - "Am ? tvaM mAM zyAlaka - iti kathayasi sa tavA'parAdho'sti / " nApitena kathitaM - bho nRpaH ! satyaM vadAmi yad bhavAn parastrIsahodarosti, tato mama bhAryA bhavato bhaginI bhavati, tena kAraNena bhavAn me zyAlako bhavati / " idaM zrutvA nRpastuSTo'bhavat / sa nApitAya puraskAraM dattavAn / (2) nizAyAmuccasvareNa na vadet ekasminnagare kazcana tilapeSako nyavasat / ekadA sa tilabhRtaM pAtraM peSaNArthaM muktvA suptavAn / madhyarAtre ko'pi dhArmiko jAgaritvoccasvareNa mantrapAThamakarot / tacchrutvA tilapeSakaH prabuddhaH / prAtaHkAlaH saJjAta iti matvA ca tilapAtre sthitAstilAn peSaNyAM kSiptvA peSTuM lagnaH / prAtaHkAle tailaM dRSTam / suSTu na pratibhAtam / tataH samIpe mArjArauM rudatIM dRSTvA tena tilacUrNaM dRSTaM, tasmin mArjArapotAnAmasthInyapazyat / tena cintitam - asmin tilapAtre mArjAryA svazizavo muktA bhaveyuste'pi mayA piSTAH / hRdaye bahusantApo jAtaH / tatpazcAt zrImahAvIraprabhoH samIpe gatvA sa svasya pApAni prAkAzayat / prabhurakathayat - nizAyAmuccanAdena bruvato dhArmikasya bahu pApaM baddham / tvamajJa AsIstasmAt te'lpaM pApaM baddham / tilapeSako munirbhUtvA pApamAlocya vrataM ca pAlayitvA svargaM gatavAn /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA kasya doSa: ? sA. haMsalekhAzrIH sItAM hRtvA rAvaNastAmazokavanikAyAM sthApitavAnAsIt tatra tasya dAsyo rAkSasyassItAM bhRzamatrAsayan / idaM jJAtvA hanumAnakrudhyat / upasItaM gatvA so'pRcchat - kiM tA rAkSasIrahaM hanyAm ? sItayA spaSTaM niSidhyaikA kathA kathitA / eko jano vanAd gacchannAsIt / tasya pRSThe vyAghro lagnaH / sa jano dhAvaM dhAvamekaM vRkSamArohat / tatraikaH RkSassupta AsIt / vyAghrastatraivA'dho'tiSThat / kampantaM janamRkSassAntvayAJcakAra / rAtrAvubhAbhyAM krameNA ''rdharAtraparyantaM jAgariSyAvaH' evaM nishcitm| prathamamRkSasya krama AsIt / tasyA'Gke jano gADhaM nidrAdhIno'bhUt / vyAghra RkSaM pratyavadat iyaM mAnavajAtirna vizvasanIyA, tasya vArake sa tvAM me'rpayiSyati / ato'dhunaiva tvaM taM prakSipa, yenA''vayordvayorapi kAryaM bhaviSyati / niSThAvAnRkSastathAkartuM sarvathA niSiddhavAn / ardharAtrasyA'nantaraM janasya krama AgataH / jano jAgarti sma / tasyA'Gke RkSo gADhatayA nidrAdhIno'bhUt / vyAghrastaM janaM pralobhayannabhASata - 'imamRkSaM tvaM mahyaM yaccha, anyathA prabhAte sa tvAmeva mArayiSyati / janassahasA RkSaM prakSiptavAn / kintu RkSaH sAvadhAna AsIt / ataH sa na patitaH / sa manuSyamuktavAn - tvamasi kRtaghnaziromaNiH, tathA'pi nA'haM tvAM mArayiSye / ityuktvA sa gataH / manuSyo'pi vilakSIbhUya prasthitaH / kathAM samApayantI sItA'vadat - " manuSyamAtre kiJcana svabhAvadaurbalyaM vartata eva / rAvaNasya dAsyo rAkSasyo mAM yadatrAsayaMstasmin tAsAM ko doSa: ? tA nRpasya rAvaNasya prasAdAyA'pi tathA kuryuH / tasmAdasmAbhistAH prati duSTatA nA''caraNIyA, api tu karuNaiva dhAraNIyA / " pIDAdAyakAnpratyapi sItAyA IdRzIM karuNAM dRSTvA hanumAn sItAM sadbhAvena praNatavAn / vyakterdoSadarzana-parA vayamapi sItA iva vyakterdoSaM na dRSTvA teSAM paristhitiM prati dRSTipAtaM kuryAma tarhi kadAcidasmin vizve'smAkaM kadA'pi ko'pi doSito na bhAseta / kvacittasya saMyogaprAbalyaM bhavet, kvacittasya svabhAva-daurbalyam, uta kvacidajJAtatayA'nAyAsenaivA'smAkaM viruddhA pravRttirbhavet / 'yatkiJcid bhavati tadasmadbhAvyanusAreNaiva bhavati' iti jJAtvA manomAlinyaM na kuryAma, kintu manaH svasthaM zAntaJca kuryAma | 48
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA avasarasya mUlyam sA. tattvananditAzrIH ekasmin nagare eko nRpo rAjyamakarot / nRpo nyAyavAnAsIt, prajAjaneSu ca bahuH priya AsIt / sarve janAstasyA''jJAM pAlayantaH sma / tasya rAjye sarve janAH sukhina Asan / ekadA nRpo'cintayat - "etAni sarvANi vastUni nazvarANi santi" / tato nRpasya bhavavairAgyamabhavat so'cintayacca yat - "pravrajiSyAmi" / kintu sa niHsaMtAna AsIt / / tatazca nRpo'cintayat yat - pravrajyApUrvaM vArSikadAnaM karaNIyaM rAjyasya ca saMpad ngrjnebhyo'rpnniiyaa"| ato nRpo nagare udghoSayati sma yat - zvo rAjaprAsAdasya dvAraM nAgarikAnAM kRte udghATayiSyate, rAjyasya ca sarvAH saMpado nagarajanebhyo'rpayiSyante / kintu eko niyamo'sti yat prAsAde pravizya ye yasmin vastuni svasya hastaM nikSepsyanti tadeva vastu tebhyaH puraskArarUpeNA'rpayiSyate / / IdRzIM ghoSaNAM zrutvA sarve nagarajanAH sUryodayAt pUrvameva prAsAdasya dvAraM gatvopAvizan / sarve janAH nijarucitaM vastu abhyalaSan / yadi nijarucitavastuni kazcidanyo janaH prAk hastaM muJcet tarhi tad vastu mayA na labhyeta / - iti sarve cintayanta Asan / dvitIyasmin dine prAtaHkAle rAjaprAsAdadvAramudaghaTitam / sarve janA nijarucitaM vastu labdhaM dhAvamAnA Asan / parijanAn rAjasabhyAn, mitrANi cA'pasAryA'bhilaSitavastUnAM grahaNamakurvan / nRpaH siMhAsanopari AsIno vairAgyabhAvena tatsarvaM pazyati sma, hasati sma ca / tadaiko bAlazcalan nRpasya samIpamAgacchat / taM dRSTvA nRpo'pRcchat - "kiM tvaM vastu na icchasi ?" / bAlo nRpasya hastopari nijahastaM nikSipya akathayat - "ahaM tAni vastUni necchAmi kintu bhavantamicchAmi / " nRpaH prasannIbhUya bAlaM nijAGke upAvezayat - "he bAla ! niyamAnusAreNA'haM tavA'bhavam / tataH saMpUrNa rAjyamapi tavaiva bhavati / ahaM tava rAjyAbhiSekaM kAriSyAmi sarvANi ca vastUni tubhymrpyissyaami|" ___ yathA nRpo nagarajanAnAmekamavasaramArpayat, tAdRk avasaraH prabhurasmabhyamapi arpayati / nagarajanAH rAjAnaM muktvA tasya vastuSu rucimakurvan / vayamapi paramAtmAnaM muktvA jAgatikavastuSu rucimanto bhavAmaH / kintu na cintayAmo yad bhagavantaM vinA nA'nyat kimapi grAhyamiti / yadi bhagavantamevA'bhilaSAmastadA jagat sarvamapyasmAkamevA'sti /
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA dhyAnam sA. tattvananditAzrI: tibbatadeze ekasmin durgamapradeze siddhagurulAmarempucasya maTha AsIt / siddhalAmo dhyAnasyA'ntimacaraNasya sAdhanAM jAnAti sma / sa AkAzamArgeNa gacchati sma, buddhaiH saha ca saMlApaM kRtvA pazcAt pratyUSe svasya maThaM pratyAgacchati sma / tato dUradezAd anye lAmAstatsamIpaM dhyAtumAgacchanti sma, tatra caiva vasanti sm| kintu maThasya nirvAhaH kayA rItyA calati iti ko'pi na jAnAti / ekasya dinasya vArtA asti / sUryaH prakAzate sma, AkAze cA'bhrANi na dRzyante sma, prAtaHkAlo ramaNIya AsIt / tasmin kAle eko lAmo gire: durgamamArgAnArohan maThamAgataH / taM dUrAd dRSTvA rempuca ekaM lAmamakathayat - "pazyatu, eka Agantuko lAmo dUrAnmaThamAgacchannasti / sa mama sahAdhyAyilAmaguruNA sAdhanArthamatra preSito'sti / sa katipayAni dinAni saha vatsyati, tatastasya vastuM vyavasthAM mamA'ntike karotu" / yadA Agantuko lAmo maThamAgatastadA tatra sthitA lAmAstasya svAgatamakurvan, vizrAmAya ca tamakathayan / tato'lpasamayenaiva rempucastatrA''gacchat / AgantukalAmastasya caraNarajasamagRhNAt, akathayacca, yat - "mama gururdhyAnasyA'ntimacaraNasya zikSaNArthaM bhavatAM samIpe mAM preSitavAnasti / dhyAnasya viSaye bhavantaH siddhiM prAptA itiH zrutaM mayA / tato bhavanto mAmantimalakSaparyantaM nayeyuH / ahaM bhavatAM caraNayoH samarpito bhavAmi" / siddhagurulAma AgantukalAmasya zirasyupari hastamasthApayadakathayacca "pUrvaM tava gururahaM ca sahAdhyAyinAvAstAm, ahaM yad jAnAmi, so'pi tad jAnAtyeva / kintu yadA sa tvAmatra preSitavAn tadA tasminko'pi saMketo bhavet / tvamatroSitvA asmAkaM dinacaryAM pazyatu, mArgazca tvayA svayameva lapsyate / tathApi yadyAvazyakatA bhavet tarhi mAM pRcchatu'" / 50 --
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatpazcAt, AgantukalAmo maThe uSitvA, tatra sthitAnAM lAmAnAM dinacaryAM pazyati sma / kintu tasya dhyAnaM rempucaM pratyAsIt / tatra sthitA lAmA dhyAnaM kartumupAvizan, kintu rempucaH kadA'pi na upAvizat / maThe bhagavato buddhasyaikA pratimA''sIt / sarve lAmAstasyA vandanaM, pUjanaM cA'kurvan / maThe sarve militvA yadyapi dhyAnasya, dharmasya ca pravRttiM na kurvanti sma, kintu sarvAM kriyAM prasannatayA kurvanti sma / teSAM cA'sAmAnyAM pravRttimAgantukalAmaH pUrvaM kadA'pi na dRSTavAnA''sIt / kvacit katipaye lAmA rempucaM militvA praznAn kurvanti sma, pazcAt ca kriyAyAM yujyante sm| paraM rempuca AgantukalAmamAhUya dhyAnasya viSaye mArgadarzanaM na kadA'pi karoti sma / tata AgantukalAmo'muhyat - yad - "aba mama gururmAM preSayitvA kSatiM kRtavAn" iti / ekasmin dine sa rempucasya samIpamagacchat, vinayaM kRtvA'kathayat ca - "yadi mahyamanumatimarpayet tarkhahaM bhavantaM pRccheyam" / rempuco'numatimArpayat / AgantukalAmAstaM pRSTavAn - "bhavanto mAM dhyAnasyA'ntimacaraNasya viSaye kadA kathayiSyanti ? ahamatra yatprabhRtyAgacchaM tatprabhRti dhyAnasya viSaye kimapi na jJAtaM zrutaM vA mayA / dhyAnasya viSaye kimahaM nA'o'smi ?" / rempuco hasitvA'kathayat - "tarhi bhavAnatroSitvA kiM pazyati sma ? / atra sarve janA dhyAne eva vartante / dhyAne upAviSTaM mAM kiM bhavAn kadA'pi pazyati ?" AgantukalAmo'kathayat - "na" / "kintvahaM sarvakAlaM dhyAne eva varte / atra ca sthitA lAmA api dhyAne vartante / dhyAtuM kvacit tAnahaM bodhayAmi, pazcAt svasya kArye sarve yujyante" / rempucasyottaraM zrutvA''gantukalAma Azcaryamanvabhavat, akathayacca - "mayA bhavato vacanaM nA'vabuddhaM, tato'lpaspaSTatAM kartuM bhavate vijJapayAmi" / rempuco bhAvena taM prati dRSTavAnakathayacca - "bhavato gururimAM prakriyAmavaboddhaM bhavantamatra preSitavAnasti / dhyAnaM jIvanAd bhinna nA'sti, kintu jIvanamevA'sti / tato yAmapi pravRttiM vayaM kuryAma tasyAM pravRtyAmevaikAgrIbhUya kAryaM kartavyaM, tadeva ca dhyAnaM kathyate / sarvAmapi pravRttiM kurvANA sarve'tra kevalaM sAkSibhAvenaiva vartante / tato vayaM sarve militvA kadA'pi dhyAtuM na upAvizAma / ye lAmAH sAkSibhAvena na vartante te dhyAtumupAvizeyuH / sAkSibhAvAdanyad dhyAnaM kimapi nA'sti / maThe yat kimapi bhavet sarve vayaM tad - rAga, dveSaM ca vinA kevalaM pazyema / tadA'smAn kimapi na spRzet / IdRze dhyAne vartamAnAnAM no maThasya vyavahAro'pi pravartate / sarveSAM madhye vasanto vayaM sarvato'liptA bhavAmaH / "
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgantukalAmo rempucasya saGketaM svIkRtya, tasya ca caraNarajo mastake nikSipya prasannatayA svasthAnaM gataH / ___ eSA kathA sAkSibhAvasyA'sti / sAkSibhAvo dhyAnasyottuGgazikharamasti / tadArUDhaH sAdhako jIvane yA pravRttirAvazyakI bhavet tAM pravRttimeva kuryAt / tasyAM pravRtyAmapi kartRtvabhAvaM, bhoktRtvabhAvaM ca na kuryAt / tadeva dhyAnamasti / kathA ko nirbhayaH ? sA. jayananditAzrIH eko nAvikaputra AsIt / potaM gRhItvA sa ekasmAt taTAdaparaM taTaM gacchati sma / tatra ca prAptaH sa kRtanijakartavyaH svaM dezaM pratyAgantuM potapatAkAyA dizaM parAvartayati sma / etadarthaM ca sa kUpaka(naustambha)madhyArohati sm| . ekadA kUpakamadhyArUDhaH sa kenacit prAtivezikena dRSTaH kathitazca - "bhoH ! bhavataH pitAmaho'nayA rItyaiva kUpakamadhyArUDho'patadamriyata ca / bhavatpitA'pi tathaivA''rUDho jaladhau patitvA mRtaH / evaM sthite'pi bhavAn kimiti kUpakamadhyArohasi ? kiM bhavato bhayaM na bhavati ?" tenoktaM - "ayi bhoH ! mahAzaya ! bhavataH pitAmahaH khaTvAyAM zayitaH sanneva maraNaM prAptaH / tatazca bhavataH pitA'pi tathaiva khaTvArUDho mRtaH / evaMsthite'pi bhavAn kimarthaM khaTvAmAruhmaiva svapiSi ? kiM bhavatastatra bhayaM na bhavati ?" prAtiveziko niruttaro jAtaH /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kathA AtmadIpako bhava sA. saMvegarasAzrI pratyeka varSe kArtikAmAvasyAyA dine'smAkaM sampUrNe deze dIpAvalyAH parva utsAhena Anandena ca sahA''caryate / tasmin dine gagane'ndhakAro bhavati / kintu pRthvyAH sUkSmAtisUkSmaH pradezo'pi dIpazreNyA prajjvalito bhavati / tato gADhe'ndhakAre satyapi pRthvI rAjate / evamadhyAtmakSetre'pi, asmAkamAtmapradezeSu ajJAnarUpo gADho'ndhakAro jJAnasyaikenAM'zenA'pi dUrIbhavati / zanaiH zanairAtmA zuddhasvarUpaM dhArayati / svasvarUpasya cA''nandaM cirakAlaparyantamanubhavati / kila bhagavAn buddho mRtyuzayyAyAM zayita AsIt / tadA tasya priyaH ziSya Anando bahuvyathita AsIt / tasya virahasya kalpanayaiva sa vicalito'bhavat / duHkhena vyAkulIbhUya sa roditi sma / taM dRSTvA buddho'pRcchat - "vatsa ! kiM tvaM rodiSi?" tadA''nando'kathayat - "bhavantaM vinA ahaM kiM kariSyAmi ? samprati mama zikSA'pyapUrNA'sti / mayA tu jJAnamapi na prAptam / mahyaM ko vA mArga, jJAnaM ca dAsyati ? kazca dinirdezamapi kariSyati ? iti vicAreNA'haM khinno'smi" / tacchrutvA buddho manAgahasat, snehena cA'kathayat - "vatsa ! tvaM mA rudihi / yAvatI zikSA te'rpaNIyA''sIt, tAvatImahamArpayam / atha cA'haM tubhyaM jJAnaM dAtumasamartho'smi / tvayA svayaM svasya prakAzana bhavitavyam / tavA'ntastale uditAyA jijJAsAyAH samAdhAnamapi svayameva karaNIyam / taddeva tvaM vAstavikaM jJAnaM prApsyasi / 'AtmadIpako bhava' / evaM kurvan yadi cetanAyA ekamaMzamapyamRtarUpaM prApsyasi tadA te tarI bhavasAgarasya pAraM praapnuyaat"| nijAntarazaktiM saJcinuta / amAvasyAyAzcA'ndhakAre dhruvatArakA iva cakAsata / svasya paricayaM kurut|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ patram pUjyAcAryavaryazrIvijayalAvaNyasUribhirnijaguruvaryebhyaH zAsanasamAT-AcAryamahArAjazrIvijayanemisUrIzvarebhyo likhitaM sundaraM patramekam (vaikrame 1994tame varSe) svasti zrIpArzvanAthaM pArzvanAthaM praNamya bhAvanagarabhAvanagarAvani pavamAnAnAM nizAzeSasmaraNIyanAmadheyAnAM pUjyapAdapaGkeruhANAM vizadAcAramUrtInAM tIrtharakSakadakSANAM cetanacintAmaNInAM mAnavakAmagavInAM jaGgamakalpatarUNAM jagadgurUNAM guruguNAnAM caraNAravindadvandvaM vandaM vandaM vijJapayati vinayaviracitAJjalipuTo lAvaNyANuH sUratabandirAt / / nijAvadAtAdharIkRtAmaratarUNAM tatrabhavatAM zubhavatAM bhavatAmakampAnukampAsampAtato vayaM kuzalinaH / ekaM kila vRttAyataM dalaM dalitAntarArINAmantike purA preSi / etatprativacanAbhAvena kalpanAkeli kalayAmi, yaduta sukomalatAdiguNagaNAdharIbhAvabhAvitenA'nena dhvaMsIyapratiyogitA''zriteti / __ bhavatsu ratA sUratAlayA janatA nijAvanipAvanamAnasA mAnyAgamanopAyaM mahyaM muhurmuhuH paryanuyunakti vyAharati ca - 'no'bhyarthanA nivedanIyA'vedanIyAnAmantike' iti / ____ paryuSaNAparvaNi nikhilaiH saMmIlya nijanijanAmAvali-lalitadalalekhanaM caturmAsIparyavasAne ca naramaNInAmAcAryamaNInAmantike gamanamavazyaM kAryamiti vicAraNAvAsitAntaHkaraNA sUratajanatA AgAminI caturmAsI bhAvinI sUrIzAnAM sUrate - iti pramodamedurA bhavati / pUjyakRpayA - dezanAdAnakAlaH paryuSaNAkAlatulanAM kalayati / dezanAdAnakAle'nalpabAhalyamAlinImapi pauSadhAlayelAmatIva saGkalAmAlokamAnA lokA jalpanti yaduta - adyAvadhIdRzaM vizadaM dezanAvacanaM nA''kaNitamasmAbhirAbAlajarAnugatanAnAvaravarasanAthaiH kadAcana / pUjyaprabhAvopavarNanAyedamalekhi / nizzeSazemuSIzAlinAM vinamramUrtInAmavikalArAdhitagurucaraNAnAM zrImadvijayodayasUrIzvarANAM nayanavedanAM nizamya mama mano vyAkulIbhavati / zubhapravartakasya zubhapravartakasya gIrvANavijayasya kSayAntimadazA karNakoTaramATitA nATayati manonaTam /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImatAM pUjyAnAM vimalAzayAnAM vibudhaziromaNInAM zrImadvijayanandanasUrikuJjarANAM ca tanulatAkuzalodantamabhilaSAmi / adhyayanaviSaye munidakSavijayasya dvitIyataraGgaparicchinnA dinakarI, suzIlavijayasya zabdakhaNDaparicchinnA muktAvalI calati / zarIraviSaye - upAyazatenA'pi mama dehagehaM rudhiravikRtikRtakaNDUtivyantarI nojjhati manAgapi / suzIlavijayasya kadAcid vAmavakSasi vyathA svarUpaM pradarzyA'ntardadhAti, upacArazcalati / kiGkarArhaM kAryaM dhAryaM kRpayA kRpArasakUpAraiH / bAlalIlAkalpalekhalIlayA'nayA'vinayalezamapi kSamantAM kSamAdharAH / zironAmakalitaM kRpAdalaM vitaraNIyaM kRpayA / vatsarai vai vaikrame vedanandanandendu (1994) mite ASADhabahuladale navamyAM budhadine'lekhi // (A. vijayalAvaNyasUriH) syAdvAdadarzanapayonidhivRddhicandraM, sannemisUrigaNavanditapAdapadmam / sannemidehisuhitodayapUrvazailaM vidyAdhanaM vibudhanandananandanAbham // 1 // . naumi (munidakSavijaya:) **. 55
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ marma narma kIrtitrayI pitA yasmin kasmiMzcidapi vyavasAye saphalatA prAptuM dvau guNAvatyAvazyakau staH - prAmANikatA cAturya ca / putraH prAmANikatA nAma kim ? pitA yadapyasmAbhiH pratipannaM tat sarvathA pAlanIyaM mahatyAmapi ca hAnAvapi na tato parAGmukhIbhavitavyam / putraH astu, cAturyaM nAma kim ? pitA cAturyaM nAma kadAcidapi kiJcidapi karaNIyatayA na pratipattavyam !! suhRd (mAnasacikitsakaM) bhoH !, svayaM koTisaGkhyakajaneSvadvitIya - iti manvAnaH sa manorogI kiJcidiva sajjo jAto vA ? mAnasacikitsakaH Am, sa zanaiH zanaiH sajjo jAyamAno'sti / idAnIM sa svaM lakSasaGkhyakajaneSvadvitIyaM manyate !! (mAnasacikitsAlaye) manorogI cikitsakamahodaya ! bhavAn asmabhyaM bahu rocate / cikitsakaH (hRSyan) evaM vA ? paramahaM tvidAnImevA'trA''gato'smi nanu / manorogI tathA'pi, bhavAnasmAkamevaikatama iti pratibhAti !!
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (kAryAlaye) niyAmakaH (karmacAriNaM) bhoH ! kimevaM niSkriya upaviSTo'sti bhavAn ? karmacArI ahaM bhavato nirdezaM samAcarannasmi / niyAmakaH mayA tu bhavate na kimapi nirdiSTam / karmacArI ata eva niSkriyastiSThAmi !! kazcana bhAratIyo jano japAnadezaM prAptaH / tatraikasmin samArohe sa bahUnAM jApAnIyAnAM madhye bhAratIyabhASayA dIrghAmekAM hAsyakaNikAM kathitavAn / tasyaikena bhASAdvayajJena mitreNa hAsyakaNikAyA anuvAdaH stokaireva zabdairjApAnIyabhASayA janebhyaH kathitaH / tato janA bahu hasitavantaH / etad vilokya sa bhAratIyaH svaM mitraM pRSTavAn - bhavAn mama hAsyakaNikAyA anuvAdamiyacchIghrametAvadbhizca stokaiH zabdaiH kathaM kRtavAn ? tenoktaM - aho ! mayA tebhyaH kathitaM yanme mitreNa hAsyakaNikA prastutA'to bhavantaH sarve'pi hasantu - iti !' lo
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH kalikAlasarvajJazrIhemacaLdAcAryaviracitaM prAkRtavyAzrayamahAkAvyam paJcamaH srgH| kamhA jamhA tamhA vi vaNa-niuJjAu tattha mahamahio / kAo jAo tAo vi pakkhao nIva-gandho to // 1 // gAyanti kiNo morA kIsa pigI gAi jambu-phala-mattA / kamhA vayaM jiAmo tattha pautthehi~ ia laviaM // 2 // imiNA imeNa eeNa ediNA kiNa vi jeNa teNa kira / savva-disANa muheNaM mahamahio mAlaI-gandho // 3 // vAyaM vAeNa tiNA keNAvi jiNA khu Nehi pahiehi / parimukko nIsAso bhariUNaM daia-rai-keli // 4 // mAlai-layAi NAe NeNa ya puvvANileNa pahiANa / katto vi ko vi kattha vi ahUva-puvvo huo moho // 5 // aha vinnattaM ArAmieNa pecchasu imaM vaNoddesaM / vallIhi imAhi imo bahala-dalAhiM maNo harai // 6 // imiA pAusa-lacchI kahai ayaM siriphalo vaNe assi / samae imassimali-kiGkiNI-ravaM kAma-chattaM va // 7 // ua assa jambu-taruNo imassa dADimi-dumassa ya phalAI / esu ramijjai AhiM sugIhi ehiM sugehiM ca // 8 // iha ujjANe samae imammi NaM piccha vihasiyaM nIvaM / kuDayaM ca imaM Ne ajjuNe a tAvicchae a ime // 9 // laGgali-vaNeNa NeNaM phullaM jUhI-vaNeNa ya imeNa / kohali-vaNehiM NehiM imehiM bimbI-vaNehiM ca // 10 // 58
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAgaH | prAkRtadvyAzrayamahAkAvyasya saMskRtAnusarjanam (saMskRtapadyAnuvAda:) paM. narendracandra-jhA paJcamaH sargaH / sarvasmAdapi kAnana-kuJjakadambAt tu tatra mahamahitam / vizvasmAdapi pakSAt dhArAnIpasya saurabhyam // 1 // gAnti kuto mayUrAH kuto pikI rauti jambuphalamattA / vayaM kuto jIvAma: ?, pAnthairitthaM samAlapitam // 2 // prAcyAdinA samaste-nA'nena yena kena tenA'pi / nikhiladizo'pi mukhena, mahamahito mAlatIgandhaH // 3 // vAtena tena vAtaM, kRtvA kila yena nizcitaM pathikaiH / parimukto niHzvAsaH, smRtvA dayitAkalAkelim // 4 // kAmaM mAlatilatayA, tena ca pUrvAnilena pathikAnAm / kvA'pi kuto'pi ca ko'pi, mohaH samajAyatA'pUrvaH // 5 // vijJaptamatho ArAmikeNa pazyema kaM vanoddezam / vallIbhirimAbhirayaM, bahuladalAbhirmano harati // 6 // kathayati varSAlakSmIriyamidakaM zrIphalaM vane hyasmin / samaye'sminnalikiGkiNi-nAdaM madanAtapatrAbham // 7 // jambutarorimakasya, pazya ca dADimanagasya suphalAni / AbhiH zukIbhireSu, kIraizca ramyate harSAt // 8 // udyAne'smin samaye, prekSasva sphuTavikAsinaM nIpam / kuTajArjuna-tApicchAn, phullAnetAMzca nirvyAjam // 9 // zAradalatA-vanena, yUthI vipinena cA'pi saMphullam / kUSmANDInAM vipinai-gahanairebhizca bimbInAm // 10 // 59
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhU-bhAgamiNaM taha naha-bhAgamimaM parimaleNa rundhantaM / idamiNamiNamo a vaNaM koAsai keaINa ua // 11 // ua kiM pi hu sundaraM pAusa-samayassa se payaTTassa / siM kuDayajjuNa-sajjANa parimalo ittha parimilio // 12 // se candaNassa taha mayanAbhIe siM ca agaru-kaliANa / kappUra-pAriyANa ya ahiayaro mAlaI-gandho // 13 // ciJcaNia-tarUNemANeANa ya kusuma-dasaNe hariso / kaha vi na mAi imasseassa ya ArAma-loassa // 14 // tANa laliANa ThANaM tassANaGgassa laGgalI-kusumaM / eAo ettAhe etto a na ettha ko lei // 15 // eammi vaNoddese Iammi tahA ayammi Usalai / iNamiNamo esa phuDaM sAlo jUhI silandhaM ca // 16 // kuDayaM dalai tameaM esA sA jUhiA mahamahei / eso so kandalio veNu-kuDaGgo vi paDisAhaM // 17 // aha lIlA-pokkhariNI aha nIraM vaDDavAsa-mukkaM ca / aha pavaNa-vevamANo navo a kalamaGkurukkero // 18 // tAviccho bahala-dalo amU amU kamaliNI a gaya-kamalA / mattamamuM bhega-kulaM amUsu lIlA-talAIsu // 19 // niculANa ayammi vaNe iammi taha sallaI-niuJjammi / sAla-vaNammi amummi a parimala-bahalo vahai pavaNo // 20 // taM tuM tuvaM tuha tumaM ANeha navAi~ nIva-kusumAi~ / bhe tubbhe tumhorahe tumhe tujjhAsaNaM deha // 21 // tumhe tujjhe NhAyaha ahiNava-kalhAra-pattiANayaNe / taM tuM tumaM tuvaM tuha tume tue saMpayaM bhaNimo // 22 // vo tubbhe tujjhoyhe tumhe tujjhe a bhe a tumhe a / bhaNimo na kimiha bahAeha pallale daddura-bhaeNa // 23 / / bhe te di de tai tae tumAi tumae tume tumaM tumai / kiM nANijjai duvvA paumAvai-devi-pUyatthaM // 24 // bhe tubbhehi a tujjhehi a taha tumhehiM tulasiA gijjhA / ujjhehi~ a umhehi~ a tumhehiM taha ya uvhehiM // 25 // .60
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhU-nabhasorapi bhAgAn, rundhat svIyena saumyagandhena / idamidamidaM ca vipinaM, ketakyAH pazya saMphullam // 11 // pazya kimapi saundarya, prAvRTsamayasya saMpravRttasya / kuTajArjuna-sarjAnAM, parimilitaH parimalo bhavati // 12 // candanato mRganAbheH, kiJcaitasyAH agaruvimizrAyAH / kalpataroH karpUrA-dadhikatamo mAlatIgandhaH // 13 // ciJciNikAvRkSANAmeteSAM kusumadarzane harSaH / kathamapi na mAti nUnametasyodyAnalokasya // 14 // sthAnaM tallalitAnAM, tasyA'naGgasya lAGgalIkusumam / etasmAdetasmAdatrodyAne na ko lAti ? // 15 // asmizca vanoddeze'sminnapi sAlaH samullasati kAmam / eSA yUthIlatikA, bhUmisphoTo yathA'tyantam // 16 // kuTajaM dalati tadeta-deSA sA yUthikA vahati gandham / eSa punaH kandalito, veNukuDaGgo'pi pratizAkham // 17 // atha lIlApuSkariNI-salilamidaM balAhakotsiktam / atha pavanavepamAno, navazca kalamAGkaravAtaH // 18 // tApiccho bahaladalo'sau ca kamalinI vinaSTasatpadmA / maNDUkakulaM mattaM, bhAti ca lIlAtaTAkeSu // 19 // niculAnAM vipine'sminnasmizca punaH sallakIkurcha / sahakAravane'pyasmin, parimalabahalo vahati pavanaH // 20 // sakhi ! sarvA api yUyaM, samAnayata navInanIpakusumAni / viSTaramapi pUjAyAmupaveSTuM datta ramaNIyam // 21 // kuruta snAnaM yUyaM, nUtanakahlArapatrikAnayane / nigadAmastvAM samprati, susthitamanasA zRNuSvedam // 22 // Alyo ! vo nigadAmo, na snAta kimiha palvale yUyam? / dardurabhIti tyaktvA , snAnaM zIghraM samAcarata // 23 // sadhrIcyo! yuSmAbhiH, padmAvatyarcanAvidhAnArtham / tyaktvA'nyavyApAraM, tUrNaM cA''nIyatAM dUrvA // 24 // priyasakhyo ! yuSmAbhi-harSodrekeNa tulasikA grAhyA / kathamapi naiva vilambaH, zrayaNIyaH zarmade kAle // 25 //
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ tubbhatto tumhatto tujjhatto keaI tuhatto vi / ANAemi tumatto tahA tuvatto taitto a // 26 / / tumha tahinto tubbha ya tumha ya tujjha ya saveNTa-pikkAI / devIi DhovaNatthaM toDAmo dADimi-phalAI // 27 // tubbhatto tumhatto uyahatto taha ya taha ya umhatto / tumhatto tujjhatto mutthA-dhUvaM karAvemi // 28 // tai te tuhaM tuha tume tu tumha tuva tuma tumo tumAi i e / de di tahA vimhariaM kimimaM pallala-jale pahANaM // 29 // ubbha ya tumhaM tubbha ya umha ya uyaha taha ujjha taha tujjha / pupphaJjali-dANa-kae nIvAvacae kimAlassaM // 30 // bhe tubbha tu vo tubbhaM tubbhANa tuvANa tumha tumhaM ca / tumhANa ya pallalao vimhariaM kiM jalANayaNaM // 31 // tujhaM tujjha tumANaM tumANa umhANa avi a umhANaM / matta-jalavAyasuDDAvaNeNa jala-kalusaNaM kimimaM // 32 // tubbhANaM tujjhANaM tuhANa tumhANamaha tuvANaM ca / tujjhANa tuhANamimaM matta-balAyAsu kiM ramaNaM // 33 // tumae tae tai tume tumAi tujjhammi tummi tubbhammi / tumhammi tuhammi tuvammi tumammi bhaNAma jUhi-kae // 34 // tusu tujjhesu tuhesu a tuvesu tumhesu tuvasu tubbhesu / tumasu tumesu a tuhasu a bhisiNi-dalAharaNamAdisimo // 35 // tubbhAsu tubbhasu tahA tumhasu tumhAsu taha ya tujjhAsu / tujjhasu a AisAmo nava-jambu-phalovahArammi // 36 // ammi mmi amhi ahayaM hamahaM mAlUra-pallave lemi / amhamhe amho mo bhe vayamavi loddha-kusumAiM // 37 // Ne NaM mi ammi amha ya mamha ahaM maM mamaM mimaM maNai / amhe amho Ne amhAmalaya-phalehi jai kajjaM // 38 // me mi mamaM mamae mai mamAi Ne taha mae mayAi tuhA / amhAhi amha amhe Ne amhehi a javA gejjhA // 39 // majjhatto vi mahatto tahA maitto tahA mamatto vi / amhatto taha giNheha kuDaya-taruNo pasUNAI // 40 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sundaravadani ! vayasye !, tvatpAzarvAdAnayAmi zubhagandham / sumanaH zreSThaMketaka - matigandhaM vizvavizve'pi // 26 // zIghraM vayaM vayasyAstvatto ramaNIyavRntapakvAni / devyA balikaraNArthaM, troTAmo dADimaphalAni // 27 // priyavAdinyaH sakhyo ! bhavatInAM sakAzato ramaNIyam / mustAnAM nanu dhUpaM, sapraNayaM kArayAmyaham // 28 // sadhrIcyastava kimidaM, vismRtiviSayaM gataM jalasnAnam / palvalajale'tivimale, yena snAtaM tvayA nadyAm // 29 // sakhyastava kusumAJjali - dAnanimittaM kadambakusumAnAm / avacayane hyAlasyaM, kimiti ? kathaJcinna tadyuktam // 30 // sakhyaH ! kiM yuSmAkaM, palvalasalilasya zaityakalitasya / kiM vismRtamayi ! zIghraM kRtyaM svIyaM samAcarata // 31 // candrAnane ! vayasye ! mattasalilavAyasoDDayanaiH / kimidaM jalakAluSyaM ?, nedaM yuktaM bhavatkAryam // 32 // Alyo ! mattabalAkA-paGktiSu ramaNaM na yuktamatyantam / kimidaM pUjAsamaye'naucityaM zrIyate kAmam ? // 33 // sadhrIcyo ! vo vayakaM, nigadAmo yUthikAkRte kimapi / cinutA''nayata yathecchaM padmAvatyAH prasAdArtham ||34|| sakhyo ! bhavatsu kAryaM samAdizAmo vayaM khalu prItyA / Anayata padminInAM, patrANi kiyanti cArUNi // 35 // yuSmAsu halAH sakhyo !, balikaraNArthaM vayaM tu kathayAmaH / navajambUnAM preyAMsyAnetuM phalAni madhurANi // 36 // bilvAnAM kisalayakAn, sakhyo gRhaNAmi komalAnadya / lodhrANAM ca sumanaso, devyA vai ghrANatarpaNikAH ||37|| mAmasmAnAdizata, yadyAmalakairbhavet kimapi kAryam / bhavatInAmapi kAryaM, sakhyo ! vayameva vidadhAmaH ||38|| sakhyo ! yavopahAraM, niSpAdayituM yadIcchathaH samprati / asmAbhirmayakA ca, grAhyAste'pi ca yathAzIghram // 39 // sakhyo'dya matsakAzAdasmacca kuTajataruprasUnAni / yUyaM hyaGgIkuruta, premNA''nItAni hArINi // 40 // 63
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ me mai mama maha majjhaM mahaM tahA majjha amha amhaM ca / Ne No amhe amho campaya-kaliAu gijjhAo // 41 // amhANaM majjhANa mamANa mamANaM mahANa ya mahANaM / amhANa ya majjhANaM hatthe dhava-pasava-dAmAI // 42 // mi mai mAmai maevi amhammi mamammi me taha mahammi / majjhammi a thala-naliNI-kusumAharaNe niuttavvaM // 43 // amhesu mamesu tahA mahesu majjhesu taha ya amhAsu / Adisaha sallaI-taru-nava-kusumAharaNa-kammammi // 44 // ia paumAvai-devIi pUaNe mAliNIu jampanti / tIhiM dohiM duguNia-behiM ca sahIhi annonnaM // 45 // saraya-samayammi ettha ya mihuNa-sarUveNa piccha vilasanti / deva duve sArasayA duNNi sugA beNNi haMsA ya // 46 // do do kururA ve ve a khaJjaNA naha-yale ua bhamante / paNNA tivaNNassa ya ua tiNNi vi juNNa-nIlAI // 47 // ua cauro cattAro cattAri ime nahammi uDDante / daMsei sArase ia muddhA duNhaM vayaMsINaM // 48 // duNha nayaNANa suhadA ua mAlA paGkayANa tAsuM ca / kamala-sahI haMsa-vahU alI-vahU piccha ramamANA // 49 // akhalia-parimala-riddhi pahiA daTThaNa chatta-vaNNa-taruM / vaccanti moha-nidaM maraNa-sahiM bharia appa-bahuM // 50 // hAhANa samA he? tarUNa sAlINa goviA gantI / khe jantINaM miliANa sura-vahUNaM gaIM khalai // 51 // ali-mAlAhi saNAhehi~ bANa-kusumehi parimala-gurUhi / diTehi vi mucchijjai duhiNIhiM panthia-vahUhi // 52 // sArasa-mAlAhinto suga-mAlAo a caDaya-mAlAu / akhalia-gaIu gheNUu rakkhimo sAli-vaNameaM // 53 // kuGkama-kaliAsunto surahissa miussa enta-pavaNassa / pasaro girimmi iha taha tarummi savvaM pi surahei // 54 // phullA muNI iha tarU na muNIu tarUu dUragA bhamarA / vAi muNINa tarUNaM nava-parimala-mAsalo vAU // 55 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ sakhyo ! mama cA'smAkaM, campakakalikA manoharAH sadyaH / upacitya samAnItA, upahArArthaM tvayA grAhyAH // 41 // re re priyA vayasyAH !, asmAkaM tviha santyatho sarvAsAm / hastayornanu dhavazAkhi-prasUnamAlA prabhAsantyaH // 42 // sakhyaH ! sthalapadminyA, AnayanArthaM tadIyapUjAyAm / AdeSTavyaM mayi cedastyabhyadhikaM bhavatprema // 43 // sakhyo'smAsu vinaiva, saGkocaM nanu sallakItarUNAm / navakusumAnyAnetuM, kuruta prasAdaM samAdezAt // 44 // iti padmAvatidevyAH, pUjanakarmaNi vadanti mAlinyaH / tisRbhizcatasRbhizcA'nyonyaM sArdhaM vayasyAbhiH // 45 // atra ca zAradasamaye, maithunabhAvena pazya vilasanti / dvau dvau zukau ca haMsau, dvau dvau ca sArasau bhAtaH // 46 // dvau dvau ca punaH kurarau, pazya dvau khaJjanau punardIprau / trINi palAzadalAni, pazya jIrNAni nIlAni // 47 // kA'pi ca mugdhA sakhyo-riti darzayate nabhastale sasukhA / catvAra ime haMsA, uDDayante parasparA modam // 48 // dvayornayanayoH sukhadAH, paGkajamAlA vilokayA''nandam / tAsu ca varaTA bhramarI, ramamANAH pazya padmAlIH // 49 // askhalitagandhaRddhi, pathikA dRSTvA ca saptadalavRkSAt / gacchanti mohanidrAM, maraNAlI svapriyAM smRtvA // 50 // hA hA samA'tra nityaM, gAyantI gopikAtaroradhomArge / khe yAntInAM paGktyA , surAGganAnAM gatiH skhalati // 51 // alimAlAbhiryuktaiH, parimalagurubhirgahanavipinakusumaiH / dRSTvaiva vimUrcchanti, pathikavadhUbhiH sabAdhAbhiH // 52 // sArasamAlAyA atha, zukamAlAyAzca caTakamAlAyAH / apratihatagatidheno, rakSAmaH zAlivanametat // 53 // kuGkamakalikAyA atha, surabhitakomalanabhasvato'pyasya / prasaro girau tarAvapi, sarvaM surabhIkarotIha // 54 // zaradi praphullA munayastatastarona khalu dUragA bhramarAH / vAti ca munivRkSANAM, navaparimalamAMsalo vAyuH // 55 // 65
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddIviya-daDha-mayaraddhayaggiNo vAuNo phuranti rayA / muNi-mAlatto paGkaya-mAlAhinto parAya-kaNA // 56 // cArummi ettha pallala-vArimmi visaTTa-pomma-mAlAo / dohiM cia nayaNehiM hoi na tittI niyantANaM // 5 // macca-gaNassa surANa ya alaM khu kAmo havei iha sarae / kAmAya pavaTTante bANaM kAmassa ya ghaDante // 58 // mayaNammi virahiNINaM vahAi ruTThammi ko va na vahAya / jaM tANa vahassa huaM phullaM sehAlia-vaNaM pi // 59 // vande bhaNDIrassa vi cirassa phullammi jammi ali-olI / nIla-maNINa na iarA vaNa-siri-piTThIi kabari vva // 60 // ei na pahio pAse imassa asaNesu bhUsia-vaNassa / gandha-visehi va tehiM bIhanto nassae dUre // 61 // iha kaNaya-paGkaehiM ratti vijjujjalehi cau-vIsaM / accijjanti jiNA teNa teNa kAleNa sayarAhaM // 62 // ujjANa-maNDavesuM garuAai lohiAi bimba-phalaM / guruAi lohiAai evvAru-phalaM ca kacchesu // 63 // vevai hasai a kumuaM pavevai vihasae a kAsaM ca / deva jalammi thalammi a iha pekkhasi pekkhase ittha // 64 // na hasasi na vovahasase jai tA bhAsemi kiM pi vannemi / amuNA sareNa haMsANa mANasaM taM pi vimhariaM // 65 // bahu vanniuM na sakkaM jAI dIsanti saraya-cindhAiM / cariAI vipphurante ido a hemanta-sisirANa // 66 // vicchuhire kalayaNThA sUsaire tANa tAriso kaNTho / dIsante kunda-layAu vipphurantIha rolambA // 67 // iha pekkhaha pekkhitthA iheha pAsaha ihAvi pAsitthA / lavalI-layAu phaliNI-layAu phaddhA ivAphullA // 68 // novadisAmo no saMdisAmu na ya AdisAma kiM tu imA / gAyanti iha sayaM cia miliA kasaNecchu-govIo // 69 // tuvarAmo caNaesuM nava-sarisava-kandalIsu tuvarAma / tuvarAsu mUlaesuM ia kaccha-tthINa saMrambho // 70 // 66
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ uddIpitadRDhamakara-dhvajadahanA vAyavaH sphuranti rayAt / munimAlAtaH paGkajamAlAbhyo vA parAgakaNAH // 56 // cAruNi palvalavAriNi zaradi suvikasitasaroruhazreNI / nayanadvayena tRptirna bhavatyavalokamAnAnAm // 57 // martyagaNasya surebhyo'laM khalu kAmo'tra sambhavati zaradi / bANaM ghaTamAnAyAM, madanasya pravartamAnAyAm // 58 // madane virahijanAnAM, ruSTe nAzAya ko na khalu tAdRk / tAsAM vadhAya bhUtaM, phullaM zephAlikAvipinam // 59 // bhaNDIramahaM vande, yasmin phulle cireNa madhupAlI / nIlamaNibhyo bhinnA, vanalakSmIpRSTha iva kabarI // 60 // eti na pathikaH pArve, bIjakabhUSitavanasya caitasya / gandhavizeSAt tasmAdapi dUraM palAyate bibhyat // 61 // kAJcanakamalavidyuddIptaH parameSThino jinAH sarve / aya'nta eva tasmiMstasmin kAle drutaM lokaiH // 62 // udyAnamaNDapeSu, gurvatilohitamivA''carati bimbam / ervAruphalaM kacche, gurviva lohitamivA''carati // 63 // kumudaM hasati pravepate, kAsaM candrikayA vikAsamAyAti / devasthale jale'pi, prekSasvetastataH kAmam // 64|| rAjan ! yadi no hasasi, no viplavayasi tataH kimapi bhASe / amunA sarasA mAnasamapi vismRtimAnayan haMsAH // 65 // bahu varNituM na zakyAnyetAni ca lakSaNAni zarado'syAH / caritAni visphurante, hemanta-zizirartujAtAni // 66 // kSubhyanti hi kalakaNThAH, zuSyati teSAmanuttamaH kaNThaH / kundalatA dRzyante, rolambA visphurantIha // 67 // iha prekSadhvamihatyaM, dRzyaM pazyata punaH punaH kAmam / anyonyaspardhAdiva, manye phalinIlatAH phullAH // 68 // upadezamathA''dezaM, sandezaM vA vinaiva kuta etAH / / gAyantIha samuditAH kRSNekSugopikAH militAH ? // 69 // caNakeSu tvarayAmo, navasarSapakandalISu paryAptam / tvarayAmo mUlArthaM, kacchastrINAmayaM samudyogaH // 70 //
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasae a tuvarae taha lei a puMnAmayAi~ esa jaNo / kIsa na hasasi na tuvarasi na lesi vilayA ia lavanti // 7 // taM si tahA esa mhi a amhatthi juamha sama-guNa mho a / gAyAmo ia nava-laTTa-goviANaM ido vattA // 72 // atthi ahaM tumamesA darisei na kA vi kusuma-vinnANaM / ia bhaNia kA vi kArai mucukundAo kusuma-haraNaM // 73 // ali-guJjiaM karAvai mAliNi-hallapphalaM karAvei / jANAvai rai-lIlaM mayaNaM bhAvei pArattI // 74 // tosavia-taruNa-govaM tosia-hariNaM ido a java-govI / khe bhAmai gIa-jhuNiM pauttha-satthaM bhamADei // 75 // kAria-ali-kula-rolA maruvaya-mAlA karAviacchi-chaNA / ua kArIai jIe jayaM karAvIai aNaGgo // 76 / / kundehi karAvijjai taha kArijjai navehi lavalehi / jaM tANa parimala-vaho gandhavaho mArai pautthe // 77 // kArei kaM na harisaM kArAvei a na kaM raucchAhaM / hAsAvia-juva-govA juva-govI kAriANaGgA // 78 // jANAmi na hi na jANami nAraGga-phalAI vanniuM deva / vaNa-siri-vahUe~ ghaTTasuAI sohanti eAiM // 79 // paumasiri taM bhaNAmo bhaNimo taM lacchi bhaNimu taM gauri / bhaNasu tamile bha NAma ya taM gaGge taM bhaNAmu kamalacchi // 80 // taM siri bhaNamo bhaNima tamume jae taM ca bhaNama kunda-vaNaM / ucciNaha gahia-nAma lavanti vilayA iannonnaM // 81 // phaliNi-kusumaM vihasiuM vihaseuM loddhayaM payaTTei / hasiUNaM vihaseUNa nia imaM aNahaseavvaM // 82 / / gandheNa ahasiavvaM vihasehii imamimaM ca vihasihii / vihasei imaM vihasai imaM ca vAruNi-vaNe puSpaM // 83 // iha hasau pahia-loo haseu ujjANa-bAliA-loo / vihasanta-hio vihasenta-loaNo phalia-borIhi // 84 // jayai aNaGgo kaha pahu suNAu vihasejja jai na puMnAgo / na ya vihasejjA lavalI hoIai na vi a kundehi // 85 / / 68
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ hasati tvarate mahotsavaH, puMnAgAni samAnayati lokaH / kiM no tvarase vihasasi, lAsi ca vanitA lapantIttham // 71 // tvamasi tathaiSA'pyahakaM, vayamapyekatra hanta militA smaH / tulyaguNA gAyAma, iti kAJcanarakSikAvArtAH // 72 // tvamahaM sakhyeSA vA, darzayate no prasUnavijJAnam / iti kathayitvA kA'pi ca, hArayati mucakundakusumAni // 73 / / mAlinyutsukabhAvaM, kArayati ca madhupaguJjitaM kvA'pi / bodhayati smaralIlAM, pArattI kAminaH kAmam // 74 // AvarjitayuvagopaM, santoSitamRgamitazca yavagopI / proSitasArthaM bhramayati, gagane vimaladhvani vitatam // 75 / / kAritamadhupaninAdAM, marubakamAlAM tu janitadRgAnandAm / pazya yayA kila madano, jagati jayaM kAryate kAmam // 76 / / kundaividhApyate yallavalIpuSpaM vidhApyate tattat / yattatparimaladhArakagandhavaho hanti panthAnam // 77 // kArayati kaM na harSa, kArayate kaM ca no ratotsAham / hAsitaballavataruNA, yuvagopI kAritAnaGgA // 78 // jAne naiva na jAne, nAraGgaphalAni prazaMsituM deva ! / vanalakSmyAH kausumbhavasanAni yathA bhAnti caitAni // 79 // padmazrIstvAM brUmo, lakSmi ! bhaNAmo vayaM punargauri ! / ile ! bhaNAmastvAmapi, gaGge ! kamalAkSi ! bhavatIM ca // 80 // zrIstvAM zubhAM bhaNAmo, brUma ume ! tvAM jaye ! punarbramaH / uccinuta kundavipinaM, nAmagrAhaM mitho jagurlalanAH // 81 // phalinIkusumaM hasituM, lobhraM ca tathA pravartate sakhyaH ! / gaNDavikAsaM smitvA, hasanIyaM caitadIkSadhvam // 82 // gandhenA'tizlAghyaM, vihasiSyati sakalanetramadanIyam / idamapi vihasati kAmaM, navapuSpaM vAruNIvipine // 83 / / iha hasatu pathikaloko, vihasatvArAmabAlikAlokaH / vihasaddhadayo vihasannayanaH, phalavadbadarikAbhiH // 84 / / kAmaH kathaM vijayate, prabhavaH !, zRNvantu yadi na punnAgaH / vihasati nA'pi ca lavalI, kundairatha bhUyate'phullaiH // 85 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoijjai phaliNI - kusumehi lahijjejja kehi nacchi - suhaM / kehi na lahijja hariso jaha dIsai vuccai tahe // 86 // ia rAyA ujjANaM taM kAsI nayaNa - goaraM sabbaM / kAhI sauhe gamaNaM saMjhA-kammaM ca kAhIa // 87 // aha paDhiaM sUehiM huvIa saMjhA ahesi atthamaNaM / amha khaNo Asi tamo hujjai sasi - uggamo hujja // 88 // hossAmi duhI hohimi dINo hohAmi asaraNo ihi / ia cintanto virahaM sahai rahaGgo rahaGgIe // 89 // vAyavva-NhANa-NhAyA hossAmo hohimo aNajjhayaNA / hohAmo kaya- - geDDI - kheDDA hossAma vigaya-bhayA // 90 // hohAma mukka-merA hohima govAla - gujjarI - gAyA | hossAmu mitta-miliA hohAmu tahea kaya- naTTA // 91 // hohi ramirA bhamirA hohissA nivvuA ya hohitthA / ia muNi-vaDuA jampanti gAvisamuhaM vaNe jantA // 92 // hossaM kaya-nevacchA kAhimi kurale NaDAliaM kAhaM / dAhimi vAsaM kesesu dAhamaliammi tilayaM ca // 93 // pia - saMmuhaM ca gacchaM socchaM gIaM ca harisao rocchaM / tArunna- phalaM vecchaM dacchaM mocchaM ca saMtAvaM // 94 // checchaM bhecchaM nakkhehi piaM vocchaM ca teNa bhocchaM ca / socchissaM piayama-cADuAi~ mohaM ca gacchissaM // 95 // hasau a ramau a tuha sahi- aNo hasAmu a ramAmu a ahaM pi / hasasu a ramasu a taM pi hu ia bhaNihI maha pio ihi // 96 // sahimevaM ca bhaNissaM tambolaM dehi desu pupphaM ca / ia cintantI vAsaya-sajjA sajjei pia - sejjaM // 97 // taM ramasu taM ramejjasu tumaM ramejje ramijjahi tumaM pi / ramataMpi vayaM ramimo ramantu eA ramaha tubhe // 98 // eA hasantu tumhe hasaha hasAmo vayaM pi nIsaGkaM / daieNa ramijja imA ramejjA imA ramai // 99 // esA ramihii esA ramijja esA vi saMpai ramejjA / esA ramijja esA ramau ramejjA ya esA vi // 100 // 70
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ harSo netrasukhaM vA, phalinIkusumairna labhyate kena / kathayAmyahaM bhavantaM, yathAnubhUtaM na ca prItyA // 86 // iti rAjA sodyAnaM, tadakArSInnayanagocaraM sarvam / saudhaM jagAma sandhyA-karma cakAra yathAniyamam // 87 // atha sUtau rAjAgre, paThitaM sandhyA'bhavad dinaM pUrNam / asmAkamayaM kAlastamo vinaSTaM zazI prAptaH // 88 // sAmpratamahaM sakaSTo, bhavitA dIno punazca nirnAthaH / iti cintayan viyogaM, sahate cakro vipatprAptaH // 89 // surabhikhurairutthApita-pAMzusnAtA vayaM bhaviSyAmaH / vigatabhayAH kRtayaSTikrIDA muktAH zrutAdhyayanAt // 90 // virahitanijamaryAdA, gAsyAmo gopagurjarIM rAgAt / sammilitAH priyamitrairnanu kRtanRtyA bhaviSyAmaH // 91 // kiJca krIDanazIlA, bhavitAra itastato bhramaNazIlAH / iti munibaTukA vipine, nigadanti svagavIsavidhe // 92 / / kRtanepathyA kuralAn, kartA'ramyalike ca bhUSaNaM madhuram / kezeSu surabhivAsanalike tilakaM vidhAsyAmi // 93 // priyasavidhe yAsyAmi, gItaM zroSyAmi harSabharagItam / santApaM tyakSyAmi, sArthakayiSyAmi tAruNyam // 94 // nakhaiH priyaM chetsyAmi, rahasi vadiSyAmi mAnayiSyAmi / zrutvA priyatamacATuka-mAtmikasaukhyaM gamiSyAmi // 95 / / krIDatu hasatu yathecchaM, tvaM tava sakhyA tvayA'pi sA svairam / ramAvahe cA''vAmapi, nigadiSyati sAmprataM dayitaH // 96 // sakhi ! mahyaM tAmbUlaM, dehi ca puSpaM sakhIM bhaNiSyAmi / iti manvAnA vAsakasajjA sajjati nijAM zayyAm // 97 // tvaM tvaM tvamapi ramasva, ramatAmeSA'vizaGkamAtmIyaiH / yUyaM sapadi ramadhva-meSa prApto ramaNasamayaH // 98 // etA hasantu yuSmAn, yUyaM vihasata vayaM ca niHzaGkam / ramAmahe dayitena, svairaM matprANanAthena // 99 / / sampratyeSA svairaM, vaJjulakuJja ramiSyate rAgAt / eSaiSA'pi tathaiSA, ramiSyate krIDatAmeSA // 100 // 71
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ hojjamhaNaM samajjo hojjA sa-cchanda-go jaNo esa / Na hu hojja jai paoso tA esa jaNo kahaM hojjA // 101 // hojjai aGga-tthambho seo hojjAi hojja romaJco / hojjA kampo hoi a vevaNNaM eNhimabhisaraNe // 102 // hojjahii iTTha-goTThI hojjA pia-melao dihI hojja / hohii paramANando hojjAhii citta-vIsAmo // 103 // hojja kilakiMciaM vivvoo hojjAu vibbhamo hou / moTTAiaM ca hojjau hojjA laliaM ca amhANaM // 104 // hojja na saMjhA hojjA na nisA timiraM pi jai na homANaM / tA hontA kaha amhe ia saMpai paMsulAlAvo // 105 // vihasaMta-pahA-hasaMtao, aha uio caMdo kuNaMtao / uvahasamANiM saroruhaM, vihasaMti hasaI va kumuiNi // 106 // // iti paJcamaH sargaH //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ AlyasmAkaM samayaH, svecchAvicaraNavidhAyako bhAvI / sandhyA yadi na bhaviSyati, virahAnalato mariSyAmi // 101 // abhisaraNe'GgastambhaH, svedaH kampastathA ca romAJcaH / vaivayaM sakhi ! kAmaM, dRzyante kAmacihnAni // 102 // sakhi ! priyagoSThI bhavitA'nyonyazleSastathA ca santoSaH / paramAnandazcetovizrAmo'virodhato bhAvI // 103 // ha) ! no bibboko, moTTAyitamastu vibhramo lalitam / kilakiJcitamapi bhAvAt santvasmAkaM saroSa-bhayam // 104 // rajanImukhaM nizA vA, yadi vA timiraM bhavenna loke'smin / tatkathamasmajjIvita-miti samprati pAMsulAlApAH // 105 // vihasatprabhayA hasannasAvatha candra udito nayanniva / viplavayantI saroruhaM vihasantIM vizadAM hi kumudinIm // 106 // // iti paJcamaH sargaH //
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtavibhAga: pAiyavinnANakahA A. vijayakastUrasUrIzvarAH (1) buddhipahAvammi maiseharamaMtissa kahA buddhipahAvao devA, payArijjaMti dhImayA / maiseharadiTuMto, jANiyavvo varo iha // dattapurammi narasiMhassa raNNo maMtI maiseharo nAma AsI / egayA 'tumae kiyaMtIo kalAo abbhasiAo saMti' ia raNNA puTTho maMto kalANaM tihattaraM abbhasio mhi tti vayAsI / 'kA esA kalA ahigA' ia bhUveNa bhaNie 'samaye daMsissaM' ti bhaNiUNa maMtI gehaM gao / annayA maMtiNA majjaNaM kuNaMtIe paTTamahisIe hAraM ghettUNaM niyadAsIe samappio / aha rAyA samma uvalakkhiUNaM 'mama eso hAro bhavayA corio' tti maMtiM tajjitthA / imo hAro mama puvvayANaM - na u devapAyANaM - ia teNa vutte rAyA avoca - jai itthaM taiyA kuberajakkhagehapavesarUvaM divvaM kuNAhi / so ya jakkho niyamaMdirapaviDhe asaccavAI haNei, saccavAiM ca pUei tti pasiddhI / saivo vi sAhasaM dharittA saMjhAe paurajaNasamakkhaM jakkhagehaM paviThTho / 'ayaM asaccavAI pAvo mama gehaM paviTTho atthi' ia kuddho jalaNajAlaM vamaMto bhUmi kaMpAvito lohamuggaM ca karammi vahaMto sakkhaM jamo viva so jakkho pyddiihuuo| re pAva ! asaccavAiM tumaM ajja moggareNa khaMDaso kuNemi tti vayaNaparaM taM maMtI vayAsI - he jakkharAya ! paDhamaM AjammabhavaM mama evaM saMsayaM chiMdAhiM / tao tayaNu jaharuiM kuNesu ia teNa vutte, 'vayAhi taM saMsayaM' ti jakkheNa bhaNie so kahitthA - tahA hi - phalavaDDipurammi dharaNa-karaNanAmANaM kuDuMbINaM piuputtANaM bhajjAo myaao| annAo bhajjAo viheukAmA te duNNi maNoramaM puraM patthiA / te maggammi gacchaMtA purao gacchaMtINaM itthINaM payAI pAsitthA / tAo itthIo mAyaraputtIo hotthA / tahiM mAyA vAmaNA, teNa tIe payAI lahUI, puttI ya palaMbiNI, teNa tIe puttIe payAiM mahaMtAI / tANaM payavavatthaM viloiUNa dharaNo bhaNitthA - he putta ! jai daivvavasAo imAo itthIo amhe aMgIkarissaMti taiyA mahaMtapayA mama gehiNI lahupayA ya tuva tti te 74
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ duNNi mihaM paijANitthA / aha miliyAhiM tAhi itthIhi tANaM vayaNesuM aMgIkuNaMtesuM tAo ubhAo vi bhajjAo sNjaayaa| 'aha tANaM cauNhaM pi uppannANaM avaccANaM mihaM ko saMbaMdho' ia mama hiyayammi saMsao atthi / tammi saMsayAvaTTammi paDiyassa 'kiM vaemi' tti ciMtamANassa kuberajakkhassa pabhAyaM saMjAyaM / __taiyA pabhAyammi saMjAe taM maMtiM taheva mottUNaM tirohie jakkhe 'maMtI sacco'tti pUageNa vinavie vimhio rAyA maMtiM sakkArittA visajjitthA / aha kiyaMtesu diNesuM gaesuM maMtI taM hAraM raNNo dAUNaM hAracoraNajakkhavaMcaNA-ivuttaMtaM kahiUNa niyapaDivaNNammi samahiyakalAbhaNaNammi abhihie tuTTho rAyA taM viseseNa bahuM mnnitthaa| uvaeso - maiseharamaMtissa, naccA kajjammi kosalaM / taha tumhe vi pavaTTeha, jeNa hoi sivaM sayA // buddhIe pahAvammi maiseharamaMtiNo kahA samattA // - kahArayaNAyarAo (2) suhakammavihANao sUlIe bhottaLa kammaM sUIe avagacchei, iha rAyaputtassa kahA sUlIbhottavvakammaM jaM, dhammakajjavihANao / sUIe taM tu nassejjA, rAyaputto jahA iha // eganaravaiNo duNNi mahisIo saMti / tANaM duNhaM egadivasammi puttarayaNaM samuppaNaM / ego egAe ghaDIe puvvaM saMjAo, teNa so mahaMto bhAyA avaro ya lahU baMdhU kahijjai / raNNA mahAmaheNa tANaM jammUsavo vihio| rAyA nemittiaM AhaviUNaM eesi jammavaggaM kaDDhAhi phalAesaM ca vayAhi tti pucchei / so dIhakAlaM jammakuMDaliM nirikkhaUNaM phalAdesaM kahei - puvvaM jiTThabhAuo phalaM evaM - gurubhAuNo egavIsavarisammi saMjAe jammaTThamIe bIyadivasammi taDayaghaDigAsamae cakkavaTTI mahArAo hohii / eyaM soccA savve aIva saMtuTThA / rAyamahisI kaMThAo rayaNahAraM nikkAsittA nemittiassa dei| tao lahubaMdhuNo phalAdesaM kahei - lahukumArassa egavIsaimavarisammi samAgae jammaTThamIe bIyadiNammi taiyapaharammi sUlIe samArohaNaM hohI / 75
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ evaM sutANaM savvesiM mahAdukkhaM saMjAyaM / lahumahisIe muhaM niyaputtassa aNiTThasavaNeNa nitteaM milANaM ca jAyaM / raNNA puNo puNo pucchie vi 'na'nnahA bhavissai' tti rAyajoisieNa vRttaM / duhaM kumArANaM jammapattigAo surakkhiyaTThANe rakkhiyA / 'aNiTThAgamaNasavaNe jatto na mottavvo' evaM viyArittA raNNA lahurAyaputto paDhaNaTTaM satthAikalAgaha ca viusavarassa samappio / so viNaeNa vijjAo giNhaMto dhammasatthAiM ca bhaNaMto viusavarasaMsaggeNa dhammapio sai dhammArAhaNaparo sayAyAravaMto ya saMjAo / jiTThabhAyA u mahArAo haM bhavissaM ti gavveNa taha dujjaNamittasamAgameNa 'guNA dosA ya saMsaggeNa havaMti ia vakkaM saccavito viva' so majjapANagharammi vAraMgaNAgehammiya vilasaMto diNAI jAvei / evaM egavIsaimavarisammi samAgayAe jammaTThamIe savvaM nayaraM mahAmahUsavapasaMge ANaMdamaggaM saMjAyaM / eyammi mahUsamma pavaTTamANammi naravaI sahasA ruggo saMjAo / teNa saMjhAe pahuNo ArattiyavihANammi apakkalo jAo / jiTThakumArassa gavesaNammi kae so na laddho / so ya taiyA videsAo samAgayanaccaNIe naTTadaMsaNammi pasatto AsI / tao lahurAyakumAro ArattiyakaraNe Ahavio / so aIva siNehabhattipuvvayaM pahuNo ArattiyaM vihei / eyammi jammamahammi pahuNo guNagANeNa savvaM rati nesI / egaMtakAmabhoga-vilAsAipasatteNa khINapuNNo pahAyammi rAyagehammi samAgacchaMto pAyakhaNeNa paDio jiTThakumAro pahujammamahammi ucchAliyasuvaNNamuddANaM duNNi lahIa / tammi ciya kAlammi lahurAyakumAro pahujammamahUsavaM saMpuNNaM kiccA rAyapAsAyammi AgamaNAya vacvaMto khalaMtapAo so tattha paDio / taiA tahiM mAlAgAreNa pupphakaraMDago puvvaM Thavio hotthA / tattha pupphANaM gucchamajjhammi egA sUI tassa kumArassa pAyammi paviTThA, tao so pAyapIlAbAhio kaTTeNaM sUiM nikkAsiUNa sattho jAo / paccUsasamayammi satthattaNaM patto naravaI doNNi kumAre viggharahie pAsittA taM joisiaM AhaviUNa jammakuMDalIe phalaM visamattaNakAraNaM pucchitthA / rAyanemittio kahei - jammakuMDalIe niddeso phuDo atthi / paraMtu eso maNuajammo kammabhUmI atthI / puvvabhavakayasuhAsuheNa kammeNa iha bhavammi phalaM bhuMjijjai, kiMtu iha sattavasaNAipAvapauttIi suhaM kammaM jhijjai, saddhammakammuNA udayaM samAgacchaMtaM asuhakammaM pi khayaM pAvei / jeNa puvvabhavAsuhaM kammaM, jhijjai suhakammuNA / evaM hi sukayaM kammaM, jhijjai pAvakammuNA // ao lahukumArassa sUlIbaddhaM asuhaM kammaM saddhammakajjeNa appAe sUidukkhaveyaNAe vavagayaM / jiTThabaMdhuNo cakkavaTTipayalAharUvaM suhaM kammaM durAyArapauttIe khINaM saMjAyaM / jao teNa avasesasukammeNa 76
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ duNNi suvaNNadINArA laddhA / evaM duNhaM rAyakumArANaM suhAsuhakammaphalANaM nipphalabhAvammi diTThataM soccA sayA asuhakammanivAraNasamatthammi dhammammi taha ya pavittAyArammi paryaTTiyavvaM / va duhaM rAyakumArANaM, kammaM naccA suhAsuraM / kallANakAraNe dhamme, jattaM kuNeha savvayA // suhAsuhakammammi duhaM rAyaputtANaM kahA samattA // * -- saccaveraggasaMjuttA, rajjaMti te na katthai / gurusIsANaM dito, NAyavvo iha bohago // (3) saccaveraggagmi gurusIsANaM kahA visuddhaveraggaraMjiyasIsasahio ego gurU viharamANo aDavImajjhammi samAgao / tayA aggao gacchaMto gurU bhUmIe uvariM paDiyaM rayaNamaNimaMDiyaM suvaNNabhUsaNaM daTThUNaM viyArei - sIso pacchA Agacchei, jai so eyaM pAsejjA taiyA gahaNAbhilAso assa hohI, tao imaM AbhUsaNaM dhUlIe Dhakkemi evaM citiUNa tassuvariM dhUli pakkhivei / -- tayA sIso vi tattha samAgacchaMto dhUli pakkhivaMtaM taM pAsiUNa pucchei - bhaMte ! dhUlIpakkhevaNeNa kiM Dhakkesi ? / puvvaM tu gurU na vaei, kiMtu sIsassa aIva nibbaMdheNa teNa kahiyaM - maggammi kAsai bhUsaNaM paDiyaM, taM pAsittA tumha moho na jAyae teNa mae dhUlie eyaM DhakkiyaM / sIso kahei - dhUlIi uvariM dhUlIpakkhevaNeNa kiM ? / evaM soccA saMjAyacchero gurU viyArei / mamatto mama sIso ahiveraggavAsiyacitto atthi, jeNa mama bhUsaNadiTThI atthi, assa u bhUsaNAmmi dhUlIsarisadiTThI hoi / mahappANo maNimmi leDummi ya samacittA huvire / evaM viyAriUNa so vi samacitto savvattha saMjAo / evaM appakallANakaMkhirehiM savvehiM poggaliyavatthUsuM samacittehiM hoyavvaM // eso nAyagaM gurUsIsANaM, samabhAveNa bhUsiyaM / naccA tumhe vi savvattha, samacittA haveha bho ! // saccaveraggammi gurUsIsANaM kahA samattA // * gujjarabhAsAkahAe 77 - - gujjarabhAsAkahAe
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4) 'sayA gayA rehA saMThiA' ia nANa puSpannanarasarisA vaTTamANakalikAlammi maNUsA na hojjA - iha naravai-mAhaNaviutsANaM kahA jArisA puvvakAlammi, maNUsA sattasAliNo / tArisA ajja no saMti, sattavihINabhAvao // ego nariMdo evaM ciMtei-jo naro jalapuNNaM ghaDaM pivei tassa dANaM dAyavvaM / tattha bahavo mAhaNA viusA ya AgacchaMti, rAyA te jalabhariyaghaDajalapANAya kahai / tesiM ko vi puNNaghaDajalaM piviuM pakkalo na jAo / rAyA kAsa vi dANaM na dei / evaM bahuNo viusA samAgacchaMti / ke vi puNNaM ghaDajalaM pAuM na caei, mahIvaI dANaM ca na dei / egayA ko vi viuso dANassa adANakAraNaM naccA hatthammi egaM mahaMtaM pAhANaM ghettUNaM nivassa purao samAgao / bhUvaI ghaDajalapANaTuM kahei / so necchai / taiyA naravaI kahei - tumhANaM puvvapuriso agatthamahAriso jo saMjAo so samuddajalaM pivitthA, taM tu appaM pi ghaDajalaM piviuM kiM na samattho ? / so kahei - evaM pAhANaM jalammi tAresu, taiyA ahaM ghaDajalaM pivemi / rAyA vaei jalovariM pAhANo kahaM tarejjA ? / so viuso sAhei - tumhANaM puvvao rAmacaMdo laMkAgamaNasamae samuddammi pAhANehiM seuM nibaMdhitthA, taM tu tassa vaMsammi saMjAo samANo eyaM lahuM pAhANaM jalammi tAriuM kiM na sakko ? / so nivo kahei - kattha rAyA rAmacaMdo ? kahiM ca ahaM ? / taiyA viuso sAhei - kattha so agattho mahArisI, kattha haM? / evaM jArisA vaTTamANakAlammi naravaiNo tArisA mAhaNA viusA saMti / evaM puvvakAlasarisanarA vaTTamANakAlammi na huvire / uvaeso - nariMda-mAhaNAINaM, vaTTAlAvaM maNoharaM / soccA tumhe jahasattiM, hoha kajjaparA sayA // evaM vaTTamANakAlINanariMda-mAhaNaviusANa kahA samattA // - gujjarabhAsAkahAe 78
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ (5) 'dANiNo kiMpi adeyaM na siyA' iha vikkamAiccabhUvaiNo kahA kaDeNa laddhakannaM pi, vikkamo cittajIviNo / dAsI avAiNiM tuTTho, 'kiM adijjaM hi dANiNo' // ujjaiNIe nayarIe paraduhabhaMjaNo paritthIsahoyaro vikkamAicco naravaI hotthA / so egayA rAyavADigAe vaccaMto egaM dUradesAo AgayaM dUaM pekkhiUNa 'katto tuM samAgao ? 'tti pucchitthA / 'kaNagasArapurAo haM samAgao' tti teNa vutte 'tattha kiM pi acchariyaM tumae diTuM'ti niveNa bhaNie so kahei - deva ! suNijjau tahiM jaM abbhuyaM / tattha kaNagasundarassa raNNo ramaNIvRMdasiromaNI tilagasirI suA atthi / aNNayA mAyapiyarehiM vivAhaTuM bhaNiyA sA kahei - rattIe cauro vAre jo maM bollAvissai so mama sAmI, aNNaha mama kiMkaro bhavissai tti / tanniNNayavarse savvahiM pahiyaM samAyaNNiUNa bahavo rAya-maMti-seTThI-satthavAha-seNAvaipamuhANaM kumArA tayaTuM samAgayA / taM ajiNiUNa tIe gharammi te muMDayamuhA maliNANaNA itthIvesAharaNA paidiNaM pANINaM vaheire - ia ahaM tahiM abbhuyaM pAsitthA / ia abbhuyaniveage tammi sakkArapuvvaM visajjiya 'tANaM rAyAiputtANaM dukkhaM tIe ya kumArIe ahimANaM nirAkarissaM' ti vikkamarAyA niyakiMkaraM veyAlaM devaM maNaMsi kiccA kaNagasArapurammi smaago| tattha ya jogiveseNa bhamaMto rAyA rAyaduvArammi samAgaMtUNa DhakkAe pahAraM kAsI / amhANaM sAmiNi jeuM ko vi samAgao tti tahiM AgayAhiM tIe dAsIhiM so jogI viloio / kahiyaM ca tassa sarUvaM niyasAmiNIe / tIe AgArio so vi abbhaMtarammi gaMtUNaM dIvaga-rammammi gehammi jogiveseNeva AsaNammi saMThio / AsaNasaMThiAe sayalAlaMkAravirAiyAe tIe kahaM kahiuM ujjao hotthA / he dIvaga ! esA pAhANAo vi aIva kakkasA huMkAraM pi na dei, teNa jai tuM huMkAraM desi, taiyA kiM ci kahANagaM vaemi / tayA ya dIvabbhaMtaraTThieNa veyAladeveNa tahatti paDivaNNe rAyA kahaM kahiuM pautto / tahA hi - kalAsaragAmanivAsI nArAyaNo nAma mAhaNo kamalAnAmaniyagehiNi ANeuM sattavAraM sasuragharammi go| paraM sA keNa vi kAraNeNa na AgacchejjA / aha aTThamaM vAraM taM ANeuM kesavanAmamittajutteNa gacchaMteNa pahammi maccuMjayanAmammi titthammi mahesarassa purao bhaNitthA / he deva ! eyammi samaye jai ahaM niyappiyaM ghettUNa AgacchissaM taiyA tava matthayakamalapUaM karissAmmi / ia bhaNiUNa so niyabhajjaM giNhiUNa tahiM devakulassa purao sameo mittaM vayAsI - he mitta ! mahAdevaM paNamittA jAva AgacchAmi tAva bhavayA ettha cciya ThAyavvaM 'ti vottUNaM mahAdevamaMdirammi gaMtUNa karavAlacchinnaniyasirakamaleNa mahesarassa pUaM viheUNa mayammi tammi tahiM ceva paDie, vilaMbaM viloiUNa devakulamajjhammi samAgao kesavo taM tahAvihaM viloiUNa ciMtei - 'jai ahaM evaM bAlaM ghettUNaM gihaM gacchAmi, taiyA avassaM imIe luddhaNa eeNaM mittadohiNA pAveNa niyamitto nihao ti mama kalaMko hohiitti tammi vi taheva paDie 79
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ duNhaM pi vilaMbeNa accaMtaM bhIA majjhammi gayA sA tANaM imaM avatthaM viloittA jhAei - jai ahaM sasurassa piuNo vA gihaM egAgiNI vaccAmi, tayA sicchAyAriNIe' eyAe pai-devarA haya tti kalaMko hojjA teNa mama vi eesi piva juttaM ti teNa cciya asiNA niyaM siraM chidiuM ujjayaM taM paccakkhIhuo maheso itthIhaccApAvaM haM na giNhemi'ti vayaMto takkarAo asiM avaNeitthA / 'kalaMkakaliyAe pairahiyAe mama jIvieNa kiM ? tao jai ee jIvissaMti tayA me pANA na annahA', ia niNNayaM naccA 'mama pakkhAlaNajaleNa abhisittA do vi ee jIvissaMti' ia bhagavayA saMkareNa bhaNiyaM AyaNNiUNa tIe UsugeNa vivarIyattaNeNa saMdhiyamatthayA taheva ya abhisittA te jIviyA / aha he dIva ! tIe aTuM mihaM kalahaM kuNaMtANaM kAsa imA gihiNI ? - ia jogiNA puDhe taM rAyakannaM jaMpiuM UsugeNa dIvabbhaMtaraTThieNa veyAleNa 'paimuhassa pattI' ia asamaMjasaM bhaNiyaM samAyaNNiUNa saMjAyakovA vimhariyaniyaniNNayA sA 're pAvadIva ! mA asaccaM vayAhi'tti bADhasareNa vaei / rAyakannA sai' jaMpia tti DhakkAe pahAraM dAvitthA / he jogiMda ! 'kAsa esA pattI ? ia dIveNa bhaNie 'mittamuhassa'tti jogiNA kahie 'kaha' ti ? dIvo puNo pucchei / 'vivAhAvasare khu dAhiNo karo dijjai, so u kabaMdhagao eva hojja'tti jogiNA bhaNie, 'egaso eeNa ahaM jaMpiyA, tiNNi vArA avasIsaMti, teNa visesao mauNavaI sA saMThiA // evaM iha paDhamA kahA kamaMkeNa kahA samattA // (anusandhAnamAgAminyAM zAkhAyAma) 1. svecchAcAriNyA // 2. sakRt //
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ gatirodhakam ekena bhautikavijJAnazikSakeNa svIyakakSyAyAM vidyArthinaH pRSTA - "bhoH vidyArthinaH ! vicArayitvottaraM dadatu - kasmiMzcidapi yAne gatirodhakaM (Brakes) kimarthamupayujyate?" vidyArthinAmuttarANi vividhAnyAsan - - vaahnaavsthaanaarthm| - vegasya nyuuniikrnnaarthm| - saTTAd rakSaNArtham..... ityaadi| kintu zreSThamuttaramidamAsIt - - asmAn vAhanaM vegena cAlayituM samarthAn kartum !! zikSaka idamuttaraM sarvazreSThatayA bhaavitvaan| asya kAraNatvena sa evamuktavAn - kSaNaM cintayatu yad bhavato vAhane gatirodhakaM nAsti / tato bhavAn kiyatA vegena yAnaM cAlayiSyati? yad vayaM svIyaM vAhanaM savegaM cAlayituM sAhasaM kurmaH, tatpravegamito'pi vardhayituM samutsahAmahe, gantavyaM sthalaM ca yathAsamayaM yathecchaM vA prApnumastatra mukhyaM paribalamasti gatirodhakam (Brakes) / evaM jIvane'pi, vayamasmAkaM mAtA-pitarau, gurujanAn, suhRdaH, dharmagurUn, anyAnapi ca hitacantakAn vividhaprasaGgeSu naH pragatikRte, no digdarzanakRte nirNayagrahaNakAle vA naH paryanuyojayataH asmatkRte gatirodhakAniva, santApakAniva ca cintayAmaH, teSAM ca paryanuyogAn asmatkAryeSu samArodhakAniva bhaavyaamH| kintu smartavyamatra yat teSAM tAdRzapraznakaraNAt (niyatakAlika-gatirodhakaraNAt) eva vayamiyatI bhuvaM prAptAH smo'dya / gatirodhakAyitebhyo hi tebhyo vinA vayaM kutracit pathabhraSTAH, diGmUDhAH, apaghAtagrastAH, skhalanaM prApya patitAH vA abhaviSyAmaH / ataH "jIvane vidyamAnAn samAgatAn vA gatirodhakAn sAdaraM sambhAvayAmaH, savivekaM ca tAn prayujmahe" - iti||