Book Title: Lakshya Banaye Purusharth Jagaye
Author(s): Chandraprabhsagar
Publisher: Jityasha Foundation
Catalog link: https://jainqq.org/explore/003897/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI candraprabha lakSya banAe~ puruSArtha jagAe~ lakSya yojanA nirantara prayAsa dhairya AtmavizvAsa saphala pariNAma For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSya banAe~ puruSArtha jagAe~ jIvana meM ve hI jIteMge jinake bhItara jItane kA pUrA vizvAsa hai. saphalatA ke zikhara taka pahu~cAne vAlI prakAza-kiraNa zrI candraprabha For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzana varSa : mArca 2006 tRtIya saMskaraNa - prakAzaka : jitayazA phAuMDezana bI-7 anukaMpA dvitIya, ema. AI. ror3a, jayapura (rAja.) mudraka : babalU prinTarsa, jodhapura mUlya : 20/- rupaye For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrva svara phalatAe~ saMyoga se nahIM milatIM / saphalatA samarpaNa cAhatI hai| hara saphala vyakti kA jIvana-mahala zrama aura niSThA kI nIMva para hI TikA hotA hai / jo vyakti nAkAmayAba rahate haiM, unakA jIvana samaMdara meM bhaTakatI huI kiztI kI taraha hotA hai, jo binA lakSya ke pAnI ke thaper3oM ke bIca apane vajUda ko bacAne ke lie vivaza hotI hai / hamArA astitva usa kiztI kI taraha banakara na raha jAe, hama apanA eka lakSya nirdhArita kareM aura use pAne ke lie dilo-jAna se juTa jAe~ / yahI pUjyazrI caMdraprabhajI kI pAvana - preraNA hai - lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ / prakhyAta ciMtaka aura jIvanadraSTA pUjyazrI caMdraprabhajI kA sAhitya vipula hai, zabda kI dRSTi se hI nahIM, artha ke najariye se bhI / artha kI gaharAiyoM se lipaTA hara zabda sIdhA hRdaya para dastaka detA hai aura vyakti ko socane ke lie vivaza karatA hai / pUjyazrI kA na bhASA ke prati Agraha hai, na paMtha vizeSa ke lie durAgraha aura na hI vaicArika stara para koI pUrvAgraha / ve kevala jIvana dekhate haiM aura dekhate haiM mAnavIya cetanA kI hara saMbhAvita U~cAI ko / pUjyapravara apane udbodhanoM ke mAdhyama se kevala rAha hI nahIM dikhAte, balki rAha kI kaThinAiyoM aura ar3acanoM se bhI vAkifa karAte haiM / unakI preraNA lakSya-nirdhAraNa ke bAda puruSArtha taka hI sImita nahIM hai, balki ve hara usa AyAma ko hameM sauMpanA cAhate haiM, jo hameM maMz2ila ke aura karIba le jAne ke lie sugamatA de / prathama caraNa meM ve kahate haiM ki vyakti apane mana ke bojha ko utAra pheMke / For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bojhila mana se kiyA gayA kAma aura jiyA gayA jIvana bhalA kisa kAma kA ! sukhI jIvana kA svAmI to vahI hai jo apane citta meM kisI taraha kA bojha nahIM rakhatA, zAMta, nizcita aura hara hAla meM masta rahatA hai / zAMti jIvana kA sabase bar3A vaibhava hai / jisake jIvana meM zAMti nahIM hai, vaha akUta khajAne kA mAlika hokara bhI khinna aura duHkhI hai / isa zAMti ko pAne ke lie loga kyA-kyA nahIM karate, phira bhI vaha nasIba nahIM hotI, para pUjyazrI eka aisI kImiyA davA sujhAte haiM, jo kabhI bekAra nahIM jAtI aura vaha hai-- pratikriyAoM se parahez2a / ve kahate haiM ki kriyAoM kA honA svAbhAvika hai, kiMtu pratikriyAoM kA honA AtmaniyaMtraNa kA abhAva hai| jo apane para kAbU nahIM rakha sakate, ve hI bAta-bebAta meM vyartha kI pratikriyAe~ karate rahate haiM / jo apane jIvana meM isa bAta kA bodha banAye rakhatA hai ki maiM kriyA-pratikriyA ke bha~vara - jAla meM nahIM ulajha~gA, vahI apane jIvana meM zAMti aura AnaMda ko barakarAra rakha pAegA / T 1 jIvana kI saphalatAoM meM svastha-ra -suMdara zarIra kI apekSA svastha-suMdara mana kI bhUmikA kahIM adhika hotI hai| jisakA mana rugNa hai, usakI soca bhI rugNa aura vikRta hotI hai / aisA vyakti apane jIvana ko naraka banA DAlatA hai / pUjyazrI kahate haiM ki manuSya soca sakatA hai, isIlie vaha manuSya hai / isase bhI bar3hakara bAta yaha hai ki soca hI manuSya hai / manuSya kI sattA se yadi socane-samajhane kI kSamatA ko alaga kara diyA jAe to dharatI para manuSya kI sattA kA koI artha hI nahIM rahegA, vaha eka nirbala asahAya dopAyA jAnavara bhara raha jAegA / vyakti jo bhI soce, svastha-suMdara soce; hara biMdu para samagratA aura sakArAtmakatA se soce / AdamI kA jIvana ko dekhane kA najariyA atyaMta nakArAtmaka hai / nakArAtmakatA ke viSa ke kAraNa usakA jIvana tanAva avasAda se ghira gayA hai 1 isase ubarane kA ekamAtra upAya sakArAtmakatA ko aMgIkAra karanA hai / pUjyazrI kI naz2aroM meM yaha sarvakalyANakArI maMtra hai, jo kabhI niSphala nahIM hotA / sakArAtmakatA se bar3hakara koI puNya nahIM aura nakArAtmakatA se bar3hakara koI pApa nahIM hotA / sakArAtmaka jIvana-dRSTi ke sAtha kiyA gayA puruSArtha nizcaya hI vyakti ko lakSya aura karIba le jAtA hai / Apako apanI maMjila hAsila ho, yahI kAmanA hai / basa, lakSya ko apanI A~khoM meM basAye rakheM aura pratipala puruSArtha ko prerita karatI prabhuzrI kI ojasvI vANI ko hara hameza hRdaya meM hiloreM lene deM / - sohana For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama 1. lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 2. mana ke bojha utAreM 3. auroM kA dila jIteM 4. pratikriyAoM se paraheja rakheM 5. bhaya kA bhUta bhagAe~ 6. svastha soca ke svAmI baneM 7. jIvana-dRSTi sakArAtmaka banAe~ For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ jisa taraha koI rAhagIra samudra ke kinAre baiThakara samandara kI laharoM ko dekhatA 'hai, usI taraha maiM bhI jIvana ke kinAre baiThakara jIvana ko nihArA karatA huuN| jIvana cAhe merA ho yA kisI aura kA, jIvana to jIvana hI hotA hai / hara jIvana ke sAtha eka jaisI hI prANadhArA anusyUta hotI hai| sabhI vyakti jIvana ke tayazudA rAstoM se gujarate haiM / jisa rAste se mahAvIra aura buddha, rAma aura rahIma, mIrAM aura maMsUra gujare the, usI rAste se hama bhI gujara rahe haiN| AiMsTIna aura eDIsana, zeksapiyara aura maiksamUlara, nobala aura nelzana bhI Akhira hama meM se hI paidA hue loga haiN| jaise mA~ kI kokha se hama paidA hae the, vaise hI ve paidA hae / jaise hama khAte haiM, saMsAra bhogate haiM aura mara jAte haiM, aise hI unake jIvana meM ghaTita huA thA / Akhira unake aura hamAre jIvana meM antara kyA hai? unakA eka lakSya thA, jIvana kI sunizcita raah| prakRti detI hai pratiphala ___ hamAre to sarvAMga sampanna haiM, maiM una logoM ko dekha rahA hU~ jo zarIra se apUrNa/apAhija hote hue bhI saphalatA kI U~cAiyoM taka pahu~ce aura unhoMne jIvana kA bharapUra pariNAma pAyA / prakRti ke dvArA diye gaye abhAvoM ke bAvajUda jo U~cAiyoM taka pahu~ce, ve hI to dharatI para zikhara-puruSa kahalAte haiM / sUradAsa netrahIna the, para mom lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ unakI kAvya-pratibhA kI sArI mAnavatA kAyala hai / prasiddha vidvAn DaoN. raghuvaMza sahAya varmA hAtha se lAcAra the, vaha paira se lekhana-kArya karate the / kyA yaha udAharaNa hamArI soyI cetanA ko jagAne ke lie paryApta nahIM hai ? jaba kabhI helana kelara ko par3hatA hU~, to hRdaya isa bAta se abhibhUta ho jAtA hai ki eka gUMgI-baharI-aMdhI, yadyapi isa zabda-prayoga ke lie maiM kSamA cAhatA hU~, kyA jIvana kI itanI pAradarzI gaharAiyoM taka utara sakatI hai ! jIvana kA kSetra atyanta vistIrNa hai aura kArya karane ko ananta / yadi hama kisI bhI vastu kI prApti kI AkAMkSA apane saMpUrNa mana se kareM, aura use prApta karane ke lie nirantara prayAsa aura saMgharSa karate raheM, to prakRti hameM saphalatA vaise hI de detI hai, jaise sUraja se calI kiraNa aura bAdala se barasI bU~da hama taka pahu~ca hI jAtI hai| jo loga apane jIvana meM eka lakSya ko banAkara jIvana ke rAstoM se guz2arate haiM, ve apanI maMjiloM ko makasUda kara hI lete haiM jo loga lakSyahIna jIvana jIte haiM, ve saMsAra kI isa pAThazAlA meM par3hane ke lie phira bheja die jAte haiN| Akhira jo yahA~ nahIM calA, vaha aura kahIM cala pAe kama sambhava hai / jo jIvana ke rAste se guz2arakara jIvana se mukta ho jAte haiM, ve siddhi aura saphalatA ko prApta kara lete haiN| jo loga jIvana ke rAstoM se guz2arakara bhI jIvana ke pAThoM ko par3ha nahIM pAte, ve saMsAra kI pAThazAlA meM phira-phira lauTA die jAte haiM / kisI bairaMga liphAphe kI taraha manuSya ke punarjanma kI yahI kahAnI hai| lakSya basAe~ A~khoM meM ___ jisa AdamI kI z2iMdagI meM use apanA lakSya naz2ara AtA hai, vaha vyakti apane jIvana kI aMtima sA~sa taka kA upayoga kara jAtA hai / jisa AdamI ke jIvana kA koI lakSya nahIM hotA, vaha AdamI na to jI rahA hai aura na hI vaha mara rahA hai| usa AdamI kI sthiti bilakula aisI hI ho jAtI hai ki jaise kisI AdamI ko tarala oNksIjana meM girA diyA jaae| taralatA AdamI ko jIne nahIM detI aura oNksIjana AdamI ko marane nahIM detii| aisI sthiti hara kisI kI hai| vyakti isalie jI rahA hai, kyoMki mauta abhI taka AI nahIM hai / aisA vyakti apanI jiMdagI meM kabhI kucha nahIM kara sktaa| lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duniyA aise logoM se bharI par3I hai jo jIvana ko kevala bhoga kI vastu samajhate haiM yA jinheM z2iMdagI ke nAma para kevala mauta hI dikhAI detI hai / jo AdamI mauta se bhayabhIta rahatA hai, vaha apanI jiMdagI kA sahI upayoga nahIM kara sktaa| jIvana ke dvAra para khar3e hokara apane jIvana ke lakSya kA nirdhAraNa vahI kara sakatA hai, jise apane jIvana kI muMDera para jIvana kA jalatA huA cirAga naz2ara AtA hai / vaha vyakti kabhI puruSArtha nahIM kara sakatA, jise hara ora a~dherA hI naz2ara AtA hai| koI bhI vyakti apane jIvana meM kisI bhI lakSya kA nirdhAraNa isalie nahIM kara pAtA hai, kyoMki usakA naz2ariyA nirAzAvAdI hai, use AzA kI koI kiraNa naz2ara nahIM AtI / nirAzA aura mAyUsI meM ghire vyakti kA ceharA dekhane lAyaka hotA hai / bujhA-bujhA nisteja ceharA, A~kheM aMdara dhaMsI huI, ha~sI-muskAna se dUra-dUra kA riztA nhiiN| AdamI kA ceharA to hamezA gulAba ke phUla kI taraha khilA-khilA rahe, mahakatA rahe / nirAzA ko gale meM laTakAe rakhane vAle vyakti akarmaNya ho jAte haiM, niSkriya ho jAte haiN| nAkAmayAbI kA khaufa AdamI ke mana meM gaharAI taka utarA huA hai| use lagatA hai ki use apane kAma meM asaphalatA hI hAtha lagegI, isalie vaha kucha nahIM karatA / hakIkata to yaha hai ki saphalatA kA rAstA taba hI pAra hotA hai, jaba vyakti saphalatA-viphalatA kA AMzika bhAva bhI mana meM lAe bagaira niSThAbhAva se kArya meM juTA rahatA hai / hara asaphalatA vyakti ko saphalatA ke mArga para hI agrasara karatI hai / jo AdamI tAlAba meM utaranA cAhatA hai, lekina DUbane ke Dara se bhayagrasta rahegA, vaha AdamI kabhI tairanA nahIM sIkha paaegaa| tairanA sIkhane ke lie to tumheM mana se DUbane kA khaufa nikAlanA hogaa| jo AdamI DUbane ke Dara se katarAte haiM, ve sau phIsadI DUbe hue raha jAte haiN| icchA-zakti kA bigula bajAe~ ___ AdamI apane jIvana meM lakSya kA nirdhAraNa nahIM kara pAtA, kyoMki AdamI kI icchA-zakti aura Atma-vizvAsa bar3A kamajora hai / manuSya ke jIvana meM palane vAlI usakI icchA-zakti to usake jIvana kI mUla preraka banatI hai / vahI to usake jIvana kA mUla protsAhana bana pAtI hai| jisake jIvana meM saMkalpa-zakti aura icchA-zakti sudRr3ha aura prabala hai, vaha vyakti hara kaThinAI se lar3a sakatA hai / aisA - lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hI eka vyakti thA--nepoliyana / nepoliyana kahatA thA ki usake zabda-koSa meM 'asaMbhava' nAma kA koI zabda nahIM hai / isI hauMsale ke bala para vaha durgama ghATiyoM ko pala bhara meM pAra kara jAtA thaa| __aise hI eka aura mahAnubhAva the--sukarAta / eka bAra sukarAta sarovara meM snAna kara rahe the| sukarAta se eka yuvaka ne pUchA-'mahAzaya,kyA tuma yaha batAoge ki z2iMdagI meM saphala hone kA rAz2a kyA hai ?' yuvaka sukarAta taka pahu~ca cukA thaa| usane jhaTa se yuvaka ko pakar3A aura pAnI meM DUbo diyaa| vaha AdamI chaTapaTAne lgaa| sukarAta ne apanI sArI tAkata lagAkara use dabAye rakhA, magara yuvaka kI sahana-kSamatA javAba de gaI / usane pUrI tAkata lagAkara sukarAta ko eka tarapha dhakela diyA / vaha tAlAba se bAhara kI ora bhaagaa| bAhara nikalakara yuvaka ne sukarAta se kahA--'tumhArI yaha badatamIjI akSamya hai, sukarAta / ' sukarAta ne ha~sate hue kahA--'tuma apane prazna kA samAdhAna bhI cAhate ho aura marane se bhI Darate ho / tuma z2arA batAo ki jaba maiMne tumheM pAnI meM DuboyA to tumhArI antima icchA kyA thI?' yuvaka ne kahA--'taba merI ekamAtra icchA jIne kI thii|' sukarAta ne taba kahA--'saphalatA ke lie isase bar3A aura koI maMtra nahIM hotA hai, jahA~ AdamI ke pAsa kevala eka hI icchA baca jAe aura vaha icchA jIne kI icchA ho| icchA-zakti aura Atma-vizvAsa ke bala para hI lakSyoM ko pAyA jA sakatA hai / Atma-vizvAsa se hI bar3I-se-bar3I caTTAnoM ko bhI haTAyA jA sakatA hai aura apanI z2iMdagI kI hara parAjaya ko vijaya meM badalA jA sakatA hai / dhyAna rakheM, jIvana meM ve jarUra jIteMge, jinake bhItara jIta jAne kA pUrA vizvAsa hai| AdamI apanA lakSya nirdhArita nahIM kara pAtA, kyoMki usakA svAbhimAna bar3A kamajora hai / AdamI meM kabhI bhI apane Apa para Atma-gaurava karane kA bhAva hI nahIM uThatA / Apane zAyada dharma kI kitAboM meM ise ahaMkAra ke rUpa meM pAyA hai, para maiM kahatA hU~ ki AdamI kabhI-kabhI apane Apa para bhI gaurava karanA sIkhe ki Izvara ne mujhe isa jIvana ke nAma para kitanI bar3I mahAn saugAta pradAna kI hai| sadA apane Apa para gaurava karo / kabhI bhI apane Apako dIna-hIna aura garIba mata smjho| svayaM ko hamezA karor3apati smjho| hamArI A~kheM, hRdaya, gurde lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ wo For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aura anya aMgoM kI kImata bAjAra meM karor3oM meM hai / phira kisa bAta kI hInatA, kisa bAta kA Dara ! apane kamajora svAbhimAna ko uThAkara kinAre pheMko, apane hRdaya kI tuccha durbalatA ko kinAre kara do| basa, apane Apa para Atma - gaurava karo / gaurava isalie karo, tAki tuma hara samaya utsAha umaMga - UrjA se ota-prota raha sako / TAlamaTola kI Adala TAleM AdamI meM TAlamaTola karane kI bhI burI Adata hotI hai / vaha hara kAma ko kala para TAlane kA AdI hai| vaha to maukA DhU~r3hatA hai / socatA hai, 'Aja kare so kAla kara aura kAla kare so parasoM / ' aisA karake kevala kAma ko hI kala para nahIM TAla rahe, Aja ko bhI kala para TAla rahe ho / yaha kauna - sI gAraMTI hai ki kala kA dina bhI AegA / Aja kA kArya Aja hI saMpanna ho / agara kala para TAlanA hI hai to apane azubha bhAvoM ko, apane krodha ko, apane dveSa- dauryanasya ko kala para TAlie aura prema, sahAnubhUti, karuNA, zAMti ke kAmoM ko Aja hI kara DAlie / zubha kAryoM ko karane ke lie kisI muhUrta kI jarUrata nahIM hotI / muhUrta nikalavAnA hai to azubha kAryoM ke lie nikAlA jaae| agara gussA A jAe to usI kSaNa kisI saMta aura muni ke pAsa jAnA aura kahanA ki maiM gussA karanA cAhatA hU~, isalie koI aisA muhUrta nikAla dIjie ki maiM gussA kara pAU~ / agara kisI se prema karanA ho to kisI muhUrta kI jarUrata nahIM hai / agara tuma kAlasarpayoga meM bhI prema kara loge to vaha 'amRta siddhi' yoga ho jaaegaa| agara zubha kArya ko azubha samaya meM karo to bhI kalyANa hogA aura azubha kArya ko zubha samaya meM karo to bhI akalyANa hogaa| zubha Aja kareMge, azubha ko kala para TAleMge / binA lakSya kA jIvana kaisA hara AdamI apane Apa meM niruddezya jIvana jI rahA hai| cAroM ora bhAgamabhAga hai / hara AdamI bhAga rahA hai, sArI duniyA daur3a rahI hai / karor3apati bhI daur3a rahA hai aura ror3apati bhI / paisA jiMdagI kA rAstA ho sakatA hai, lekina maMjila nahIM; sAdhana ho sakatA hai, sAdhya nahIM / natIjatana AdamI kI jiMdagI dhobI ke gadhe-sI ho gaI hai, ghara se ghATa aura ghATa se ghara ke bIca hI jiMdagI gujara jAtI hai iMsAna dasa minaTa ke lie baiThe aura apane jIvana ke uddezya ke bAre meM vicAra kare lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parivAra kI eka AdhAra-staMbha nArI bhI uddezyahIna jIvana jItI hai / subaha uThate hI makAna meM jhADU-pauMche lagAnA, baccoM ko skUla ke lie taiyAra karanA, pati ko dukAna bhejanA, dina meM khAnA banAnA, gehU~ bInanA, zAma ko phira pati kI sevA karanA, basa isI meM simaTa kara raha gayA hai nArI-jIvana / puruSa bhI usI taraha mAyAjAla meM ulajhA hai / vyakti kA jIvana niruddezya-lakSyahIna ho gayA hai| bagaira lakSya kA jIvana to pazu-tulya hai / pazu bhI hamArI hI taraha paidA hote haiM, peTa bharate haiM, bacce paidA karate haiM aura eka dina deha chor3a jAte haiM / phira hamameM aura pazu meM pharka kyA rahA? AdamI kA jIvana pazu kI taraha hI ho gayA hai / jisa zikSA ko pazutA ko kama karanA cAhie thA, vaha bhI dizAhIna ho gaI hai| zikSA manuSya ko jIne kI kalA sikhAtI hai, antar-dRSTi detI hai, lekina vaha zikSA rojI-roTI kamAne taka hI sImita ho cukI hai / Aja kI zikSA ema.e. banA detI hai, ema.e.ena. nahIM banA pAtI / AdamI ko AdamI banA de, isI meM zikSA kI arthavattA hai / zikSA kamAne ke lie hI na ho / eka anapar3ha majadUra bhI apanA peTa pAla letA hai aura eka buddhihIna jAnavara bhI apanA peTa bhara letA hai / iMsAna kucha pala ke lie zAMta-citta hokara soce ki kyA peTa bharanA aura peTa bharane ke lie dina-rAta juTe rahanA hI jIvana kA uddezya hai ? nirarthaka jIvana mata jIo, apane jIvana meM kucha sRjana karo, dharatI ko thor3A pramudita karo, apanI ora se kucha phUla khilAo / kavitA ke chaMdoM kI taraha layabaddha hoo, saMgIta jaisA apane Apako svarUpa do| zikSA ko hamane rojagAra ke sAtha jor3A hai, jIvana ke sAtha nahIM jodd'aa| zikSA jIvana ke sAtha jur3e aura AdamI ko yaha samajha de ki usake jIvana kA koI lakSya hai / bagaira lakSya kA jIvana jIoge to vaha bhArabhUta ho jaaegaa| Apa z2arA soceM ki Izvara ne Apako pUre sau varSa kI jiMdagI dI hai / kyA sau sAla kI jiMdagI bhI aparyApta hai ? Apa apanI jiMdagI meM jIte-jI aise iMtajAma kara leM ki mauta jiMdagI ke dvAra para A khar3I ho, to koI zikavA na rahe / kendrIkaraNa ho zakti kA ___jiMdagI kA pUrA-pUrA upayoga ho / usake hara aMza kA, hara katare kA / hama marane ke lie nahIM jI rahe haiM, jIne ke lie jI rahe haiM / jIvana kabhI bhI kSaNabhaMgura lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ .n For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I nahIM hotA, kSaNabhaMgura to mauta hotI hai / mauta kSaNa meM AtI hai aura kSaNa meM calI jAtI hai / jIvana kabhI bhI kSaNa meM nahIM AtA, na kSaNa meM jAtA / jo kSaNabhaMgura hai, usa para to hama apanA itanA dhyAna keMdrita kara rahe haiM aura jise hameM pUre sau varSa jInA hotA hai, usake lie hama pUrI taraha se lAparavAha bane hue haiN| jIvana meM lakSya kA nirdhAraNa karo / apanI asalI saMtuSTi aura tRpti taba mAnanA jaba tumhAre hara dina lakSya kI pUrti hotI calI jAe aura tuma hara dina ko yaha mAno ki lakSya kI tarapha hamAre kadama Age bar3ha cuke haiN| 1 hama bacapana meM khelA karate the / mA~ jisa AIne ko dekhakara apanA ceharA sa~vArA karatI thI, hama use lekara dopahara meM dhUpa meM baiTha jAte aura kisI kAgaja para usakI kiraNeM keMdrita karate / tuma bhI apanI jiMdagI ke sAre puruSArthoM ko agara kahIM eka jagaha para keMdrita kara do to tuma pAoge ki jIvana rozana ho cukA hai / aise hI tuma apane jIvana kI UrjA ko kahIM bhI keMdrita kara do to vaha UrjA tumhAre jIvana ke lie camatkAra sAbita ho jaaegii| vaha UrjA mastiSka meM keMdrita ho jAe to tumhArA mastiSka prakhara ho jAegA aura tumhAre zarIra meM kisI darda vAle sthAna para keMdrita ho jAe to usa sthAna kI rekI jo jAegI, upacAra ho jAegA / jIvana kI UrjA ko agara keMdrita karanA A jAe to vaha UrjA adbhuta pariNAma detI hai| jiMdagI kA agara eka lakSya banA do, to jIvana kA cirAga rozana ho utthegaa| Apa relave sTezana para jAte haiM, to kyA kisI aisI Trena para savAra honA cAheMge, jisake gantavya kA koI patA na ho ? jaba binA maMjila kI Trena meM Apa savAra nahIM honA cAhate haiM, to Apane jiMdagI kI gAr3I ko aisI paTarI para kyoM DAla rakhA hai jisakA koI lakSya nahIM hai / jiMdagI kA eka sunizcita lakSya ho / karmakSetra ke arjuna hoM 1 1 kahate haiM, guru droNAcArya chAtroM ko tIraMdAjI kA prazikSaNa de rahe the / kaurava aura pANDava sAre ekatra the / mair3a para eka cir3iyA TaMgI huI thI / sabhI se kahA gayA unheM cir3iyA para nizAnA lagAnA hai| eka-eka karake vidyArthI aate| unheM sabase pahale eka prazna pUchA jAtA ki unheM kyA dikhAI de rahA hai ? koI kahatA ki unheM per3a dikhAI de rahA hai, koI, kahatA ki cir3iyA dikhAI de rahI hai, koI kahatA ki dUra kSitija taka sAre dRzya dikhAI de rahe haiM / una sabako nizAnA lagAne kA maukA diye lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 7 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ airajk w BAL col 8 lakSya kA saMdhAna vahI kara sakatA hai, jisakI A~khoM meM sadA lakSya rahatA hai| Boo For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ binA alaga khar3A kara diyA jaataa| eka-eka karake sAre ziSya Ate haiM, lekina sabhI kinAre khar3e hote cale jAte haiN| yudhiSThira AtA hai / usase bhI yahI prazna kiyA jAtA hai / yudhiSThira kahatA hai--mujhe cir3iyA dikhAI detI hai| droNAcArya use bhI eka tarapha khar3e hone kA saMketa karate haiM / jaba arjuna AtA hai to usase bhI yahI prazna kiyA jAtA hai / arjuna kahatA hai--mujhe cir3iyA kI kevala A~kha dikhAI detI hai| guru droNa usakI pITha thapathapAte haiM aura kahate haiM--'tIra claao|' lakSya kA saMdhAna vahI kara sakatA hai jisakI A~khoM meM sadA lakSya rahatA hai| ___ lakSya ko A~khoM meM basAkara hI arjuna ne kabhI cir3iyA kI A~kha ko to kabhI machalI kI A~kha ko bedhane meM saphalatA pAI thii| kSetra cAhe vyavasAya kA ho yA sAdhanA kA, zikSA kA ho yA saMskAra kA, vikAsa kA ho yA vijJAna kA, dRSTi lakSya para ho, to lakSya avazya siddha hogA, Apake jIvana meM saphalatA kA sUryodaya avazya hogaa| Akhira Apa bhI apane karma-kSetra ke arjuna haiN| jina tattvoM ko apanAkara arjuna saphala hue yA duniyA ke anya mahAnubhAva jIvana aura jagata ke kSetra meM hara ora vijayI hue, to Apa aura hama kyoM nahIM ho sakate / lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ / hamAre karttavya hameM kisI devadUta kI taraha AmaMtrita kara rahe haiN| kaha rahe haiM jAgo mere pArtha ! apane karttavya ke lie sannaddha ho jAo, apane lakSya ko sAdhe binA vizrAma mata lo, maiM tumhAre sAtha hU~ / kyA hama isa cunautI ko svIkAra karane ke lie taiyAra haiM? saMkalpa hoM sudRr3ha __dhyAna rakho, apanI jiMdagI meM koI lakSya banAo to usa para dRr3ha rho| nizcaya sudRr3ha hai, to saphalatA bhI nizcita hai / nizcaya itanA dRr3ha ho ki jaba taka hamArA saMkalpa, hamArA lakSya pUrA na hogA, hama caina kI sA~sa na leNge| Apa apane saMkalpa ko bAra-bAra doharAe~ / U~ce svara meM pratijJA kareM ki hA~, maiM apane saMkalpa ko hara hAla meM pUrA kruuNgaa| agara/magara kI bAta na uThAe~ / dRr3hatA aura nizcaya kI bAta kareM / eka saphala abhinetA se jaba pUchA gayA ki agara Apa abhinetA na hote, to kyA hote? abhinetA ne kahA, 'aisA ho hI nahIM sakatA thA / mujhe abhinetA hI honA thA, so maiM abhinetA huuN|' kyA hamameM yaha nizcaya-zakti hai ? agara aisA hai, mom lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ to natIjA yaha nikalegA ki ApakI asaphalatAe~ bhI Apako saphalatA ke karIba phuNcaaeNgii| kArya-yojanA ho suvyavasthita dRr3ha nizcaya ke sAtha hI lakSya ko arjita karane kI nizcita kArya-yojanA ho / nizcita kArya-yojanA ke abhAva meM koI bhI senApati yuddha nahIM jIta sakatA, koI bhI lekhaka vyavasthita racanA nahIM likha sakatA; koI bhI vyavasAyI utsAhajanaka pariNAma nahIM pA sktaa| kArya kI eka sunizcita yojanA honI caahie| kArya-yojanA kyA aura kaise hotI hai, yaha eka sajjana se bakhUbI jAnA jA sakatA hai, ve haiM zrI prakAza daphtarI / maiM unake karmayoga ko dekhakara bahuta cakita hotA thaa| ve dina bhara meM pacAsoM kAma nipaTA lete the| maiM unakI kArya-zailI se bahuta prabhAvita huaa| maiMne jAnanA cAhA to patA calA ki ve dina bhara meM jo bhI kAma karate, unakI subaha phaharizta banA lete haiM / dina bhara kA sArA kArya usI phaharizta ke anusAra hotA thA / ve jaba zAma ko ghara lauTate to unakA eka bhI kArya bakAyA nahIM rahatA / unako agara 'zeviMga' karanI hotI, to vaha bhI usa lisTa' kA hissA hotI / Apa apane jIvana meM kitane kArya eka dina meM nipaTA pAte haiM ? Apake kAryoM meM tAratamya nahIM hai, kyoMki kAryoM meM vyavasthA nahIM hai, kArya-yojanA nahIM hai / ___ jIvana ke pacAsoM kAmoM ko nibaTAne ke lie eka dina hI paryApta hai, bazarte hamAre pAsa eka sunizcita kArya-yojanA ho / aise to Apako cAra kArya bhI yAda nahIM rahate, lekina yojanA bana jAe to Apa jitane kAma nibaTAte haiM, unake bAre meM jAnakara Apako svayaM ko tAjjuba hogA / jaba Apa rAta ko soe~ge to usase pahale koI bhI kArya zeSa nahIM rhegaa| kArya kareM niSThA se jaba hama kArya-yojanA banA leM to manoyogapUrvaka, laganapUrvaka usa kArya ko pUrA karane meM laga jAe~ / aisA nahIM ki niTThale baiThe raheM / hamAre yahA~ kamI rahatI hai, to basa yahI ki hama yojanAe~ lambI-caur3I banA lete haiM, lekina unako pUrA karane ke prati koI ceSTA nahIM karate / nikamme baiThe rahate haiM aura kahate haiM ki hama vyasta haiN| nikammepana kA tyAga ho jAe, yahI to gItA kA saMdeza hai| koI bhI vyakti lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 10 For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laganapUrvaka apane kArya ko saMpanna karatA hai to yaha sunizcita hai ki agara vaha garIba hai, to use amIra banate dera nahIM lagatI, maMjila Age bar3hakara usake kadama cUmatI hai| kacha dina pahale hI maiMne samasta samAja se kahA thA ki agara Apa samAja ke kisI bhI kArya ko pUrA karane ke lie kadama bar3hAe~ to hamArA pUrA-pUrA sahayoga milegaa| vaha kArya kisI maMdira, vidyAlaya, cikitsA-kendra yA sarAya ke nirmANa kA ho sakatA hai yA aura koI jisase pUre samAja kA hita sadhatA ho / loga karane ke nAma para basa rAjanIti karate haiM / samAja ko ApakI netAgirI kI nahIM, niSThApUrNa kAryoM kI jarUrata hai| samAja cAhatA hai ki tuma kAma karo, kucha racanAtmaka kAma karo, kucha bnaao| jo banA nahIM pAtA, vaha bigAr3atA hI hai / jo sRjana nahIM kara pAtA, vaha vidhvaMsa hI karatA hai| isa mAnavIya pravRtti para vijaya pAe~ aura dattacitta hokara kAma meM laga jaaeN| ___ kala hI meM eka maMdira meM gayA thaa| vahA~ ke kartAdhartA ne batAyA ki maMdira kA jIrNoddhAra karAyA jAyegA, jisameM phalAM sudhAra hogA, phalAM nirmANa hogaa| maiMne kahA-'hogA' meM kucha nahIM hogA, kyoM na tuma kArya kI zuruAta Aja se hI karavA do| aisA sunate hI vaha bagaleM jhA~kane lgaa| duniyA meM bAtoM ke bAdazAha bahuta hote haiM, AcaraNa ke AcArya kama / logoM ko karanA-dharanA kucha nahIM, kevala bAteM kareMge / manoyogapUrvaka tuma laga jAo to sArI sRSTi tumhAre sahayoga ke lie taiyAra rhegii| thaoNmasa alvA eDIsana ne balba kA AviSkAra kiyA thaa| vaha apane prayoga ke daurAna hajAroM bAra asaphala rhaa| usake sabhI sAthI use chor3a gae, phira bhI usane himmata nahIM hArI / vaha apane kAma meM, puruSArtha meM juTA rahA aura Akhira usane apane lakSya ko pA hI liyA aura taba sArA saMsAra balba kI rozanI se nahA utthaa| kevala manoyoga cAhie, lagana cAhie sitAroM ko tor3a lAne ke lie| lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~, maMjila Apake kadamoM meM hogii| puruSArtha ho nirantara yadi hama apane lakSya ke lie nirantara prayatnazIla raheMge, to lakSya ko siddha karane se koI roka nahIM sktaa| bhale hI koI apanI asaphalatA ke lie kismata 11 om lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko doSa detA phire, para hakIkata yaha hai ki kismata bhI usI kA sAtha nibhAtI hai jo puruSArthazIla hote haiM / carcita pada hai-- rasarI Avata jAta hai, sila para par3ata nizAna / karata-karata abhyAsa ke, jar3amati hota sujAna // agara nirantaratA banI rahe, prayatna jArI rahe, to patthara bhI ghisa jAtA hai, kAma karane kA tarIkA AtA ho, to patthara kalA kA nAyAba namUnA ho sakatA hai, vaha kisI mahApuruSa ko pratibimbita kara sake, aisI pratimA, bana sakatA hai / hama kunakune prayAsoM kI bajAya, svayaM ko lakSya ke lie samagratA se lagAe~ / lakSya-siddhi ke lie eka hI bAta cAhie aura vaha cAhie-- samagratA ' dhIraja dharo : vizvAsa karo sambhava hai saphalatA pahale puruSArtha meM na mile, para isase adhIra hone kI AvazyakatA nahIM hai | hama dhairya rakheM / Akhira, duniyA meM koI bhI cIja muphta nahIM milatI aura usa upalabdhi kA mUlya hI kyA, jo binA zrama ke mila jAe / AdamI kA asaphala honA svAbhAvika hai, Akhira giratA vahI hai jo calA karatA hai / para jo girakara bhI phira uTha khar3A ho Ae aura phira sudRr3hatA se calanA zurU kara de, vaha zikhara taka pahu~ca hI jAtA hai / dhIre-dhIre re manA, dhIre saba kucha hoya / mAlI sIMcai sau ghar3A, ritu Aya phala hoya // tuma kevala siMcana ko mUlya do / phala denA prakRti kA kAma hai / tuma prakRi kI vyavasthAoM meM bhI kucha to niSThA rkho| adhIra loga hI nirAza hote haiM aura nirAzA puruSArtha kI duzmana hai / lakSya + yojanA + nirantara prayAsa - ye tIna sUtra haiM saphalatA ke lie aura sAtha meM cAhie do vizeSa sambala / ve haiM dhairya + AtmavizvAsa / ye pA~ca maMtra haiM jisake hAtha meM, saphalatA hai usake sAtha meM 1 Apa yadi apane Apako asaphala dekha rahe haiM, to yaha taya hai ki hamane 12 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhI taka apanI saphalatA ke lie paccIsa phIsadI tAkata hI lagAI hai| zata pratizata zakti lagA deM, to saphalatA Apake hAtha meM hogii| aba taka jo saphala hue, ve samagratA se sannaddha ho jAne ke kAraNa hI hue| jo cIja auroM ke sAtha ho sakatI hai, vahI hamAre sAtha bhI kyoM nahIM ho sakatI / bhagavAn kahate haiM jAgo mere pArtha! tumhAre karttavya tumheM AmaMtrita kara rahe haiN| tuma kadama uThAkara to dekho, AkAza kI ora chalAMga lagAkara to dekho, cA~da tumhArI hathelI meM hogA / zikharoM para tumhAre pada cihna hoMge-Ane vAlI pIr3hI ke lie, phira se kisI ko preraNA dene ke lie, U~cAiyoM ko pAne ke lie / 13 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mana ke bojha utAreM vana manuSya ke lie eka bezakImatI saugAta hai / jIvana ke sAmane duniyA 'bhara kI saMpadAe~ tuccha aura nagaNya haiM / vyakti bhale hI parama pitA paramezvara kI ArAdhanA kara unase koI varadAna pAnA cAhe, lekina yaha varadAna to use jIvana ke rUpa meM pahale se hI hAsila hai / jIvana ! apane Apa meM hI varadAna hai / jIvana se bar3hakara koI upahAra yA puraskAra bhalA kyA hogA ! jo vyakti apane Apako dIna-hIna mAna baiThA hai vaha prakRti kI eka mahAn saugAta ko naz2ara aMdAz2a kara rahA hai / dIna-hIna kyoM ho manuSya ! use to itanA amUlya jIvana milA huA hai ki usakA darjA kisI bhI ati sAdhana-saMpanna vyakti se kama nahIM ho sakatA / vaha z2arA apane eka-eka aMga kI kImata A~ke / usakI A~kheM, usakA dila, usake gurde kyA lAkhoM-karor3oM dekara bhI inheM pAyA jA sakatA hai ? vyakti apanA najariyA badale aura jIvana kI mahattA, mUlyavattA aura garimA ko smjhe| sRjanAtmaka ho jIvana kA svarUpa vyakti ke sammukha jIvana jIne ke do tarIke haiM--pahalA, vyakti sRjana kare; dUsarA, usakI UrjA vidhvaMsa meM calI jaae| UrjA ke do hI upayoga ho sakate haiM--banAnA yA miTAnA / jo vyakti apanI ora se samAja meM naI racanAe~ sRjita mana ke bojha utAreM 14 For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahIM kara sakatA, vaha banI huI racanA ko bigAr3ane kI koziza jarUra karegA / agara hiTalara ko jIvana ko sakArAtmaka rUpa dene kA mArga mila cukA hotA to hiTalara, hiTalara na hotA / vaha paccIsa sau sAla bAda phira mahAvIra yA buddha hotA / agara buddha ko apane jIvana meM divya mArga na milatA, to ve buddha nahIM, hiTalara yA caMgeja khA~ hI hote / jo jIvana vyakti ke lie mahAn varadAna ke rUpa meM hai, vaha use sRjana kA mArga detA hai yA vidhvaMsa kA, banAne kA kauzala detA hai yA miTAne kA, yaha svayaM vyakti para hI nirbhara hai / 1 agara kudarata ne hameM vANI dI hai, to isa vANI ke dvArA hama gIta gAte haiM yA kisI ko gAliyA~ dete haiM, yaha hama para nirbhara karegA / kisI lAThI kA upayoga hama kisI bUr3he AdamI ke sahAre ke rUpa meM karanA cAhate haiM yA kisI kI pITha para vAra karake usako dharAzAyI karane meM, yaha hama para nirbhara karatA hai / jo tIlI ghara ke a~dhere ko bhagA detI hai, vahI ghara ko jalA bhI sakatI hai| tIlI kA sadupayoga yA durupayoga hama para hI AdhArita hai / AdamI cAhe to apane jIvana ko svarga ke AyAma de sakatA hai aura cAhe to naraka ke mArga para svayaM ko dhakela sakatA hai / isase koI pharka nahIM par3atA ki Apa kisa kula meM paidA hue aura Apake pUrvaja kauna rahe ? mahattva isa bAta kA hai ki Apane jIvana kI kauna-sI samajha grahaNa kI ? maiM eka aise parivAra kI misAla Apake sAmane rakhanA cAhU~gA jisameM do bhAI the / eka bhAI avvala darje kA nazebAja thA, jo haradama zarAba meM dhutta rahatA; apanI patnI aura baccoM ko mAratA pITatA; jo kamAtA, sArA naze meM ur3A detA / usI kA dUsarA bhAI apane baccoM para jAna chir3akatA; patnI ko bar3I nAjoM se rakhatA; usake ghara meM kisI prakAra kI kamI nahIM thI; samAja meM khUba mAna-sammAna thA / maiMne una donoM bhAiyoM se milakara isakA kAraNa jAnanA cAhA ki Akhira eka mA~ kI kokha se janma lene vAlI una saMtAnoM meM itanA antara kaise ? 1 maiMne zarAbI bhAI se kAraNa pUchA, to usane kahA-'agara maiM apane baccoM ko mAratA-pITatA hU~, gAlI-galauca karatA hU~ to isameM naI bAta kauna-sI hai ! merA bApa bhI aisA hI thA / vaha bhI merI mA~ ko z2alIla karatA, hama baccoM ko khUba mAratA pITatA, sAre paise zarAba meM phU~ka ddaaltaa| maiM jo kucha hU~, mere bApa ke kAraNa hU~ / ' maiM dUsare bhAI ke pAsa gayA aura usase bhI pUchA - janAba, tuma itane suzIla 15 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaise ho? tuma saba logoM ke sAtha itanI madhuratA aura zAlInatA se kaise peza Ate ho? usane kahA--apane pitA ke kaarnn| maiM Azcarya meM par3a gyaa| maiMne kahA-kyA matalaba? merA prazna sunakara dUsare bhAI ne kahA--'bacapana meM maiM dekhA karatA thA ki mere pitA avvala darje ke nazebAz2a the / ve naze meM merI mA~ ko, hama baccoM ko bar3I berahamI se mArate-pITate, asahya gAliyA~ nikaalte| usI vakta maiMne saMkalpa le liyA ki maiM kabhI bhI apanI patnI para hAtha nahIM uThAU~gA, maiM apane baccoM ko nahIM staauuNgaa| maiM samAja meM ijjata kI jiMdagI jiuuNgaa| mere jIvana meM jo kucha bhI acchAiyA~ haiM, ve isI saMkalpa kI badaulata haiN|' eka hI mAtA-pitA kI santAna, eka hI vAtAvaraNa, lekina svabhAva meM, aura pariNAma meM kitanI bhinnatA ! jIvana kA pATha par3hakara hama use U~cAiyA~ pradAna karate haiM yA use garta meM Dhakelate haiM, yaha hama para, hamArI samajha aura dRSTi para hI nirbhara hai| svarga hamAre hAtha meM kahIM aisA to nahIM ki jo jIvana hamAre lie eka amRta varadAna hai, jisake sAmane duniyA bhara kI saMpadAe~ tuccha aura bemAnI haiM, use hamane bahuta duHkhI, khinna, vipanna aura dIna-hIna banA DAlA ho? jIvana to bA~sa kI eka poMgarI hai, eka aisI poMgarI ki jisako loga yA to Apasa meM lar3ane-lar3Ane ke kAma meM lete haiM yA zAmiyAnoM ko khar3A karane ke upayoga meM lete haiM yA antyeSTi saMskAra meM prayoga karate haiM / mere lie yaha poMgarI bar3I mUlyavAna hai / utanI hI, jitanA yaha jIvana hai / jIvana meM aura bA~sa kI poMgarI meM kucha sAmyatA hai / isa jIvana rUpI poMgarI kA eka behatarIna upayoga hai, jise loga najara-aMdAja kara dete haiM, jisake prati A~kheM mUMda lete haiN| vaha upayoga hai usa poMgarI se svaralahariyA~ paidA karanA, use bA~surI kA rUpa denaa| agara bA~sa bA~surI banaM jAe, bA~surI para aMguliyA~ sadha jAe~ to bA~sa, bA~sa na rahegA, bA~surI bana jaaegaa| saMgIta kA anupama saMsAra sAkAra ho jaaegaa| taba bA~sa ko, jIvana ke bA~sa ko jIne kA maz2A kucha aura hogA, anerA hogA, madhurima hogaa| iMsAna cAhe to apane jIvana ko AnaMda kA utsava banA sakatA hai| use kisI maMdira meM jAkara kisI paMcakalyANaka mahotsava ko manAne kI jarUrata nahIM par3egI, varan usakA jInA aura muskurAnA bhI paMcakalyANaka mahotsava kA puNya liye mana ke bojha utAreM 16 For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hue hogA / usakI saumyatA, zAlInatA aura AnaMda hI usakA utsava hogA / utsavoM ke lie use meloM-mahotsavoM aura paryoM kI jarUrata nahIM pdd'egii| usakA palaka kholanA aura kadama bar3hAnA bhI kisI mele ko nimantraNa hogaa| svarga aura naraka--isI jIvana ke do paryAya haiM / svarga ke gIta aura naraka kA AtaMka--donoM jIvana ke hI avadAna haiM / svarga ke gItoM ko isI jIvana se ninAdita kiyA jA sakatA hai / marane ke bAda to mujhe nahIM mAlUma ki hamAre bApa-dAdoM ko kitanA svarga milA hogA / svarga to unhIM ko milatA hai, jinhoMne apanA jIvana svarga banAyA hai / hama cAhe marane ke bAda kisI ke nAma ke nIce svargIya likha deM, magara usako naraka meM jAne se koI roka nahIM sakatA, kyoMki usane apanA jIvana naraka banAkara jIyA thaa| hamane agara krodha ke sAtha apanA jIvana jIyA, to marane ke bAda hameM caMDakauzika banane se koI nahIM roka sktaa| naraka unako milatA hai jinakA jIvana Aja naraka hai; svarga unako milatA hai, jinakA jIvana Aja svarga hai / svarga aura naraka donoM hI jIvana ke paryAya aura pariNAma haiM / jo vyakti hara hAla meM masta hai, vaha naraka ko bhI svarga banAne kI kalA jAnatA hai / jisane jIvana ko svarga banAnA sIkha liyA hai, jIvana usake lie varadAna hai, saugAta hai / maiM jIvana kA hara hAla meM AnaMda uThAtA hU~; cAhe koI hameM gAlI de yA stuti kare / jIsasa ne to salIba kA bhI AnaMda uThAyA, hama kama-se-kama kisI kI gAlI kA to AnaMda uThA hI sakate haiM / mIrAM ne to viSa-pAna ko bhI amRta-bhAva pradAna kara diyA / hama kisI kI upekSA aura upahAsa ke viSa kA to sAmanA kara hI sakate haiM nA ! agara jIne kI yaha kalA A jAe to saca, tumhArA hara kArya mukti kA dvAra hogaa| prasannamana se ho hara kAma agara bemana se apane kArya ko saMpAdita karoge to tumhArA hara kArya tumhAre lie baMdhana kI ber3I bana jAegA aura praphullita hRdaya se agara yahA~ para jhADU bhI lagAoge to tumhArA jhADU lagAnA bhI tumhAre lie mukti kA sopAna ho jaaegaa| tuma kitane bojhila mana se apane jIvana ko jIte ho, tumhAre lie jIvana utanA hI bojhila, baMdhana kI ber3I aura naraka kA dvAra bana jaaegaa| jiMdagI ko agara utsava ke sAtha, bagaira bojhila mana ke sAtha jInA A gayA aura tumhAre sAmane ziva prakaTa 17 KORA RI lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hokara kaheMge ki vatsa, tU kyA mA~gatA hai ? tuma kahoge ki agara denA hI hai to sadA-sadA yaha jIvana hI denA; aura kucha nahIM caahie| tuma agara mujhe duHkha bhI doge to bhI duHkha, duHkha na lagegA, kyoMki maiMne hara duHkha ko apane lie sukha kA setu banA liyA hai| jo vyakti salIba para car3hAe jAne ke bAvajUda kahatA hai ki 'mere prabhu, tU inheM kSamA kara / ye nahIM jAnate ki ye kyA kara rahe haiM ?' itanI karuNA, prema kI aisI rasadhAra bahAtA hai, tuma jarA soco to sahI, usa vyakti ke lie kevala jIvana hI AnaMda kA varadAna nahIM hotA, mRtyu bhI jIvana kA mahotsava bana jAyA karatI hai / jIvana ko baMdhana kI ber3I bhI banAyA jAtA hai aura svarga kA setu bhii| hara abhAva meM, hara kamI meM jIvana ko vaise hI rozana kara sakate ho, jaise a~dhere kamare meM koI eka dIpa jalatA hai aura jaise kIcar3a ke bIca koI kamala khilatA hai| loga jIvana ko bojhila mana se jIte haiM aura bojhila mana se hI jIvana kI gatividhiyoM ko saMpanna karate haiM / agara beTe se yaha kaha diyA jAe ki beTA, jAkara breDa kA eka paikeTa le Ao to beTA kahatA hai--'oph ! pApA, aba breDa ke lie kyA jAnA ! mammI ne paroMThA banAyA hai, usI ko khA lIjie n|' bojhila mana se breDa kharIdane jAoge to tumheM vaha breDa bhI kutte kA bhojana hI dikhAI degii| praphullita hRdaya se jAoge to tuma bAsI breDa meM bhI koI tAjI breDa cunakara le Aoge, kA~ToM meM bhI phUla talAza loge| kArya praphullita hRdaya se kiyA jAe to koI kArya bojhila nahIM hotA / kArya svayaM paramAtmA kI prArthanA bana jAtA hai| mana kA bojha dUra haTAe~ koI bhI vyakti apane kaMdhe para bojhA tabhI taka lAdatA hai, jaba taka vaha sAmAna eka jagaha se dUsarI jagaha taka na pahu~ca jaae| use tuma mUrkha na kahoge to kyA kahoge jo rAta ko soyA thA taba to takiyA lagAkara soyA thA aura jaba dina meM cala rahA hai to bhI takie ko apane mAthe se lagAkara calatA hai / rAta ke lie vaha sukha kA sAdhana rahA hogA, para dina ke lie to vaha citta kA bojhA bana cukA hai / tuma agara kaho ki maiM bhalA isa takie ko kaise chor3a dUM, to yaha tumhArA bacakAnApana hai / aise hI agara socate ho, cintana karate ho, magara usa UhApoha se mukta nahIM ho pAte, to vaha ciMtana bhI ciMtA kA kAraNa bana jAyA karatA hai / jaba jarUrata huI to soco aura jaba jarUrata na huI to mana zAnta--'blaiMka' kara liyA, mana ke bojha utAreM 18 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yahI jIvana ko sukha se jIne kA sIdhA-sarala rAstA hai / zAnta, sajaga aura utsAhapUrNa jIvana kA svAmI honA hI jIvana ko utsava banAnA hai| sAdhu-santa loga zarIra ko yAtanAe~ dete haiM aura gRhastha loga hara pala apanI mAnasika yaMtraNAe~ jhelate rahate haiM, kabhI krodha meM, kabhI IrSyA meM, kabhI dveSa meM, kabhI vaimanasya meM / jaise cakkI pIsatI hai vaise hI AdamI dina-rAta apane mana aura citta ke bojha se dabA rahatA hai, pisatA rahatA hai / maiM kahatA hU~ jIvana utsava hai, jIvana varadAna hai / jIvana kI hara gatividhi Izvara kI hI ArAdhanA hai| hamArA hara kArya prabhAta kA puSpa bana jAe, eka aisA puSpa jise hama sira para rakha sakeM, hRdaya ko suvAsita karane ke lie prayoga kara sakeM, paramAtmA ko ahobhAva se samarpita kara sakeM / isalie tuma hara kArya ko bar3e praphullita hRdaya se karo / agara lagatA hai ki kArya ullasita bhAva se nahIM ho rahA hai, Apako pariNAma nahIM de rahA hai to kArya ko badalane kI bajAya apane citta kI dazA ko badalane kI koziza karo / agara Apa AIne ke sAmane jAte haiM aura AInA Apako ApakI bhaddI zakla dikhAtA hai, to AIne ko badalane se bAta na bnegii| tuma apane cehare para eka suvAsa bharI muskAna le Ao, AInA apane Apa gulAba ke phUla kI taraha khila utthegaa| __agara kisI bagIce meM koI lakar3ahArA yA suthAra jAtA hai to vaha yaha TaTolegA ki kisa per3a kI lakar3I kaisI hai / usakI najara sIdhe usa per3a kI lakar3I para jAkara ttikegii| agara koI saundarya premI vyakti vahA~ pahu~ca jAe, to vaha dekhegA ki phUla kisa taraha se khile hue haiM aura unase kaisI mahaka A rahI hai / prasanna hRdaya se saMsAra ko dekhoge to saMsAra svarga najara AegA aura khinna hRdaya se saMsAra ko dekhoge to saMsAra nazvara aura naraka hI dikhAI degaa| citta ke bojhoM ko nIce utAra pheMko, tAki hamArA jIvana AkAza-bhara AnaMda kA mAlika bana ske| mana ko deM sArthaka dizAe~ kyA haiM Akhira citta ke bojha? kauna-se ve pahalU haiM jo hamAre citta meM bojha banakara dina-rAta hameM pisa rahe haiM, ghisa rahe haiM, dabA rahe haiM ? manuSya kA mana ho zAnta, nirbhAra, pulakita aura Urjasvita / agara hama apane mana ko bojhila aura tanAvagrasta dekha rahe haiM, to ciMtita na hoM / mana badalA jA sakatA hai| bojhoM ko mana ke kaMdhoM se on lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIce utArA jA sakatA hai / hamAre yuga kI yaha bar3I upalabdhi hai ki manuSya apanI soca, samajha aura jIne kI zailI meM parivartana lAkara jIvana ko utsava kA AyAma de sakatA hai / maiM aisA hotA huA dekha rahA hU~, isIlie anurodha karatA huuN| hama mAtra apane mana ke bojhoM ko, bhAroM ko samajheM aura bhItara ke niSedhoM ko vidhAyakatA pradAna kreN| apanI nakArAtmakatAe~ haTAe~ aura sakArAtmakatAe~/racanAtmakatAe~ grahaNa kreN| citA bujhAe~ ciMtA kI citta kA pahalA bojha hai--dina-rAta mana meM palane vAlI cintAe~ / citA aura ciMtA donoM samAna haiM / kevala eka bindu kA pharka hai / citA mAtra murde ko jalAtI hai, kintu ciMtA jIvita ko bhI bhasma kara detI hai / isIlie ciMtA citA se dasa gunI jyAdA khataranAka hai / koI agara pUche ki zarIra kA jvara kyA hai? Apa kaheMge mleriyaa| vahIM koI pUche ki mana kA jvara kyA hai ? maiM kahU~gA ciNtaa| ciMtA hI jvara hai aura ciMtA hI jarA / ciMtA hI akAla mRtyu kA kAraNa hai| ciMtA kA matalaba hai aisI soca, aisI ghuTana ki yaha kaise huA yA kaise honA cAhie yA kaise hogaa| mana meM isa taraha kI calane vAlI udher3abana hI ciMtA hai| khAlI/nikamA baiThA AdamI ciMtA hI karegA / duHkhoM se mukta rahanA cAhate ho, to svayaM ko sadA vyasta rkho| ___ kahate haiM ki carcila ko aThAraha ghaMTe kAma karanA par3atA thaa| kisI ne pUchA, itanI jimmedAriyoM se kyA Apako ciMtA nahIM hotI? carcila ne javAba diyA--mere pAsa itanA samaya hI kahA~ hai ki maiM ciMtA karU~? vyastatA--ciMtA se mukta hone kA pahalA maMtra hai / ThAlA baiThA AdamI sau taraha kI ciMtAe~ pAlatA hai / kabhI dhana ke bAre meM, kabhI patnI ke bAre meM, kabhI baccoM ke bAre meM, kabhI dosta, duzmana ke bAre meM / AdamI cAhe-anacAhe apane sAtha ina cintAoM ko Dhoe rahatA hai / vaha agara apane vartamAna kI ciMtA kare to zAyada kucha bAta bhI bane magara vaha yA to atIta ke bAre meM socatA hai yA bhaviSya ke viSaya meM / jo vyakti bhUtakAla ke bAre meM socatA hai vaha bhUta hI ho jAtA hai / jo bIta cukA, so bIta cukA / bItA huA samaya aura bItI huI bAteM lauTakara nahIM Ane vAlI haiN| rUThA huA devatA eka bAra Apake prasAda car3hAne se prasanna ho sakatA hai, magara bItA mana ke bojha utAreM 20 For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SHELAIMER H MPAN MNP . / ciMtA citA se dasa gunI jyAdA khataranAka hai| For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA vakta AdamI kI jiMdagI meM kabhI lauTakara nahIM AtA / bIta gaI so bAta gaI, takadIra kA zikavA kauna kare, jo tIra kamAM se nikala cukA, usa tIra kA pIchA kauna kare ? jaba taka tIra tumhArI kamAna meM hai taba taka tuma usake bAre meM soco, vicAro, zAyada bAta bana jAe, lekina jo tIra kamAna se chUTa gayA hai, jo bAta jabAna se nikala gaI hai, jo ghaTanA ghaTa cukI hai, usake bAre meM kyA socanA ! purAnA ho jAne para to hama dIvAra se kalaiNDara taka utAra dete haiM, phira kisI bAta kA dAmana kyoM thAme baiThe haiM ! para aisA hotA hai / AdamI milatA hai kisI se, koI mahAnubhAva jaba ghara para milane ke lie AtA hai, Adhe ghaNTA taka Apasa meM batiyAte haiM aura jaba vaha calA jAtA hai to hama baiThe-baiThe usake bAre meM socate haiN| AdamI gayA, bAta khatma ho gaI / tuma usa AdamI ke jAne ke bAda usake bAre meM baiThe-baiThe socate rahate ho, yahI to cintA hai / tuma to AInA bano, eka darpaNa bano ki koI AyA aura tuma bola uThe / vaha haTA, AInA sApha / AInA pahale bhI sApha thA, bAda meM bhI sApha rahA / I masta raheM hara hAla meM mere saMdezoM kA sAra-sUtra hai to vaha eka hI sAra-sUtra hai - masta raho, hara hAla meM masta raho / hara hAla meM mastI aura khuzamijAjI AtmA kA sabase behatarIna svAsthya hai / rUkhI-sUkhI mila gaI to bhI masta, cikanI-cupar3I mila gaI to bhI masta / maiM kahA~ duniyA kI socU~, duniyA kI vaha socegA jo duniyA ko banAtA hai / maiM to apane bAre meM socU~ aura apane meM masta rahU~ / taba tuma dekhoge ki tuma kitane zAMta aura prasanna citta ho / koI mere calane ko dekhe to asamaMjasa meM par3a jAegA, kyoMki merA hara kadama bahuta praphullita kadama hotA hai / merA hAtha kA uThAnA bhI mujhe AnaMda de rahA hai / merA batiyAnA bhI mujhe sukUna detA hai / maiM Apa logoM se isalie bola rahA hU~, kyoMki mujhe bolanA bhI sukha detA hai / mere lie vANI kA uccAraNa karanA bhI Apa saba logoM ke jIvana se pyAra karane jaisA hai / ciMtA nahIM, jo hotA hai saMyoga hai / Ane vAle kala ke bAre meM soca-socakara tuma apanI kAyA ko hI dubalI karoge / nizcita raho / are jo Ane vAlA kala degA, vaha kala kI vyavasthA bhI degA / 1 koI agara mujhase pUche ki mere jIvana meM saMtoSa aura zAMti kaise AI, jabaki mana ke bojha utAreM For Personal & Private Use Only 22 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manuSya 1 maiM bhI huuN| maiMne dekhA ki jaba kisI mA~ ko kisI saMtAna ko janma dete dekhA aura usakI kokha se baccA bAhara nikala AyA aura bAhara nikalate hI vaha rone lagA to mA~ ne jhaTa se apanA A~cala ughAr3A aura usako dUdha pilAnA zurU kiyA / jIvana meM dekhA gayA yaha dRzya sadA-sadA ke lie Anandita kara baiThA ki jo prakRti, jo Izvara manuSya ko janma dene se pahale usake jIvana kI vyavasthA karatA hai, phira hameM kisa bAta kI cintA ! hama janma bAda meM lete haiM, mA~ kA A~cala dUdha se pahale bhara jAtA hai / duniyA meM kisI kI beTI aba taka dhana ke abhAva meM ku~ArI nahIM rahI hai / koI-na-koI vyavasthA baiTha hI jAtI hai aura beTI pAra laga hI jAtI hai / tU kisa bAta kI ciMtA karatA hai ? masta raha, masta, hara hAla meM masta / koI rahe bastI meM, hama raheM mastI meM / 1 hara hAla meM masta rahanA, saMtuSTa aura prasanna rahanA ciMtA se mukta hone kA rAmabANa tarIkA hai / na atIta kI soco aura na bhaviSya kI / upayoga ho vartamAna kA / atIta kI galatI vartamAna meM na duhare aura vartamAna meM aise bIja na boe jAe~, bhaviSya meM jinakI phasaloM ko kATate samaya kheda aura gilA rahe / vartamAna kA hI aisA prabandhana ho ki bhaviSya vartamAna kA sunaharA pariNAma bane / I hInabhAvanA dUra haTAe~ citta kA dUsarA bojha hai hIna bhAvanA se grasta honA / AdamI ke bhItara yaha bojha palatA hai ki vaha hara vakta apane Apako hIna bhAvanAoM se ghirA huA pAtA hai / use hara samaya yaha lagatA hai ki maiM kAyara hU~, kamajora hU~, maiM kucha nahIM kara sakatA hU~; mujhameM kucha nahIM; maiM tumhAre mukAbale kyA ho sakatA hU~? hInatA kA yaha vicAra, yaha graMthi AdamI kI sakArAtmaka soca, AtmavizvAsa, svAbhimAna aura usake gaurava ko kuNThita kara DAlatI hai / AdamI jaba kisI dUsare sundara vyakti ko dekhatA hai to socatA hai ki maiM sundara nahIM hU~ / kabhI use lagatA hai ki maiM kAlA hU~, kabhI lagatA hai ki maiM kama par3hA-likhA hU~, kabhI lagatA hai ki maiM apAhija hU~ / kabhI AdamI ko lagatA hai ki usake pAsa paise nahIM haiM, maiM kamajora hU~ / AdamI apane citta meM yaha soca-socakara apane citta ko, apane mano-mastiSka ko bhArabhUta banA letA hai ki mujhameM amuka-amuka kamI hai. 1 23 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agara Apa yaha socate haiM ki Apake hAtha meM eka chaThI choTI-sI a~gulI aura nikala AI, isa kAraNa Apa apane Apako kamajora aura hIna samajhate haiM, to jarA usako bhI to dekho jisakA pUrA hAtha hI kaTA huA hai| tumhAre cehare para A~kha ke eka kinAre choTA-sA dAga hai, jisake kAraNa tuma apane Apako badasUrata samajhate ho, jarA usa para bhI to najara DAlo, jisakI eka A~kha hI nahIM hai / apane se bar3oM ko dekhakara yaha socanA ki maiM choTA, maiM apAhija maiM kucha karane jaisA nahIM hU~, anucita hai / hara samaya Atma-vizvAsa se bhare hue raho, socanA hai to hamezA sakArAtmaka soco| Izvara ne jo diyA hai, usake prati zukriyA adA karo / jo diyA hai, hama usameM hI AnaMda manAe~ / vaha AnaMda hI anerA hogA / AtmavizvAsa kI alakha jagAe~ maiM kahanA cAhU~gA eka aise vyakti ke bAre meM jisane Atma-vizvAsako nayI U~cAiyA~ dIM / usa vyakti ne apane jIvana ke ikkIsaveM varSa meM vyApAra kiyA aura vaha asaphala ho gayA / bAIsaveM varSa meM usane cunAva lar3A, magara usa choTe-se cunAva meM vaha hAra gayA / sattAisa varSa kI umra meM usakI patnI kA dehAvasAna ho gayA aura aTThAisaveM varSa meM vaha apanA mAnasika santulana kho baitthaa| apanI umra ke paiMtIsaveM varSa meM usane kAMgresa kA cunAva lar3A aura vaha cunAva bhI hAra gayA / usane apane jIvana ke paiMtAlIsaveM varSa meM sIneTa kA cunAva lar3A, magara vaha cunAva bhI hAra gayA / saiMtAlIsaveM varSa meM usane uparASTrapati pada kA cunAva ldd'aa| vaha usameM bhI hAra gayA, lekina bAvanaveM varSa meM usane phira cunAva ldd'aa| isa bAra jIta usake hAtha lagI / vaha eka sAdhAraNa iMsAna se uThakara amerikA kA rASTrapati abrAhima liMkana ho gayA / yadi vyakti apane Apa para Atma-vizvAsa, svAbhimAna tathA nirantara sakArAtmaka soca aura karmaThatA banAe rakhe to duniyA meM milane vAlI sau-sau asaphalatAe~ bhI usako saphalatA kI ora hI le jAe~gI / 1 jiMdagI meM koI bhI asaphalatA, asaphalatA nahIM hotI / yAda rakheM, AtmavizvAsa ke bagaira Apa apanI jiMdagI meM kucha nahIM kara pAe~ge / apane Apako hIna mata samajho / kAle haiM to graMthi na pAleM / zyAma raMga kA bhI apanA sauMdarya hotA hai, varanA usa zyAma ke lie loga itane bAvare kyoM hote ? zyAma ko kAlA kahakara apane Apako hIna mata samajho, usa zyAma raMga kA sauMdarya-pAna karane kI ceSTA karo / blaika ija dA byUTIphula / zyAma raMga bhI saundarya kA AdhAra hotA hai / apane Apa mana ke bojha utAreM I 24 For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 para, apane choTe-se-choTe kArya para gaurava karo ki yaha merA kArya hai, ise maiMne sampAdita kiyA hai / agara koI AdamI Apako yahA~ para jhADU lagAne kA kAma sauMpa de, to tuma bar3I zAlInatA se jhADU bhI lagA lo ki jaise koI mAIkala eMjilo ne patthara ko tarAza-tarAzakara bhagavAna buddha kI pratimA ukerI ho; ki jaise ravIndranAtha Taigora apanI 'gItAMjali' kI racanA meM lage hoM / koI bhI kArya duniyA meM choTA nahIM hotA; choTA vaha taba bana jAtA hai jaba tuma kArya ko sahI tarIke se nahIM kara pAte ho; usa kArya ke prati lAparavAhI baratate ho yA pUrvAgraha pAla lete ho / tuma kisa jAti-kula meM paidA hue, isase koI pharka nahIM par3atA / harijanakula meM paidA hue eka mahAnubhAva - jagajIvanarAma bhI deza kA netRtva kara sakatA hai / gaura kareM, bhArata ke vartamAna rASTrapati bhI anusUcita janajAti se jur3e hue haiN| 1 hama apane bhItara TaToleM ki Akhira ve kauna-se kAraNa haiM, jinake calate hama hIna bhAvanA se grasita haiM / agara garIbI ke kAraNa hama kuMThita haiM, to kuMThA nirAdhAra hai / deza ke pradhAnamaMtrI lAla bahAdura zAstrI aura amerikA ke rASTrapati abrAhima liMkana garIba hI the / para unake vikAsa meM garIbI kabhI bhI bAdhaka na banI / agara Apako lagatA hai ki Apa sundara nahIM haiM, isa kAraNa kuMThita rahate haiM, to dekhie mAikala eMjelo ko jo svayaM kurUpa the, para unhoMne citra itane sundara banAe ki unake bhItara kA saundarya jaga-jAhira ho gayA / vikalAMga hai to bhI kyA, prasiddha saMgItakAra ravIndra jaina aMdhe haiM / prasiddha kavi popa apaMga the / madhyakAlIna yuga ke mahAna kavi malika mohammada jAyasI A~kha se kAne aura badasUrata the / hama una zreSTha logoM ko Aja bhI yAda karate haiM / unakI sUrata ke kAraNa na sahI, para unakI sIrata Aja bhI saMsAra ke lie preraNAdAyI hai / maiM to kahU~gA ki agara jIvana meM koI kamI bhI hai, to usakI ciMtA na kareM, varan saphalatAoM kI una mInAroM ko chUne kI koziza kareM, jo Apako sammAnita banAe~ / ApakI saphalatA kI sundaratA meM kurUpatA daba jaae| AdamI yaha soce ki maiM jaisA hU~, acchA hU~ / apane kArya para, apanI kArya- zailI para gaurava karo aura agara lage ki jIvana kI zailiyA~ nakArAtmaka haiM to unheM sakArAtmaka banAe~, hara kArya ko karate samaya svAbhimAna aura Atma- gaurava ke bhAva se bhare hue rheN| aisA karane se hamArI zakti do gunI ho jAegI / 25 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmavizvAsa kA saMbala kabhI kamajora nahIM honA cAhie / vizvAsa aura sAhasa-hamAre jIvana kI saMjIvanI zakti bana jAe A~khoM kI rozanI bana jaae| tuma cale to A~dhiyA~-tUphAna khuda hI cala pdd'eNge| sAgaroM kI bAta kyA, himagiri sarIkhe Dhala pdd'eNge| mata samajhanA ye nizAe~ patha tumhArA roka leMgI, tuma jale to dIpa kyA, sUraja hajAroM jala pdd'eNge| ____ AvazyakatA hai kevala vizvAsa aura puruSArtha ko jagAne kI / hAvI mata hone do kisI bhI hInatA aura dInatA ko apane mana para / jAgo, jAge so mahAvIra / jo bujhadila hai, vahI kAyara hai| baceM, lAlasAoM ke caMgula se tIsarI bAta, jisake kAraNa AdamI ke citta para sadA bojha banA rahatA hai, vaha hai AdamI ke mana meM palane vAlI vyartha kI lAlasAe~, lAlaca kI vRttiyA~ / jIvana meM samyak karmoM ko sampAdita karanA, AjIvikA ke sAdhana juTAnA, sukhapUrvaka jIvana jInA mAnavamAtra kI AvazyakatA hai / hara kisI vyakti ko zrama karanA cAhie, vikAsa kI U~cAiyoM ko chUnA cAhie, para vyartha kI lAlasAoM aura tRSNAoM meM ulajhakara jIvana ko kolhU ke baila kI vartula-yAtrA nahIM banA baiThanA cAhie / svArtha, lobha, lAlaca AdamI ko mAnavatA se vaMcita kara dete haiM / use sUjhatA hai kevala aura pAU~ aura paauuN| lAlasAe~ to makar3ajAla kI taraha hotI haiM, jisameM mana kI makar3I ghira jAtI hai / lobha-lAlaca ke calate AdamI dina-rAta ghara se dukAna aura dukAna se ghara ke bIca apanI jindagI pUrI kara detA hai / maiMne bacapana meM vaha kahAnI par3hI thI ki jisameM eka gadhA thA, jo ghara se ghATa aura ghATa se ghara ke bIca apanI jindagI pUrI kara detA hai| mujhe yaha pratIka bar3A pyAra lgaa| pyArA isalie lagA, kyoMki jaba iMsAna ko par3hA to lagA ki iMsAna bhI to aisA hI jIvana jItA hai / vaha bhI to ghara se dukAna aura dukAna se ghara ke bIca apanI jindagI ko jhoMka detA hai| do dina pahale eka mahAnubhAva hamAre pAsa baiThe the, zAyada kisI saMta ne unako saMketa kiyA ki jaba samaya mile to maMdira-darzana kA jarUra lAbha uThAe~ to unhoMne kahA--'maiM to dukAna calA jAtA hU~ / ' unase pUchA, 'kitane baje jAte ho?' 'subaha chaha baje', unhoMne javAba diyaa| mana ke bojha utAreM For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdamI kI lAlasA yA lAlaca to dekho| Aja isa kaliyuga meM loga ATha-nau baje taka to bistaroM meM dubake rahate haiM kuMbhakaraNa kI taraha, lekina ye mahAnubhAva to subaha chaha baje dukAna khola dete haiN| pUchA, 'dukAna rAta ko kitane baje baMda hotI hai?' javAba milA, rAta ko bAraha bje|' kAryoM aura karttavyoM kA nirvAha honA cAhie magara amaryAdita lAlasAe~ aura kAmanAe~ manuSya ko U~cA banAtI haiM / jIvana kA hara kArya aura karttavya manuSya ke lie devadUta kI taraha hotA hai, lekina jina bhautika sukhoM ke pIche hama andhe hokara daur3ate haiM, ve hamArI jindagI ke cApalUsa zatru huA karate haiM, jo AdamI ke khUna ko cUsate rahate haiM / paise kamAne ke cakkara meM AdamI bhUla jAtA hai ki usake lie samAja bhI kucha hai, parivAra bhI kucha hai, bUr3he-bujurga bhI kucha haiM / use yAda nahIM rahatA ki aura bhI loga haiM jinake bIca uThanA-baiThanA cAhie aura apane pyAra ko, apane sneha ko bA~TanA caahie| kamAo, jarUra kamAnA cAhie, kintu kamAne kI eka sImA ho / bacce cAhate haiM ki unake pitA unako pyAra deM, unheM gale lagAe~, unako par3hane aura Age bar3hane ke sabhI avasara mileM / baccoM ke prati apane dAyitvoM aura karttavyoM kI Apa upekSA nahIM kara sakate / Apa apane kartavyoM ko jarUra nibhAe~, magara vyartha kI lAlasAoM meM na ulajheM / jindagI ko ghara se ghATa aura ghATa ke bIca hI pUrA na kara DAleM / karttavya ke aura bhI kSetra haiM / kAma karane ko aura bhI haiM / jIvana ko utsava banAe~, amRta varadAna bnaaeN| hamAre sau-sau janmoM ke puNyoM se jIvana kA yaha svarUpa ubharA hai| apane jIvana ko hama jitanA adhika varadAna banAkara, prakRti kI saugAta banAkara jie~ge, yaha jIvana hameM utanA hI sukha aura AnaMda degaa| maiMne jAnA hai ki jIvana kitanA sukhakara hotA hai / kisa taraha se yaha svarga ke gIta racatA hai / mere lie yaha jIvana kevala bA~sa kI poMgarI nahIM, eka surIlI bA~surI hai, jisako maiM jaba-taba bar3e praphullita bhAva se sunA karatA hU~, gunagunAyA karAtA huuN| Apa bhI isa bA~surI ko sAdhanA sIkheM, jIvana ko bojha na mAneM / masta raheM, masta, hara hAla meM masta / 000 - lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 27 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auroM kA dila jIteM manuSya ke pAsa aisI koI jAduI char3I nahIM hai, jise havA meM laharAe aura duniyA kI fiz2A badala jAe / usake pAsa ve paMkha bhI nahIM haiM ki jinake calate vaha AkAza meM U~cI chalAMga lagA ske| hA~, vyakti ke pAsa ve kadama jarUra haiM jinake sahAre vaha bar3e-se-bar3e parvatoM ko bhI lA~gha hI sakatA hai / manuSya ke kadama bhale hI choTe lagate hoM, para yadi vaha nirantaratA aura sAtatya banAye rakhe to Atma-vizvAsa se bhare ye choTa-choTe kadama una U~cAiyoM ko chU sakate haiM, jinakI usane kalpanA bhI nahIM kI ho| lakSya agara unnata haiM, dRSTi agara ucca hai to ye vAmana kadama DhAI Daga meM hI sAre brahmANDa ko nApa sakate haiM / vizAla najara Ane vAlI nadI apane udgama sthala para choTI-sI dhAra bhara hotI hai, eka aisI patalI dhAra ki jise koI TiDDA aura pataMgA bhI pAra kara sakatA / vahI dhAra virAT banate-banate kisI nIla kA, kisI gaMgA kA rUpa le letI hai / jinheM hama kevala bAdala kI choTI-sI bU~deM kahate haiM, ve agara vikarAla rUpa dhAraNa kara leM, to bAr3ha kA rUpa le letI haiN| kise patA hai ki yaha baragada kA vizAla vRkSa kabhI nAkhUna para rakhe jA sakane vAle kisI bIja se janmA hai / jise hama tIlI kahate haiM, agara vaha Aga kA rUpa dhAraNa kara le, to vaha bar3e-se-bar3e nagara ko bhI bhasmIbhUta auroM kA dila jIteM For Personal & Private Use Only 28 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kara sakatI hai| __ manaSya ke antarmana meM uThane vAlI kalpanA kI eka laghu taraMga kalA ke nAyAba namUnoM meM tabdIla ho jAyA karatI hai| manuSya kA eka choTA-sA vaktavya itihAsa kI dhArA ko mor3a sakatA hai aura usakA eka choTA-sA ciMtana eka naye AviSkAra kA sUtradhAra bana jAyA karatA hai / jisa gaMdagI se sabhI ghRNA karate haiM, vaha khAda banakara kisI phUla ko khilAne kA sAmarthya rakhatI hai, khuzabU luTAne kA mAddA rakhatI hai / jaba gaMdagI bhI upekSA yogya nahIM hai, to manuSya apane ko dIna-hIna kyoM mAne? usake jIvana meM bhI camatkAra ghaTita hone kI bharapUra saMbhAvanAe~ haiN| jagaha banAe~ auroM ke dila meM __ AdamI janma ke sAtha akelA paidA hotA hai aura mRtyu ke sAtha akelA hI jAtA hai; lekina jIvana bhara apane Apako logoM se ghere rakhatA hai, riztoM kA nAma dekara, samAja kI saMjJA dekara / mahattva isa bAta kA nahIM hai ki AdamI samAja meM jItA hai yA samAja se haTakara, mahattva isa bAta kA hai ki vaha sabake bIca jIte hue sabake diloM meM apanA kitanA mohabbata bharA sthAna banA pAtA hai| samAja ke bIca jInA AdamI kA saubhAgya hai, lekina AdamI ke dila meM apanI jagaha banA lenA usakA apanA vaiziSTya hai / kucha phUla kAgaja ke hote haiM, jinheM guladastoM meM sajAyA jAtA hai aura kucha phUla aise hote haiM, jinakI suvAsa aura prANavattA ke kAraNa hama unheM apane gale kA hAra banAte haiM, apane zIza para aMgIkAra karate haiN| o Ajakala ke dosto, ye kAgaja ke phUla haiN| haiM dekhane meM khuzanumA, para sa~ghane meM dhUla haiN| jisa phUla meM khuzabU hai, vaha phUla gale kA hAra hai| jisa phUla meM khuzabU nahIM, vaha phUla hI bekAra hai| jisa phUla meM apanI koI suvAsa aura saurabha nahIM, usa phUla ko phUla kaise kahA jAe? AdamI kI prANavattA aura jIvaMtatA samAja ke bIca tabhI siddha hotI 29 ARTISTANTRA lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai jaba tuma jisa rAste se gujara jAo, usa rAste se tumhAre sAtha dasa hAtha aura khar3e jAe~; tumhArA gujaranA bhI hara galI-mauhalle ko taraMgita aura AMdolita kara de / AdamI AdamI ke dila meM kitanI jagaha banA pAyA, yahI mUlyavAna hai / AdamI ke dhana kI kImata usake parivAra ke lie hotI hai, dUsaroM ke lie to mUlya tumhAre baratAva kA hai| kapUra agara jala bhI jAtA hai to apanI pahacAna, apanI maujUdagI kA ahasAsa chor3a jAtA hai / tuma jie yA mara gae, tumhArI citA jalI ki tuma caitanya rhe| mudde kI bAta yaha hai ki citA para jalane ke bAda bhI tuma apanI suvAsa duniyA meM chor3a jAo / Akhira, manuSya kA vimala yaza hI ekamAtra amara hotA hai / 1 eka bahuta pyArA prasaMga hai jagaDU zAha ke jIvana kA / jagaDU zAha eka bahuta bar3A dAnavIra aura sAhUkAra huaa| usane apanI jiMdagI meM kevala rASTra ke lie hI apanI saMpadA ko samarpita nahIM kiyA, varan maMdiroM ke lie bhI, aura to aura masjida ke lie bhI usane apanI thAtI aura saMpadA kA upayoga kiyA / kahate haiM ki kisI samaya jagaDU zAha kA vyApAra TheTha IrAna ke duramuja baMdaragAha se hotA thA / usI baMdaragAha se nuruddIna kA bhI vyApAra hotA thA / donoM ke vahA~ sau-sau jahAja khar3e rahate the / eka bAra kI bAta hai, vahA~ nIlama kA eka patthara bikrI ke lie AyA / usa patthara ko jagaDU zAha ke munIma ne lenA cAhA, lekina nuruddIna ke AdamiyoM ne yaha kahakara vaha patthara apane hAthoM meM le liyA ki isa taTa para pahalA haka nuruddIna kA hai, kyoMki vaha yahA~ kA mUla nivAsI hai, jabaki jagaDU zAha to paradezI hai / bAta ke bar3hate kitanA vakta lagatA hai ! bAta bhI aisI ar3a gaI ki munIma ne kahA ki pahale maiMne patthara ko dekhA aura jagaDU zAha kA nAma maiMne isa para sthApita kara diyA, yaha patthara jagaDU zAha ke pAsa hI rahegA / IrAna ke bAdazAha ke anuyAyiyoM ne usa patthara ko nIlAma karanA cAhA, to nuruddIna ne usakI bolI lgaaii| patthara to itanA kImatI nahIM rahA, magara bAta jaba nAka kI ho, to phira kama-jyAdA kA khyAla nahIM rahatA / usane kahA- 'eka hajAra dInAra' / jagaDU zAha ke AdamiyoM ne kahA- 'do hajAra diinaar'| usane kahA'pA~ca hajAra dInAra' / udhara se AvAja AI -- 'paccIsa hajAra dInAra' / bAta bar3hatI hI calI gaI / nuruddIna ne ise apanI pratiSThA kA savAla banA liyA / usane - auroM kA dila jIteM For Personal & Private Use Only 30 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahA - 'pacAsa hajAra dInAra' / jagaDU zAha ke AdamI ko lagA ki paisA to aise hI AegA aura jAegA, kintu jagaDU zAha kA nAma nIcA nahIM honA cAhie / usane sIdhe savA lAkha dInAra bola diye / eka mAmUlI nIle-se patthara ke lie savA lAkha dInAra ! patthara bika gayA / patthara jagaDU zAha ke pAsa bhadrAvatI lAyA gyaa| jaba jagaDU zAha ko sArI bAta patA calI ki to usane apane munIma kA kaMdhA thapathapAyA aura kahA - 'tumane IrAna meM apane mAlika kA nAma rakhA, usake lie tumheM sAdhuvAda hai / isakA upayoga pUjA-ArAdhanA yA kisI-na-kisI ibAdata ke lie hI kiyA jAegA / ' usane kahA - 'maMdiroM ke zilpiyoM ko yahA~ AmaMtrita kiyA jAe / ' taba maMdira ke zilpiyoM ko vahA~ AhUta kiyA gayA / usane zilpiyoM se kahA- 'mujhe apanI ora se eka masjida kA nirmANa karavAnA hai / ' I jagaDU zAha kI bAta sunakara loga isa bAta ke lie bhauMcakke ho uThe zilpiyoM ne kahA- 'mAlika, koI cUka to nahIM huI hai / Apa bhUla se maMdira ke bajAya masjida bola cuke haiM / ' jagaDU zAha ne kahA--- 'nahIM, jisa nuruddIna ne eka patthara ko kharIdane ke lie pacAsa hajAra kI bolI car3hA dI, vaha usakA upayoga kisI masjida ke nirmANa ke lie hI karatA / isa kAraNa isakA upayoga kisI-nakisI masjida ke nirmANa meM hI hogA / ' kahate haiM ki bhadrAvatI nagara ke bAhara samudra taTa para Aja bhI vaha bhavya masjida khar3I hai| jaba vaha masjida banakara taiyAra huI usakA udghATana karavAne ke lie, pahalI namAja adA karavAne ke lie nuruddIna ko AmaMtrita kiyA gayA aura taba nuruddIna ne pahalI namAja adA kii| nuruddIna ne kahA- 'jagaDU zAha, tUne apane tyAga se sArI islAma - kauma meM vaha jagaha banAI hai, jise banAne meM hajAroM-hajAra varSa laga jAyA karate haiM / ' vaha nIlA patthara usa masjida ke praveza-dvAra para jar3A gayA / hindustAna meM yahI aisI masjida hai jo hindU logoM dvArA musalamAnoM ke lie banAI gaI thI / jagaDU zAha masjida banAkara amara ho gae / AdamI, AdamI ke sAtha jIkara AdamI ke lie sadA-sadA amara ho jAyA karatA hai / bAteM bahuta choTI-choTI hotI haiM, itanI choTI ki jaise bAdala se barasI huI koI bU~da ho; jaise nadiyA kI koI dhAra ho, jaise baragada kA koI bIja ho; jaise kalA lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 31 For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kni na - - .......... . masum i nuumin. mumthun HIKHNP wwwiumminine ..-m etime . . wmar... HINME Lankar UIWARRIOR MATHMAN - KARAN SEACHERE Fore PANA T IL PRECAMERA ar UP HTIAHINER New HOM PITITINAL In ..4IMAP dhaPD "TIMINAL hindustAna meM yahI aisI masjida hai, jo kisI hindU dvArA musalamAnoM ke lie banAI gii| For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke nAyAba namUne ke lie choTI-sI koI kalpanA ho / AdamI una choTI-choTI bAtoM ko jIkara hI saccA AdamI banatA hai aura AdamI, AdamI ke dila meM apanI jagaha banAtA hai| svabhAva ho saumya hama auroM ke diloM meM apanI jagaha kaise banAe~, isa sandarbha meM kucha behatarIna caraNa leM / hama jo pahalA caraNa leMge, vaha hai-svabhAva meM saumyatA ho / svarga unhIM ke lie hotA hai, jo apane ghamaNDa aura gusse ko kAbU meM rakhate haiM tathA jo galatI karane vAloM ko mApha kara diyA karate haiM / jo dayAlu aura kSamAzIla hote haiM, unase kevala AdamI hI pyAra nahIM karatA, bhagavAna bhI pyAra kiyA karate haiM / jisa AdamI ke svabhAva meM saralatA aura saumyatA hai, citta meM eka sadAbahAra zAMti hai, vaha sAdhAraNa AdamI nahIM hotA, balki dharatI ke lie devadUta ke samAna hotA hai / vaha AdamI auroM ke diloM meM apanI jagaha banA hI letA hai, jisakA svabhAva bar3A saumya hai, sarala hai, komala hai| hama jarA apane svabhAva ko dekheM ki vaha saumya hai yA krUra, krodhita hai yA zAMta, vinamra hai yA ghamaMDI / kahIM aisA to nahIM hai ki jyoM-jyoM hamAre pAsa paisA bar3hatA hai, zikSA aura jJAna bar3hatA hai, samAja meM mAna-pratiSThA bar3hatI hai, tyoM-tyoM hamArA ghamaMDa bhI bar3hatA calA jAtA hai / yAda rakheM, ghamaNDI kA sira hamezA nIcA hI hotA hai / jiMdagI bhara bhale hI hama daMbha pAle rahe, lekina mauta ke Age to sikaMdara bhI parAsta ho jAyA karatA hai| eka per3a khajUra kA hotA hai, jo itanA U~cA uThatA hai ki usake phala hara kisI kI pahu~ca ke bAhara ho jAte haiN| dUsarA per3a Ama kA hotA hai, jisake phala AdamI kI pahu~ca ke bhItara hote haiN| jaba usa per3a ke phala pakate haiM, to per3a jhuka jAtA hai / jJAnI kI pahacAna yaha nahIM hai ki vaha ghamaNDI ho, varan jo jhukanA jAnatA hai, vahI jJAnI hai / paise vAlA vaha nahIM hai, jo paise ko pAkara samAja ko kucha na samajhe, paise vAlA vaha hai jo auroM ke bIca meM jAkara apane Apako unake Age aura adhika vinamra kara letA hai / vaha vyakti saMpattizAlI nahIM hai, jo kisI maMdira meM pratiSThA karavAne ke lie khuda bolI le aura apane hAthoM se bhagavAna kI mUrti car3hAe / vaha AdamI asalI nagaraseTha kahalAtA hai jo bolI svayaM letA hai, lekina mUrti kisI aura ke hAthoM se virAjamAna karavAtA hai| - lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krodha aura ahaM : svabhAva ke durguNa jo jitanA jhukatA hai, samAja usako utanA hI mAthe para biThAtA hai aura jo jitanA akar3a rakhatA hai, vaha samAja kI najara meM utanI hI napharata kA pAtra banatA hai / AdamI ke svabhAva ke do durguNa haiM--eka hai ghamaNDa aura dUsarA hai gussA; eka hai ahaMkAra aura dUsarA hai krodha / jisakA svabhAva saumya ho cukA hai, usa vyakti ko to agara gAlI bhI dI jAtI hai to javAba meM buddha jaise loga yahI to kahate haiM-dhanyavAda ! tuma mujhe jarA eka bAta batAo ki agara koI AdamI tumhAre ghara mehamAna banakara Ae, tuma use bhojana parosanA cAho aura vaha yadi bhojana svIkAra na kare to vaha bhojana kisake pAsa rahegA? isI taraha maiM bhI tumhArI gAliyoM ko svIkAra nahIM karatA / aba batAo, tumhArI gAliyoM kA kyA hazra hogA? gAlI to taba gAlI banatI hai jaba hama gAlI ko svIkAra karate haiM / gAlI ko svIkAra hI na kiyA, usa para dhyAna hI na diyA to gAlI vahIM para khatma ho gii| Aga taba Aga banegI jaba usa Aga ko aura IMdhana diyA jaaegaa| Aga tAlAba meM jAkara giregI to bujha jaaegii| hamArA svabhAva agara saumya ho cukA hai to hama apane Apa meM sAgara ho ge| agara hama gAlI ko svIkAra kara baiThe, to svayaM ulajha gae, phaMsa gae / isase hamArA dhyAna ulajhA, mana-hRdaya ulajhA / dhyAna rakheM, pala bhara kA krodha AdamI kA sArA bhaviSya bigAr3a sakatA hai| AdamI ATha prahara meM jitanA bhojana karatA hai, usakI sArI UrjA eka bAra ke krodha se naSTa ho jAtI hai / jisa taraha koI AdamI kahatA hai ki usane bhoga kA upayoga kiyA to aisA karane se usake zarIra kA bala kSINa huA to gussA karane vAle vyakti kA bala bhI ThIka usI kadara vinaSTa ho jAtA hai / basa, tarIkA badala jAtA hai, uttejanA to vahI kI vahI hai / eka hI upAya hai ki AdamI saumya svabhAva kA svAmI bane / usake svabhAva meM hara kSaNa saumyatA ho / svabhAva meM saralatA, komalatA, mRdutA zreSTha vyaktitva ke caraNa haiM / vANI ho madhura svabhAva meM saumyatA lAne vAlA dUsarA sUtra hai-vANI meM madhuratA ho, tAki AdamI auroM ke diloM meM sahajatayA apanI jagaha banA sake / madhura vANI zItala pAnI kI taraha hotI hai, vahIM garma vANI garma pAnI kI taraha / pAnI garma ho, to hAtha auroM kA dila jIteM For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jala jAtA hai, vANI garma ho, to hRdaya hI jhulasa jAtA hai / agara AdamI kaTutA aura cir3acir3epana ke sAtha bolatA hai, to kauna AdamI usase bAta karanA cAhegA ? mUlya isa bAta kA utanA nahIM hai ki Apa kyA bole, balki isakA mUlya adhika hai ki Apa kisa tarIke se boleM, kitanI miThAsa ke sAtha hamane vANI kA upayoga kiyA ? vyaktiyoM kI kulInatA usa samaya patA nahIM kahA~ calI jAtI hai jaba ve bAta-bebAta gAliyoM kA upayoga karate haiM / gAlI unake lie takiyA kalAma bana jAtI hai / ve holI ke dinoM meM bhI gAliyoM kA itanA prayoga nahIM karate, jitanA Ama dinoM meM / 1 kahate haiM pahale loga miThAI bahuta khAte the / mAnA, ve miThAI khAte the, para ve vApasa miThAsa kA upayoga bhI karate / Apako DAyabiTIja kyoM hai ? isalie ki mIThA to khAte ho, para vApasa miThAsa vyakta nahIM karate / tuma svabhAva meM miThAsa le Ao, jIvana kI hara taraMga meM mAdhurya kA saMcAra kara do, vizvAsa rakho, tumhArI samasyA hala ho jAegI / 1 jo AdamI apanI jubAna para niyaMtraNa nahIM rakha pAtA, usase yaha ummIda nahIM rakhI jA sakatI hai ki vaha kisI cIMTI ko bhI bacA paaegaa| jisa AdamI ke pAsa bhASA-samiti kA upayoga nahIM, kyA vaha eSaNA samiti kA upayoga kara pAegA? bolo, magara pyAra se bolo / bematalaba kucha bhI mata bolo / koI salAha mA~ge to do, varanA mauna raho / kama bolanA cAhie jaise ki koI AdamI tAra detA hai, bilakula nape-tule zabda hoM / agara vyakti saMtulita zabdoM meM agale taka apanI bAta pahu~cAegA, to usakI UrjA bacI rahegI / eka AdamI dina meM cAra bAra roTI khAkara jitanI UrjA banAtA hai to vaha kevala eka bAra meM hI paryApta ho jAegI, kyoMki AdamI meM UrjA ko kharca karane ke lie jo rAste hote haiM, una para usane apanA saMyama le liyA, apanA aMkuza lagA liyA / pyAra se bolo, miThAsa se bolo| eka bAra eka mahAnubhAva kanhaiyAlAla seThiyA, bar3e carcita kavi haiM, hama saba logoM ke pAsa baiThe hue the / unhoMne kahA - 'saMta AdamI kitanA saMta hotA hai, yaha to hama nahIM kaha sakate, magara ApakA bar3A bhAI pakkA saMta hai / ' maiMne pUchA-- kaise ? ve bole -'kala maiMne isa AdamI ko phona para gAliyA~ dI hoMgI, magara ve merI antima TippaNI para bhI zAMta rahe aura Akhira meM bole-' hA~ sA / ' 35 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jisa AdamI kA svabhAva itanA saumya aura madhura hai, jisakI vANI meM jaise mizrI ghulI huI hai ki jo sauvIM gAlI ke javAba meM bhI 'jI hA~' kahatA hai, vaha vyakti sacamuca santa hI hai / santa kA artha hotA hai zAnta honA / jo AdamI zAnta hai vaha santa hai / hamArI vANI meM aisI madhuratA honI cAhie / vANI kA miThAsa, Aha, isase behatarIna puSpahAra kyA hogA ! kisI bhI buddhimAna-samajhadAra vyakti kI yaha sabase prabhAvazAlI nizAnI hai| vyavahAra ho zAlIna maiM tIsarA sUtra denA cAhU~gA-vyavahAra meM zAlInatA / yaha koI sAmAnya bAta nahIM hai ki Apa kisa taraha se uTha rahe haiM, kisa taraha se baiTha rahe haiM, kisa taraha se so rahe haiM / ApakA calanA, sonA,baiThanA bhI dUsaroM ko prabhAvita karatA hai / ApakA vyavahAra ApakI pahacAna kA AdhAra hai| zAlInatA kA maMtra isalie hai ki AdamI salIke ke sAtha dekhe, phira baitthe| aisA na ho ki vaha Ae aura dhar3Ama se baiTha jAe / baiThanA hai to zAlInatA ke sAtha baiTho / khAnA hai to salIke se khAo / aisA na ho ki khAte samaya Apake sAre dA~ta dikheM / kisI ke prati agara A~kha uThAkara dekhanA bhI hai to itane pyAra se dekhA jAe ki usameM saumyatA jhalake / aisA na ho ki dRSTi se lophara lgo| kyA Apane kabhI socA hai ki 'luccA' zabda kahA~ se AyA hai ? locana se hI luccA banA hai| jo locana ko kahIM para bhI gAr3akara dekhatA hai, vahI luccA hai / dekhanA hai to pyAra se dekho, tarIke se dekho| ghara meM koI AtA hai to salIke ke sAtha bAta karo, baccoM ko zAlInatA sikhAe~ / maiM eka ghara meM AhAra ke lie gayA thA ki itane meM eka baccI AI aura mammI se kahane lagI-mammI, maiM jahA~ bhI jAtI hU~, choTA bhaiyyA vahIM Akara khar3A ho jAtA hai| yaha bhI koI tarIkA hai ? vaha yaha bolakara apanI kAra se ravAnA ho gii| baccoM ko zAlInatA sikhAnI cAhie ki jaba cAra loga hamAre sAmane baiThe hoM to hama kisa taraha se peza aaeN| eka choTA-sA prasaMga hai| hama sUrata meM the| koI Avazyaka baiThaka AhUta thI, jisameM do aise AdamiyoM ko AmaMtrita kiyA gayA thA, jinameM se eka lakhapati thA to dUsarA arabapati / eka havAI jahAja se pahale A ge| ve hamAre pAsa baiThe auroM kA dila jIteM 36 For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ the, nAma thA--mohana caMda DhaDDhA / dUsare vyakti Trena se Ae / ve daravAje taka pahu~ce hoMge ki zrI DhaDDhA unake sammAna meM khar3e hokara daravAje taka gaye aura unhoMne unake hAtha kA sUTakesa khuda lenA cAhA / eka sATha varSIya arabapati kA paiMtIsa varSIya lakhapati ke prati aisA vyavahAra dekhakara maiM abhibhUta ho gyaa| ise hI kulInatA kahate haiM ki usa AdamI ne apanA paisA, apanI umra aura pratiSThA ko eka kinAre rakhA aura Ae hue vyakti ko khar3e hokara sammAna diyaa| sacamuca, aisA karake unhoMne auroM ke diloM meM apanA AdarapUrNa sthAna bnaayaa| ___ jaba rAma ke sAmane rAvaNa kA zava lAkara rakhA gayA to vibhISaNa, maMdodarI sabhI yahI soca rahe the ki rAma isake bhI itane Tukar3e karavAegA ki zAyada usase jyAdA Tukar3e na ho sakeM aura una Tukar3oM ko kuttoM-gIdar3oM ke Age pheMka degA, kyoMki usane rAma kI patnI para galata najara DAlI thI, magara aisA kucha nahIM huaa| rAma khar3e hue, usa zava ko dekhakara sAmane gae, karabaddha hue aura apane zarIra kA uttarIya vastra utArakara rAvaNa para DAla diyA / ise kahate haiM zAlInatA aura maryAdA / maMdodarI aura vibhISaNa kI A~khoM se A~sU baha nikale / aisA ho AdamI kA bartAva / maiM rAma kI zAlInatA aura maryAdAoM kA kAyala hU~ / sAra bAta samajha leM salIke kA majAka acchA, karIne kI ha~sI acchI, ajI jo dila ko bhA jAe, vahI basa dillagI acchii| riztoM meM ho apanApana agalA sUtra hai--riztoM meM AtmIyatA ho / AdamI bar3e pyAra se jie, yaha mAnakara ki jIvana apane Apa meM prakRti kI anupama saugAta hai / riztA banAnA sarala hotA hai, nibhAnA bar3A kaThina hotA hai / rizte bhale hI kama banAo, koI cintA nahIM, lekina jitane rizte banAe haiM, unheM nibhAo / vakta/bevakta meM kAma aao| yaha bevakta hI AtmIyatA kI kasauTI hotA hai / riztoM meM AtmIyatA honI cAhie, kevala aupacArikatA nahIM, TI. vI. vAlI muskAna nhiiN| agara Apa kisI AtmIya jana ke asvastha hone para aspatAla jAte haiM, to aisA na ho ki Apane kuzala-kSema pUchI aura pA~ca minaTa meM lauTa aae| isase to acchA hotA ki Apa vahA~ jAte hI nahIM / vahA~ gaye ho to tIna-cAra ghaMTe baiTho, isa daurAna jo bhI sevA banatI hai, Apa sevA kareM / cAhe usako nivRtti ke lie jAnA ho yA usakI karavaTa badalavAnI ho, 37 88888888888888885 ANITARAI lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ binA kisI zarma ke Apa usakI sahAyatA kareM / sukha-zAnti pUchane se sukha-zAnti nahIM hogI / sukha-zAnti Apake sahayogI banane se hI aaegii| kisI rogI se sukha-sAtA pUchane kI bajAya mAlUma kareM ki use kisI cIja kI jarUrata to nahIM hai / agara usakI sthiti vAkaI ThIka nahIM hai to usake takiye ke nIce pA~ca sau rupayoM ke noToM kA eka liphAphA gupacuparakhakara ravAnA hoM / AdamI apane riztoM ko kevala aupacArikatA na banAe varan AtmIyatA ko vAstavika taura para nibhAne kI koziza kre| __ agara kisI kI beTI kA vivAha ho rahA hai aura lagatA hai ki vaha vivAha kA kharca uThA pAne meM samartha nahIM hai to Apane paricaya ke nAte, rizte ke nAte yA iMsAniyata ke nAte dasa-bIsa hajAra kA gahanA banavAkara use de diyA to isase Apake koI pharka nahIM par3egA, magara vaha vyakti jiMdagI bhara ke lie ApakA ahasAnamaMda ho jAegA, jiMdagI bhara Apako yAda kregaa| isa taraha se AdamI, AdamI ke dila meM apanI jagaha banA letA hai| ibAdata ho iMsAniyata kI paMcama sUtra yaha hai ki AdamI kevala apane riztedAroM ke prati hI AtmIyatA na rakhe, varan hara AdamI ke kAma aae| AdamI kA AdamI ke lie kAma AnA hI Adamiyata kI ArAdhanA hai, iMsAniyata kI ibAdata hai / kala kI hI bAta thI ki eka mahAnubhAva hamAre pAsa Aye aura bole- kSamA kareM Ane meM derI ho gii|' hamane kAraNa pUchA to unhoMne batAyA--'rAste meM eka AdamI durghaTanA kA zikAra hokara lathapatha par3A thA, bhIr3a lagI huI thI / maiM bhI use dekhane khar3A ho gyaa| vaha tar3apa rahA thA, lekina use aspatAla le jAne vAlA koI na thaa|' usa mahAnubhAva kI bAta sunakara maiMne kahA--'jaba usa ghAyala ko koI bhI aspatAla le jAne vAlA nahIM thA, to Apa use le jA sakate the| saMbhava hai ki kala hama bhI durghaTanAgrasta ho jAe~ aura loga hamArA bhI tamAzA dekheM / ' hara ghAyala ke prati, hara jarUratamaMda ke prati AdamI kI sahAnubhUti honI hI cAhie / ve hI hamArI sahAnubhUti ke asalI pAtra haiM / usane kahA, ApakI bAta sara-A~khoM para, isIlie Ane meM dera huii| sAdhuvAda ! tumhArI sahAnubhUti kisI puNyAtmA ke prati hI nahIM apitu kisI auroM kA dila jIteM 38 For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApI ke prati bhI honI cAhie, kyoMki vaha samAja ke dvArA upekSita hai| maMdira bhI kevala puNyAtmAoM ke lie hI nahIM hote; varan pApiyoM ke lie bhI hote haiM, tAki ve vahA~ jAkara apane pApoM ko vahA~ samarpita kara sakeM, pApoM kA prakSAlana kara skeN| puNyAtmAoM ko to apane puNyoM kA phala bhogane ke lie hajAra-hajAra jagaha haiM, lekina pApa se ghire logoM ke prAyazcita ke lie to vahI eka zaraNagAha hai| AdamI ke mana meM pApiyoM ke lie sahAnubhUti ho / jIsasa kahA karate the ki maiM isa dharatA para puNyAtmAoM ke lie nahIM AyA, varan pApiyoM ko unake pApoM kA prAyazcita karAne ke lie AyA huuN| merI jarUrata jJAniyoM ko nahIM, ajJAniyoM ko hai; puNyAtmAoM ko nahIM, una nirdhanoM aura asahAyoM ko hai jinakI sahAyatA ke lie aura koI Age nahIM AtA / AdamI, AdamI ke kAma Ae aura jAne ki iMsAniyata kA kyA mUlya hai, kyA artha hai ? vaha jAne ki Akhira mAnava-dharma kyA hai? AdamI, AdamI ke kAma Ae, auroM ke diloM meM jagaha bnaaye| sAkAra ho sevA kI bhAvanA ___bAta una dinoM kI hai, jaba TeresA ne apane sevA ke saMkalpa ko bhArata meM kriyAnvita karanA zurU hI kiyA thaa| zuruAtI daura meM unakA bahuta virodha huaa| para ve sevA meM lagI rahIM / kAlI mAtA ke mandira kA pujArI, jo TeresA kA kaTTara virodhI thA, haije kA zikAra ho gyaa| maMdira ke bAhara par3A tar3apha rahA thaa| tabhI TeresA kI nana AyIM aura pujArI ko sTrecara para DAlakara aspatAla le gayIM / baMgAlI TeresA kA virodha karate hae usa ghara-cikitsAlaya ke bAhara nArebAjI kara rahe the| iMspekTara, jisane TeresA ko kalakattA se nikAlane kA bIr3A uThA rakhA thA, usane jaba TeresA ko pujArI kI jisa kadara sevA aura usake svAsthya ke lie Izvara se prArthanA karate dekhA, to usakI A~kheM bhara AIM / usane taba bhIr3a se kahA-TeresA hamAre lie eka preraNA hai-AdamI hokara AdamI ke kAma Ane kii| jisa dina bhAratIya nAriyA~ isI kadara sevA ke lie Age bar3ha Ae~gI, yaha sArA deza TeresAoM se bharA hogaa| kyA hamameM se koI TeresA banane ko taiyAra hai ? AdarzoM kI U~cI bAta karane vAle kyA saccAI kI dahalIja para kadama rakhanA cAheMge? honA hotA hai jinako amara, ve loga to marate hI aae| * lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ la: For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ auroM ke lie jIvana apanA, balidAna vo karate hI Ae / dharatI ko diye jisane bAdala, vo sAgara kabhI na rItA hai / milatA hai jahA~ kA pyAra use, auroM ke jo A~sU pItA hai // kyA mAra sakegI mauta use, auroM ke lie jo jItA hai ! milatA hai jahA~ kA pyAra use, auroM ke jo A~sU pItA hai // jisane viSa piyA banA zaMkara, jisane viSa piyA banI mIrA / jo chedA gayA banA motI, jo kATA gayA banA hIrA // nara hai jo hai rAma, vArI hai jo sItA hai / milatA hai jahAM kA pyAra use, auroM ke jo A~sU pItA hai // jisa sAgara ne dharatI ko bAdala diye haiM, vaha kabhI nahIM sUkhatA, jisa taruvara ne logoM ko mIThe phala diye haiM, vaha taruvara kabhI vaMcita nahIM rahatA, jo sarovara pyAse kaMThoM kI pyAsa bujhAtA hai, vaha kabhI bhI rItA nahIM rahatA / jo auroM ke lie viSa ko bhI aMgIkAra karatA hai, vahI to zaMkara kahalAtA hai| jInA usI AdamI kA jInA hai jo AdamI hokara AdamI ke kAma Ae / auroM kA dila jIteM For Personal & Private Use Only 40 Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratikriyAoM se paraheja rakheM yaha sArA jagata hamArA apanA hI AInA hai| AIne meM vaisI hI chavi ubharakara 'AtI hai, jaisA hamArA rUpa-raMga-AkAra hotA hai / kriyA pratikriyA ke anurUpa hI hotI hai| koI bhI pratikriyA kisI bhI kriyA ke viparIta nahIM hotI / yaha sArA jagata dhvani aura pratidhvani ke niyama ke AdhAra para calatA hai, karma aura karma-pariNati ke niyama ke AdhAra para saMcAlita hotA hai / yahI jIvana aura jagata kA niyama hai| kriyA madhura ho, madhura pratikriyA ke lie jo vyakti cAhatA hai ki usake jIvana meM pratikriyAe~ madhura hoM, use apane jIvana meM madhura kriyAoM kA hI bIjAropaNa karanA hogA / dUsaroM ke dvArA gItoM kI saugAta pAne ke lie hameM gAliyoM se paraheja rakhanA hogaa| yaha jIvana-jagata kI vyavasthA hai ki agara tuma apanI ora se gIta gunagunAoge to tumheM auroM ke dvArA gIta hI lauTakara mileNge| vahIM agara gAliyoM kI bauchAra karoge to auroM ke dvArA gAliyoM ke kekTasa hI tumheM bheMTa meM mileNge| dharatI para Aja taka kisI ko kA~ToM ke badale meM phUla nahIM mile aura kisI ko phUloM ke badale meM kA~Te nahIM mile haiN| mahAn loga auroM ke dvArA kA~ToM ko boye jAne ke bAvajUda unheM apanI ora se phUla hI lauTAte haiM / rAma ke bhItara to rAma ke darzana hara koI kara letA hai, magara asalI Po se lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 41 388388 For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhakta to vahI hai jo rAvaNa meM bhI rAma kI chavi nihAra le| yaha jagata dhvani aura pratidhvani ke niyama se calatA hai| jaise jaMgala meM jAkara Apa 'ho' kI AvAja kareM to sabhI dizAoM se usase cAra gunA 'ho' kI dhvani lauTakara AegI / aise hI agara apane dvArA auroM ke prati prema ke gItoM ko bulaMda karoge to tuma para prema kI hI bauchAreM hoNgii| agara dUsaroM se kahoge ki maiM tumase napharata karatA hU~ to yaha jagata tuma para cAroM tarapha se napharata ke zole barasAnA zurU kara degaa| vahIM agara tuma apanI ora se auroM ke prati pyAra karane ke bhAva mukharita karoge to tAjjuba karoge ki hara koI tumase pyAra karane ko lAlAyita najara aaegaa| __ agara koI vyakti Apako gAlI-galauca kara rahA hai to use bevakUpha na samajheM / daraasala kisI ke dvArA milane vAlI gAliyA~ pUrva meM hamArI ora se dI gaI gAliyoM kA vaha pratyAvartana hI hai / tuma apanI ora se jaisI saugAta doge, vaisI hI saugAta tuma badale meM pAoge / pAtra badala jAte haiM, nimitta aura cehare badala jAte haiM magara kudarata hisAba bakAyA nahIM rakhatI, vaha sUda sameta lauTAtI hai / agara Aja Apane gulAbacaMda ko gAlI dI hai to ho sakatA hai ki vaha Apako gulAbacaMda ke mu~ha se gAlI na nikalavAe, gumAnamala ke dvArA gAlI lauTA de / jaisA tuma booge, vaisA hI kATane ko milegaa| dharmazAstroM meM likhe hue karma ke siddhAnta kA itanA-sA hI rahasya hai| mUlya hai svayaM kI dRSTi kA __ duniyA vaisI nahIM dikhatI, jaisA ki hama use dekhanA cAhate haiM / duniyA hamezA vaisI hI dikhAI detI hai jaise ki Apa svayaM hote haiM / eka buddhimAna vyakti kisI gA~va ke bAhara rahA karatA thaa| udhara se gujarane vAle rAhagIra usa gA~va ke bAre meM usI se savAla-javAba kiyA karate the| aise hI eka rAhagIra udhara se gujraa| usane rukakara buddhimAna vyakti se bAtacIta karanI cAhI / usane prazna kiyA'mahAnubhAva, kyA tuma mujhe yaha batAnA cAhoge ki isa gA~va ke loga kaise haiM? daraasala maiM dUsare gA~va meM basane kI soca rahA huuN|' taba buddhimAna vyakti ne pUchA-'maiM tumheM tumhAre savAla kA javAba dU~ usase pahale maiM yaha jAnanA cAhU~gA ki tuma jisa gA~va ko chor3anA cAhate ho usa gA~va ke pratikriyAoM se paraheja rakheM 42 For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loga kaise haiM?' usa rAhagIra ne kahA- 'jisa gA~va meM maiM rahatA thA, usakI to pUcho hI mata / vahA~ ke loga bar3e rUkhe, nirdaya aura behUde haiM / isI kAraNa to maiM vaha jagaha chor3anA cAhatA huuN|' buddhimAna AdamI ne kahA--'taba to yaha sthAna bhI tumhAre rahane yogya nahIM hai, kyoMki yahA~ ke loga bhI vaise hI badamijAja haiN|' ____ kucha dinoM ke bAda eka aura rAhagIra udhara se gujarA / usane bhI vahI prazna buddhimAna vyakti se kiyA-- 'janAba, maiM isa gA~va ke logoM ke bAre meM ApakI rAya jAnanA cAhatA hU~ / maiM apanI maujUdA jagaha chor3akara kahIM aura basanA cAhatA hU~ / ' buddhimAna ne vahI prazna kiyA--'maiM tumheM tumhAre savAla kA javAba dU~ usase pahale mujhe jarA yaha batAo ki jisa gA~va ko tuma chor3anA cAhate ho, usa gA~va ke loga kaise haiM?' usa AdamI ne kahA-'zrIman, usa gA~va ke loga bar3e dayAlu, eka-dUsare ke sukha-du:kha meM sahAyaka aura saralamanA haiM / ' buddhimAna vyakti ne kahA--'janAba, isa gA~va ke loga bhI vaise hI dayAlu, hamadarda aura udAra haiM / Apa yahA~ bar3e prema se nivAsa kreN|' buddhimAna vyakti kA putra donoM rAhagIroM kI bAtacIta kA sAkSI thA / use apane pitA ke vyavahAra para vismaya huaa| usane apane pitA se pUchA-'Apake sAmane alaga-alaga rAhagIroM dvArA eka hI prazna pUchA gayA, magara Apane donoM ko alaga-alaga javAba diyA, aisA kyoM?' pitA ne kahA--'beTA, Aja tuma jIvana aura jagata kA yaha vijJAna samajha hI lo ki duniyA vaisI nahIM dikhatI jaisA ki tuma use dekhanA cAhate ho / duniyA vaisI hI najara AtI hai, jaise ki tuma svayaM hote ho| agara tuma apane Apa meM gA~va ko rUkhA, nirdaya aura behUdA kahate ho to nizcaya hI tumameM bhI utanI hI nirdayatA, utanA hI rUkhApana, utanI hI behUdagI hogii| agara hama apanI ora se gA~va ko bar3A dayAlu aura zAlIna-salIke vAlA samajhate haiM to jarUra hama bhI vaise hI hoNge|' saMkalpa ho sadvyavahAra kA tuma jaise hote ho, vaisA hI tumhAre lie jagata bana jAtA hai| prasanna hRdaya se agara jagata ko dekho to sArA jagata muskurAtA huA dikhAI degA aura agara rote hue cehare ke sAtha jagata ko dekho to sArA jagata ruMAsA, A~sU DhulakAtA najara AegA / yaha tumhArI kriyA kI pratikriyA, chAyA kI praticchAyA, dhvani kI pratidhvani 43 8 - lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / agara cAhate ho ki auroM ke dvArA hamAre prati sadvyavahAra ho, to apanI ora se dRr3hapratijJa bano ki maiM apanI ora se kisI ke prati durvyavahAra nahIM karU~gA / agara tuma cAhate ho ki tumhAre pitA apanA sArA pyAra tuma para u~Dela deM, tuma bhI apanA sArA sammAna, saMpUrNa zraddhA unake caraNoM meM samarpita kara do I hama yAda kareM usa dRzya ko jaba mahAvIra ke kAnoM meM kIleM ThokI gaI thIM / ve kIleM akAraNa nahIM ThokI gaI thIM / yaha mahAvIra kI kriyA kI pratikriyA thI / mahAvIra ne apane pUrva janma meM apane hI aMgarakSaka ke kAnoM meM khaulatA huA zIzA DalavA diyA thA / isa janma meM rUpa badala gayA, veza badala gayA, lekina karma-baMdhana nahIM badale / Aja agara koI tumhArI niMdA kara rahA hai to bar3e dhIraja se use pacA lo, kyoMki tumane kabhI kisI kI niMdA kI hogii| Aja hameM lagatA hai ki hamAre ghara meM kisI choTe bacce kI mauta ho gaI hai to hama yahI mAnakara caleM ki hamane bhI kabhI kisI choTe bacce kI mauta kA nimitta apane dvArA khar3A kiyA hogA / yaha AsamAna hameM isIlie gola dikhAI detA hai ki hameM lauTAyA jA sake vaha saba kucha, jo hamane apanI ora se brahmANDa kI ora pheMkA | kyA Apane kabhI isa bAta para gaura kiyA hai ki bar3e-bar3e maMdiroM ke guMbada gola kyoM hote haiM ? isake pIche vaijJAnika tathya hai| guMbada gola hone kA kAraNa yaha hai ki hama jo maMtrAccAra kareM, ve hI maMtra hama para lauTakara baraseM aura hamAre vAyumaMDala ko, hamAre roma-roma ko, hamAre citta aura hRdaya ke paramANuoM ko nirmala kareM / sAtha hI koI bhI maMtra vyartha na calA jaae| apane jIvana meM jina mahAnubhAvoM ko bhI yaha apekSA ho ki ve auroM ke dvArA mAdhurya pAe~, saumyatA pAe~, to unheM cAhie ki ve auroM ke sAtha zAlInatA se peza Ae~ / koI aura vyakti Apake sAtha durvyavahAra kare, Apako gAlI-galauca kare, taba bhI ApakA pharja banatA hai ki Apa zAMta saMyata raheM, pratikriyA vyakta na kareM / kulIna aura saMskArita vyakti ko nimnastarIya vyavahAra zobhA nahIM detA / AdamI jaba uThatA hai, baiThatA hai to usakI kulInatA jhalakanI caahie| kulInatA kA artha yaha nahIM hai ki tuma kisa salIke se bolate ho, kisa salIke se baiThate ho, kisa salIke se bhojana karate ho ? Apake khAnA khAne kA tarIkA batA detA hai ki ApakA stara kyA hai ? hama apane hara vyavahAra ke prati sajaga raheM, jAgarUka raheM / hamArI jAgarUkatA hameM vyartha kI pratikriyAoM meM ulajhane se bacAegI / pratikriyAoM se paraheja rakheM For Personal & Private Use Only 44 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtAna nahIM, saMskAra bhI eka pitA agara ghara meM baiThakara gAlI-galauca karatA hai, zarAba aura taMbAkU kA sevana karatA hai to mAnakara caleM ki usakA beTA bhI aisA hI sIkhegA / eka pitA vaha hotA hai jo saMtAna ko janma bhara detA hai; eka pitA vaha hotA hai jo apanI saMtati ko saMpatti detA hai aura eka pitA vaha hotA hai jA apanI saMtati ko saMskAra detA hai / agara tuma jhUTha bologe, to mAnakara calo ki vahI saMskAra tumhArI saMtAna meM AegA aura tumhArA beTA bhI jhUTha hI bolegaa| svayaM kA caritra samyaka ujjvala rakhakara hama apanI Age kI pIr3hiyoM meM samyak saMskAroM kA saMcAra kara sakate haiN| hama apane jIvana ko bar3I sahajatA, madhuratA aura pramuditatA se jIe~, itanI sahajatA ke sAtha ki jIvana hamAre lie Izvara kA varadAna bana jaae| kevala kriyA-pratikriyA ke daura se gujarate rahe to dhyAna rakho, yahA~ jagata kI vyavasthAe~ kucha itanI vicitra haiM ki yahA~ kriyA kI pratikriyA kabhI bhI utanI nahIM hotI, jitanI tumane kriyA kI hai, balki usase kaI gunA adhika lauTakara AtI hai jaise cAra bIja boo, to cAlIsa phala uga Ate haiM, aisI hI gAliyoM kI khetI hai, jahA~ cAra gAliyoM ke badale cAlIsa gAliyA~ hI sunane ko milatI haiM / Apane vaha prasaMga sunA hI hogA ki samrATa akabara kisI jaMgala se gujara rahe the / garmI kI tapiza ke kAraNa apanA koTa utArakara bIrabala ke kaMdhe para rakha diyA / akabara ke putra ko bhI garmI laga hI rahI thI, usane bhI pitA ke padacihnoM kA anusaraNa kiyaa| usane bhI apanA koTa utArakara bIrabala ke kaMdhe para rakha diyaa| akabara ko majAka sjhii| usane kahA--'kyoM bhAI bIrabala, eka gadhe jitanA bhAra to ho hI gayA hogaa|' bIrabala ne kahA--'mApha kareM hujUra, eka kA nahIM, do kA khie|' yaha pratikriyA hai / jagata vahI lauTAtA hai, jo tuma use sauMpate ho| agara kisI ko gadhA kahA to mAnakara caleM ki vaha bhI tumheM gadhe se bar3hakara hI nAma degaa| gaNita meM to zAyada eka aura eka do hote haiM, lekina gAliyoM kA gaNita kucha aura hai, jahA~ eka aura eka, gyAraha hote haiM; ve pala bhara meM eka sau gyAraha bhI ho sakate haiN| isalie mere priya Atman, jIvana meM apanI ora se sadA ve hI bIja boe jAe~, jinheM kATate vakta hameM kheda, kaTutA aura vitRSNA na ho| 45 wom ens lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sahAnubhUti ho, sahiSNutA bhI hamAre prati kauna-kaisA vyavahAra karatA hai, isa bAta ko kabhI mUlya mata do / mUlya sadA isa bAta ko diyA jAnA cAhie ki hama apanI ora se auroM ke sAtha kaisA vyavahAra karate haiM ? kauna hameM gAliyA~ nikAlatA hai, matalaba isakA nahIM hai, varan matalaba isa bAta kA hai ki hama apanI ora se gAliyA~ nikAlate haiM yA gIta gunagunAte haiM / mahattva hamArA apanA hai / kucha logoM ko dekhakara Azcarya hotA hai ki amuka vyakti unake sAmane AyA, usane sAmane vAle kI khUba nindA kI, khUba badanAmI kI, magara vaha usake sAtha usI prema, usI sammAna - bhAvanA se peza A rahA hai / yahI to usa vyakti kI sahiSNutA hai, isI meM usakI sAmAyika-bhAvanA hai ki jaba koI kaisA bhI vyavahAra kare to vyakti sahanazIla banA rahe, pratikriyAoM ke dvandva se mukta rahe / ghara kyoM TUTate haiM ? eka mA~-bApa kA khUna Akhira kyoM ba~Ta jAtA hai ? eka hI dharma ke anuyAyiyoM ke bIca darAreM kyoM haiM ? ina samasyAoM kI jar3a pratikriyA hai| tumhAre bhItara madhuratA aura sahanazIlatA nahIM hai, jisake kAraNa samAja Apasa TUTa jAtA hai, loga Apasa meM ba~Ta jAte haiM / koI agara pUche ki ghara aura parivAra kA puNya kyA hai, to maiM kahU~gA ki eka mA~-bApa ke agara pA~ca saMtAneM haiM aura ve sabhI eka sAtha, eka hI chata ke nIce baiThakara khAnA khAte haiM / isase bar3hakara parivAra ke lie aura puNya kyA ho sakatA hai ? jisa parivAra ke cAra beTe alaga-alaga ghara basA leM, to mA~-bApa ke lie isase bar3hakara trAsadI aura kyA ho sakatI hai ? yaha dharma-saMgha kA puNya hotA hai ki jahA~ vaha ekachatra, eka maMca para khar3A hotA hai / yaha dharma-saMgha ke lie pApodaya hai ki jahA~ saMgha eka tIrthaMkara - eka Izvara- eka dharma kA anuyAyI hone ke bAvajUda apane Apako khemoM meM bA~Ta letA hai| natIjatana eka dharma kA vahI hazra hotA hai, jaise kisI mAnacitra ke cAra Tukar3e kara diye jAe~ aura unheM cAroM dizAoM meM pheMka diye jAe~ / tor3e nahIM, jor3eM rahimana dhAgA prema kA, mata tor3o chiTakAya / tor3e se phira nA jur3e, jur3e to gA~Tha par3a jAya // pratikriyAoM se paraheja rakheM For Personal & Private Use Only 46 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prema-bhAva ko to hama aura pragAr3ha kareM / tor3eM nahIM, jodd'eN| kabhI-kabhI lagatA hai ki khatma ho gayA hai vaha prema jisako lekara dharmoM kA janma haa| iMsAniyata, ekatA, bhAI-cArA, vizva-maitrI kA saMdeza kevala prArthanAoM aura bainaroM para TaeNgane aura likhane bhara taka ke lie raha gayA hai, Ama jIvana meM isakA koI upayoga nahIM rahA hai / dharma usakA hotA hai jo isako jItA hai, prema karatA hai / IsAI vaha vyakti nahIM hotA jo girajAghara meM jAkara IsA masIha kI prArthanA karatA hai, varan vaha hai jo IsA ke prema ko apane jIvana meM jItA hai| vaha vyakti hindU nahIM hotA jo rAma kI pUjA karatA hai, varan vaha vyakti hindU hai jo rAma kI maryAdAoM ko apane jIvana meM Acarita karatA hai| __mahApuruSoM kA smaraNa, pUjA, prArthanA khUba ho gii| mAtra isase vyakti kA kalyANa nahIM hone vAlA hai| unake guNoM ko apane jIvana meM jIne se kucha kAma bnegaa| mAnA ki hama AsamAna ke cA~da-tAroM ko chU nahIM sakate, unheM pA nahIM sakate, magara unakI rozanI meM apane rAstoM kI talAza to kara hI sakate haiN| mAnA hama rAma, kRSNa, mahAvIra nahIM ho sakate, magara una jaisA hone kA prayAsa to kara hI sakate haiM, unakI preraNAoM ko hama apane jIvana kA aMga to banA hI sakate haiN| baceM, pratikriyAoM se pratikriyAoM se paraheja rakho / jisako-jaba-jo karanA hai, usakI mAyA vaha jAne, tU to apanI soca / tU terI saMbhAla, chor3a sabhI jaMjAla / tU agara auroM kI socegA to apane Apako Dubo baitthegaa| saba tireM, saba pAra lageM, yaha acchI bAta hai, magara tuma DUbe raho yaha kauna-sI bAta huI ? sAre loga muskurAe~, yaha acchI bAta hai, magara tumhAre cehare para mAyUsI ruMAsApana rahe to duHkhada hai / tuma to isa bAta para dhyAna do ki tuma muskurA rahe ho yA nahIM, tumhAre citta meM prasannatA ubhara rahI hai yA nahIM / apanI ora se jitanI kama pratikriyAe~ karoge, utanI hI adhika sukha-zAMti ke svAmI bnoge| citta meM zAMti koI DhiMDhorA pITane se nahIM AtI / vaha to apane Apako pratikriyAoM kI uThApaThaka se mukta rakhane se hI aaegii| lagabhaga teraha-caudaha varSa ho cuke haiM, maiMne eka saMkalpa liyA thA ki sUryAsta se sUryodaya taka mauna rhuuNgaa| cAhe jaisI paristhiti Ae, cAhe jaisA vAtAvaraNa bana jAe, maiM hara hAlata meM mauna 47 - lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahU~gA / maiM jAnatA hU~ ki mere mauna ne mujhe kitanA sukUna, mAdhurya, antarAtmA kA AnaMda diyA hai / apane mauna ke daurAna maiMne sadA yaha bodha banAye rakhA ki cAhe duniyA mare yA jie, cAhe jalajalA Ae yA kayAmata; maiM hara sthiti meM zAnta aura mauna rahU~gA / pariNAmata: kisI bhI taraha kI pratikriyA mere citta meM nahIM hotI / maiM sahaja hI zAnta hU~, sukhI hU~ / maiMne mauna rahakara jAnA hai ki jo vyakti apane Apako pratikriyAoM se bacAkara rakhatA hai, vaha kitanA sukhI hai| usake jIvana meM sadA gulAba ke phUloM kI suvAsa rahatI hai / jo vyakti apane Apa meM hara pratikriyA ke badale meM sakArAtmaka aura taTastha rahatA hai, usakI muskAna meM bhI cA~da-tAroM kA sauMdarya aura phUloM kI sugaMdha rahatI hai| Apa agara cAhate haiM ki hakIkata meM apane mana meM sAmAyika aura gItA ke samatvayoga ko apane jIvana meM Acarita kara leM to sIdhA-sA sUtra hogA -- apane Apako pratikriyAoM se mukta aura nirapekSa rakheM / damana nahIM, sudhAra ho DA~Ta-DapaTakara kisI ko nahIM sudhArA jA sakatA, na pitA apane putra ko isa taraha sudhAra sakatA hai, na sAseM bahuoM ko / agara beTe ke dvArA kA~ca kI gilAsa TUTa jAe to Aga-babUlA hone kI AvazyakatA nahIM hai / Aja krodha kiyA, gAliyA~ nikAlIM, to saMbhava hai, kala ApakA beTA bhI krodha karegA, saMbhava hai ki vaha Apake khilApha koI vidroha kara de| jaba Apake paira se phUloM kA guladastA TUTA thA, taba ApakA beTA zAMta rahA thA, ApakI mAna - mAryAdA kI rakSA kI thI, phira Apa kyoM itane utAvale haiM ? yAda rakheM, kisI spriMga ko jitanA dabAoge, spriMga utanI hI balavatI hogI, vaha utane hI jora se uchalegI / thor3A dhIraja rakho aura beTe ko avasara do ki use apanI galatI kA ahasAsa ho, aparAdha-bodha ho / taba vaha mana-hI-mana kaha uThegA- 'saoNrI, yaha galatI phira nahIM hogI / ' kisI kI cAra gAliyA~ kisI aura ko nahIM sudhAra sakatI, varan svayaM meM jagane vAlA aparAdha-bodha hI vyakti ko sudhAratA hai / taba AiMdA usake pA~va se kA~ca kI gilAsa nahIM TUTegI / hone vAlI galatI ke bodha kA maukA do / hA~, agara lage ki dasoM bAra avasara diyA, phira bhI vahI galatI ho rahI hai to tumheM DA~Ta-DapaTa kA adhikAra hai / pitA putra se pyAra bhI kare magara utanA bhI nahIM ki kala isake 1 pratikriyAoM se paraheja rakheM For Personal & Private Use Only 48 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duSpariNAma use hI bhogane pdd'eN| mujhameM sAmAyika aura samatA kaise AI, kaise maiM krodha aura pratikriyAoM se uparata huA, isake pIche eka preraNA rahI / sAre loga jAnate haiM ki bhagavAna kRSNa ke samakSa zizupAla kI mA~ ne Akara kahA thA--'bhaviSyavANI huI hai ki tuma zizupAla kA vadha karoge / kRSNa, maiM tumase Aja yaha varadAna cAhatI hU~ ki tuma zizupAla kA vadha nahIM kroge|' kRSNa ne kahA--'bahina, maiM aisA to koI vacana nahIM de sakatA hU~ / hA~, isa bAta ke lie jarUra Azvasta kara sakatA hU~ ki maiM usakI ninyAnaveM galatiyoM ko mApha kara duuNgaa|' zizupAla kI mAtA ne kRSNa ko dhanyavAda dete hue kahA--'itanA bhI bahuta hai / ninyAnaveM galatiyA~ to bahuta hotI haiM, maiM apane beTe ko sadA sajaga ra gI ki tuma kabhI bhI kRSNa ke prati koI galatI mata kara baitthnaa|' lekina zizupAla eka para eka galatI karatA calA gayA, pratyeka galatI ko doharAtA calA gyaa| jisa dina ninyAnaveM galatiyA~ pUrI huIM ki sauMvI galatI para sudarzana-cakra cala par3A / maiM isa ghaTanA se pramudita ho uThA / mujhe eka nayA bodha mila gayA ki agara kRSNa kisI kI ninyAnaveM galatiyoM ko mApha kara sakate haiM to hama kisI kI nau galatiyoM ko to mApha kara hI sakate haiM / jisa vyakti ne apane jIvana meM saMkalpa le liyA, vaha bodha pA liyA ki maiM kisI kI nau galatiyoM ko jarUra mApha karU~gA, to vaha na kabhI krodha kI jvAlAoM meM jhulasegA, na kabhI pratikriyAoM meM uljhegaa| vaha apane jIvana meM citta kI zAMti kA svAmI banA rahegA, sadA zAMta aura saumya banA rhegaa| kamI na dekheM aura kI agara Apa cAhate haiM ki Apa pratikriyAoM se bace raheM, to sadA isa bAta kA bodha rakheM ki Apa apanI ora se kabhI kisI kI kamI nikAleM, na hI kisI kI kamI kA use bodha kraayeN| duniyA meM koI viralA hI hogA, jo apanI kamiyoM aura galatiyoM ke bAre meM jAnanA cAhatA ho| agara Apane kisI kI galatiyA~ nikAlanI zurU kI, to badale meM vaha Apako aisI-aisI galatiyA~ nikAlanA zurU karegA ki Apake lie unheM pacAnA kaThina hogaa| dhyAna rakheM ki koI bhI vyakti apane Apa meM pUrNa nahIM hotA, kamiyA~ hara kisI meM hotI haiM / agara kamiyoM kI tarapha dhyAna doge to tuma kisI vyakti kA upayoga nahIM kara paaoge| agara guNoM kI 49 MONSOONIRMAN lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tarapha dhyAna doge to tuma gaye guz2are AdamI meM bhI guNa khoja hI nikAloge, unakA bhI upayoga kara hI loge / hai kudarata hara iMsAna meM kucha khAsa kamiyA~ to kucha khAsa guNa dekara bhejatI / guNa isalie ki usa guNa ke balabUte para AdamI apanA jIvana jI sake aura kamiyA~ isalie ki vyakti apane puruSArtha ke dvArA una kamiyoM ko jIta sake / apanI kamiyoM ko hameM jItanA holA hai aura apanI khAsiyata ko hameM jInA hotA hai / kabhI bhI kisI kI nindA aura AlocanA na kreN| apane mu~ha se kisI bhI taraha kA koI zabda nikale to pahale soceM ki maiM kahU~ yA na kahU~ / kahane ke bAda kevala pachatAve ke alAvA kucha nahIM hotA / vANI kA upayoga isa taraha karo ki tumhArI vANI auroM ko diyA jAne vAlA phUloM kA guladastA bana jAe / janmadina to kabhI-kabhI AtA hai aura tabhI tuma kisI ko phUloM kA guladastA de sakate ho, para apanI madhura aura saumya vANI kA guladastA roz2a hI hara kisI ko de sakate ho / kabhI bhI kisI kI AlocanA mata kro| mAnA ki kisI vyakti ke jIvana meM kamiyA~ hoMgI, kucha khAmiyA~ hoMgI, para agara hamane usakI khAmiyoM ko ginanA - ginAnA zurU kara diyA, to usake jIvana kA kacarA hamAre jIvana meM Ate dera nahIM lagegI / jo vyakti kisI kI niMdA nahIM karatA, use kisI tIrtha kI jarUrata nahIM rahatI / vaha ghara baiThe gaMgA snAna kara letA hai| usake lie kaThautI meM hI gaMgA hai, kyoMki mana nirmala hai, mana caMgA hai / hama svayaM to kisI kI nindA na hI kareM, para agara koI aura vyakti hamArI AlocanA kare, to vicalita na hoM / yaha par3atAla kareM ki jo kahA jA rahA hai, kyA usameM koI saccAI bhI hai / agara saca hai, to svayaM ko sudhAreM / agara galata hai, to cintA kisa bAta kI ! sA~ca ko kaisA A~ca ! bhalA, jaba hama apanI jhUThI tArIpha bhI prema se suna sakate haiM, to apanI saccI AlocanA ko sunane se kyoM katarAnA ! zAMti se AlocanAoM kA bhI sAmanA karanA AnA cAhie / bina mA~ge salAha kaisI ! dhyAna rakheM, kabhI bhI kisI ko bina mA~ge salAha na deN| sIkha usI ko dI jAe, jo sIkha kA sammAna karatA ho / kahA bhI gayA hai ki baMdara ko kabhI sIkha na pratikriyAoM se paraheja rakheM For Personal & Private Use Only 50 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 111 Yo ac WATTS !!\\"}" 4. T sIkha usI ko dI jAe, jo sIkha kA sammAna karatA ho / I For Personal & Private Use Only Bu Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dI jAe, kyoMki usase bayAM kA ghara hI tahasa-nahasa hotA hai / sIkha vAhi ko dIjie, jAko sIkha suhAya / sIkha na dIje bAndarA, ghara bayAM kA jAya // kahate haiM : eka bAra kisI caurAhe para do yuvaka Apasa meM gutthama-guttha ho rahe the| eka ne kahA-aba jyAdA hI bakavAsa kI, to maiM terI battIsI tor3a duuNgaa| dUsare ne kahA-jA, tU kyA merI battIsI tor3egA, agara merA cUsA par3a gayA to tere cauMsaTha dA~ta tor3a duuNgaa| eka AdamI una donoM kI bagala meM khar3A unakI tU-tU maiM-maiM suna rahA thaa| usase na rahA gyaa| usane kahA-janAba, jarA rukiye / Apane kahA ki maiMne ghUsA mArA to tere battIsa dA~ta TUTa jAe~ge, yaha bAta to samajha meM AI, magara yaha bAta samajha meM nahIM AI ki dUsare sajjana ke ghUse se causaTha dA~ta kaise TUTeMge? dA~ta to Akhira battIsa hI hote haiM / usane kahA--mujhe patA thA ki tU jarUra bIca meM bolegA, isalie maiMne tere battIsa dA~ta bhI isake sAtha jor3a liye the| kinhIM do ke bIca tIsare kA praveza sadA hI ghAtaka hotA hai / basa apanA prayAsa yahI ho ki tU terI saMbhAla, chor3a zeSa jaMjAla / tU tere meM masta rahanA siikh| jiMdagI meM cAhe jitanI viparIta paristhiti A jAe, magara hara hAla meM tuma apane Apako sakArAtmaka banAye rakho / jiMdagI meM pratikriyAoM se bacAye rakhane ke lie yaha amRta maMtra hai| ___ maiMne apanI jiMdagI meM kabhI bhI apanI mA~ ke cehare para gussA nahIM dekhaa| hama pA~ca bhAI the, pA~coM kI umra lagabhaga barAbara thii| isalie mA~ ko taMga kiyA karate the, lekina usake cehare para gusse kI halkI lakIra bhI nahIM dekhii| hameM yAda nahIM ki hamArI mA~ ne kabhI hameM DA~TA ho / Aja vaha mA~ sAdhvI-jIvana meM hai, lekina unakA kahA TAlane kA sAhasa Aja usakI kisI bhI saMtAna meM nahIM hai| unake saMskAra hara saMtAna kA mArga prazasta kara rahe haiN| eka bAra maiMne apanI mA~ se pUchA ki mA~, maiMne tumhAre cehare para kabhI zikana nahIM dekhii| isakA kyA kAraNa hai ? patA calA ki agara bar3e loga mA~ ko DA~Ta dete, to ve socA karatIM ki ThIka hai, bar3e haiM / bar3e nahIM kaheMge to kauna kahegA? viparIta paristhitiyA~ AIM, magara phira bhI sakArAtmaka aura jaba koI choTe bacce galatI kara jAte, to ve unheM DA~TatI nahIM thiiN| socatI thIM ki bacce haiM, baccoM se galatI nahIM hogI, to kisase hogI? pratikriyAoM se paraheja rakheM 52 For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirapekSa raheM paristhitiyoM se choToM ke prati dayA aura karuNA; bar3oM ke prati citta meM samatA aura sammAna-yahI hai sadAbahAra zAnti aura saumyatA kA maMtra / vyakti kA sakArAtmaka rUpa yahI hai ki vyakti viparIta paristhitiyoM meM sadA zAMta rahe, saumya rahe, prasanna rahe, vaha hara hAla meM masta banA huA rahe / jo vyakti apane jIvana meM pratikriyAoM se paraheja rakhatA hai, vaha vyakti caubIsoM ghaMTe sAmAyika meM hai, samatva meM hai / taba usake citta meM sadAbahAra zAMti aura AnaMda usake bhItara banA huA rahatA hai| ___ jIvana meM itanA bodha kAphI hai ki maiM prasanna rahU~gA, aisI hI kriyAe~ karU~gA jinakI pratikriyAe~ sadA madhura raheM; agara kisI aura ke dvArA galata vicAra, galata TippaNI, kuvyavahAra ho bhI jAe to yaha mAnakara zAMta rahU~gA ki jarUra atIta meM maiMne aise bIjoM kA vapana kiyA hogA, tabhI to aisI pratidhvaniyA~ lauTakara AtI haiN| bhaviSya merA svarNima aura madhurima hai kyoMki vartamAna meM aise hI bIja botA hU~, aise bIja-vapana aura siMcana ke lie sajaga rahatA hU~ jinase sundara phUla khilate haiM, chA~hadAra patte lagate haiM, rasa bhIne phala nipajate haiM / hA~, yaha jIvana-dRSTi hI vartamAna ko zAnta aura zAlIna banAtI hai aura yahI bhaviSya ke dharAtala para sundara indradhanuSa sAkAra karatI hai| 000 53 MO RAN lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhaya kA bhUta bhagAe~ gAja apanI bAta eka prAcIna ghaTanA se prAraMbha kruuNgaa| samrATa saMjaya 'hariNoM kA zikAra khelane ke lie apane nagara se ravAnA hue| kAMpilyanareza ne sAre jaMgala ko chAna mArA, magara unheM zikAra nasIba na haA / unakA ghor3A sarapaTa daur3atA rahA / acAnaka unhoMne kezara-udyAna meM praveza kiyA ki unakI naz2ara hariNoM ke eka jhuMDa para pdd'ii| ghor3e ke TApoM kI AvAz2a sunakara hariNoM meM bhagadar3a maca gaI / ve bhAga khar3e hue| eka garbhavatI hiraNI tejI se bhAgane meM asamartha thI / vaha pUrI kulAMce nahIM bhara pA rahI thii| samrATa saMjaya ne apanA tIra-kamAna uThA liyaa| tIra usake hAtha se chUTa par3A aura sIdhA garbhavatI hiraNI ke peTa meM jA dhaMsA / vaha darda se karAha uThI, phira bhI daur3atI rahI / hiraNI Age-Age, samrATa kA ghor3A pIche-pIche / acAnaka hiraNI eka per3a kI chA~va meM paha~cI aura vahA~ sAdhanArata saMta gardabhilla ke caraNoM meM jA girii| saMta ke caraNoM meM ghAyala hiraNI ne aMtima sA~seM lIM / saMta kI A~kheM khulIM, to apane sAmane eka mRta hiraNI ko paayaa| tabhI dekhA ki koI zikArI samrATa, isI hiraNI kA pIchA karatA huA isI ora calA AyA hai / samrATa ne bhI apane bhaya kA bhUta bhagAe~ 54 For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAmane eka saMta, eka muni ko pAyA / samrATa ke kadama ruka gaye / vaha cauMkA-oha, mere dvArA to mahAn anartha ho gyaa| maiMne muni kI hiraNI kI hatyA kara DAlI / aba mujhe nizcaya hI muni ke abhizApa kA pAtra bananA pdd'egaa| saMta kA zApa kabhI niSphala nahIM jAtA aura Aja mujhe ye zApa dekara hI rheNge| saMta gardabhilla kI dayAbharI dRSTi hiraNI para par3I / sAre saMsAra se nirlipta aura anAsakta hone ke bAvajUda kisI ko apane pA~voM meM girakara prANoM kI Ahuti dete hue dekhakara saMta kI A~kheM bhara AIM / saMta ke hRdaya se umar3e una A~suoM ne hiraNI ke mastaka kA abhiSeka kiyaa| samrATa saMjaya muni ke pA~voM meM gira par3A--'mujhase jo aparAdha huA hai, usake lie samrATa apanA mukuTa Apake caraNoM meM rakhakara mAphI cAhatA hai / kSamA kareM, munivara, kSamA kreN|' samrATa kI yAcanA sunakara saMta ne jo zabda kahe, ve Aja bhI sAmayika va prAsaMgika haiN| ve zabda vizva-zAMti aura prema kA AdhAra bana sakate haiN| saMta ne kahA--'o pArthiva, agara tU kisI se abhaya cAhatA hai to tU svayaM abhayadAtA bana / isa anitya jIvaloka meM tU kyoM hiMsA meM Asakta huA calA jA rahA hai ? cAra dina kA jInA terA hai aura cAra dina kisI anya kA hii| isa cAra dina ke jIvana meM tU kyoM apane Apako hiMsA, parigraha aura vaimanasya meM jhauMka rahA hai ! agara tU apane lie abhayadAna cAhatA hai to tU bhI ina sAre nirIha prANiyoM kA abhayadAtA bn|' ahiMsA : abhaya kI nIMva hiMsA bhaya ko janma detI hai aura ahiMsA abhaya ko / ahiMsA abhaya kI nIMva hai aura abhaya ahiMsA kI abhivyakti / jo bhayabhIta hai, usakI ahiMsA kAyaratA hai / jo nirbhaya hai, usakI ahiMsA Atma-gaurava hai| yadi koI bhayavaza Izvara ko dhokatA hai, to usakI AsthAe~ kabhI bhI khaMDita ho sakatI haiM / jo bhaya ke kAraNa pApa se DaratA hai, usake puNya meM bhI pApa chipA rahatA hai / Darapoka logoM ko jIne kA haka nahIM hai / unheM loga jIne bhI nahIM de sakate / bhaya kA bhUta bhage, to hI saccAI kA sUryodaya sambhava ho skegaa| __ahiMsA kI vijaya 'hiMsA kI rokathAma' ke nAroM se nahIM hotI / jIvana meM hiMsA kA AmUlacUla miTAva karane se hI ahiMsA kI vijaya saMbhAvita hai / samrATa 55 Som lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azoka kaliMga yuddha meM apanI vijaya ke bAda taMbuoM meM vijaya kA utsava manA rahA thA / rAta kA ghuppa a~dherA thA, lekina azoka ke zAmiyAnoM meM rozanI jagamagA rahI thI / tabhI eka sevaka samrATa azoka ke taMbU meM praviSTa huA aura kahA ki koI bauddha bhikSu Apase isI samaya milanA cAhatA hai / samrATa ne anumati de dI / bhikSu ne kahA- 'samrATa, Aja vijaya kA utsava manAyA jA rahA hai, lekina isa samAroha kA ucita sthAna ye taMbU nahIM haiM / Apa mere sAtha calie, maiM Apako vahA~ le calatA hU~ jahA~ vijaya kA asalI utsava manAyA jAnA cAhie / ' samrATa azoka bhikSu ke sAtha cala diye / bhikSu samrATa ko kaliMga kI raNabhUmi meM le AyA / yuddha ke prAMgaNa meM samrATa ko khar3A karake bhikSu ne kahA - 'samrATa, tuma kisakA vijaya utsava manA rahe ho ? kyA ina abalAoM ke siMdUra ujar3a jAne kA, kyA ina bahinoM kA apane bhAiyoM se sadA-sadA bichur3a jAne kA; kyA ina mAtAoM kI goda sUnI ho jAne kA ? tumane nirdoSa logoM kA katla karake ucita nahIM kiyA hai / ' bhikSu kI bAta samrATa sira jhukAe sunatA rahA / bhikSu ne kahA - 'samrATa, yaha sArI mAnavatA tumheM apane zIza para biThAye rakhanA cAhatI hai / yaha tabhI saMbhava hai jaba tuma hiMsA na karo, ahiMsA kI pratimUrti bano / ' taba eka aise samrATa kA janma huA, jisase ahiMsA gauravAnvita huI / taba dharatI para vaha azoka prakaTa huA jisane zAMti aura ahiMsA ke lie apanI sArI zakti, sArI saMpadA kA upayoga kiyA / samrATa azoka abhaya aura ahiMsA kA samrATa kahalAyA / eka ora hai saMta gardabhilla, to dUsarI ora hai bhikSu bodhisatva; eka tarapha hai samrATa saMjaya to dUsarI tarapha hai samrATa azoka / samrATa saMjaya ne jahA~ sadA-sadA ke lie zikAra ko varjita karAyA aura samasta nirIha prANiyoM ke lie abhayadAna kI ghoSaNA karavAI, vahIM samrATa azoka ne sampUrNa sAmrAjya meM ayuddha kI ghoSaNA karavAI / eka ora ahiMsA hai aura dUsarI ora abhaya / ahiMsA aura abhaya- - donoM eka dUsare ke pUraka haiM, eka dUsare ke paryAya haiM / ahiMsA aura abhaya vIroM kA AbhUSaNa ahiMsA aura abhaya bhagaur3oM yA palayAnavAdiyoM kA kAma nahIM hai / yaha to vIroM kA AbhUSaNa hai / vaha AdamI apane jIvana meM dharma ko nahIM jI pAtA, jisake bhaya kA bhUta bhagAe~ For Personal & Private Use Only 56 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lie 'ahiMsA paramo dharma:' nahIM hai / vaha AdamI sAdhanA ko nahIM jI pAtA jisake jIvana meM abhaya-dazA unnata nahIM huI hai / sAdhanA ke dvAra para to yakSa, kinnara, deva, dAnava aura na jAne kyA-kyA, kina-kina ke ghora pariSaha, ghora upadrava Ate haiM / bhagavAna mahAvIra para kevala eka rAta meM bIsa-bIsa ghora upasarga, ghora pariSaha hue the / hama z2arA apanI sAdhanA ko, apanI jIvana-zailI ko, apanI ahiMsA ko kucha ImAnadArI ke sAtha parakheM / hameM patA calegA ki kyA hama kisI deva-dAnava ke diye jAne vAle pariSaha meM kAmayAba ho sakate haiM? eka cUhe se, eka chipakalI se bhaya pAne vAlA AdamI kyA kisI yakSa, kinnara, deva, dAnava, bhUta-preta ke upadrava ko sahana kara pAegA? vyakti jaba laoNyansa klaba kA sadasya banatA hai, to laoNyana kahalAtA hai / sadasya banakara use svayaM meM chipe hue siMhatva ko, puruSatva ko sArthaka karanA hotA hai; magara vaha dIvAra para calatI huI eka chipakalI se ghabarA jAtA hai / vaha AdamI 'zera kI saMtAna' kahalAne kA adhikArI nahIM hai, jo eka choTe-se kIr3e se ghabarA jAe / sAdhanA kA sopAna : abhaya I bahuta varSoM pahale hameM hampI kI kaMdarAoM meM rahane kA saubhAgya milA / vahA~ eka bahuta bar3e sAdhaka hue yogirAja sahajAnaMdaghana / ve apane pUrva nAma se bhadramuni kahalAte the / aba to hampI meM dezI-videzI paryaTaka dina-rAta par3e hI rahate haiM, lekina maiM to bAta kara rahA hU~ paccIsa-tIsa sAla pahale kI / usa samaya ve sAdhaka akele hI vahA~ kI kaMdarAoM meM rahate the / koI bhUlA-bhaTakA darzanArthI hI unake pAsa pahu~catA thA / jaba dasa sAla pahale hama hampI meM the, to maiMne apanI A~khoM se vahA~ para zera, bAgha, sA~pa-bicchU dekhe the / z2arA kalpanA kIjie Aja se paccIsa-tIsa sAla pahale usa sAdhaka ne kaMdarAoM meM kaise sAdhanA kI hogI ? aisI nirbhaya dazA ke, nirbhaya citta ke svAmI ko zAyada hI maiMne dekhA ho / maiM yogI sahajAnaMdaghana kI nirbhaya cetanA se sahaja hI prerita - prabhAvita huA / maiM yogirAja zAMtivijaya mahArAja kI bhI nirbhaya - dazA kI anumodanA karU~gA / mujhe unakI guphAoM meM bhI jAne aura rahane kA avasara milA / vyakti koI bhI kyoM na ho, aise abhaya cetanAzIla puruSa hI saphalatAoM kI mInAroM ko chU sakate I lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 57 For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiM / tenasiMha aura hilerI jaise loga, jinhoMne evaresTa kI car3hAI kI, mArga meM sapheda bhAlU mile, para jinake citta se bhaya bhAga gayA, abhaya caga gayA, bhalA, sA~pa, bicchu, bhAlU unake bhaya kA nimitta kaise baneMge ! ___ vyakti jAnavaroM se bhayabhIta rahatA hai, para maiMne nahIM sunA ki Aja taka kisI zAMta baiThe hue iMsAna ko kisI bhI sA~pa ne kATA ho / koI bhI sA~pa iMsAna ko tabhI kATatA hai, jaba iMsAna kA pA~va sarpa para par3a jAye aura sarpa bhayabhIta ho jAye / maiMne kaI-kaI bAra apane pAsa se sarpa ko gujarate hue dekhA hai| jaise hI pAyA ki koI sA~pa gujara rahA hai; jahA~ the, vahIM khar3e ho ge| sarpa AyA aura pAsa se gujara gayA, Age bar3ha gayA / jyoM hI Apa sarpa se bhayabhIta hoMge, sarpa cauMka uThegA aura DaMka mAregA; kutte se bhayabhIta hoMge to vaha pIche daur3egA, kATa khaaegaa| bhUta : bhaya kA pichalaggU eka bAra kI bAta hai| kahate haiM ki svAmI vivekAnaMda bahuta DarA karate the, jaldI bhayabhIta ho jAte the| eka bAra ve kisI jaMgala se gujara rahe the / calate-calate ve kAfI thaka cuke the, isalie ve eka per3a ke nIce pahu~ce vizrAma karane ke lie, magara jaise hI vahA~ leTane lage ki tabhI dekhA ki usa per3a ke Upara ATha-dasa baMdara baiThe haiN| jaise hI baiThe ki Upara se eka baMdara nIce AtA dikhAI diyaa| ve ghabarAe aura vahA~ se daur3a pdd'e| svAmI vivekAnaMda ke dila kI dhar3akana bar3ha gii| jaise hI ve daur3e ki sAre baMdara nIce utara Aye aura unake pIche ho liye| vivekAnaMda Age-Age, baMdara pIche-pIche / daur3ate-daur3ate ve thakakara cUra ho gye| aba unase daur3a pAnA kaThina thaa| ve vahIM khar3e ho gye| unake khar3e hote hI baMdara jahA~ the, vahIM ruka gaye / cauMke, sUtra hAtha lagA--mere rukane se baMdara bhI ruka gaye / agara maiM eka kadama inakI tarapha bar3hAU~ to kyA ye bhI eka kadama pIche cale jAe~ge? unhoMne sAhasa karake eka kadama baMdaroM kI tarapha bar3hAyA, baMdara pIche haTa gaye / basa, jIvana meM abhaya dazA ko lAne kA sUtra mila gayA ki tuma bhaya se bhAgo mata / bhaya apane Apa hI bhAga jaayegaa| tuma abhaya ho jaao| kahate haiM ki taba vivekAnaMda bar3e ArAma se calakara usa vRkSa ke pAsa lauTe / baMdara dhIre-dhIre vRkSa para car3ha ge| vivekAnaMda ArAma se usa vRkSa ke nIce soye, caina kI nIMda lii| bhaya kA bhUta bhagAe~ 58 For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I bhaya ke bhUta utane hI savAra hoMge, jitane ki Apa una bhUtoM se ghabarAe~ge / jitane hama nirbhaya hote cale jAe~ge, bhaya ke bhUta hamase utane hI bhAgate cale jAe~ge / koI kahatA hai ki amuka makAna meM mata jAnA, usameM bhUta rahate haiM / koI kahatA hai ki rAta ko soye-soye hI mujhe bhUta dikhAI detA hai / koI kahatA hai ki maiMne dekhA apane mauhalle meM dUra eka sapheda - sA bhUta hila rahA thA / unase pUchA jAye ki bhUtu hila rahA thA yA kisI AdamI kI dhotI hila rahI thI ? dUra se bhUta dikhAI dete haiM, lekina jaise hI usake pAsa jAo; yathArtha sAmane A jAtA hai, kathita bhUta bhAga jAtA hai / bhaya : mana kA saMvega bhara 1 AdamI sadaiva bhaya se grasta rahatA hai / Akhira ve mUlasrota, mUla kAraNa kyA haiM, jinake calate AdamI bhaya kI jakar3a meM AtA hai ? phrAyaDa ko par3ho yA dUsare manovaijJAnikoM ko, ve kahate haiM ki manuSya jaba se janma letA hai, bhaya kI dazA usake citta meM sadA-sadA rahatI hai / manuSya apane sAtha mUlata: tIna saMvegoM ko lekara janma letA hai-- pahalA hai -- prema, dUsarA hai -- bhaya aura tIsarA hai - krodha | manuSya ke saMpUrNa jIvana meM ye tIna saMvega kAma karate haiM / - Apane pAyA hogA ki jaise hI baccA rotA hai, mA~ use chAtI se lagAtI hai / prema kA saMvega uThA, usakI pUrti huI, baccA zAMta ho gayA / baccA soyA huA thA ki tabhI Apake hAtha se gilAsa chUTa gaI, z2ora kI AvAz2a huI, baccA cauMka uThA, ro par3A / yaha manuSya ke bhaya kA saMvega huA / Apane bacce ke hAtha se usakA khilaunA chIna liyA, aba dekho baccA kisa taraha se hAtha-pA~va paTakatA hai; kisa taraha se chAtI pITatA hai / yaha huA usake krodha kA saMvega / manuSya janma ke sAtha hI prema, bhaya aura krodha ko lekara AtA hai / hamAre apane hI citta meM prema hai, bhaya hai aura isI meM krodha hai / bhaya se zakti kA kSaya bhaya manuSya kA sabase bar3A ghAtaka zatru hai / vizvAsa aura vikAsa donoM hI isase kuMThita ho jAte haiM / bhaya mAnasika kamejArI hai / mana durbala ho jAe, to zarIra bhI durbala ho jAtA hai / nirbhaya mana svastha zarIra kA AdhAra banatA hai / roga kaTate haiM manobala aura AtmavizvAsa ke bUte para / isalie bhaya se mukta honA svastha lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 59 For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana kA saralatama maMtra hai / jo kisI bhI paristhiti meM nahIM ghabarAte, ve bhUta baMgale se bhI nahIM ghabarAte / jo bhayabhIta haiM, ve apane Asa-pAsa havA se hila jAne vAle pattoM se bhI ghabarA jAte haiN| itanA hI nahIM, tuma jaise hI ghabarAte ho, tumhArI zakti kA kSaya honA zurU ho jAtA hai / tumhArA pAcana-tantra, hRdaya-tantra bhI asaMtulita ho uThate haiM / isIlie to kahate haiM mana ke hAre hAra hai aura mana ke jIte jIta / aba taka jo bhI hAre haiM, kamajora mana ke kAraNa hAre haiM aura jo bhI jIte haiM, ve apane manobala ke kAraNa jIte haiN| kamajora zarIra aura balavAna mana to cala jAegA, para balavAna zarIra aura kamajora mana kabhI bhI kAragara nahIM ho paaeNge| nirbhayatA kI bIna bajAe~ agara DaranA hai to apayaza se Daro, pApa se Daro, aura kisI se Darane kI jarUrata nahIM hai / jaba taka bhaya nikaTa na AyA ho, taba taka hI usase DaranA cAhie, para A jAne ke bAda to ni:zaMka hokara usa para prahAra kara denA cAhie / tuma na mitra se ghabarAo, na parivAra se, na zatru se ghabarAo, na bhUta se / ghabarAnA tumhAre svabhAva meM hI na ho / jahA~ ghabarAe, samajho lakSya kI nAva vahIM DUba gii| tyAgeM, hRdaya kI napuMsakatA bhaya se mukti pAne ke lie pahale ve kAraNa talAzane hoMge, jinase manuSya bhayagrasta hotA hai / jahA~ taka maiM manuSya ke mana ko par3ha pAyA hU~, usake mutAbika manuSya kI pahalI jo sthiti banatI hai ki jisake kAraNa AdamI bhayagrasta hotA hai, vaha hai manuSya kI pauruSahInatA, sattvahInatA, manuSya ke mana meM palane vAlI npuNsktaa| svayaM meM agara kAyaratA yA napuMsakatA A jAtI hai to AdamI bhayagrasta hotA hai / zaktihIna hone ke vicAra mAtra se vyakti bhayagrasta ho jAtA hai| jaba mahAbhArata kA saMgrAma chir3ane ko thA, to arjuna jaisA sAmarthyavAna vyakti bhI apane zastroM ko nIce girA baitthaa| kRSNa ne kyA kiyA? kevala arjuna ke citta meM A cukI kAyaratA, napuMsakatA ko dUra kiyA aura gItA ke rUpa meM eka mahAn saMdeza diyaa| ____ mujha para gItA kA prabhAva rahA hai / mere hRdaya meM abhaya kA dIpa jalAne meM usane madada kI hai| aisA huaa| bahuta varSa pahale kI bAta hai| hama kacce rAste se mAUMTa AbU para car3ha rahe the, yAtrA cala rahI thii| na jAne kyoM mujhe yaha ahasAsa ho rahA thA ki kucha aniSTa hone vAlA hai / maiM nirantara saceta, sajaga rahA / maiMne sabhI ko bhaya kA bhUta bhagAe~ 60 For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ roka liyA aura nivedana kiyA ki vApasa saba loga nIce utara jAe~, kyoMki mujhe kucha anahonI-sI sthiti laga rahI hai / kAphI car3hAI car3ha cuke the, para mere nivedana para sabhI jana nIce utara aae| __tIna dina bAda vApasa car3hanA zurU kiyA / koI cha: se sAta kilomITara kI yAtrA pUrI kI hogI ki acAnaka teja sanasanAhaTa ke sAtha havA AI aura usa teja havA ke sAtha eka bhayaMkara mUTha Akara mujha para girI / maiM vahI dhar3Ama se gira pdd'aa| mu~ha se khUna kI ulTI hone lgii| maiMne apanI parA zakti kA smaraNa kiyaa| na jAne kahA~ se jalatI huI Aga mere hAthoM meM AI aura maiMne usa Aga se mUTha kI kATa kii| sArA rAstA jaise-taise kara pAra ho gyaa| lekina phira to merI hAlata yaha ho gaI ki mujhe lagatA ki dina ho yA rAta, kabhI bhI-kisI bhI kSaNa kucha bhI ho sakatA hai| merI sArI yoga-zaktiyA~ lagAne ke bAvajUda mujhe lagA ki mere sAtha kucha aisA ho rahA hai, jise maiM jIta nahIM pA rahA hU~ / mere citta meM bhaya kI graMthi bana cukI thii| bAda meM to sthiti yaha ho gaI ki agara maiM jaMgala se bhI gujaratA aura teja havA bhI cala par3atI, to mujhe lagatA kucha-na-kucha gar3abar3I hai| mere lie aba bar3A muzkila ho gyaa| isI taraha pA~ca-cha: mahIne bIte ki tabhI saMyoga se majhe eka aisI pustaka milI ki mere mana kA kAyAkalpa ho gyaa| yaha kitAba thiishriimdbhgvdgiitaa| maiMne use kholA, dRSTi dUsare adhyAya ke eka zloka para jA TikI / usa zloka ne mere citta kI abhaya-dazA ko jAgrata kara diyA; merI antarAtmA meM puruSatva ko jagA diyaa| mere mana meM ghara kara cukI napuMsakatA dUra ho gii| maiMne svayaM yaha saMkalpa liyA, khar3A huA aura kahA ki dekhatA hU~ aba kauna-sI tAkata hai jo mujhase bar3hakara nikala sake / gItA kA vaha zloka mere jIvana ke puruSArtha ko jagAne kA parama AdhAra banA / vaha sUtra thA klaivyaM mA sma gama: pArtha, naitattvayyupapadyate / kSudraM hRdayadaurbalyaM, tyaktvotiSThA paraMtapaH // kRSNa ne kahA--'o mere pArtha, apane hRdaya kI tuccha durbalatA kA tyAga kara / kyoM tU apane Apako napuMsaka banA rahA hai ? khar3A ho aura dekha, tujhe yuddha ke lie pukArA jA rahA hai / tU apane karttavya ke lie sannaddha ho jA / jAgrata ho aura abhaya-dazA ko prApta kara / maiM tumhAre sAtha huuN|' 61 MORN lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ HTRA philam MAILOMAN HINDI CERT Sailinu AIMUMM PHERITA C.BIKAL11115114.1 ALLADIMAIDAN bhaya ko dUra karane ke lie hama apane soe pauruSa ko jgaaeN| For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pauruSa jagAe~, bhaya bhagAe~ gItA ke isa zloka kA mujha para bar3A upakAra rahA / isI se uRNa hone ke lie hI maiMne do varSa pUrva zrImadbhagavadgItA para vizeSa pravacana bhI diye / agara vyakti puruSatvahIna ho jAe, pauruSa zithila par3a jAe to usake citta meM bhaya kI graMthi bana jAtI hai / eka bAra bhaya kI graMthi nirmita ho jAye to AdamI choTA-sA nimitta pAkara bhI ghabarA jAtA hai / taba AdamI nirantara bhaya kA hI ciMtana karatA hai| vaha ihaloka aura paraloka ke bhaya se grasta rahatA hai; vaha mRtyu aura vedanA ke bhaya se grasta rahatA hai / isane mujhe aisA kaha diyA - yaha mujhe aisA kaha degA - AdamI inhIM kalpanAoM meM vicaraNa kara bhayagrasta hotA rahatA hai / I bhaya, Dara, khaupha ko dUra karane ke lie hama apane soe pauruSa ko jagAe~ / jIvana meM mahAbhArata kA vAtAvaraNa bananA svAbhAvika hai, manuSya ke rUpa meM kisI bhI arjuna kA vicalita honA bhI naisargika hai / hAra usI samaya hamAre hAtha meM calI AtI hai, jaise hI hama kisI bhI zaMkA- AzaMkA se ghira jAte haiN| vahIM jaise hI sAmanA karane kA sAhasa lauTa AtA hai, jIta bina mA~ge hI jholI meM calI AtI hai / bhaya mAtra mana kI durbalatA hai / hama jIvana meM sAhasa, zaurya, UrjA, utsAha kA saMcAra kareM, sacamuca, agale hI pala Apa eka bahAdura aura zaktivAna bana cuke haiM / nirapekSa raheM niMdA ke bhaya se AdamI ko eka aura jo sabase bar3A bhaya satAtA hai, vaha hai-- niMdA kA bhaya, loka-lAja kA bhaya / vaha DaratA hai ki samAja meM usakI niMdA na ho jAe; agara maiMne aisA kara liyA to loga kyA kaheMge, isIlie to AdamI pApa hamezA chipakara karatA hai aura puNya hamezA khulakara karatA hai / vaha socatA hai ki khuleAma puNya karane se usakI stuti hogI, abhinandana hogA / pApa chipakara karatA hai ki kahIM koI dekha na le / jabaki maiM yaha kahanA cAhU~gA ki AdamI eka daphA pApa bhale hI sareAma kara le, para puNya sadaiva chipakara kare / kiye hue pApa ko sareAma svIkAra kara liyA, to pApa kA prAyazcita ho gayA / chipakara karane se pApa dugunA ho jaaegaa| z2ahara cAhe chipakara piyo yA sabake sAmane, vaha apanA asara to dikhAegA hI / acchA hogA ki AdamI puNya chipa kara kare, tAki puNya kA stutigAna na ho, vaha hamArA kIrtimAna na bane varan puNya bhI hamAre jIvana ke uddhAra kA AdhAra lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 63 For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bana jAe / isI taraha dAna denA ho to isa hAtha se do aura usa hAtha ko patA bhI na cale / kisI kI sevA karo to isa hAtha se karo, usa hAtha ko patA na cle| abhI do dina pahale kI bAta hai| nirAzrita baccoM ke lie vidyAlaya calAne vAle eka sajjana Ae aura kahA ki pandraha agasta kA dina A rahA hai / hama cAhate haiM ki usa dina yahA~ vAloM kI ora se sabhI baccoM ke lie 'yUnIphaoNrma' kI vyavasthA ho, isalie caMdA-ciTThA likhavA diyA jAe / maiMne kahA-isake lie caMde-ciTTe kI kyA z2arUrata? Apa jAiye, vyavasthA ho jAyegI aura vyavasthA karavA dI gii| aisA puNya karo ki kisI ko patA bhI na cale, to usameM to maz2A hai / sahajatA se leM hara TippaNI AdamI bhayabhIta hai niMdA ke bhaya se, AlocanA-TippaNI ke bhaya se| loka-lAja vyakti ko hara galata kArya karane se rokatA hai| eka bahuta pyArI-sI ghaTanA kahanA cAhU~gA, eka aisI ghaTanA jise sAre saMsAra ko sunAyA jAnA caahie| vaha ghaTanA hai saMta hAkuina ke jIvana kI / kahate haiM ki saMta hAkuina apanI choTI-sI jhoMpar3I banAkara kisI gA~va meM rahA karate the| unake par3ausa meM aura bhI makAna the| eka bAra eka ku~ArI yuvatI garbhavatI ho gii| usa yuvatI ke mAtA-pitA ne use bahuta latAr3A, mArA-pITA aura pUchA ki terI kokha meM kisakA pApa hai ? yuvatI se aura koI nAma lete na sUjhA / usane jhaTa se saMta hAkuina kA nAma le liyaa| yuvatI ke mAtA-pitA aura parijana saMta hAkuina ke pAsa pahu~ce aura jAkara apanI beTI kI sArI bAta khii| taba saMta hAkuina ne jo zabda kahe, ve dhyAna dene yogya haiM / saMta hAkuina ne kahA--'oha, to aisI bAta hai, iTsa deTa so !' jaba nau mAha pUre hue to prasava huaa| vaha saMtAna niyama ke anusAra saMta hAkuina ko lAkara sauMpa dI gaI 'tumhArI saMtAna hai, tumhI sNbhaalo|' saMta ne bar3e prema-bhAva ke sAtha use svIkAra kara liyaa| bacce ke lAlana-pAlana ke lie dUdha Adi kI jo vyavasthA honI cAhie thI, vaha vyavasthA saMta juTA lete / bacce kA pAlana-poSaNa hone lgaa| baccA cAra-pA~ca varSa kA ho gayA / eka dina yuvatI kI tabiyata bigar3ane lagI, vaha maraNAsanna sthiti meM paha~ca gii| usane apane ghara ke sAre sadasyoM ko bulAyA aura kahA--'maiM nirantara isalie rugNa hotI jA rahI hU~ ki maiMne eka pavitra AtmA para jhUThA Aropa lagAyA hai / ' ghara vAle usakI bAta sunakara Azcaryacakita bhaya kA bhUta bhagAe~ 64 For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 the-- 'kyA kahatI ho tuma ?' yuvatI ne kahA- 'hAkuina ke pAsa jo baccA hai, vaha hAkuina kA nahIM hai / maiMne apane premI ko niMdA aura apayaza se bacAne ke lie saMta hAina kA nAma le liyA thA, lekina vaha saMta itanA mahAn hai ki usane apane para lagAye gae isa Aropa kA, isa jhUThe lAMchana ko bhI saha liyA, svIkAra kara liyA / maiM mRtyu se pahale isakA prAyazcita karanA cAhatI hU~ / ' yuvatI ke parijana phira saMta hAkuina ke pAsa pahu~ce, sArI bAta batAI - yathArtha sunAyA / saMta muskurAye aura kahA - 'oha, to aisI bAta hai, iTsa deTa so ! tuma aba kyA cAhate ho ? ' ve bole-'hama cAhate haiM ki bAlaka ko vApasa le jAe~ / ' saMta ne kahA-' -'oha, to aisI bAta hai / ThIka hai, le jAo / ' yaha jIvana kI sAdhanA kI parama sthiti hai / jahA~ agara ilajAma bhI lagA, taba bhI AnaMda, ilajAma vApasa le liyA gayA to bhI AnaMda -- oha, to aisI bAta hai / jahA~ donoM sthitiyoM meM samAna AnaMda kA bhAva banA rahA hai, vahIM to AdamI abhaya-dazA meM jItA hai / jo AdamI yaha socatA hai ki loga kyA kaheMge, samAja kyA kahegA, vaha AdamI apane jIvana meM samatA aura sAmAyika ko nahIM jI sktaa| eka bahuta bar3e saMta hue - svAmI AnaMda, jinhoMne hindustAna meM sabase pahale 'nArI niketana' kholA, jahA~ upekSita, lAMchita, vidhavA aura nirAzrita mahilAoM ko Azraya diyA jAtA thA / eka bAra eka nArI unake pAsa AI aura kahA - 'eka yuvaka ke sAtha mere prema-saMbaMdha the / vaha yuvaka mujhe chor3akara bhAga gayA hai / usakI saMtAna mere peTa meM 1 hai / mere pIche aura cha: bahineM haiN| agara usa yuvaka ne mujhe svIkAra nahIM kiyA to merI una bahinoM kI sagAI aura zAdI nahIM ho paaegii| merA to jo hogA, so hogA, para merI badanAmI merI bahinoM kI z2iMdagI tabAha kara degI / ' yuvatI kI bAta sunakara svAmI AnaMda ne pUchA - 'tuma aba kyA cAhatI ho ?' yuvatI kA uttara thA - ' -'maiM cAhatI hU~ ki koI bhI yuvaka mujhase vivAha kara le / ' svAmI AnaMda ne apane kaI ziSyoM ko samajhAyA, magara koI bhI taiyAra na huA / Akhira pUre samAja meM bAta phaila gaI / bAta kacaharI aura pulisa taka pahu~cI / tArIkha A gaI aura svAmI AnaMda usa yuvatI ko AzvAsana de cuke the ki tumhArI lAja kisI taraha maiM bacAU~gA, tuma korTa meM pahu~ca jAnA / agale dina korTa meM donoM Amane-sAmane the| yuvatI ne kAryavAhI se pahale pUchA, 'mahodaya, kyA koI taiyAra lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ 65 For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ huA?' svAmI AnaMda ke cehare para udAsI chA gaI / unhoMne kahA--'maiM kSamA cAhatA hU~ / koI bhI taiyAra na huaa|' svAmI AnaMda kI bAta sunakara yuvatI ciMtita ho gii| svAmI AnaMda ne kahA--'tuma mujhase aba kyA cAhatI ho?' vaha bolI-'maiM itanA hI cAhatI hU~ ki koI bhale hI z2iMdagIbhara mere sAtha na rahe, magara korTa meM itanA bhara kaha de ki meM isakA pati huuN| isase samAja meM merI apakIrti hone se baca jaaegii|' svAmI AnaMda ne kucha socA aura kahA--'jA tU korTa ke bhItara, terI yaha vyavasthA ho jaayegii|' taba usa bharI majalisa meM svAmI AnaMda ne ghoSaNA kI ki maiM isakA pati hU~ / ' yaha bAta sarvatra pahu~cA dI jaae| sArI sabhA sanna raha gii| yuvatI kI A~khoM se A~sU jharane lage, usakI lAja baca gaI thii| kyA svAmI AnaMda itane mahAn the ! itanA bar3A lAMchana apane para le liyA ! yuvatI korTa se bAhara AI, to svAmI AnaMda usake pA~voM meM girakara praNAma karake kahane lage--'mA~, aba tU hamezA prasanna rahanA / mujhe khuzI hai ki loga bhale hI aba mujhe niMdita kareM, apamAnita kareM, lekina maiMne eka abalA kI AbarU ko bacA liyaa|' basa, svAmI AnaMda ko itane se hI saMtuSTi aura tRpti hai| bAkI to saMta kI kyA niMdA, kyA yaza-apayaza ! zakti jagAe~ AtmavizvAsa kI ___AdamI na to niMdA ke bhaya se ghabarAe, na hI apayaza ke bhaya se; na hI ihaloka ke bhaya se aura na hI paraloka ke bhaya se / jo calegA, vahI giregA / jo calane se hI katarAegA, mAtra ar3iyala TaTTU banA rhegaa| tuma sAhasa baToro aura karttavya-patha kI ora ni:zaMka hokara bar3ha clo| bhaya se AdamI mukta rahe, isake lie pahalA sUtra hogA--AdamI sadA Atma-vizvAsa se bharA huA rahe / AdamI yaha ThAna le ki duniyA meM sarvazreSTha prANI maiM svayaM hU~, merA mastiSka, merA hRdaya, merA zarIra apane Apa meM paramAtmA kI sabase bar3I saugAta hai| AdamI ko sadA AtmavizvAsa se bharA huA rahanA caahie| bhalA, hama kisa bAta se bhayabhIta haiM ? honI ko TAlA nahIM jA sakatA aura anahonI se tU kyoM ghabarAtA hai ? nepoliyana bonApArTa jaba parvatoM ko lA~gha rahA thA to eka bur3hiyA ne kahA thA-'nepoliyana, tuma vApasa cale jAo, kyoMki isa parvata bhaya kA bhUta bhagAe~ 66 For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ko koI nahIM lA~gha pAyA hai| parvata ke bAda phira uphanatI nadI hai| use bhI na lA~ghA jA skegaa| yaha saMbhava hI nahIM hai|' taba nepoliyana ne kahA thA-'mA~, nepoliyana ke lie asaMbhava' jaisA koI bhI zabda nahIM hai / aisA kauna-sA kaThina kAma hai, jise iMsAna karanA cAhe aura pUrA na kara sake / ' bur3hiyA ne kahA--'jisa AdamI ke pAsa itanA parama AtmavizvAsa hai ki duniyA meM 'asaMbhava' jaisA koI zabda nahIM, jA tU jItegA, yaha alpAsa to kyA, koI bhI aisA parvata nahIM hai jisako AtmavizvAsa se na haTAyA jA ske|' hAtimatAI jaise logoM ke sAmane se to pahAr3a khuda hI haTa jAyA karate the| vaha itanA adhika mAnasika zakti aura AtmavizvAsa kA svAmI bana gayA thaa| sambhava hai bhautika zakti bhale hI sImita ho, para jisake pAsa mana kI zakti hai, saMkalpa-zakti hai, manobala hai, prakRti usake prabhAva ko sau gunA bar3hA detI hai| AtmavizvAsa jAgrata ho, AdamI satyaniSTha bane, apane ImAna para aDiga rahe / jo jhaThA hotA hai, vaha DaratA hai / jo AdamI satyaniSTha rahe, vaha kisI se kyoM bhaya khAyegA ! jIvana meM sadA sajagatA rahe, ImAna rahe, nirbhayatA rahe, ina sabake lie AdhAra-sUtra hai--AdamI svayaM ko sadA AtmavizvAsa se bharA huA pAye / prakRti kI vyavasthAoM ko svIkAra karo; jo honI hai usako bhI svIkAra kro| jIvana to kisI bAjIgara kA saudA hai / yahA~ riska to uThAnI hI par3atI hai / jo yaha jAnakara ki madhumakkhiyoM ke DaMka haiM, zahada ke chatte ke pAsa nahIM jAtA, vaha zahada pAne ke yogya nahIM hotaa| tuma bhayabhIta mata hoo| apanA manobala jAgrata karo / sRSTi ko tumhArI jarUrata hai| tuma sRSTi kI AvazyakatA ho / agara Avazyaka na hote, to sRSTi tumheM sAkAra hI na karatI / tuma dharatI ke lie upayogI ho| apanI upayogitA siddha kro| bA~dhe, bikhare suroM ko jahA~ abhaya-dazA hai, vahIM ahiMsA kI dazA hai / jahA~ abhaya aura ahiMsA donoM haiM, vahA~ sAdhanA aura saphalatA svayaM hI apanA pariNAma dene ke lie tatpara rahatI haiM / do hI AdhAra haiM-abhaya aura ahiMsA / donoM eka-dUsare ke pUraka aura paryAya banakara hI duniyA meM phira se kisI saMjaya, kisI azoka ko janma dete haiN| hama apane jIvana ko abhaya aura Atma-vizvAsa se ApUrita kreN| 67 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ OM For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vyartha koI bhAga jIvana kA nahIM hai, vyartha koI rAga jIvana kA nahIM hai / bA~dha do sabako surIlI tAna meM tuma, bA~dha do bikhare suroM ko gAna meM tuma // jIvana ko hama surIlI tAna se bhareM | apane bikhare svaroM ko gItoM meM bA~dhe / jIvana saMgIta aura sauMdarya se bharA jA sakatA hai basa, AtmavizvAsa cAhie, abhaya-dazA caahie| dhyAna rakho, mauta jIvana meM eka bAra hI AtI hai, do bAra nahIM aura vaha bhI usI dina, jisa dina AnI hai / phira bhaya kisa bAta kA, ciMtA kisa bAta kI ! sadA masta raho, nirbhaya aura AtmavizvAsa ke svAmI bano bhaya kA bhUta bhagAe~ For Personal & Private Use Only 000 68 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svastha soca ke svAmI baneM svAsthya bezakImatI daulata hai / svastha jIvana kA svAmI hone ke lie jitanA 'zarIra kA svastha honA jarUrI hai, utanA hI jarUrI mano-mastiSka kA svAsthya hai / svastha zarIra hI svastha mana kA AdhAra banatA hai aura svastha mana hI svastha zarIra kA nimitta / zArIrika svAsthya kI upalabdhi ke lie duniyA bhara meM kaI-kaI cikitsaka haiM, kaI-kaI cikitsAlaya haiM / sAttvika aura saMtulita AhAra, vyAyAma, svaccha jalavAyu, zarIra ke svAsthya ko upalabdha karane ke ye sahaja sopAna haiN| saMpUrNa svAsthya kI dRSTi se zarIra ke sAtha mana aura mastiSka kA svAsthya bhI utanA hI jarUrI hai| __ agara hama zarIra kI dRSTi se dekheM to iMsAna zarIra se bahuta hI nirbala aura asahAya najara AtA hai / vaha na to kisI cir3iyA kI taraha AsamAna meM ur3a sakatA hai, na hI kisI magaramaccha-machalI kI taraha pAnI meM taira sakatA hai aura na hI kisI titalI-bhaure kI taraha phUloM para ma~DarA sakatA hai| manuSya ke pAsa na to bAz2a-sI dRSTi, bAgha-sI tAkata, cIte kI phUrti hai / iMsAna kI haisiyata itanI-sI hotI hai ki eka choTA-sA macchara, eka choTA-sA bicchU bhI DaMka mAra de to vaha tilamilA uThatA hai, usakI kAyA usI samaya dharAzAyI ho jAtI hai| iMsAna apane zarIra kI dRSTi se bahuta jyAdA samartha-sampanna aura sakSama nahIM SNASONSOONS lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA, magara kudarata ne manuSya ko eka bahuta bar3I akUta saMpadA dI hai, jisake Age pRthvI bhara kI sArI saMpadAe~ tuccha aura nagaNya haiM, vaha hai--socane kI kSamatA / agara manuSya ke jIvana se socane kI kSamatA ko alaga kara diyA jAe to zAyada manuSya pazutulya hI hogA aura kisI jAnavara ko socane kI kSamatA pradAna kara dI jAe to usakI sthiti manuSya ke samakakSa hogii| soca hI manuSya hai ___ manuSya ke pAsa vicAra-zakti aisI anupama saugAta hai ki jisake calate vaha dharatI ke sAre pazuoM aura pakSiyoM ke bIca apane Apa meM sRSTi kI sarvazreSTha kRti bana sakatA hai / Apa z2arA aise iMsAna kI kalpanA kareM ki jisake pAsa socane kI kSamatA nahIM hai / Apa tAjjuba kareMge taba hara manuSya, cAhe vaha bAlaka ho yA praur3ha, vana-mAnuSa kA ceharA liye hue hogaa| koI vyakti isIlie jar3a-buddhi kahalAtA hai, kyoMki usakA mastiSka vikasita nahIM huA hai / mastiSka kI aparipakvatA vyakti ko pUre zarIra se apaMga bhI banA detI hai| jIvana-vijJAna kahatA hai ki jisa vyakti kA mastika vikasita ho cukA hai, vaha bhale hI kisI helana kelara kI taraha aMdha-badhira yA mUka ho, lekina aisA sRjana kara sakatA hai jo avismaraNIya ho, anukaraNIya ho| soca hI manuSya hai / soca ko agara kisI bhI jantu ke sAtha jor3a diyA jAe to vaha bhI manuSya ho jAegA / iMsAna ke pAsa jIvana kI aisI anupama saugAta hai, phira bhI koI iMsAna apanI soca ko svastha rakhane ke lie saceSTa nahIM hai| agara zarIra jukAma yA bukhAra se grasta ho jAe to hama turaMta DaoNkTara kI talAza karate haiM, magara apanI vikRta, apariSkRta soca ko saMskArita karane ke lie, usako svastha banAne ke lie bhalA kitanA upAya kara pAte haiM / jIvana meM pAI jAne vAlI kisI bhI saphalatA kA agara vAstavika rUpa se kisI ko zreya diyA jAnA cAhie to vaha vyakti kI apanI soca aura kArya-zailI hai| vyakti cehare kI suMdaratA aura 'smArTanesa' para hI apanA adhika dhyAna detA hai. lekina kisI kA bhI dhyAna mana kI khabasUratI aura svAsthya para nahIM jAtA, jaba ki cehare kA sauMdarya paMdraha pratizata hI jIvana kI kisI saphalatA meM AdhArabhUta banatA hai, jaba ki soca aura jIvana-zailI kA yogadAna picyAsI pratizata hai / vyakti svastha soca ke svAmI baneM 70 For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kI jaisI soca hogI, vaise hI usake vicAra aura vacana hoNge| jaise usake vicAra hoMge vaise hI usake karma hoMge, jaise karma hoMge vaisA hI usakA caritra bnegaa| jo vyakti apane caritra ko nirmala rakhanA cAhatA hai, apanI AdatoM aura karmoM ko sudhAranA cAhatA hai, vaha apanA dhyAna jar3oM kI ora AkarSita kare / jaba taka vaha jar3oM taka nahIM pahu~cegA, vaha zarIra se svastha rahakara bhI mana se hamezA rugNa banA rahegA / jisa dina tuma apane mana se svastha ho gae, tumhArA zarIra apane Apa svAsthya ke sopAnoM ko pAra karane laga jaaegaa| behatara phaloM ke lie buvAI ho behatara manuSya kA mastiSka eka bagIce kI taraha hotA hai, jisameM agara acche bIja boo, to acche phala aura phUla lageMge aura bIja kekTasa aura kA~ToM ke hoMge to ve kekTasa aura kA~Te hI paidA kreNge| agara bagIce meM kucha bhI na boyA gayA to nizcita hai ki ghAsa-phUsa to uga hI AegI / iMsAna ko do-taraphA prayAsa karane hoMge--pahalA, acche bIca mastiSka ke bagIce meM boe jAe~ aura dUsarA, jo avAMchita kharapatavAra, ghAsa-phUsa uga AI hai, use ukhAr3a pheMke / aisA nahIM ki kevala prema aura sammAna ke hI bIja bone haiM, varan krodha aura vaira kI jo anacAhI jhAr3iyA~ uga AI haiM, unheM bhI samUla naSTa karanA hogaa| vyakti mAlI kI taraha mastiSka ke bagIce kI nirAI-gur3AI kA pUrA-pUrA khyAla rakhe, varanA jaMgalI ghAsa aisI jar3eM jamA leMgI ki unheM nirmUla karanA muzkila hogaa| Apa yahA~ Ae haiM to saMbhava hai ki aisI kucha bAteM mila jAe~ ki jo kAma kI hoM / jo bhI 'sAra-sAra' mile, use grahaNa kara leM aura thothA ko ur3A deN| hara svIkArya soca aura vicAra ko grahaNa kara leM aura zeSa ko eka tarapha kara deN| jaisA bIja booge, vaisA hI phala paaoge| Ama ke bIja booge to Ama ke phala mileMge aura babUla ke bIja booge to babUla ke phala hI mileNge| jaisA Apa soceMge, vaisA hI Apake jIvana meM ghaTita hogaa| Aja vyakti jaisA hai, vaha atIta meM soce gae vicAroM kA pariNAma hai aura bhaviSya meM vyakti vartamAna vicAroM kA pariNAma hogaa| Aja agara hamAre jIvana meM Akroza, svArtha, chInA-jhapaTI, chala-prapaMca hai to jarUra hamane atIta meM aise bIja boye hoNge| koI bhI dUsarA AdamI agara hamAre sAtha burA vyavahAra karatA hai to yaha hamAre dvArA atIta meM kiye gae 71 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durvyavahAra kA hI pratiphala hai / Apa kisI vivAha-utsava meM gaye aura Apane vahA~ ikyAvana rupaye kA liphAphA thamAyA, to badale meM Apa bhI ikyAvana rupaye hI pAe~ge, eka sau eka nahIM / yahI jagata kI karma-prakRti hai| jagata : pratidhvani mAtra yaha jagata eka pratidhvani hai, yahA~ Apa jo cillAoge, vahI lauTakara Apa para brsegaa| agara hamane kisI ko gAliyA~ dI haiM to mAnakara calo ki Aja nahIM to kala ve gAliyA~ lauTakara Ae~gI, phira unase bhaya kaisA ! agara unase bacanA cAhate ho to pahale se hI sAvadhAnI barato aura mu~ha se gAlI mata nikaalo| gIta ke badale meM gIta aura gAliyoM ke badale meM gAliyA~ hI milatI haiN| Apa kisI talaiyA meM patthara pheMkakara dekho to pAoge ki eka taraMga paidA huI / vaha taraMga kinAre para pahu~catI hai, lekina vahIM khatma nahIM hotI, apitu vahA~ se lauTakara vahIM AtI hai, jahA~ se usakA udbhava huA thA, ThIka usI sthAna taka jahA~ patthara girA thA / yahI jIvana kA vijJAna hai ki hama jo apanI ora se auroM ke sAtha galata vyavahAra karate haiM, burA AcaraNa karate haiM, chala-prapaMca karate haiM, vaha jAtA hai aura kinAre se lauTakara puna:-puna: AtA hai / abhI to Apa bar3e khuza hote haiM ki Apane dUdha meM milAvaTa kara duniyA ko ThagA, magara vahI milAvaTa Apake A~khoM ke tAre ke bImAra par3ane para iMjekzana meM milAvaTa' ke rUpa meM lauTatI hai / taba Apa hakke-bakke raha jAte haiN| Apako apane kiye para pachatAvA hotA hai, lekina taba taka bahuta dera ho cukI hotI hai / kAza, pahale sa~bhala jaate| durvyavahAra ke badale meM durvyavahAra hI lauTakara AtA hai / Aja Apane kisI par3ausI ke sAtha durvyavahAra kiyA, to usa durvyavahAra kI taraMga brahmANDa taka pahu~cegI aura Apake adhikArI ko prabhAvita kregii| phira ApakA adhikArI Apake sAtha durvyavahAra kregaa| yaha jagata lauTAtA hai / apane tarIke se lauTAtA hai / Apa calate vakta agara kisI cIMTI ko bacAte haiM, to aisA karake Apane cIMTI ko hI nahIM, apane Apako bhI bacAyA hai, kyoMki yaha cIMTI koI aura nahIM; sambhava hai hamAre apane divaMgata dAdAjI hI isa rUpa meM hoM / baca sako to isa taraha tuma pApa se baca jaao| yaha jagata kI anUThI vyavasthA hai| jo vyakti Aja kisI bakare ko kATatA hai, to vaha yaha mAnakara caleM ki svastha soca ke svAmI baneM 72 For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NI BENApammmmm HUA jIvana meM vahI lauTakara AtA hai, jo hamane apanI ora se samarpita kiyA hai| For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agale janma meM vaha bhI bakarA bana sakatA hai, vaha bhI halAla ho sakatA hai / Aja tuma garva karate ho ki eka hI jhaTake meM maiMne halAla kiyA, vaise hI tumheM kATate vakta bhI koI aisA hI garva kregaa| jisa dina jIvana kA yaha vijJAna samajha meM A jAegA ki yaha jagata vahI lauTAtA hai jo tumane diyA hai to phira tuma hara burAI se bacane kA prayatna karoge, tumhArA hara kRtya sukRtya hogA, hara prayAsa sadprayAsa hogaa| lAipha ija ena iko-- jIvana aura jagata mAtra eka-dUsare kI pratidhvani hai, anugUMja hai| yaha jagata kaise lauTAtA hai, ise eka manovaijJAnika ghaTanA se samajheM / kahate haiM, eka bAra mA~-beTe ke bIca jhagar3A ho gyaa| beTA cArara-pA~ca sAla kA thA, gusse meM Akara calA gayA / vaha pahu~cA bIca jaMgala meM aura jora-jora se rone lagA, cillAne lagA--'AI heTa yU, mammI, AI heTa yU / ' jaise hI bacce ke mu~ha se zabda nikale, vaha baccA cauMka par3A / jaMgala usakI hI AvAz2a ko pratidhvanita kara rahA thA / baccA ghabarAyA ki isa jaMgala meM koI aura bhI baccA rahatA hai jo usase napharata karatA hai / bacce mA~ se bhale hI kitane hI rUTha jAe~, lekina Dara ke kSaNoM meM ve usI mA~ se jA lipaTate haiM / vaha baccA bhI mA~ kI goda meM jA dubakA aura usane sArA vRttAnta kaha sunAyA / mA~ ne kahA- 'tuma eka kAma karo, vApasa jaMgala meM jAo aura vahA~ bar3e pyAra se, muskAna ke sAtha kaho, hA~, hA~ maiM tumase pyAra karatA hU~, AI lava yU / ' baccA phira jaMgala meM gayA / vaha abhI bhI ghabarA rahA thA, phira bhI usane sAhasa baTorakara kahA--'hA~, maiM tumase pyAra karatA hU~, AI lava yU / ' jaMgala usI AvAz2a ko lauTAne lagA- ' - 'hA~, maiM tumase pyAra karatA hU~, AI lava yU / ' jIvana kA yaha vijJAna jIvana ko eka anugU~ja sAbita karatA hai / jIvana meM vahI lauTakara AtA hai, jo tumane kiyA hai, kahA hai / isalie agara yaha kahe ki 'AI heTa yU' to sArA brahmANDa tumhAre prati ghRNA aura krodha se bhara jAegA aura agara kaho - 'AI lava yU' to sArA brahmANDa tumheM prema kI saugAtoM se bhara degA | agara cAhate ho ki mujhe auroM se hamezA prema, zAMti aura saumyatA mile, to apanI ora se bhI aisA hI soco, aise hI vicAra rakho, aisI hI vANI kA prayoga karo, aisA hI caritra rakho / vijJAna kA yaha prayoga karake dekheM ki jaba hama apane citta meM hiMsA kA bhAva lekara kisI phUla ke pAsa jAe~ge to vaha phUla bhI kaMpita hone laga jaaegaa| phoTogrAphI kI tAz2A khojeM yahI kahatI haiM ki agara prasanna bhAva ko lekara Apa phUla svastha soca ke svAmI baneM For Personal & Private Use Only 74 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke pAsa gae to murajhAyA huA phUla bhI khila utthegaa| yahI prayoga iMsAna ke sAtha bhI kiyA jA sakatA hai / agara Apa prema kI bhAvanA ko lekara kisI ke ghara pahu~ce haiM, to ApakI khAtiradArI kA rUpa hI kucha aura hogaa| ghara kA vAtAvaraNa soca para prabhAvI soca ko hama kaise badaleM, svastha soca ke svAmI kaise baneM? isa mudde para Ane se pahale hama isa bAta para gaura kareM ki Akhira ve kaunase kAraNa hote haiM jinake calate hamArI soca prabhAvita hotI hai? mere dekhe hamArI soca sarvaprathama hamAre ghara ke vAtAvaraNa se prabhAvita hotI hai / AdamI ke ghara kA jaisA vAtAvaraNa hogA, vaisI hI AdamI kI soca aura vicAradhArA rUpa-AkAra le letI hai / agara ghara kA vAtAvaraNa premapUrita hai to AdamI ke vicAra bhI vaise hI premamaya hoMge aura agara ghara kA vAtAvaraNa kalahapUrNa hai to vyakti ke soca-vicAra bhI vaise hI hoNge| agara ghara meM miyAM-bIvI jhagar3ate haiM to usakA asara baccoM para bhI par3egA, ve bhI vaisA hI siikheNge| pati-patnI meM prema-apanatva hai to bacce bhI prema kI bhASA sIkheMge / vyakti cAhatA hai ki bacce saMskArita hoM, AjJAkArI hoM, vinamra hoM to vaha ghara kA vAtAvaraNa vaisA hI saMskAravAna bnaae| eka vyakti ko corI ke aparAdha meM nyAyAdhIza dvArA sajA sunAI jA rahI thii| nyAyAdhIza ne kahA--'tumhArI corI siddha hotI hai aura tumheM chaha mAha kI sajA mukarrara kI jAtI hai / ' usa vyakti ne kahA--'Thaharo jaja sAhaba, mujhe daMDa dene se pahale maiM cAhatA hU~ ki merI mA~ ko bhI sajA mile, mere pitA ko bhI sajA mile|' jaja ne pachA-'unheM kisa aparAdha meM sajA dI jAe?' vyakti ne kahA--'majhe jo sajA milI hai, usake asalI hakadAra to ve hI haiN| unhIM ke kAraNa mujhameM aparAdha kI pravRtti panapI / agara ve pahale daura meM hI merI aparAdhI pravRttiyoM para aMkuza lagA dete, to yaha naubata hI nahIM aatii|' / isake viparIta, eka bAra eka baccI se usake adhyApaka ne pUchA--'biTiyA, Akhira aisI kyA bAta hai ki tuma sabake sAtha itanI zAlInatA se, itanI madhuratA se peza AtI ho? yaha sIkha tumako kisase milI?' baccI ne kahA--'sara, isameM naI bAta kauna-sI hai ! mere ghara meM sAre hI loga eka-dUsare se isI taraha peza Ate haiN|' adhyApaka kaha uThA--'dhanya hai tumhAre parivArajanoM ko ki jahA~ ghara kA 75 CATIONS lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAtAvaraNa hI itanA zAlIna hai|' Apa yadi ghara meM 'tuma-tuma' kahoge to ApakA baccA bhI dUsaroM ko 'tuma' khegaa| Ajakala eka phaizana-sI cala par3I hai ki pati hamezA apanI patnI ko 'tuma' kahatA hai aura patniyA~ bhI kahA~ pIche haiM, ve bhI apane pati ko bedhar3aka 'tuma' kahatI haiN| agara Apa kisI ko 'tuma' kahate ho to 'tuma' kahanA apane Apa meM dUsare ko apamAnita karanA ho gyaa| pati-patnI Apasa meM 'tuma' kahane kI bAta to chor3eM, apane baccoM ko bhI 'tuma' na kaheM / agara Apa aisA karate haiM to ApakA baccA jiMdagI meM kisI ko 'tuma' nahIM kaha paaegaa| Apake ghara kA vAtAvaraNa hI Apake bacce meM vAMchita saMskAroM kA bIja-vapana kara sakatA hai| saMgati kA asara soca para manuSya ke mastiSka ko prabhAvita karane vAlA dUsarA tattva hai--saMgati, sohabata / isase bahuta bar3A pharka par3atA hai ki vyakti kina logoM ke sAtha jItA hai, uThatA-baiThatA hai / kauna vyakti kaisA hai, agara yaha pahacAnanA ho to usake dostoM kI jA~ca-par3atAla karo / jaise dosta hoMge, vaisA hI vyakti kA vyaktitva banatA calA jaaegaa| acche logoM ke bIca agara barA AdamI bhI baiThegA to vaha bhI jarUra acchA bana jAyegA aura bure logoM ke bIca agara acchA AdamI bhI baiTha gayA, to use burA hone se koI roka nahIM sktaa| kAlA aura gorA AdamI pAsa-pAsa baiTheMge to raMga bhale hI na badale, lekina eka-dUsare ke guNa-avaguNa jarUra prabhAvita hoNge| agara gaMgA kA pAnI nAlI meM bahA deM to gaMgA kA pAnI bhI gaMdalA ho jAtA hai aura nAlI kA pAnI le jAkara gaMgA meM milA deM to nAlI kA pAnI bhI gaMgodaka bana jaaegaa| agara zarAba kI dukAna para khar3e hokara dUdha bhI pIoge to loga Apako zarAbI hI smjheNge| jaisI saMgati aura sohabata milatI hai, AdamI kA jIvana vaisA hI banatA calA jAtA hai| agara bAdala se pAnI kI eka bUMda TapakatI hai to jamIna para girate hI vaha miTTI meM miTa jAtI hai, apanA astitva kho detI hai| pAnI kI vahI bU~da agara kele ke per3a ke garbha meM jAkara gira jAe to kapUra kA rUpa dhAraNa kara letI hai / vahI bUMda garama tave para jA gire to bhasma ho jAtI hai / vahI bUMda agara sarpa ke mu~ha meM jA gire to z2ahara bana jAtI hai / vahI bU~da sIpa meM gira jAe to motI bana jAtI hai / yahI saMgati kA asara hai, isalie jiMdagI meM akele rahanA koI svastha soca ke svAmI baneM 10000000000000RANE 76 For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApa nahIM hai, magara galata AdatoM se jur3e vyakti kI maitrI karanA pApa kA nimitta z2arUra bana sakatI hai| mitra banAe~ to kRSNa jaise vyakti ko banAe~ ki sudAmA naunihAla ho jaae| agara zakuni jaise logoM ko mitra banAoge to apanA bhI tahasa-nahasa karoge aura anya logoM kA bhI burA kroge| zikSA : vicAradhArA kI AdhArazilA hamArI soca aura vicAradhArA ko jo tIsarA tattva prabhAvita karatA hai, vaha hai--hamArI zikSA / hama kaisI zikSA grahaNa karate haiM, hamArI zikSA kA stara kyA hai, isakA hamAre jIvana para bahuta bar3A asara par3atA hai / agara zikSA kA stara nimna hai, to soca kA stara bhI nimna hogA aura yadi zikSA kA stara ucca hai, to soca kA stara bhI ucca hogaa| vahI zikSA, zikSA hai jo jIne kI kalA sikhAe, jIne kI antardRSTi pradAna kare / agara Apa hiTalara, caMgeja khA~, taimara laMga kA jIvana-caritra par3hate haiM to maiM nahIM jAnatA ki aise duHsvapnoM ko par3hakara Apa apane jIvana meM kauna-sI preraNA grahaNa kreNge| par3hanA hai to samrATa azoka kA jIvana-caritra par3heM; meksamUlara, zeksapIyara, ravIndranAtha Taigora, gA~dhI kI racanAoM ko par3heM / aise sakArAtmaka logoM ke sakArAtmaka saMdarbho ko par3heM, to hamArI soca aura zikSA kA stara sudhregaa| agara azlIla sAhitya ko par3hoge to Apake jIvana meM azlIlatA AegI aura saumya-bhadra sAhitya par3hoge to Apake jIvana meM vaisI hI saumyatA aura zAlInatA aaegii| agara Apa apane ghara meM eka aisI patrikA lA rahe haiM jisakA mukhapRSTha hI bhaddA-behUdA hai, to dhyAna rakheM, usa mukhapRSTha ko dekhakara Apake choTe beTe ke mana meM bhI mA~-bahina ke prati vikRta bhAva hI jageMge / TI.vI. dekheM to isa bAta kA pUrA viveka rakhA jAnA cAhie ki kauna-sA kAryakrama saba logoM ke bIca baiThakara dekhane lAyaka hai / aisA na ho ki TI.vI. meM balAtkAra kA dRzya cala rahA hai aura devara-bhAbhI sabhI eka sAtha baiThe use dekha rahe haiM / TI.vI kI acchI zikSAoM ko grahaNa kareM, acche kAryakrama, acche dhArAvAhika dekheN| __ Apa soceM ki Apa apane ghara meM kaisA vAtAvaraNa banAnA cAhate haiM, kaisI zikSAe~ denA cAhate haiN| mujhe yAda hai, eka mahAnubhAva hamAre pAsa pahu~ce / ve hamAre pAsa baiThe kucha carcA kara rahe the ki bAhara se unakI kAra ke Tepa-rikaoNrDara se AvAz2a 77 xommmmmmmms lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aaii| eka behUdA gAnA cala rahA thaa| mahAnubhAva ne kahA ki baccoM ne cAlU kara diyA hogaa| maiMne kahA-'kyA Apa aisI kaiseTa calAte haiM ? saMgIta sunanA galata nahIM hai, magara vaha saMgIta sunA jAe jo jIvana ko sukha-sukUna de / yaha saMgIta Apake baccoM ko kauna-se saMskAra de rahA hai ? aisA saMgIta dUSita aura pradUSita soca dene ke alAvA aura kucha nahIM kara sakatA / phira cAhe Apa inheM meyo kaoNleja meM par3hAe~ yA dUna ke vidyAlaya meM, inakA najariyA sadA vikRta aura dUSita hI banA rhegaa| merI bAta sunakara una mahodaya ne kahA--'sAhiba, yaha kaiseTa merA nahIM, DrAivara kA hai / ' maiMne kahA--'z2arA tuma yaha soco ki tumhAre DrAivara aura tumhAre stara meM pharka hI kyA rahA? kyA tuma donoM kA stara samAna samajhate ho? DrAivara ne vaha kaiseTa calAI, lekina vaha kaiseTa DrAivara kI kAra meM nahIM, tumhArI kAra meM cala rahI hai, saMskAra tumhAre ghara ke dUSita ho rahe haiM / ' merI bAta sunakara usakA lajjita honA svAbhAvika thA / sahI hai, zikSA to vaha ho jisase hameM jIne kI kalA AtmasAt ho, jIne kI zailI mile aura hamAre jIvana kA stara U~cA utthe| soca ho satyam zivam sundaram vyakti kI jaisI soca aura usake vicAra hoMge, usakA vyaktitva vaisA hI nirmita hogA / agara Apa apanI ora se satya ke bAre meM soceMge to Apake jIvana meM satya utaregA, agara Apa zivam ke bAre meM soceMge to Apake jIvana meM zivam ghaTita hogA aura yadi sauMdarya ke bAre meM ciMtana kareMge to hamAre jIvana meM sauMdarya avatarita hogA / satya ke bAre meM socane vAle vyakti ke jIvana meM asatya raha hI nahIM jAtA aura zivam ke bAre meM ciMtana karane vAle vyakti ke dvArA khUna kI holI nahIM khelI jA sakatI / jo vyakti zivam aura sauMdarya ke bAre meM ciMtana karegA, vaha vyakti kabhI bhI kisI para galata najara nahIM DAlegA, kyoMki vaha jAnatA hai ki galata najara uThAnA bhI apane Apa meM eka kukRtya hai| sauMdarya ke nAma para hamane kevala lipasTika aura pAuDara para hI dhyAna diyA hai| hamane kabhI bhItara ke sauMdarya para dhyAna hI nahIM diyA / vyakti agara bhItara ke sauMdarya ke bAre meM socatA hai, usa para vicAra karatA hai to usakA jIvana apane Apa suMdara hotA calA jaaegaa| kyA Apane gA~dhI ko pAraMparika sauMdarya ke paimAne para parakha kara dekhA hai ? gA~dhI usa dRSTi se bilakula suMdara nahIM the, phira bhI usa AdamI svastha soca ke svAmI baneM 78 For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke citta meM, usake mAnasa meM calane vAle satyam-zivam-sauMdaryam ke ciMtana ne unheM satyamaya-zivamaya-suMdaramaya banA diyA thaa| __gA~dhI jaba laMdana pahu~ce to vahA~ sabhI sUTa-bUTa-TAI meM the, magara ve usI dhotI meM the, vahI aMgochA kaMdhe para DAle hue, ve hI sAdhAraNa-cappaleM pairoM meM pahane hue| mahArAnI agavAnI ke lie khar3I thI / hajAroM peMTa-koTa vAloM ke bIca usa adhanaMge phakIra kA bhI apanA kyA sauMdarya thA ! usakI khUbasUratI ke Age to sabhI kA sauMdarya phIkA par3a rahA thA / aisA hI sauMdarya nirvastra mahAvIra kA aura geruA pahane buddha kA thaa| AdamI ke jIvana meM calane vAlA satya, ziva aura sauMdarya kA satata ciMtana use suMdara karatA calA jAtA hai / Apa kisI bUr3he AdamI ko dekho to zAyada dekhane kI icchA nahIM hogI, magara gA~dhI, aravinda, Taigora, mahAdevI, neharu apanI soca aura ciMtana ke calate itane suMdara hote cale gae ki usa pUrI zatAbdI meM aise suMdara puruSa zAyada hI hue hoN| ___gA~dhI ke vicAra sauMdarya ko abhivyakta karane vAlA eka aura prasaMga hai| kahate haiM, gA~dhI subaha ke nAzte meM rojAnA dasa khajUra khAyA karate the| khajUra rAta meM hI bhigo diye jAte the, tAki ve narama jAe~ / khajUra bhigone kA dAyitva vallabha bhAI paTela ko sauMpA huA thA / eka dina vallabha bhAI ne socA ki itanI bar3I kAyA aura kevala dasa khajUra ! kyoM na Aja paMdraha khajUra bhigo die jAe~ / yahI socate hue unhoMne usa rAta paMdraha khajUra bhigo die| gA~dhI agale dina subaha nAztA karane lge| ve sArI khajUra khA gae / phira unhoMne kahA--'kyA bAta hai bhAI paTela, Aja khajUra jyAdA laga rahI hai, jyAdA bhigoI thI kyA?' vallabha bhAI ne kahA--'bApa, aba Apase kyA chipAnA ! maiMne socA ki ye kyA roja-roja dasa khajUra khAnA / dasa aura paMdraha meM kyA pharka par3atA hai, isalie maiMne Aja dasa ke bajAya paMdraha khajUra bhigo die|' vallabha bhAI kI bAta sunakara gA~dhI ne kahA--'kyoM bhAI, maiMne to Apako kevala dasa khajUra kA hI kahA thaa|' paTela ne kahA-'dasa aura paMdraha meM kyA pharka par3atA hai ?' gA~dhIjI eka minaTa cupa rahe, phira kahA--'bhAI paTela, kala se tuma kevala pA~ca khajUra hI bhigonaa|' paTela ne socA ki yahA~ to lene ke dene hI par3a gae / maiMne to taya kiyA thA ki paMdraha khajUra bhigoU~ / unhoMne kahA- 'aisI bhI kyA 79 lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAta ho gaI ?' kyA merI bAta itanI burI laga gaI? gA~dhI ne muskurAkara kahA--'nahIM paTela, aisI bAta nahIM hai / bAta daraasala yaha hai ki tumhArI bAta ne mujhe jIvana kA sUtra de diyaa| tumane kahA ki dasa aura paMdraha meM kyA pharka par3atA hai, tabhI mere mastiSka ne kahA ki jaba dasa aura paMdraha meM koI pharka nahIM par3atA to pA~ca aura dasa meM kauna-sA pharka par3egA !' jo AdamI apane jIvana meM niraMtara aparigraha para socatA rahA ho, ciMtana karatA rahA ho, vahI vyakti udAra nirNaya kara sakatA hai| bAkI to hara AdamI dasa kI bajAya paMdraha hI khAnA caahegaa| jo vyakti niraMtara aparigraha para soca rahA ho, vahI kahegA ki jaba dasa aura paMdraha meM koI pharka nahIM par3atA to dasa aura pA~ca meM kyA pharka par3atA hai ! isa ghaTanA kA apanA sauMdarya hai| Akhira isa taraha kI bAta vahI kaha sakatA hai jo vyakti nirantara aparigraha aura anAsakti ke bAre meM ciMtana-manana karatA rahA ho / saMdarbha cAhe satya kA ho, cAhe zAMti kA, kalyANa kA ho yA sauMdarya kA jIvana meM sadA vahI saba kucha mukharita hotA hai, jo ki hamAre soca aura svabhAva meM rahA hai| svastha soca ke sArthaka sUtra jIvana ko sahaja sukUna dene ke lie jisa pahale bindu kI AvazyakatA hotI hai vaha hai hamAre soca kA, hamAre vicAroM kA sakArAtmaka honA, saMtulita honA, samagra honaa| nakArAtmakatAoM ko hara hAla meM nakArA jAnA cAhie aura sakArAtmakatAoM ko hara hAla meM svIkArA jAnA cAhie / 'negeTiviTI' hara hAla meM duHkhadAyI hotI hai, manobala ko kamajora karatI hai, utsAha aura umaMga ko ThaNDA karatI hai| hama nirAzA kI bajAya mana meM AzA kA saMcAra kareM, ghuTana kI bajAya utsAha aura umaMga ko aMtaramana meM prANa-pratiSThita kareM / soca ke prati samyak jAgarUka na raha pAne ke kAraNa hI hama bahudhA aMtaradvandva se ghira jAyA karate haiM, tanAva ke tilisma meM ulajha jAyA karate haiM, krodha aura ahaMkAra ke vinAzakArI bIjoM ko bo baiThate haiN| yadi hama mana kI havAI kalpanAoM meM ur3ate rahane kI bajAya apanI soca ko saccAI kA sAmIpya de sakeM, to mana kI udher3abuna ko zAMta karane meM bahuta bar3I madada mila sakatI hai| koI bhI vyakti agara apanI soca aura dRSTi ko udAtta aura svastha soca ke svAmI baneM 80 For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saumya banAne meM saphala ho jAtA hai, to isase bar3hakara jIvana kI aura koI saphalatA nahIM ho sakatI / agara Apa badala sakate haiM to apanI soca ko badaleM / aise logoM ke samparka meM Ae~, jinhoMne bulandiyoM ko chuA hai / apanI usa dRSTi ko badala DAleM jo auroM meM kamiyA~ DhU~DhA karatI hai / vinobA ne logoM ko guNagrAhI hone kA anurodha kiyA thA / yAnI sIdhI-sI bAta hai ki agara tuma apane jIvana se apane avaguNoM ko haTAnA cAhate ho, to auroM ke guNoM kA sammAna karanA sIkho / apane svabhAva ko badalane kA yaha kitanA sarala mantra huA agara jIvana meM kabhI nAkAmayAba bhI ho jAe~, to ciMtita na hoN| apanI nAkAmayAbI kA kAraNa talAzeM, use dUra kareM aura dugunI UrjA aura utsAha ke sAtha phira se kAma meM laga jAe~ / Apake mana kI yaha vidhAyakatA eka-na-eka dina Apako jarUra saphala karegI / vizvAsa rakheM Apa hara kArya ko kara pAne meM samartha haiM / basa, AvazyakatA hai apane vicAroM ko usa saphalatA kI suvAsa se bhara dene kI / hamezA acchI kitAbeM pddh'eN| aise nimittoM se svayaM ko bacAkara rakheM, jinakA hamAre jIvana para galata prabhAva par3atA ho / kabhI bhI kisI ke lie burA na soceM, gAlI-galauca na kreN| auroM kA sammAna pAne ke lie unake prati sammAna bharA baratAva kareM, phira cAhe koI hamArA karmacArI bhI kyoM na ho / Ao, hama apane jIvana aura ciMtana ko maMgalamaya banAne ke lie apane hara dina kI zuruAta maMgalamaya tarIke se kareM - sabake Adara- abhivAdana ke sAtha, hArdikatA aura mana kI muskAna ke saath| jaise sUraja ugane para gulAba kI kaliyA~ aura paMkhuriyA~ AhlAda se bhara uThatI haiM, hamArA mAnasa bhI aise hI AhlAda se, aisI hI khilAvaTa se ApUrita ho, harA-bharA ho / - 81 OOO lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvana-dRSTi sakArAtmaka banAe~ bar3I pyArI ghaTanA hai : bAla mele meM eka vRddha gubbAre beca rahA thA / gubbAre hIliyama 'gaisa se bhare hue hote haiM / svAbhAvika thA, AkAza meM U~ce uThate hue gubbAroM ko dekhakara bacce usakI ora AkarSita hoM / vaha baccoM ko gubbAre becatA bhI aura baccoM ko apanI dukAna kI ora AkarSita karane ke lie jaba-taba do-pA~ca gubbAre AkAza kI ora bhI ur3A detA / ye ur3ate hue gubbAre hI usakA vijJApana hote| eka bAlaka AkAza meM U~ce uThate hue, gubbAroM ko dekhakara camatkRta ho uThA / usane Azcarya bhare svara meM pUchA--'dAdA, Apake gubbAroM meM kyA kAle raMga kA gubbArA bhI ur3a sakatA hai ?' vRddha ne bAlaka ko eka hI najara meM dekhaa| vaha prazna kA kAraNa samajha gayA / usane bacce se jIvana kA rahasya udghATita karate hue kahA--'beTe, gabbArA apane raMga ke kAraNa nahIM ur3atA / gubbAre ke bhItara jo vizvAsa aura zakti bharI huI hai, usI kI badaulata vaha Upara uThatA hai|' vRddha-puruSa kA yaha anubhava kyA hamAre lie preraka nahIM hai? manuSya ke vikAsa meM bhI na to usakA gorA raMga sahAyaka hotA hai aura na hI usakA kAlA raMga bAdhaka : manuSya kA vikAsa usake svayaM meM nihita guNavattA ke kAraNa hI saMbhAvita hotA hai| jAti, kula, deza aura dharma--ye saba vyakti kI kucha vyAvahArika vyavasthAoM ke caraNa haiM / vyakti kA vikAsa to usakI apanI soca, jIvana-dRSTi jIvana-dRSTi sakArAtmaka banAe~ mes For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . AMARINI india ine K Jumn. beTe, gubbArA apane raMga ke kAraNa nahIM, bhItara jo vizvAsa aura zakti bharI huI hai, usI kI badaulata AkAza taka uThatA hai| For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 aura jIvana-zailI se hI prabhAvita hotA hai / jIvana ke gubbAre meM dI gaI havAI phU~koM se bAta na banegI, vyakti ko apane vizvAsoM, mAnyatAoM aura dRSTikoNoM meM parivartana lAnA hogA; unheM sakArAtmaka banAnA hogaa| jaise hIliyama gaisa bharane se gubbArA pUrI taraha Urjasvita aura prANavanta ho jAtA hai, aisI hI prANavattA kA saMcAra hameM apane jIvana meM karanA hogA / behatara ho jIvana-dRSTi kyA hama isa bAta para gaura kareMge ki hamArA soca aura dRSTikoNa kaisA hai ? nimna stara ke dRSTikoNa ko apanAkara jahA~ hama jIvana kA stara bhI girA baiTheMge, vahIM apanI mAnasikatA ko behatara banAkara jIvana ko usakI garimA aura yazasvitA pradAna kara sakeMge / hama apanI jIvana-dRSTi ko behatara banAkara apane saMpUrNa jIvana kA zreya sAdha sakate haiM / AdamI kI soca aura zailI behatara ho, to na kevala vaha vyakti mahAn hai, apitu hara kisI ke lie vaha vizva ke upavana meM khilA huA eka sundara - suvAsita puSpa hai / 1 hIre kI kaNi hai sakArAtmakatA manuSya se bar3hakara bhalA aura kyA pU~jI ho sakatI hai ! jIvana ke prati sakArAtmaka dRSTikoNa apanAkara hama jIvana kI pU~jI ko aura adhika bar3hA sakate / par3A-par3A pattA sar3a jAtA hai aura khar3A khar3A ghor3A ar3a jAtA hai / nakArAtmakatA AdamI ke duHkhoM kI dhurI hai| hama jIvana ke prati ekamAtra sakArAtmaka dRSTikoNa apanAkara jIvana ke hara duHkha, tanAva aura hAni se ubara sakate haiM / nakArAtmakatA vaha hathaur3A hai, jo hara kisI ke zAMti ke zIze ko tor3a-phor3a DAlatA 1 sakArAtmakatA hIre kI vaha kaNi haiM, jo zIze ke anapekSita bhAga ko haTA detI hai aura zeSa bhAga ko upayogI banA detI hai / nakArAtmakatA viSa hai, tanAva aura ciMtA ko bar3hAne vAlI pradUSita vAyu hai / sakArAtmakatA subaha kI saira hai yAnI eka havAsau davA | jIvana meM vaMzAnugata rUpa se milane vAle roga aura vikAra isa kadra AtmasAt ho cuke hote haiM ki unheM haTAnA, unase mukta honA vyakti ke lie asAdhya kArya bana jAtA hai, para yadi kaisA bhI vikAra kyoM na ho yA kaluSita vAtAvaraNa kyoM na ho athavA hAni-lAbha kI uThApaTaka kyoM na ho, jIvana ke prati sakArAtmaka jIvana-dRSTi sakArAtmaka banAe~ For Personal & Private Use Only 84 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ najariyA apanAkara vaha na kevala viparIta paristhitiyoM para vijaya prApta kara sakatA hai, varan apane prati anurUpa aura anukUla vAtAvaraNa bhI taiyAra kara sakatA hai| hamArI muzkila yaha hai ki hama apanI soca aura dRSTi ko behatara banAne ke lie koziza nahIM karate / hama kevala cehare ko sundara banAne meM, cAlU stara kI maigjIna par3hane meM yA dukAnadArI meM apanA sArA samaya vyaya kara DAlate haiM / jIvana ko kaise behatara banAyA jAe, isake prati na to hama jAgarUka rahate haiM, na hI ImAnadArI se isake lie koziza kara pAte haiN| bhItara kA sauMdarya ___ jIvana meM kisI bhI kSetra meM saphalatA prApta karane ke lie dasa se bIsa phIsadI bhAga hamAre zArIrika sauSThava aura sauMdarya para jAtA hogA, para assI se nabbe pratizata asara to hamAre apane najariye aura dRSTikoNa para jAtA hai| hamArI mazkila yaha hai ki hama 'smArTanesa' para svayaM kI samagratA keMdrita kara dete haiN| apanI soca aura zailI ko behatara banAne ke lie to hama apanI samagratA kA dasavA~ bhAga bhI keMdrita nahIM kara pAte / jIvana ke lie yaha saudA bar3A nukasAnadeha hai| jisase hameM nabbe pratizata lAbha hotA hai, usa para hama dhyAna nahIM dete aura jisase dasa pratizata lAbha hotA hai, hama utane-se lAbha ke lie svayaM kI nabbe pratizata tAkata ko jhoMka dete haiN| hama eka choTA-sA udAharaNa leM, vizva-suMdarI pratiyogitA kA / sudariyA~ to hajAroM-lAkhoM hotI haiM, para kyA Apako patA hai ki una hajAroM-lAkhoM meM se kisI eka kA cayana kaise kiyA jAtA hai ? hara sundarI kI soca, zailI aura jIvana-dRSTi ke AdhAra para / yaha to sarvavidita hai ki dakSiNa aphrIkA ke loga kAle hote haiM aura zAyada koI bhI vyakti nahIM cAhatA hogA ki usakI patnI kAlI ho / yaha bhI hama sabhI jAnate haiM ki vizva-saMdariyoM kI zrRMkhalA meM dakSiNa aphrIkA kI mahilA bhI vizvasuMdarI kA khitAba jIta cukI hai| sIdhI-sI bAta hai ki gubbArA apane kAle raMga ke kAraNa nahIM, varan usake bhItara jo kucha hai, usI ke bala para vaha Upara uThatA hai| vAtAvaraNa kA prabhAva vyakti ke najariye aura ravaiye para sabase jyAdA prabhAva vAtAvaraNa kA par3atA hai / guru vizvAmitra kA nimitta pAkara koI puruSa rAma, lakSmaNa aura bharata hue, vahIM 85 RelakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMtharA ke sAtha rahakara koI rAjarAnI bhI kekaiyI ho jAtI hai / eka tyAga aura balidAna kA Adarza bana jAtA hai, to dUsarA mAtra svArtha pUrti kA / jaba hama vAtAvaraNa kI bAta kara rahe haiM, to hameM dhyAna denA hogA ki hamAre ghara kA vAtAvaraNa kaisA hai; vidyAlaya aura mitra-maMDalI kA vAtAvaraNa kaisA hai; jisa mohalle meM hama rahate haiM, usakA aura samAja kA vAtAvaraNa kaisA hai; hamArI dhArmika aura sAMskRtika pRSThabhUmi kaisI hai, hameM isa bAta para gaura karanA hogA / hameM isa bAta para gaura karanA hogA ki hamArI zikSA-dIkSA kaisI huI; vaha jIvana meM kitanI AtmasAt huI; hamArI zikSA hamAre lie rojI-roTI kI AdhAra banI yA usane hameM AnaMdamaya jIvana jIne kI kalA bhI sikhAI ? kisI behatara zikSaka aura zikSaNa-saMsthAna meM adhyayana kara hama apanI aura apanI bhAvI pIr3hI kI sthiti ko sudRr3ha aura sakArAtmaka banA sakate haiN| maiM apane hI jIvana se jur3I huI eka aisI ghaTanA kA jikra karU~gA, jisameM eka zikSaka ne merI jIvana-dRSTi hI badala DAlI / Apa bItI bAta taba kI hai jaba maiM nauvIM - dasavIM kI par3hAI kara rahA thA / saMyoga kI bAta ki parIkSA meM merI saplImenTarI A gaI / klAsa TIcara sabhI chAtroM ko unake pramANa-patra de rahe the / jaba merA naMbara AyA, to na jAne kyoM unhoMne khAsa taura se merI mArkazITa para naz2ara ddaalii| ve cauMke aura unhoMne eka naz2ara se mujhe dekhA / maiM saMdigdha ho uThA, kucha bhayabhIta bhI / unhoMne mujhe mArkazITa na dI / unhoMne yaha kahate hue mArkazITa apane pAsa rakha lI ki z2arA ruko, mujhase milakara jAnA / I jaba sabhI sahapAThI apanI-apanI mArkazITa lekara klAsa se cale gaye, to pIche kevala hama do hI bace - eka maiM aura dUsare TIcara / unhoMne mujhase bamuzkila do-cAra paMktiyA~ kahI hoMgI, lekina unakI paMktiyoM ne merA najariyA badala diyA, merI dizA badala DAlI / unhoMne kahA-- 'kyA tumheM patA hai ki tumhAre saplImeMTarI AI hai ? cU~ki tumhArA bar3A bhAI merA ajIz2a mitra hai, isalie maiM tumheM kahanA cAhatA hU~ ki tumhArA bhAI hamAre sAtha isalie cAya-nAztA nahIM karatA, kyoMki vaha agara apanI mauja-mastI meM paisA kharca kara degA, to tuma zeSa cAra bhAiyoM kI skUla kI phIsa kaise jamA karavA pAegA ? tumhArA jo bhAI apanA mana aura peTa masosakara bhI tumhArI phIsa jamA karavAtA hai, kyA tuma use isake badale meM yaha pariNAma dete jIvana-dRSTi sakArAtmaka banAe~ For Personal & Private Use Only 86 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ho?' usa klAsa-TIcara dvArA kahI gaI ve paMktiyA~ mere jIvana-parivartana kI prathama AdhArazilA bnii| zAyada usa TIcara kA nAma thA-- zrI harizcandra pAMDe / jinhoMne na kevala mujhe apane bhAI ke RNa kA ahasAsa karavAyA, apitu zikSA ke prati mujhe bahuta gaMbhIra banA diyA aura taba se prathama zreNI se kama aMkoM se uttIrNa honA mere lie cullU bhara pAnI meM DUbane jaisA hotA / maiM zikSA ke prati sakArAtmaka huaa| mA~ sarasvatI ne mujhe apanI zikSA kA pAtra bnaayaa| - vyakti yadi apane jIvana-jagata meM ghaTita hone vAlI ghaTanA se bhI kucha sIkhanA cAhe, to sIkhane ko kAphI-kucha hai / sira ke bAla umra se nahIM, anubhava se pake hone cAhie / manuSya Ayu se vRddha nahIM hotA, vaha taba vRddha ho jAtA hai jaba usake vikAsa kI gati avaruddha ho jAtI hai| kisI vRddha jApAnI ko usakI pacahattara varSa kI Ayu meM cInI bhASA sIkhate hue dekhakara kisI ne kahA--'are bhalemAnuSa, tuma isa bur3hApe meM cInI bhASA sIkhakara usakA kyA upayoga karoge? tuma to mRtyu kI Dagara para khar3e ho / pIlA par3a cukA pattA kaba jhar3a jAe, patA thor3e hI hai|' usa vRddha ne praznakartA ko ghUrate hue dekhA aura kahA--'Ara yU inDiyana?' praznakartA cauMkA / usane kahA--'nizcaya hI maiM bhAratIya hU~, para mere bhAratIya hone kA isa prazna ke sAtha kyA sambandha ?' vRddha ne muskurAte hue kahA-'bhAratIya hamezA apane lie mRtyu ko dekhatA hai aura jApAnI hamezA jIvana ko / jo savAla tumane mujhe Aja pUchA hai, vaha mujhase taba bhI kiyA . gayA thA jaba maiM sATha varSa kA thaa| maiMne isa daurAna sAta naI bhASAe~ sIkhI haiM aura pUre vizva kA do bAra bhramaNa kiyA hai|' . A~khoM meM base jIvana kA sapanA jinakI A~khoM meM mRtyu kI chAyA hai, unakA najariyA nakArAtmaka hai / jinakI A~khoM meM sadA jIvana kA sapanA hai, ve sakArAtmaka dRSTi ke svAmI haiN| dRSTi ke nakArAtmaka hote hI mana meM udAsI aura nirAzA ghara kara letI hai; vyakti kI ciMtana-zakti ciMtA kA bAnA pahana letI hai; buddhi kI ucca kSamatA hone ke bAvajUda jIvana meM mAnasika roga praveza kara jAte haiM / hama yadi apane najariye ko badalane meM saphala ho jAte haiM, to jIvana kI zeSa saphalatAe~ ApoApa AtmasAt ho jAtI haiN| xommmmm lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gata saptAha hI tamilanADU ke kArAgAra se eka aisA kaidI chUTA, jo kaida huA taba to kisI hatyA kA abhiyukta thA aura jaba jela se chUTA, to sIdhA vizvavidyAlaya kA prophesara banA / use apane kiye kA prAyazcita huA / usane kArAgAra meM rahakara hI sArI zikSA grahaNa kii| mIDiyA ne usakI vizvavidyAlaya meM niyukti kI jAnakArI dI / ise kahate haiM jIvana ko badalanA, jIvana kA rUpAntaraNa karanA / I 1 svayaM kI jIvana-dRSTi ko sakArAtmaka banAne ke lie hama sabase pahale apanI soca aura mAnasikatA ko sakArAtmaka banAe~ / hama na kevala apanI soca ko acchA banAe~, balki hara kisI meM acchAI hI talAzeM / auroM meM acchAiyA~ dekhanA acche vyakti kA kAma hai jabaki kisI meM burAI dekhanA svayaM hI badasUrata kAma hai / kisI meM acchAI dekhakara hama usakA upayoga kara sakeMge, burAI para dhyAna dene se hama usake dvArA milane vAle lAbhoM se vaMcita raha jAe~ge / Akhira duniyA meM aisA kauna hai jo pUrNa ho ? kamiyA~ to hara kisI meM rahatI haiN| auroM meM kamiyA~ dekhanA kyA kamInApana nahIM hai ? gilAsa ko AdhA khAlI dekhakara yaha mata kaho ki gilAsa AdhI khAlI hai / tumhArI dRSTi usake bhare hue tattva ko mUlya de ki ajI sAhaba, gilAsa to pUrA AdhA bharA huA hai / gulAba ke paudhe para najara par3e, to yaha na kaheM ki gulAba meM kA~TeM haiN| hamArI dRSTi gulAba para keMdrita ho / hamArI bhASA ho-- kA~ToM meM bhI gulAba hai / yahI vyakti kI sakArAtmakatA hai / I hoMThoM para raheM AzA ke gIta hama apane Apa para AtmavizvAsa rkheN| jaba kAle raMga kA gubbArA bhI AkAza ko cUma sakatA hai, to hama nirAzA ke daladala meM kyoM dha~se raheM ! vyakti AzA ke gIta gunagunAye, vizvAsa ke vaibhava kA svAmI bane / AtmavizvAsa kI badaulata to bar3e-se-bar3e parvata bhI lA~ghe jA sakate haiM, phira jIvana kI anya bAdhAoM kI to bisAta hI kyA ! rAste para par3I huI caTTAna hameM yahI to kahatI hai-- 'tuma Age bar3ho, caTTAnoM kI ciMtA chor3o / ' Age bar3hane kA joza ho, to caTTAneM svata: pIche chUTa jAyA karatI haiM / hama svayaM meM ghamaMDa aura abhimAna ko sthAna na deM, to saralatA sadA jIvana kI zobhA banatI hai / vyakti cAhe kitanA bhI choTA kyoM na ho, para jo bevakta meM hamAre kAma AyA, use sadA yAda rakheM aura usake prati AbhAra se bhare hue raheM / jIvana-dRSTi sakArAtmaka banAe~ For Personal & Private Use Only 88 Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hamArI ora se sabakI bhalAI kA hI prayAsa ho, para nekI kara kue~ meM DAla / bhalAI kareM aura bhUla jaaeN| apanI kI huI bhalAI ke ahasAna kA kabhI kisI ko ahasAsa na karavAe~ / jisakA hamane bhalA kiyA hai aura vaha hamArA burA kara baiThA ho, to kheda na laaeN| jisake pAsa jo hotA hai, vaha vahI detA hai / tumhAre pAsa bhalAiyoM kA bhaMDAra thA, tumane bhalAI kI / usakI ora se badale meM burAiyA~ lauTeM, to usake prati dayA-bhAva lAte hue mAtra muskurA dIjie / jIvana meM Ane vAlI hara viparItatA para jo muskAna aura mAdhurya se bharA huA rahatA hai, vaha jIvana aura jagata ke mandira kA akhaMDa dIpa hai, jisakI rozanI se usakA parisara to rozana hotA hI hai, usake prakAza ko dekhakara maMdira ke devatA bhI pramudita hote haiM / 000 www s lakSya banAe~, puruSArtha jagAe~ For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaise pAe~ mana kI zAnti zAMti bhArata rAstA 30 XXXX kAmayAbI ki Apako upalaka aise Kang pUjya zrI candraprabha kI carcita zreSTha pustakeM kaise pAe~ mana kI zAMti : zrI candraprabha ciMtA, tanAva aura krodha ke aMdhere se bAhara lAkara jIvana meM zAMti, vizvAsa aura AnaMda kA prakAza dene vAlI behatarIna jIvana-dRSTi | pRSTha 116, mUlya 15/ zAMti pAne kA sarala rAstA : zrI candraprabha saccI zAMti, saundarya aura AnaMda pradAna karane vAlI carcita pustaka | pRSTha 100, mUlya 20/ sakArAtmaka socie, saphalatA pAiye : zrI candraprabha svastha soca aura saphala jIvana kA dvAra kholatI lokapriya pustaka / pRSTha 120, mUlya 15/ kyA kareM kAmayAbI ke lie : zrI candraprabha kAmayAbI ke lie hara roja naI preraNA dene vAlI eka suprasiddha pustaka / pRSTha 100, mUlya 15/ ApakI saphalatA Apake hAtha : zrI candraprabha saphalatA hara kisI ko cAhie, para use pAe~ kaise, par3hiye isa pyArI pustaka ko / pRSTha 110, mUlya 20/ aise jie~ : zrI candraprabha jIne kI zailI aura kalA ko ujAgara karatI vizva-prasiddha pustaka / svastha, prasanna aura madhura jIvana kI rAha dikhAne vAlI prakAza-kiraNa / pustaka mahala se bhI prakAzita / pRSTha: 122, mUlya 20/ chaha pustakoM kA seTa eka sAtha maMgavAne para DAka kharca niHzulka / dhanarAzi Shree Jit-yasha Shri Foundation ke nAma DrAphTa banAkara jayapura ke pate para bhejeM / vI.pI.pI. se sAhitya bhejanA zakya nahIM hogaa| Aja hI apanA ArDara nimna pate para bhejeM : jitayazA phAuMDezana bI-7, anukampA dvitIya, ema.AI. ror3a, jayapura - 302 001 phona : 2364737, mo. 94142-55471 For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakSya banAe~, puruSArthajagAe~ zrI candraprabha