Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2529 ASAr3ha, vi.saM. 2060 julAI 2003
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 julAI 2003 jinabhASita mAsika varSa 2, aGka 6 sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 . Apake patra: dhanyavAda sampAdakIya : zrI solI je. sorAbajI kI eka du:khada TippaNI . lekha sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura 5 ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke.mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura . saMta pravara A.vidyAsAgara kA kRtitva evaM vyaktitva : DaoN. saMkaTAprasAda mizra zramaNa paramparA ke Adarza saMta jainAcArya vidyAsAgara jI ...... : DaoN. pI.sI. jaina dhArmika anuSThAnoM meM pratIkoM .... : muni zrI candrasAgara jI jainadarzana kI maulikatA : muni zrI vizuddhasAgara jI mAnavIya mUlyoM ke liye..... saurabha 'sajaga' jinabiMba pratiSThA meM sUri maMtra .... : paM. nAthUlAla jaina zAstrI yogasAra prAbhRta meM varNita .... : paM. ratanalAla bainAr3A sAmAyika kI prAsaMgikatA : DaoN. zreyAMsakumAra jaina zrAvakAcAra : suzIlA pATanI . samakAlIna pariveza meM ..... : DaoN. zaziprabhA jaina . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2151428, 2152278 prAkRtika upacAra . sardI jukAma : DaoN. vandanA jaina . kavitA : yogendra divAkara bodhakathA : vidyA-kathA kuJja 13 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. eka prati 10 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| * gar3ariye kI bhakti . dayAlu nyAyAdhIza * ghara meM bharata vairAgI AvaraNa pRSTha 3 samAcAra 30-32
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya "jinabhASita" patrikA Apake nAmAnurUpa vyavasthita cala | AuTa meM parivartana kiyA jA sakatA hai| DijAina ke lie dekheM, rahI hai| atizIghra hI samAja kI priya bana gaI hai, isakA kAraNa | AuTa luka (hindI), iMDiyA TuDe (hindI), dainika bhAskara, (1) jijJAsA samAdhAna, isameM AgamAnukUla samAdhAna, jisase | madhurimA, rasaraMga aadi| vidvatjana bhI lAbha lete haiM, yaha isakI vizeSatA hai| (2)sampAdakIya, | 7. zAkAhAra tathA ahiMsA saMbaMdhI samAcAroM vAlI sAmagrI jisameM nirapekSa hokara svastha AlocanA kI jAkara samAja ko | ko bhI sthAna diyA jaaye| (jaise patrikA zAkAhAra krAMti va tIrthaMkara jAgRta kiyA jAne kA prayatna rahatA hai| (3) isake lekha, jaise | meM prakAzana hotA hai) apraila kI patrikA meM 'jaina dIkSA kA pAtra kauna' bahuta hI saTIka | 8. jAnakArI meM AyA hai ki glejDa pepara (jisakA prayoga bana par3A hai| 'ajJAna nivRtti''sayuMkta parivAra kA arthazAstra evaM | patrikA ke AvaraNa meM hotA hai) ko cikanA karane ke lie aNDe samAja zAstra,' mahatvapUrNa lekha haiN| kA istemAla hotA hai, yadi yaha sahI hai to patrikA ke AvaraNa ke paM. tejakumAra jaina gaMgavAla lie isa kAgaja kA istemAla nahIM kiyA jAnA caahie| 10/2, rAmagaMja (jinsI) indaura 9. patrikA meM citroM kA nitAMta abhAva hai| isa kamI ko patrikA ke saphalatA pUrNa do varSa pUre karane para hArdika | | pUrA kreN| bdhaaii| maiM iMdaura se sI.esa. kA korsa kara rahA huuN| ApakI patrikA | 10. pAThakoM ke patroM meM se vizeSa patra ko baoNksa meM prakAzita kA niyamita pAThaka to nahIM hU~, paraMtu jaba bhI chuTTiyoM meM apane gA~va kreN| anya patroM kI vizeSa bAtoM ko bolDa akSaroM meM chaapeN| sulatAnagaMja (rAyasena) AtA hU~, to pichale sAre aMka bar3e hI | merI kAmanA hai ki "jinabhASita"jaina jagata kI sarvazreSTha cAva se par3hatA huuN| patrikA kA AvaraNa hara aMka kA manamohaka hai, | evaM sarvAdhika prasArita patrikA bne| pUjya gurudeva vidyAsAgara jI kAgaja aura chapAI bhI bahuta hI suMdara hai, akSaroM kA yahI phoNTa | jaise mahAn AcArya kA jaba Apako AzIrvAda prApta hai to patrikA hamezA banAe rkheN| patrikA ko aura bhI AkarSaka banAne ke lie | apane mizana ko pAne meM avazya kAmayAba rhegii| jisa taraha maiM yahA~ kucha sujhAva de rahA hU~, AzA hai Apa una para vicAra kareMge- bhopAla, jabalapura meM jainoM ke lie ema.bI.e., AI.e.esa., 1. pravacana, lekha evaM kavitA ke sAtha pravacanakAra (AcArya, AI.pI.esa., pI.esa.sI. Adi ke saMsthAna khole gaye haiM, usI muni), lekhaka evaM kavi kA TikaTa sAija kA svaccha citra zIrSaka | taraha aba jainoM ko saMgIta (gAyana, vAdana), citra kalA, kheloM ke sAtha hI dAyIM ora chApA jAnA caahie| Adi meM pratinidhitva dilAne ke lie saMsthAna sthApita karane kI 2. pravacana, lekha Adi ke mukhyAMza ko usake madhya meM eka | mahatI AvazyakatA hai| samAja ke zreSThI varga isa ora dhyAna deMge, bAksa meM bar3e phoNTa meM (bolDa akSaroM meM) chApA jAnA caahie| | aisI AzA hai| 3. graMtha-samIkSA ke sAtha pustaka kA AvaraNa citra bhI pravINa kumAra jaina "vizvAsa" prakAzita kreN| sI.esa. iMTara sI-117, sA~InAtha kaoNlonI, iMdaura (ma.pra.) 4. saMpAdakIya ke sAtha bhI sabase Upara bAyIM ora saMpAdaka mahodaya kA TikaTa sAiz2a kA phoTo chApA jaaye| "jinabhASita" kA apraila aMka milA, dhanyavAda / aMka 5. kucha aura naye staMbha zurU kareM, jaise - bAlaka jagata, kI sAmagrI vividha AyAmI aura vicArottejaka hai| badhAI / yuvA cetanA, vijJAna aura jaina dharma, jaina itihAsa se, bhUle visare munizrI nirNaya sAgara jI kA Alekha kAryakAraNa vyavasthA' kavi hamAre (unakI racanAe~.sAtha hI unakA thor3A jIvana paricaya), | kA viSaya vicAraNIya evaM anivAryarUpa se grahaNa karane yogya hai| Ao prAkRta sIkheM (prAkRta bhASA ko sikhAne ke lie) Adi Apake anusAra 'vigata 200-250 varSoM ke kucha zAstra isI taraha ke anya staMbha zurU kiye jA sakate haiN| yaha Avazyaka svAdhyAyakAroM ne pUrvAcAryoM kI vANI ko na samajhate hue kAryakAraNa nahIM hai ki sabhI staMbha hara aMka meM chApe jAyeM, jaisI sAmagrI -vyavasthA ko hI bigAr3a diyaa| zubhopayoga kA abhAva zuddhopayoga upalabdha ho usI ke hisAba se staMbhoM ko sthAna diyA jaaye| hai aura zuddhopayoga kevalajJAna kA kAraNa hai|" Adi / munizrI kA 6. patrikA ko aura adhika AkarSaka banAne ke lie le | yaha kathana gambhIra evaM vicAraNIya hai| -julAI 2003 jinabhASita 1
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ DaoN. zreyAMsa kumAra jaina kA Alekha "samyakcAritra kI / hai|" unhoMne zrutAbhyAsa ke anya uddezya ko buddhi kA kauzala kahA upAdeyatA" mananIya hai| cAritra hI dharma rUpa moha, kSobha rahita | hai| isa dRSTi se sad abhiprAya pUrvaka zrutAbhyAsa ISTa hai| AtmA kA pariNAma hai, vaha sAmyarUpa hai| isa para vivAda ho hI | dayA kI pukAra, nyAya kI tulA, cAvala ke pA~ca dAne evaM nahIM sktaa| cAritra darzana pUrvaka hotA hai| isameM jJAna kI bhUmikA | anya sAmagrI mArga darzaka hai| sampAdakIya, hamArI do mukhI vicAra ahama hai jo bhedavijJAna se lekara Atmasiddhi taka upAdeya hai|| avadhAraNA ko ujAgara karatA hai| saMsthAe~ samaya kI upaja hotI haiM zAstroM kI jAnakArI mAtra jJAna nahIM hai| AtmAnubhavI ko jJAnI unakA mUlyAMkana bhI taTastha rUpa se kiyA jAnA apekSita hai| pRSTha kahA hai| AcArya AzAdhara jI ne jainAgama ke 'svAdhyAya paramatapa' 4 ke aMtima pada kI TIpa bhaTTAraka bhraSTa muniyoM kI avasthA hai|' hai ke bhAva ko grahaNa kara adhyAtma rahasya zloka 55 meM kahA hai ki | kyA yaha nayI bhaTTArakIya paramparA kA saMketa to nahIM hai, jo adhika "zuddha svAtmA sarva prathama azubha upayoga ke tyAga sahita zrutAbhyAsa | bhayAvaha siddha hogii| kRpayA bhaTTAraka pustaka bhijavAne kI kRpA ke dvArA zubha upayoga kA Azraya karatA hai, pazcAt zuddha upayoga meM hI adhikAdhika rahU~, aisI bhAvanA bhAtA hai aura use dhAraNa karatA DaoN. rAjendra kumAra baMsala AmA kreN| pravacanAMza : AcArya zrI vidyAsAgara jI jo dharma rUpI kIla kA sahArA lekara calatA hai vaha saMsAra rUpI cakkI meM pisatA nahIM hai| dharma eka aisI vastu hai jisake dvArA jIva saMtuSTa hue binA raha nahIM sktaa| isake dvArA siMha jaise hiMsaka pazu bhI saMtuSTa hokara apanA hiMsaka svabhAva chor3a dete haiN| dharma jisa kisI rUpa meM svIkAra kiyA jAtA hai utanI mAtrA meM saMtuSTI avazya AtI hai| uparyukta udgAra saMtazreSTha AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne kuNDalapura ke vidyAbhavana meM apane maMgala pravacanoM meM abhivyakta kie| AcArya zrI ne apane maMgala udbodhana meM Age kahA ki saMsAra meM dharma ke alAvA anya koI sArabhUta tatva nahIM hai| saMsArI prANI rAga-dveSa kI cakkI meM rAta-dina pisatA rahatA hai jisa taraha do pAToM ke madhya dhAna pisa jAtI hai| kiMtu jo dhAna, cakkI kI kIla ke sahAre calI cAtI hai, vaha pisane se baca jAtI hai| usI taraha jo prANI dharma rUpI kIla kA sahArA le lete haiM ve saMsAra rUpI cakkI meM pisane se baca jAte haiN| manuSya saMsAra meM rahakara bhI Atma saMtuSTi evaM tatva jJAna ke AdhAra para mukti kA anubhava kara sakatA hai| unhoMne kahA ki saMsAra meM rahane vAlA grahastha viSaya aura kaSAya kI sAmagrI se baca nahIM sakatA, kiMtu dharma ke sAtha rahane se vaha kIla kI bhA~ti baca sakatA hai| dharmAtmA jIva prANa jAya kiMtu dharma kA mArga nahIM chor3atA kyoMki usake bhItara yaha dRr3ha zraddhAna hotA hai ki Atma saMtuSTi, AtmA kA kalyANa isI mArga se prApta hotA hai| aise sAdhaka Atma vizvAsa aura Atma saMtuSTi ke dama para hI guphAoM, pahAr3oM aura kaMdarAoM meM jAkara tapasyA karate haiN| unheM yaha pUrNa vizvAsa hotA hai ki jaba pariNAma AvegA to isakI virATatA kA mUlyAMkana nahIM kara sakate haiM, vaha usa parama pada mokSa ko bhI sahaja upalabdha karA devegaa| AcArya zrI ne kahA ki Atma saMtuSTi kA kAla nizcita nahIM, samyagdarzana jIva ko kabhI bhI prakaTa ho sakatA hai| pratyeka jIva apanA saMvedana svayaM karatA hai usakI AtmAnubhUti ke bAre meM koI bhAgIdArI nahIM kara sktaa| sunIla vejITeriyana pracAra prabhArI sadasyoM se vinamra nivedana apanA vartamAna patA 'pina koDa' sahita svaccha lipi meM nimnalikhita pate para bhejane kA kaSTa kareM, tAki Apako "jinabhASita' patrikA niyamita rUpa se ThIka samaya para pahu~ca ske| sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI harIparvata, AgarA (u.pra.) pina koDa - 282 002 2 julAI 2003 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya zrI solI je. sorAbajI kI eka duHkhada TippaNI 'digambara jaina mahAsamiti patrikA' (1-15 julAI 2003) meM zrI milApacanda jI jaina iMDiyA, jayapura kA eka lekha prakAzita huA hai, jisameM unhoMne likhA hai ki vidhivettA solI je. sorAbajI ne 'TAimsa oNpha iNDiyA' dillI ke 2 mArca 2003 ke aMka meM apane kAlama 'AuTa oNpha korTa' meM 'prAivesI, nyUDiTI eNDa jAja' zIrSaka se digambara jaina samAja ke bAre meM eka sarvathA anargala evaM anAvazyaka TippaNI kI hai| unhoMne likhA hai "The urge to bare one's body springs from different compulsions. A certain sect of Jains, Digambars, who move about uncovered in public invoke their right of religious freedom. Litigants who are incensed by an adverse court ruling have protested by baring themselves in the court room as happened in the court of Lord Justice Denning in London. There could not be a more glaring instance of contempt in the face of the Court. The most picturesque protest against the move to attack Iraq occurred in Australia when about 750 women shed their clothes in protest on a hillside near the coastal resort town of Byron Bay. Not to be outdone about 250 men took off their clothes and lay down to spell out the words 'Peace Man' on a rugby field to register their opposition to Washington's stance against Iraq. A joint protest perhaps would have had better effect in Australia. Capital Hill of course would be unmoved by such naked exhibitions." DaMDiyA jI dvArA uddhRta zrI solI je. sorAbajI ke ye vacana nizcaya hI digambara jaina samAja ke lie atyanta duHkhada evaM Azcaryajanaka haiN| unhoMne digambara jaina muniyoM ke nagna vicaraNa karane kI tulanA kisI korTa ke phaisale yA IrAka para amerikI hamale kA virodha karane ke lie apane zarIra kA nagna pradarzana karanevAloM se kI hai| sorAbajI ke kathana kA Azaya yaha hai ki jaise ina logoM kA nagnadeha-pradarzana rAjanItika kAraNoM se prerita hotA hai, vaise hI digambara muniyoM kA nagna vicaraNa bhI rAjanItika kAraNa se prerita hotA hai aura vaha kAraNa hai saMvidhAna dvArA pradatta dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA manamAnA upayoga krnaa| arthAt unakA nagna honA kisI dhArmika siddhAnta para Azrita nahIM hai, apitu kevala dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA manamAnA upayoga karane kI icchA se prasUta hai aura aisA Azaya prakaTa kara zrI sorAba jI ne digambara muniyoM ko lagabhaga vikRta manovRttivAlA ghoSita kara diyA hai| bhArata ke mahAdhivaktA jaise mahAna pada para AsIna vyakti bhAratIya saMskRti aura itihAsa se itanA aparicita ho, bhAratIya dharmoM aura darzanoM ke jJAna se itanA zUnya ho ki vaha digambara muniyoM ke aparigraha evaM vItarAgatA ke pariNAmabhUta, mokSasAdhaka nagnatva ko itanI hIna dRSTi se dekhe yaha atyanta Azcaryajanaka aura pIr3AdAyaka hai| isase bhI adhika Azcarya aura pIr3A kI bAta yaha hai ki itane prasiddha vidhivettA ne kisI dUsare dharma ke viSaya meM usakA marma samajhe binA aisI gaira-jimmedArAnA, ajJAnatApUrNa aura dhArmika vidveSa se prerita TippaNI kaise kara dI ! 1 mohana-jo-dar3o aura har3appA ke utkhanana meM prApta nagna jina-pratimAe~ isa bAta ke sabUta haiM ki digambara jaina dharma kama se kama pA~ca hajAra varSa purAnA hai| prAcIna bauddhasAhitya meM nirgaTha nAtaputta (nirgrantha jJAtiputra arthAt nagnavezadhArI tIrthaMkara mahAvIra) kI carcA tathA samrAT azoka ke zilAlekhoM meM nirgranthoM tathA aitihAsika mahAkAvya 'mahAbhArata' meM nagnakSapaNaka (digambara jaina sAdhu) ke lekha batalAte haiM ki digambara jaina sAdhu Aja se DhAI hajAra varSa pahale bhI vidyamAna the aura azoka jaise mahAna samrAT anya sampradAyoM ke sAdhuoM ke sAtha digambara jaina sAdhuoM kA bhI sammAna karate the aura unakI nirvighna dharmasAdhanA kI vyavasthA hetu pRthak se amAtya niyukta karate the| udayagiri (vidizA ma.pra.) ailorA, khajurAho Adi kI guphAe~ aura maMdira isa bAta ke jIvanta pramANa haiM ki prAcIna hindU rAjA hindU, bauddha aura jaina dharmoM ko samabhAva se dekhate the aura digambara sAdhuoM ke vizrAma hetu bhI guphAoM kA nirmANa karAte the tathA unake rAjya meM digambara sAdhuoM ko nirbAdha vicaraNa kI svataMtratA thii| ina mahAn samrAToM aura rAjAoM ne digambara jaina muniyoM ke nagna rahane ko dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA durupayoga nahIM maanaa| yadi unheM yaha dhArmika svatantratA kA durupayoga pratIta hotA, to ve isa para turanta pratibandha lagA dete, kyoMki vaha rAjatantra kA jamAnA thA, lokataMtra kA nhiiN| lokatAMtrika rAjavyavasthA tathA usameM dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA samAveza to vartamAna yuga kI dena hai| aitihAsika yuga ke Arambha se san 1947 I. taka to rAjazAhI kA hI bolabAlA thA aura isa sampUrNa yuga meM digambara jaina sAdhuoM kI paramparA * julAI 2003 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 vidyamAna thI / ataH isa rAjatantra meM digambara jaina sAdhu dhArmika svatantratA kA durupayoga karane ke lie logoM ke bIca naMge ghUmatephirate the, yaha to kalpanA bhI nahIM kI jA sktii| isase siddha hotA hai ki digambara jaina sAdhuoM kA nagna rahanA eka mahAn dArzanika aura AdhyAtmika siddhAnta para AdhArita hai| vaha siddhAnta hai mokSa ke lie svAtmA se bhinna samasta zarIrAdi padArthoM se rAga chor3anA aura unakI adhInatA se mukta honaa| ise jaina siddhAnta meM aparigraha aura vItarAgatA kahA gayA hai / vastratyAga Atmabhinna samasta padArthoM se rAga chor3ane kA carama pariNAma hai| vastratyAga koI bhI svasthamastiSka mAmUlI AdamI nahIM kara sktaa| yA to pAgala vyakti hI nagna ho sakatA hai athavA mahAn saMyamI, kAmajayI aura zIta, uSNa, daMza maMzaka Adi se utpanna pIr3AoM ko zAntabhAva se sahana karane meM samartha puruSa hii| digambara jaina sAdhu isa alaukika zreNI ke hI puruSa haiN| unheM dhArmika svatantratA kA durupayoga karane ke uddezya se nagna vicaraNa karanevAlA kahanA apanI kUpamaNDUka buddhi yA prakRtajana - sAmAnya samajha kA paricaya denA hai| dhArmika svatantratA ke adhikAra kA durupayoga karane ke uddezya se koI eka-do vyakti eka-do dina logoM ke bIca naMge ghUma sakate haiM, koI eka grUpa mAha do mAha nagna vicaraNa kara sakatA hai, kintu aise vikRtamastiSka loga caubIsoM ghaMTe nagna nahIM raha sakate, kyoMki caubIsoM ghaMTe nagna rahakara ThaMDa, garmI, khaTamala, macchara Adi kI pIr3Ae~ sahanA unake vaza kI bAta nahIM hai| kintu digambara jaina muni caubIsoM ghaMTe nagna rahate haiM, lakar3I ke takhta para nagna zarIra sote haiM, kar3akatI ThaMDa meM bhI kambala - rajAI - cAdara Adi nahIM or3hate, maccharoM ke kATane para bhI upha nahIM karate / kyA ekAnta meM nagna rahakara ina pIr3AoM ko samabhAva se sahana karane kA uddezya bhI dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA durupayoga karanA hai ? mAtra dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA durupayoga karane ke lie koI itane kaSTa sahana karegA, yaha socanA buddhi kA divAliyApana hai| kisI mahAn uddezya ke binA nagnatA ke ina kaSToM ko samabhAva se sahanA saMbhava nahIM hai| aura kisI mahAn uddezya ke binA nagna jaina sAdhuoM aura unake anuyAyiyoM kI paramparA kA pA~ca hajAra varSoM se nirantara calA AnA asaMbhava hai| ataH siddha hai ki digambara jaina muni dhArmika svataMtratA ke adhikAra kA durupayoga karane ke uddezya se nahIM, apitu mokSaprApti ke uddezya se nagna rahate haiN| zramaNa paramparA meM sAdhuoM ke nagna rahane kI prathA bahuta purAnI hai| bhagavAn buddha ke yuga meM digambara jaina (nirgrantha) sAdhuoM ke atirikta AjIvika sampradAya ke sAdhu bhI nagna rahate the| upaniSadoM meM paramahaMsa nAmaka sAdhuoM kA varNana hai, jo nagnavezadhArI hote the| hindUdharma meM nAgA sAdhuoM kA Astitva Aja bhI dekhane meM AtA hai| kumbha ke meloM meM unake darzana bar3I mAtrA meM hote haiN| kyA ina saba ke nagna rahane kA uddezya dhArmika svatantratA ke adhikAra kA durupayoga karanA hai ? yaha bAta to svapna meM bhI nahIM socI jA sktii| ataH mAnanIya solI je. sorAbajI kI digambara jaina sAdhuoM ke viSaya meM kI gaI TipaNNI na kevala digambara jaina dharma kA, apitu sampUrNa bhAratIya saMskRti kA apamAna hai| isase digambara jaina dharma ke anuyAyiyoM kI bhAvanAeM Ahata huI haiN| ataH mAnanIya sorAbajI ko apane pada kI garimA aura karttavya kA khyAla rakhate hue apanI TippaNI para avilamba kheda vyakta karanA caahie| mumbaI ke prasiddha digambara jaina patrakAra zrI bAla pATIla ne sorAba jI kI isa TippaNI para sarvaprathama virodha prakaTa kiyA hai| zrI iMDiyA jI ne digambara jainoM kA AhvAna karate hue likhA hai| "yadi Apa bhI yaha mAnate haiM ki sorAva jI kI TippaNI digambara jaina dharmAvalambiyoM ke lie mAnahAni kAraka hai to kRpayA solI sorAba jI, sampAdaka 'TAimsa Apha iNDiyA', zrImatI indu jaina tathA adhyakSa- presa pariSad ko Aja hI patra likhakara apanA virodha darja karAyeM aura isakI sUcanA zrI bAla pATIla ko bhI dekara unake hAtha majabUta kareM suvidhA ke lie ina saba ke pate yahA~ diye jA rahe haiM- " 1. 2. 3. 4. 5. solI je. sorAba jI, bhArata ke eTAnI janarala, 10 motIlAla neharU mArga, naI dillI 110011 zrI dilIpa paDagAMvakara, prabandha sampAdaka, TAimsa Apha iNDiyA, bahAdurazAha japhara mArga, naI dillI 110 002 zrImatI indu jaina, baineTa kolamena eNDa kaM., bahAdura zAha japhara mArga, naI dillI 110 002 jasTisa ke jayacandra reDDI, ceyaramaina, bhAratIya presa pariSad, pharIdakoTa hAusa (bhUtala), kAparanikasa mArga, naI dillI 110 001 zrI bAla pATIla, 54 pATIla esTeTa, 278, jAvajI dAdAjI roDa, mumbaI 400007 'jinabhASita' parivAra bhI samasta digambara jainoM se yahI anurodha karatA hai| julAI 2003 jinabhASita - - - ratanacandra jaina
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMtapravara AcArya vidyAsAgara kA kRtitva evaM vyaktitva DaoN. saMkaTAprasAda mizra zramaNa evaM zramaNa paramparA ke Adarza santa jainAcArya zrI | loga jIvana ke viSAkta bandhanoM se mukta hokara sadA ke lie vidyAsAgara jI ArSa paramparA ke zreSTha muni haiN| ve prema, sevA, vAtsalya, | Ananda ke sAgara meM DUba jAte haiN| jo nahIM DUba pAte unakA jIvana upakAra, udAratA, dayAlutA, utsAha, ullAsa evaM naitikatA ke sadA ke lie bUr3a jAtA hai| isa jIvana ke saMsArI jana bIca meM pha~sa jIvanta rUpa haiN| aise santa dharatI ke uddhAraka banate haiN| santa kA jAte haiM, uddhAra nahIM pA paate| unakI sAMsArika jIvana ber3e kI jIvana AcaraNa meM samabhAva rakhatA hai| vaha mAnavIya mUlyoM kA | naukA DagamagAtI huI bIca majhadhAra meM DUba jAtI hai| anabUr3e bUr3e saMrakSaka hotA hai| santa dUsaroM ke lie jItA hai, kathanI aura karanI | tire, je bUr3e saba aNg'| jo Ananda ke sarovara meM tana-mana se DUba meM sAmaMjasya evaM tAdAtmya sthApita karate hue janakalyANakArI | jAte haiM ve mokSa pA jAte haiM, tira jAte haiM aura jo tana-mana se nahIM bhAvanAoM se sadA AplAvita rahatA hai| RSi pravara vidyAsAgara jI | DUba pAte, ve bUr3a jAte haiN| ve naraka ke kIca meM dhaMsa jAte haiN| kA jIvana narmadA ke kaMkara se zaMkara bana gayA hai| muni pravara vidyAsAgara jI ne mUkamATI meM yahI darzana prastuta jaina dharma pavitratA kA hAmI hai| kSamA usakA prANa hai| usa kiyA hai ki 'mUkamATI' sAdhanA kI mATI hai| vaha adhyAtma aura prANa ko dhAraNa karane vAle pavitratA kI mUrti zrI vidyAsAgara jI sAdhanA ke nikarSa para icchA, kriyA aura jJAna ke samanvaya se jIvana haiN| ve kevala sAdhaka hI nahIM balki, lokavizruta sAhitya-sarjaka | meM sArthakatA kI sRSTi karatI hai, Anandamaya vRSTi karatI hai aura bhI haiN| ve mA~ sarasvatI ke varadaputra haiM, jivhA para mA~ zAradA kA | mAnavatA kA sandeza detI hai| yadi manuSya apane jIvana ko sArthakatA prasAda vidyamAna hai| ve hindI santa kAvya paramparA ke kabIra haiM, pradAna karanA cAhatA hai to use 'mUkamATI' kI sAdhanA kA mArga rAmakathA ke amara gAyaka tulasI haiM aura prajJAcakSu,mAkhanacora kRSNa apanAte hue maMgalamaya ghaTa se Ananda kI vRSTi karanI hogii| yahI kI bAla sulabha ceSTAoM kA gAyana karane vAle, sUra haiN| ve jaina dharma santa ziromaNi, mahAkavi vidyAsAgara kA udghoSa hai| 'mUkamATI' ke hI nahIM balki sampUrNa mAnavatA ke tIrtharAja prayAga haiM jahA~ santa vidyAsAgara ke jIvana kI AtmakathA hai| vaha santa sAdhanA icchA, kriyA aura jJAna kI triveNI pravAhita ho rahI hai| unake kI, insAniyata kI udAtta mahAkAvyAtmaka gAthA hai| AcArya vacanAmRta kI triveNI meM DubakI lagAkara sAre pApoM kA prakSAlana vidyAsAgara kA jIvana satoguNI rahA hai| eka mahAvratI ke jIvana kara zraddhAlu dhanya ho jAte haiN| apane astitva ko jisa prakAra gaMgA | ko unhoMne jiyA hai aura apane satkarmoM se use sArthakatA pradAna gaMgotrI se nikalakara gaMgAsAgara meM vilIna kara detI hai, ananta | kI hai| saundarya diyA hai| unakA jIvana usa nadI kI dhArA ke sAgara kA rUpa dhAraNa bhI kara letI hai aura jahA~ se zubhatA ke samAna hai jo apane astitva ko miTAkara mahAsAgara meM vilIna ho sajala meghakhaNDa uThate haiM aura tapta vasundharA kI pyAsa ko bujhAte jAtI hai| vyaktitva ke ahaM ko, mada ko miTAkara apane astitva hue use zasya zyAmalA banA dete haiM, usI prakAra kI pAvanapUta dhArA ko prabhu ke mahAsatva meM vilIna kara denA hI samarpaNa kI bhAvanA kA muni pravara, santaziromaNi AcArya vidyAsAgara ke jIvana meM pravAhita caramotkarSa hai| Aja ke samAja meM manuSya ahaM aura svArtha ke ho rahI hai| ve zubhatA kI varSA karate haiM, kSamA ke bIja bote haiM aura | kIcar3a meM sarvathA ApAdamastaka dhaMsA huA hai| Aja ke manuSya ke madhurI bAnI kI ullAsamayI jIvanadhArA pravAhita karate haiM jisameM svArtha aura usakI saMkIrNatAe~ parAkASThA para pahuMca gaI haiN| vaha jaina samAja hI nahIM balki pUrA loka, pUrA samAja DUba jAtA hai apane ko, apane prabhu ko bhUla cukA hai| aise samaya meM AcArya aura aisA prasAda pAtA hai jisase use parama Ananda kI, sukha kI vidyAsAgara kA yaha dohA preraNA kA srota bana sakatA hai| mUkamATI' anubhUti hotI hai| jIvana kI mUkamATI pavitraghaTa banakara, mAnavatA mahAkAvya ke yazasvI mahAkavi saMta vidyAsAgara jI manuSya ko kA zItala jala pilAkara dUsare kI pipAsA ko zAnta karatI hai| | jagAte hue kahate haiMyahI mUkamATI ke amara gAyaka kA antima saMdeza hai, abhISTa bhii| "dekho nadI prathama hai nija ko miTAtI korA jJAna aham paidA karatA hai, AsthA kA jala nahIM pilaataa| khotI, tabhI, amita sAgara rUpa paatii| saMta jJAnAmRta pIkara bhAva kI aisI gaMgA aura narmadA pravAhita kara vyaktitva ke ahaM ko, mada ko miTAde detA hai, aise tIrthoM kA nirmANa kara detA hai jahA~ sAmAnya jana sukUna tU bhI- 'sva' ko sahaja meM, prabhu meM milA de|'. kA anubhava karatA hai, jIne kI preraNA pAtA hai, jIvana kA ullAsa nijatA ko miTAkara 'sva' ko sahaja rUpa meM prabhu meM vilIna pAtA hai aura sadA-sadA ke lie bhavasAgara se pAra utara jAtA hai|| kara denA hI mAnava-jIvana kI sArthakatA hai| yahI guNa dharma AcArya -julAI 2003 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidyAsAgara ke jIvana kA carama lakSya hai| vItarAga hokara ve isI patha ke pathika bane haiM aura kAlajayI AkAzadIpa banakara bhavasAgara meM jIvana naukA khene vAloM ko, bhUle-bhaTakoM ko sahI rAha batAne ke lie unhoMne sadaiva Aloka diyA hai tathA unakA patha prazasta kiyA hai| bAhyADambaroM, piSTapeSita rUr3hiyoM ko unhoMne sadaiva dhikkArA hai, virodha kiyA hai| ve Aja ke kabIra haiM, ravidAsa haiM, gurunAnaka haiM / ve kaha uThate haiM ki kaca- luMcana aura vasana- muMcana se vyakti santa nahIM bana sktaa| use santa banane ke lie mana kI vikRtiyoM kA luMcana-maMcana karanA pdd'egaa| santa pravara kahate haiM "na mokSa mAtra kaca - luMcana karma se ho, sAdhu nahIM vasana-maMcana mAtra se ho|" saMta dAdU kI taraha ve karmakANDa aura paramparAgata rUr3hiyoM kA virodha karate hue kaha uThate haiM "kIcar3a meM pada rakhakara lathapatha ho nirmala jala se snAna karane kI apekSA kIcar3a kI upekSAkara dUra rahanA hI buddhimAnI hai|" yahA~ saMta vidyAsAgara jI krAnti kA svara phU~kate dikhAI dete haiN| ve kevala vidrohI hI nahIM, krAntikArI bhI haiN| unakI krAnti rAjanItika nahIM, vaha bhAvAtmaka evaM sAmAjika koTi kI hai| ve samaSTi ke purodhA haiN| ve uccakoTi ke sAdhaka aura muni pravara tathA saMta pravRtti ke hote hue bhI lekhanI ke dhanI sAhityakAra, kavi bhI haiN| yadyapi unhoMne anekAneka sundara granthoM, kAvya kRtiyoM kI racanA kI hai parantu 'mUkamATI' Adhunika sAhitya meM unakI apratima kAlajayI racanA hai| kevala 'mUkamATI' hI unake kavivyaktitva kI sadiyoM taka preraNA kA srota rhegii| unake kavi jIvana tathA sAdhanA kA nicor3a isI amara kRti meM hai| Adhunika zreSTha mahAkAvyoM kI paramparA meM use zIrSa sthAna prApta huA hai| jayazaMkara prasAda kI 'kAmAyanI' ke samAna usakA lakSya bhI Ananda kI sRSTi karanA hai| jisa prakAra prasAda jI ne yaha kahanA cAhA hai ki manu arthAt mAnava vAsanA ke paMkila yA kIcar3a se nikala kara hI zraddhA aura vizvAsa ko lekara, vaijJAnika dRSTikoNa apanAte hue, Ananda ke mArga para agrasara ho sakatA hai, usI prakAra mUkamATI kA racanAkAra yaha kahanA cAhatA hai ki zraddhA aura vizvAsa ke amRta ko pIkara, vijJAna sammata dRSTi apanAkara, samyagdarzana, samyagjJAna ora samyakcAritra kA avalambana lekara manuSya Ananda kI sRSTi kara sakatA hai|'kaamaaynii' kI bhA~ti 'mUkamATI' jIvanta mahAkAvya hai, svacchanda zailI kA paripakva kAvya hai| jahA~ mUkamATI, jo patitavAsanA hai, patitavAsanA bhI samyagdarzana, jJAna aura caritra julAI 2003 jinabhASita 6 A~ve meM pakakara paripakva kumbha kA rUpa dhAraNa karatI hai aura mAnava mAtra ko Ananda kA zItala jala pilAkara, usakI jJAna pipAsA ko zAnta karate hue AtmA kA uddhAra karatI hai| yahI mokSa hai, amaratva hai aura manuSya kA avinazvara sukha / mahAkavi kahatA hai "bandhana rUpa tana, mana aura vacana kA AmUla miTa jAnA hI mokSa hai isI kI zuddha dazA meM avinazvara sukha hotA hai jise prApta hone ke bAda yahA~ saMsAra meM AnA kaise sambhava hai tumhIM batAo vizvAsa kI anubhUti milegI avazya milegI, magara mArga meM nahIM, maMjila para / aura yahA~ mauna meM DUbate hue santa aura mAhaula ko animeSa nihAratI - sI 'mUkamATI'!" 'mUkamATI' ke amara racanAkAra ne eka rUpaka prastuta kiyA hai jisameM jIvana kA satya piroyA huA hai| saMta ne mAnava jIvana ko nikaTa se dekhA hai, parakhA hai aura jiyA hai| jIvana kA sAkSAtkAra hI mUkamATI kI racanA kA AdhAra banA hai jisameM manuSya kI jIvana-yAtrA kA sahaja-sarala citra ukera diyA gayA hai| AdamI se bar3hakara koI yoni nahIM hai, AdamI se bar3hakara koI dharma nahIM hai| yaha grantha mAnavatA kA sapharanAmA hai| mAnava jIvana kA upaniSad hai / devatA bhI isa mAnava jIvana kI lAlasA rakhate haiN| pRthvI eka kurukSetra hai, dharmakSetra hai, karmakSetra hai aura manuSya eka yoddhA eka sipAhI / saMgharSa usake jIvana kA nikaSa hai| saMgharSa kA sipAhI sadaiva maMgala kI hI sRSTi karatA hai| mUkamATI kA amara gAyaka yahI kahanA cAhatA hai| yahI usa muni pravara kA AzIrvAda hai| "yahA~ . sabakA sadA jIvana bane maMgalamaya chA jAve sukha-chA~va sabake saba TaleM amaMgala bhAva, sabakI jIvanalatA harita bharita vihasita ho| guNa ke phUla vilasita haoN nAzA kI AzA miTe AmUla mahaka uThe / " aise muni pravara sAdhaka ko merA koTizaH praNAma / epha- 115/27, zivAjI nagara, bhopAla .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNa paramparA ke Adarza saMta jainAcArya vidyAsAgara jI aura unakA tIrtha bhArata bhUmi para jaba-jaba vaicArika bhaTakAva kI sthiti AyI taba-taba zAMti sudhArasa kI varSA karane vAle aneka mahApuruSoM evaM kaviyoM ne janma lekara apanI kathanI-karanI ke mAdhyama se vizva ko ekatA ke sUtra meM piroyA tathA trasta evaM vighaTita samAja ko eka navIna sambala pradAna kiyaa| ina mahApuruSoM meM pramukhatayA bhagavAn rAma, kRSNa, mahAvIra, buddha, IsA, paigAmbara, saMtakabIra, nAnaka, kundakundAcArya jaise mahAn sAdhakoM ne apanI Atma sAdhanA ke bala para svataMtratA evaM samAnatA ke jIvana mUlya prastuta karake sampUrNa mAnavatA ko eka sUtra meM bAMdhA hai| inake tyAga, saMyama, siddhAMta evaM vANI meM Aja bhI sukha zAMti kI sugaMdhA suvAsita hai| isa krama meM saMta kavi jainAcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja vartamAna samaya meM zikhara puruSa haiM, jinakI oja aura mAdhuryapUrNa vANI meM RjutA, vyaktitva meM samatA, jIne meM sAdagI kI triveNI pravAhita hai| san 1968 meM munivrata evaM san 1972 meM AcArya pada grahaNa karane ke pazcAt apanI karmabhUmi meM satat kriyAzIlatA kA pariNAma hai ki vartamAna meM karIba 200 ziSya zramaNa, sAdhanA, tapa, dhyAna, niyama, saMyama evaM samatA kA pAlana kara zramaNa saMskRti kI vikAsa yAtrA meM sahayogI bane hue haiN| 1 AcArya vidyAsAgara ucca koTi ke sAdhaka aura saMta hote huye eka zreSTha sAhityakAra bhI haiN| Apane utkRSTa sAdhanA ke sAthasAtha racanA zIlatA ke vividha sopAnoM, AyAmoM ko sparza kara ciMtana-manana aura darzana kI jo triveNI pravAhita kI hai vaha ni:saMdeha advitIya hai| Apane kevala gadya hI nahIM apitu padya kI aneka vidhAoM ko jo saralatA pradAna kI hai vaha anukaraNIya hai| Apane sAhitya ke dvArA jisa yathArtha kI abhivyakti adhyAtma evaM darzana ke mAdhyama se kI hai vaha kAphI bejor3a hai| ApakI racanAoM meM rASTrIya cetanA ke svara sunAI par3ate hai nArI kI vyAkhyA samakAlIna dRSTi se naye saMdarbhoM meM kI hai jo vAstava meM sAmAjika vikAsa kI dhurI hai| dArzanika vicAroM kI vyAkhyA karate hue spaSTa kiyA hai ki jIvana kA sAratva nija svarUpa ko pahacAnane meM hai| Atma darzana ke dvArA hI vizva darzana kI prakriyA ko samajhA jA sakatA hai| AcArya zrI kI pramukha racanAoM meM narmadA kA narama kaMkara, DUbo mata lagAo DubakI, totA kyoM rotA, dohA dohana, cetanA ke gaharAba meM, paMcazatI ityAdi haiN| ApakA sarvAdhika carcita mahAkAvya "mUkamATI" hai, jisameM AcArya zrI ne mATI jaisI nirIha, padadalita, vyathita vastu ko mahAkAvya kA viSaya banAkara usakI mUka vedanA aura mukti DaoN. pI.sI. jaina kI AkAMkSA ko vANI dI hai| kumhAra miTTI kI bhAvanA ko pahacAnakara use kUTa chAnakara sabhI vyartha dravyoM ko haTAkara nirmala, mRdutA kA varNa lAbha dete huye cAka para car3hAkara ave meM tapAkara use kArya yogya banAtA hai, jo Age calakara pUjana kA maMgala ghaTa banakara jIvana kI sArthakatA ko prApta karatA hai| yaha karmabaddha AtmA kI vizuddhi kI ora bar3hatI maMjiloM kI mukti yAtrA kA rUpaka hai| mahAkAvya kI racanA ke pIche AcArya zrI kA dhyeya mAnava pIr3hi ko zubha saMskAroM se sAMskArita karanA tathA sAmAjika, dhArmika kSetroM meM praviSTa kurItiyoM ko nirmUla karanA vyakti ke aMdara AsthA, vizvAsa, puruSArtha aura karttavya kI bhAvanA tathA caritra evaM anuzAsana kA dainaMdina prayoga isa kRti kA pArtheya hai| mahAkAvya meM nArI svataMtratA, lokataMtra kI sthApanA, Ayurveda kI mahattatA, ahiMsA kI garimA Adi AcArya zrI kI bahujJatA kA paricaya detI hai| AcArya zrI kI tIrthayAtrA bahuAyAmI hai unameM pramukhatayA:(1) jIvadayA (2) dharma pracAra (3) tIrthakSetroM kA jIrNoddhAra (4) jaina sAhitya zodha (5) naitika zikSA (1) jIvadayA gauvadha evaM mAMsa niryAta para pUrNa pratibaMdha lagAne evaM gauvaMza ko bacAye rakhanA bhAratIya saMskRti ko bacAye rakhanA barAbara hai| gauvaMza kI surakSA karane se prANI mAtra ke prati dayAbhAva evaM ahiMsA kA pAlana hotA hai| gAya eka aisA bahuAyAmI prANI hai jisakA dUdha, bachar3A, mUtra, gobara evaM camar3A taka kAma meM AtA hai| ataH kRSi pradhAna deza meM sahAyaka dhaMdhe ke rUpa meM gAya ko pAlakara atirikta dhanopArjana kiyA jA sakatA hai| gauvaMza naSTa yA luptaprAya hone kI sthiti meM prAkRtika santulana gar3abar3A sakatA hai, isase prAkRtika ApadAoM kI bArambAratA bar3ha sakatI hai| AcArya zrI deza ke vibhinna kSetroM meM gauzAlAoM kA nirmANa karake prANI mAtra ko bacAne kA satat prayAsa kara rahe haiN| -- (2) dharma pracAra Aja se 50 varSa pUrva deza meM yaha sthiti thI ki muni ke darzana durlabha the| aneka jaina bandhuoM kI eka-do pIr3hi ne munirAjoM ke darzana hI nahIM kiye the pariNAmasvarUpa unakI dhArmika kriyAoM ke DhaMga hI badalate jA rahe the| hama sabhI saubhAgyazAlI haiM ki hamArA janma aise samaya huA jaba AcArya * julAI 2003 jinabhASita - 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ gurUvara ko eka bar3e saMgha ke rUpa meM dekha rahe haiN| jo deza ke dUrastha | karake apane pharja ko nibhaanaa| vartamAna vizvIkaraNa ke yuga meM kSetra meM choTe-choTe upasaMghoM ke rUpa meM upadezanA de rahe haiN| | bhAratIya saMskRti para pAzcAtya saMskRti kA aisA prabhAva par3A hai ki (3) tIrthakSetroM kA jIrNoddhAra - tIrthakSetra ve sthAna haiM pAlaka baccoM ko pAlana, poSaNa kara bar3A karatA hai apane jIvana jahA~ se tIrthaMkaroM ne apane ko bhava se pAra utArA hai| aisI pavitra kI pUrI kamAI baccoM kI zikSA-dIkSA para kharca kara detA hai| isa bhUmi para pahu~cane se hamArA bhava bhI pAra ho sakatA hai| saMsAra meM ummIda meM ki bacce bar3e hokara bur3hApe kA sahArA baneMge, kintu manuSya ko mAnasika zAMti maMdiroM evaM tIrtha sthaloM para hI milatI | bacce bar3e hokara apena pharja se mu~ha mor3a lete haiN| pariNAmasvarUpa hai| ata: jarUrI hai ki prAcIna tIrthasthaloM para kaMkara, patthara se bane pAlakoM ko apanA bur3hApA vRddhAzrama meM nikAlanA par3atA hai yA svayaM maMdiroM, jinakA eka nizcita jIvana hotA hai, kA jIrNoddhAra kiyA jarjara zarIra ko DhonA par3atA hai| pAlaka evaM guru ke prati bAlaka yA jaaye| mUrtiyoM va maMdiroM kI prANa pratiSThA kI jAya tAki janamAnasa | ziSya kA kyA karttavya hai isakI anukaraNIya mizAla AcArya meM tIrthakSetra, maMdira ke prati zraddhA meM kamI na Ane paaye| dharma aura | vidyAsAgara jI mahArAja haiN| AcArya zrI ne apane guru jJAnasAgara jI samAja eka dUsare ke pUraka haiN| samAja jahA~ rahegI vahA~ maMdira hogA | mahArAja se dIkSA lekara aMta samaya taka itanI adhika sevA kI ataH maMdiroM kA nirmANa samaya ke sAtha calatA rhegaa| jitanA eka putra apane pitA kI nahIM krtaa| AcArya jJAnasAgara (4)jaina sAhitya zodha - dharma sAhitya sulabha evaM sarala mahArAja ko bar3hatI umra meM sAiTikA kA asahanIya darda ho gayA bhASA meM ho tabhI vyakti dharma ke marma ko AsAnI se samajha sakatA thaa| usa sthiti meM vRddha zarIra ko muni kriyAoM ke anukUla banAye hai| AcArya zrI ne prAcIna jaina sAhitya kA sarala hindI meM anuvAda rakhane ke athaka prayAsa ziSya vidyAsAgara jI mahArAja ne kiye jaba karake sAhitya kI lambI zrRMkhalA upalabdha karAyI hai| isakA | taka ki guru jJAnasAgara samAdhiSTa nahIM ho gye| yaha Aja kI pariNAma hai ki Ama vyakti samayasAra, niyamasAra, pravacanasAra, navapIr3hi ke lie parivAra se jur3e rahane pAlaka evaM guru ke jIvana samaNasuktaM Adi granthoM ko AsAnI se samajhane lage haiN| prAcIna graMthoM kI surakSA evaM anuvAda kA pariNAma hai ki jainadharma ko isa prakAra AcArya guruvara ke tIrtha kI gaharAI anaMta hai| atiprAcIna dharma kI zreNI meM tarkasaMgata DhaMga se rakhA jAne lagA hai| isa samudrarUpI sAgara kI eka bUMda bhI yadi hama AtmasAta kara leM (5) naitika zikSA - bhAratIya saMskRti evaM sAhitya | to hamArA uddhAra ho jaayegaa| sAkSI hai ki navapIr3hi ko saMskArita karanA pAlaka evaM guru kA prophesara kartavya hai aura navapIr3hi kA karttavya hotA hai svAvalaMbita banakara zAsakIya kalA evaM vANijya mahAvidyAlaya, sAgara (ma.pra.) guru ko sammAna dekara evaM pAlaka kI vRddhAvasthA meM sevAsuzruSA kavitA yogendra divAkara antarmana kI lekhanI guru kA liye prkaash| satya aharniza kara rahI, samyaka Atma vikaas| guru prakAza stambha haiM, mokSamArga kI ora jyotirmaya jinase huI, U~kAramayI bhora / / satanA (ma.pra.) 8 julAI 2003 jinabhASita
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika anuSThAnoM meM pratIkoM kA mahattva muni zrI candrasAgara jI bhUmikA - pratIka hamAre jIvana ke patha-pradarzaka cinha haiM, / baMdanavAra * dvAra kI maryAdA kA jJAna va atithi satkAra jina cinhoM va saMketoM ke dvArA kArya kI gati ko pragati kI dizA | kA mahatva vaMdanavAra se hI jJAta hotA hai| vahIM para atithi kA taka le jAyA jA sakatA haiN| binA pratIkoM ke calanA bhAramaya sA | abhinaMdana kiyA jAtA hai| zubha mAMgalika kAryoM meM baMdanavAra tIja laga sakatA hai| pratIka mArga meM mIla ke patthara kA kAma karate haiN| | tyauhAroM meM Amra pattiyoM se mArga, ghara ke bAhara, dvAra, AMgana kI eka eka pratIka meM jIvana kI saccAI chupI huI hotI hai| samajhane | zobhA bar3hAI jAtI hai| mada ke mardana kI yAtrA baMdanavAra darzAtA hai| vAlA samajhakara majhadAra meM girane se bacakara nikala sakatA hai| jahA~ mAna kA mardana, visarjana, vaMdana, abhinaMdana kI yAtrA prArambha pratIka jIvana kA vaha pahalU hai jahA~ para Adarza chupA hotA haiN| sUtra | kara Atma abhinaMdana ko prApta karanA Ama kI harI pattiyA~ jIvana ke samAna gahana evaM aneka artha vAcaka hotA hai| anekatA meM bhI | meM AzA kI taraMga paidA kara, jIvana ko harA bharA banAne kA patha ekatA kA darzana hameM pratIkoM ke dvArA jJAta ho jAtA hai| ye sindhu se darzAtI haiM ki jo bhI AyegA harA- bharA bana jAyegA isakA artha pAra karAne vAle samasyA ke samAdhAna bindu haiN| hindu ho, jaina ho, | yaha hai ki usake sammAna meM koI kamI nahIM rahane paayegii| muslima ho, IsAI ho ko koI bhI ho sabhI jagaha apanI-apanI svAstika- svAstika zubha sUcaka maMgala vAcaka cinha mAnyatA ke anusAra pratIkoM kA prayoga huA karatA hai| kaI pratIka | hai| ulTA svAstika azubha, vighanakArI mAnA jAtA hai| sIdhA sabhI jagaha eka se haiM samIcIna pratIkoM, saMketoM se hI hamArA | svAstika maMgalakArI sukAla ko dene vAlA hotA hai| ise sAMtiyA uddhAra ho sakatA hai| bhI kahate haiN| jisase jIvana meM sukha zAMti kI prApti ho| isake dIpaka - 'appa dIpobhava' kA sUtra apanA dIpaka svayaM | cAroM kone caturgati bhramaNa se chUTane kA saMketa dete haiN| prabhu ke banane kA patha dikhalAtA hai| svayaM prakAzita hokara dUsaroM ko | samakSa svAstika kA samarpaNa karanA hI caturgati se mukta hone kI prakAzita kreN| akelA eka hI dIpaka aMdhere ko ujAle meM badalane prArthanA karanA hai| svAstika ke bIca meM jo cAra khAlI sthAna haiM ke lie paryApta hai| tela aura bAtI apanA astitva khokara jalakara | evaM bIca kA vaha bindu jo cAroM konoM ko jor3atA hai| isa prakAra prakAza dene kA, prakAzita hone kA dharma nibhAnA sikhAtA hai| zarIra | ye pA~ca sthAna paMcendriyoM ke sUcaka haiN| ve pA~ca indriyA~ haiM- (1) miTa jAve para AtmaprakAza kabhI nahIM mitttaa| dIpaka prakAza ke sparzana (2) rasanA (3) ghrANa (gaMdha) (4) cakSu (5) zrotra ina dvArA paropakAra kA kArya karanA cAhatA hai| isI prakAra hameM vaha | pA~coM indriyoM ke viSayoM se bacane se indriya vijetA banane kA paropakAra karane kI sIkha sikhAne AtA hai| jo dizA kA bodha saMketa kiyA karate haiN| svAstika svasthya rahane kI, Atmastha rahane karA de vaha dIpaka hai nAmadhArI nahIM kAmadhArI hai| jaba taka dIpaka | kI preraNA detA hai joki pUjya pavitratA kA pratIka hai| meM tela rupI prANa rahate haiM taba taka vaha jIvita rahakara bhaTake janoM ko prakAza dene vAlA dAtA hai| prabhu ke samIpa dIpaka samarpaNa karane sparzana rasanA kA matalaba itanA hI hai ki vaha jyoti prApta ho jo tInoM loka ke indriya indriya padArthoM ko spaSTa rUpa se jAna ske| vaha hai kevala jJAna jyoti jahA~ karNa indriya se AtmaprakAza kA rAstA spaSTa ho jAtA hai| janama, maraNa kA cakkara chUTa jAtA hai| dIpaka tale aMdhere vAlI yukti samApta ho jAtI hai| ghrANa cakSa aura ratna dIpaka kI upamA pA jahA~ prakAza hI prakAza cahu~ dizA indiya indriya meM, aMdhere kA nAma nhiiN| -julAI 2003 jinabhASita 1
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayamAla- jayamAla vijaya mAla hai| Apako aSTa prAtihArya | paramodharmaH' yaha jaina saMskRti prAsuka vastuoM se pUjA ArAdhanA meM devamAlA liye puSpavRSTi kI mudrA meM zrI jI ke bAjU meM dekhane | kI saMskRti hai| mila sakate haiN| jo ki puSpavRSTi kA saMketa karate haiM jaya usI kii| haridrA- haridrA daridratA ko miTAne vAlI pIle varNa kI hotI hai, jo vijaya ko prApta hotA hai prabhutva guNa ko pAne vAlA hI | haldI hai, jo ki mAMgalika kAryoM meM apanA sthAna rakhatI hai| haldI puSpavRSTi ke vaibhava ko prApta kara sakatA hai| jisase jIvana meM sugandha | kI gA~Tha jIvana kI gA~ThoM parezAniyoM ke samApana kI kAmanA lie A jAtI hai aura anya loga kI sugandha kI gaMdha lekara apanA | huye hai| pIlA raMga mAMgalikatA kA sUcaka hai jisameM zAMti kI chAyA jIvana saphala banA sakate haiN| mAla kA artha vaibhava hotA hai jahA~ samAhita hai| haridrA hariprabhu ke raMga meM raMgane kA saMketa darzAtI hai| bhava kA samApana hotA haiN| janma maraNa chUTa kara zarIrAtIta ho jAte pIlA raMga bhAratIya raMgoM meM mAMgalika mAnA jAtA hai| dhArmika anuSThAnoM haiN| vaha parama siddha zilA mila jAtI hai| jayamAla ko guNagAnoM kI meM raMgA huA paMcaraMgA dhAgA hAtha meM rakSAsUtra ke rupa meM bAMdhA jAtA mAlA bhI kaha sakate haiN| hai taba pIlA raMga avazya apanA raMga rupa darzAtA hai| pahale eka zrIphala- zrI kA artha mokSa rupI lakSmI, saMyama rupI phala | jamAnA thA jaba rasoIghara meM pIlA raMga avazya kiyA jAtA thaa| vaise zrIphala, pAnIphala ke nAma se bhI jAnA jAtA hai| ise nAriyala bhI | bhI rasoIghara kI zobhA kA kAraNa haridrA haldI hI hai| jIvana ke kahate haiM aura zraddhA phala bhI kahate haiN| jo pAnI ko tela rupa meM | rogoM kI samApti kA saMketa bindu haridrA hai| arthAt tatva ke rupa meM parivartita kara de vahI satya (riyala) hai| sarasoM - jIvana kA rasa bhaMga na ho isalie dhArmika anuSThAnoM bAkI saba nAriyala haiN| zraddhA se prabhu ke guru ke samakSa car3hA diyA kI nirvighnatA ke lie pIle sarasoM se dizAoM ko maMtra par3hakara to vaha phala zraddhAphala bana jAtA hai| zraddhA kA artha samyagdarzana se bAMdhA jAtA hai| yaha dhAnya bhI dhArmika anuSThAnoM meM apanA sthAna pA jur3A huA hai| zrIphala bAhara meM kaThora aura aMdara se mRdu hotA hai| gye| sarasoM kA artha rasoM kA saMgraha arthAt nIrasatA kA smaapn| yaha sajjanoM ko, yahI upadeza detA hai ki vaha aMdara se mRdu aura | maMtravAdI kI muTThI meM pIle sarasoM ke A jAne se maMtra kI zakti bAhara se kaThora bneN| mRdutA rakhanA hI zrIphala kA saMketa hai| nimitta pAkara bar3ha jAtI hai| aisA jAna par3atA hai mAno sau rogoM kI zrIphala hilAne se bajatA hai artha yaha huA usane guNoM ko prApta kara | eka davA ho / jahA~ sarasoM kI phasala ho vahA~ hI havA zuddha hotI liyA hai tathA avaguNoM ko sukhA diyA hai, pAnI sukhA kaNa-kaNa hai| sarasoM ko dhAnya kA sataguru bhI kahA jA sakatA hai| aisA sarasoM ko telamaya banA detA hai, paripakvatA A jAne para vaha bolane lagatA | zabda se hI dhvanita hotA hai| sarasoM jahA~ hai vahA~ varSoM kI AvazyakatA hai, bajane lagatA hai isase yaha siddha huA ki zrIphala kA bajanA nahIM, minaToM meM kArya sampanna hotA hai| divya dhvani kA pratIka hai| kalaza- kalaza bhAratIya saMskRti meM mAMgalika kAryoM meM akSata - akSata jisakA kSaya na ho, kabhI nAza ko prApta | maMgala, zubha aura pavitratA kA sUcaka hai| maMgala kArya ko pradarzita na ho janma maraNa se pare jisakA jIvana hai jo bIja jamIna meM bapana | karane ke lie kalaza pratIka ke rupa meM suhAgavatI mAtAe~ evaM karane (bone) ke bAda bhI aMkurita nahIM hotA akSata - cAMvala ke | kanyAe~ apane sira para dhAraNa karatI haiN| maMgala ghaTa yAtrA meM kalazoM badale akSaya pada kI kAmanA hai jo pada eka bAra milane ke bAda | | meM jala dhAraNa kara vAhya zuddhi kI jAtI hai jo ki eka mahatvapUrNa samApta na ho jisake sAmane duniyA~ ke sAre pada baune (choTe) par3a kriyA mAnI jAtI hai| jAyeM, aisA pada siddha paramAtmA kA hI hai| yaha hai bhAratIya jaina bhare kalazoM se jIvana harA bharA bane isakA saMketa milatA saMskRti jo cAvala ke badale meM mokSapada kI abhilASA rakhatA hai | hai| kalaza ke bhItara zuddha chanA jala, pAna kI pattI, haldI kI gA~Tha, cAvala akSata, ujjvalatA, dhavalatA, niskalaMkatA kA dyotaka hai| supArI DAlI jAtI hai, jo sukha-samRddhi kA sUcaka mAnA jAtA hai| jaba taka saMsAra na chUTe taba taka jina dharma paMcaparameSThI kI zaraNa na | kalaza ke mukha para paMcaraMgI dhAgA bA~dhanA pA~ca pApoM se bacakara chuutte| hamArI baMda muTThI meM cAvala hameM maMdira jAne kI smRti dilAte | jIvana jIne kI preraNA detA hai aura kalaza ke udara para kiyA haiN| akhaNDa akSata akhaNDatA ko prApta karane kI bhAvanA se arpita aMkana bhAratIya darzana kA, cAritra kA, naitikatA kA digdarzana kiye jAte haiN| jisakA khaNDana na kiyA jA sake akSata sUkhA karAtA hai, jaise svAstika cAroM gatiyoM se bacane kA upadeza detA prAsuka dravya hai| jahA~ hiMsA ko jagaha nahIM kyoMki 'ahiMsA | hai, siddha zilA kA darzana, Atmadarzana karane kA saMketa detA hai| 10 julAI 2003 jinabhASita -
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazu pakSI, devI devatA, strI-puruSa ke citra aMkana bhagavAn kI / upasaMhAra - gautama buddha ne apane aMtima upadeza meM "appa samazaraNa sabhA kA pratIka hai aura bhI jaise zera, gAya kA citrAMkana, | dIpobhava" ke sUtra kA vyAkhyAna karate hue kahA apanA dIpaka baira abhimAna ko chor3akara maitrIbhAva sthApita karane kA saMketa detA | svayaM bano arthAt apane sahAre calo, dIpaka AMgana meM prakAza hai| vaise bhI bhAratIya loka vyavahAra meM mAMgalika avasaroM para ghara | phailAtA hai, kisI ko jalAtA nahIM aura na hI kisI ko bhayabhIta meM mehamAnoM ke praveza karane para praveza dvAra para maMgala kalaza lekara karatA hai balki bhaya karAne vAle tam aMdhakAra ko dUra karatA hai| khar3e hokara AgavAnI kI jAtI hai, jo ki sammAna sUcaka hai| yAtrA | vaha hamAre jIvana meM jalAne kA nahIM balki jilAne kA kArya kI saphalatA kA sUcaka hai| karatA hai| yadi isake bAda bhI mana meM aMdhakAra aura tana para dukha dhUpa - dhUpa havana ke samaya homa meM prayoga kI jAtI hai| yaha banA rahatA hai aura zakla meM badalAhaTa nahIM AtI to samajhanA pUjana vidhAna kI samApana kriyA meM adhikAMza prayoga meM lAI jAtI dIpaka kA koI doSa nahIM hai| yaha to jIvana ko parivartita karane hai| vaise nitya pUjA meM bhI dhUpa kA prayoga hotA hai| dhUpa ko agni kA mAdhyama mAtra hai| baMdanavAra dvAra kA paharedAra banakara hameM dizA meM samarpita karane kA artha kevala itanA hI hai ki dhUpa ko pratIka kA bodha karAtA hai| ahaMkAra na karane kA saMketa detA hai kyoMki banAkara aSTa karmo kA dAha karanA hai| kyoMki jaba taka karma haiM taba ahaMkAra patana kA kAraNa hai| namra ho jAo, jisase ahaMkAra mada taka saMsAra hai| jaba taka karmoM kA baMdhana hai taba taka janma -maraNa svayaM gala jaavegaa| svAstika svasthya jIvana kA AhAra svAhasta nahIM chUTa sktaa| janma-maraNa se chUTane kI prArthanA prabhu ke samakSa kriyA kA dyotaka tatva banakara hamAre anuSThAnoM ke anupAlana meM dhUpa khekara maMtra uccAraNa ke sAtha kI jAtI hai| saphalatA ko gatizIlatA pradAna karatA hai| jayamAla, vijayamAla caMdana- bhava sAgara kI bhayAnaka dAvAnala kA saMtApa dukhamaya vAtAvaraNa banAye huye hai| isa dukha se bacane ke lie caMdana tApa ke pahanAtA hai, aSTa pratihArya meM se eka pratihArya kA rupa darzAtA hai| samaya zItalatA dene kA saMketaka cinha hai| isakI sugaMdha se sabhI zrIphala zraddhA kA pratIka bana samyagdarzana kI preraNA detA hai| akSata prabhAvita ho jAte haiN| zItalatA sabhI ko bhAtI hai caMdana isalie akSaya sukha prApti kA upAya batAtA hai| haridrA ko miTAne kA saMketa car3hAte haiM ki he prabhu mujhameM bhI caMdana jaisI zItalatA A jaave| detA hai| sarasoM zabda se yaha dhvanita hotA hai ki varSoM kA kArya pala jisase jIvana pavitra sugaMdha maya ho jAve / guNoM ke kAraNa hI caMdana bhara meM pUrNa hotA hai| bharA huA kalaza-hare bhare jIvana va maMgala kI prasiddhi hai isI prakAra vyakti kI pUjA bhI unake guNoM se | jIvana yAtrA kA pratIka hai| dhUpa karmadAha kI kriyA kA saMketa vyaktitva ke kAraNa hotI hai| caMdana kI suvAsa se prabhAvita hue| karatI hai| caMdana saMtapta jIvana kI tapana ko zItalatA ke rupa meM binA koI raha hI nahIM sakatA hai| hima ke samAna zItala zAMta guNoM badalane kA pratIka hai| isa prakAra aMta meM yaha kahanA cAhU~gA ki ko dhAraNa kara uSNatA, krodhAdi vikAra bhAvoM ko chor3a bhadra pariNAmI pratIkoM ke dvArA jIvana kI viparIta dhArA ko badalA jA sakatA hai| bana skuuN| yahI caMdana car3hAne kA samarpaNa karane kA bhAva hai yahI | saralatA aura sahajatA kA anubhava sahaja hI prApta kiyA jA sakatA caMdana ke zItala guNoM se dhvanita hotA haiN| AcArya zrI vidyAsAgara ke subhASita samyagdRSTi ( vItarAga samyagdRSTi) kA bhoga nirjarA kA kAraNa hai aisA kahA gayA hai lekina dhyAna rakhanA bhoga kabhI nirjarA kA kAraNa nahIM ho sktaa| yadi bhoga nirjarA kA kAraNa ho jAye to kyA tyAga baMdha kA kAraNa hogA? patha pahale vicAroM meM banate haiM tadanurUpa vicAroM ke patha AcaraNa meM Ate haiN| ekAMta se nimitta ko mukhya mAnakara usa kI ora hI dekhane se upAdAna meM kamajorI AtI hai| - julAI 2003 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana kI maulikatA muni zrI vizuddhasAgara jI jainadarzana vizva ke darzanoM meM apanI eka vizeSa ahaM / karate haiM, sacitta phala-puSpa kA upayoga nahIM krte| vartamAna meM bhUmikA rakhatA hai| jahA~ vibhinna darzana zAstra pUrvApara virodha se | donoM paramparAe~ avisaMvAda rUpa se cala rahI haiM, paraspara vAtsalya yukta dRSTigocara hote haiM, vahA~ jainadarzana ukta doSoM se rikta hai, | bhAva hai, apanI-apanI paddhati se pUjana Adi karate haiN| donoM hI ekAnta dRSTi kA nirasana karane vAlA syAdvAda, anekAnta siddhAnta paraMparAoM ke sAdhu saMgha bhI haiM parantu mUlottara guNa donoM ke samAna ke mAdhyama se vizva meM vikhyAta darzana hai| sarvajJavANI ko mAnane hI hote haiN| vaise merI dhAraNA yaha hai pUjana vidhi Adi zrAvakoM kI vAlA hai| jainadarzana sAmAnya vyakti kI bAta ko svIkAra nahIM | kriyAe~ haiM, jahA~ jisa vidhi se pUjApATha calatA ho use calane krtaa| jaba taka AtmA arahat avasthA ko prApta nahIM hotI taba | diyA jAya koI kriyAkANDa, koI dharma nhiiN| paramArtha bhUta taka use kSadmastha avasthA kahate haiN| kevalajJAna hone para arahanta Atmavizuddhi hetu pariNAmoM kI nirmalatA ke lie, kriyAkANDa avasthA prakaTa hotI hai| kevalI bhagavAn kI vANI ko hI rUpa dharma kA pAlana kiyA jAtA hai| azubha bhAvoM se bacane ke lie sarvajJavANI kahate haiN| sarvajJavANI ke AdhAra se jo bhI anya jisake mAdhyama se samyaktva va cAritra kI hAni na hotI ho, usa AcArya bhagavanta kahate haiM vaha bAta bhI pramANita mAnI jAtI hai, kriyA ko jainAcAryoM ne svIkAra kiyA hai| yadi kriyAkANDoM meM parantu svataMtra cintavana jainadarzana svIkAra nahIM krtaa| vANI meM ulajhakara nija pariNAmoM kI vizuddhi samApta hotI ho to vaha kriyA syAdvAda, dRSTi meM anekAnta, caryA meM ahiMsA jainadarzana ke mUla puNya bandha kA bhI kAraNa nahIM ho skegii| ataH zramaNoM kI caryA, prANa haiM / jaina Agama cAra bhAgoM meM vibhakta hai, jinheM cAra anuyoga zrAvakoM se bhinna hai, zramaNAcArya ko AcArAGga meM jo vidhi kahI kahate haiM, ye hI cAra anuyoga jainadarzana ke cAra veda haiM-prathamAnuyoga, gaI hai, usI kA pAlana karanA cAhie, paMtha paraMparAoM se dUra rahanA karaNAnuyoga, caraNAnuyoga, drvyaanuyog| ye cAroM hI anuyoga apane- caahie| sAdhu kisI bhI paMtha kA nahIM hotA, vaha to pratyeka prANI apane viSaya meM pUrNa haiN| ina cAroM hI anuyogoM meM 12 aMga 14 pUrva | mAtra ke kalyANa kI bhAvanA rakhatA hai phira vaha kyA vizeSa banakara rUpa varNana rahatA hai| digambara AmnAya meM, vartamAna meM dvAdazAMga kA raha sakatA hai? nirvikalpa AtmasAdhanA meM rata yogI kA mAtra svaaMza to abhI vidyamAna hai parantu pUrNa rUpeNa nhiiN| kAladoSa se para kalyANa kI bhAvanA ke sAtha mAtra sAmAnyajanoM se dharmopadeza zrutadhAriyoM kA viccheda mAnate haiN| balki zvetAmbara AmnAya ne Adi taka hI sambaMdha rahatA hai, vizeSa dhArmika anuSThAnoM meM AzIrvAda abhI 12 aMga svIkAra kiye haiM, jo ki saMkalita haiN| jo kucha mAtra dete haiM, saMcAlana se dUra rahate haiN| maTha, maMdiroM ke vivAda va mUlavANI se mRdutA rakhate haiM, digambara inheM svIkAra nahIM karate, anya sAmAjika vivAdoM ko AtmadhyAna meM bAdhaka mAnakara una unakA socanA vartamAna meM zruta dvAdazAMga rUpa nahIM, aMza mAtra hI saba se pRthak rahate haiN| ye jaina sAdhu kI sAmAnyata: caryA rahatI hai| hai,jo kucha zvetAmbara mAnate haiM vaha unake svataMtra vicAra, AcAra dhyAna-adhyayana meM rata rahate haiN| jainadarzana ke.. sambaMdhI prathA, kucha siddhAnta meM bhI bheda haiN| donoM pakSoM kI upAsanA cAraveda vidhi va sAdhanA vidhi bhI pRthaka hai| pA~ca sUtroM ko donoM hI | 1.prathamAnuyoga-jina AgamoM meM vesaTha zalAkA mahApuruSoM svIkArate haiN| antima sUtra para vizeSa bheda hai| digambara sAdhu nagna | ke cAritra kA citraNa kiyA jAtA hai ve purANa kahalAte haiN| eka rahate haiM, unakI dRSTi meM tila tuSa mAtra parigraha arthAt eka dhAgA | pAtra vizeSa kA varNana kiyA jAtA hai vaha cAritra kahalAtA hai| bhI mumukSu jIva ke lie mokSa prApti meM bAdhaka kAraNa hai| jabaki cAritra, purANa, kathAnaka, itihAsa varNana prathamAnuyoga meM hotA hai| zvetAmbara mata vAle savastradhArI ko mokSa svIkArate haiM / digambara isameM padmapurANa, harivaMzapurANa, AdipurANa, uttarapurANa Adi grantha strImukti, kevalIbhukti nahIM mAnate jabaki zvetAmbara sampradAya Ate haiN| isI bAta ko mUla siddhAnta svIkAra kara baiThA hai| digambaroM meM 2. karaNAnuyoga- karma prakRtiyoM kA, AtmA ke pariNAmoM mUlataH koI bheda nahIM hai phira bhI kAla doSa se vartamAna meM do kA tathA loka kI U~cAI, lambAI, caur3AI Adi kA varNana hotA paraMparAe~ avisaMvAda rUpa se cala rahI haiN| prathama bIsa paMtha, dvitIya | hai, jisase use karaNAnuyoga kahate haiN| ise gaNitAnuyoga va terahapaMtha / ina donoM meM Agama grantha bhinna nahIM haiM, siddhAnta, AcAra lokAnuyoga bhI kahate haiN| isa anuyoga meM trilokasAra, sabhI samAna haiM, parantu upAsanA vidhi meM antara hai| pUjana meM tiloyapaNNati, gommaTasAra, jIvakANDa, karmakANDa, lokavibhAga bIsapaMthI hare phala-puSpa kA upayoga karate haiM, paJcAmRtAbhiSeka | ityAdi grantha Ate haiN| karate haiN| parantu teraha paMthI sAmAnya zuddha, prAsuka jala se abhiSeka 3. caraNAnuyoga - jisameM zramaNa, zrAvaka ke AcAra kA 12 julAI 2003 jinabhASita | 3. caraNAnusa
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ varNana kiyA jAtA hai, saMyama lene kI vidhi, pAlana va rakSaNa kI / huA, karma paudgalika haiM, kArmaNa vargaNAe~ sampUrNa loka meM ghanatva vidhi kA kathana kiyA jAtA hai| zramaNa ke cAritra kA kathana karane | se ThasAThasa bharI huI haiM, unheM kisI ne taiyAra nahIM kiyaa| dravya vAle granthoM ko AcArAGga keandara liyA hai| zrAvakoM ke vratoM kA traikAlika huA karatA hai, sat rUpa hai, sata kA kabhI vinAza nahIM varNana karane vAle zAstroM ko upAsakAdhyayana ke andara liyA gayA | hotA tathA asat kA kabhI utpAda nahIM hotA to phira karma ko hai| caraNAnuyoga ke aneka grantha haiM, - mUlAcAra, mUlArAdhanA (bhagavatI kisane banAyA hai| are bhAI, vyavahAra se kahA jAtA hai, banAyA hai ArAdhanA), AcArasAra, zrAvakAcAra, puruSArthasiddhi upAya ityaadi| parantu dravya sva zakti se pariNamana karatA hai, usa pariNamana meM 4. dravyAnuyoga - Atma tattva, jIva kI zuddhAzuddha paryAyoM | kAlAdi dravyoM kA nimitta rahatA hai, karma jo baMdhate haiM, ve kArmaNa kA kathana, nau padArtha, paJcAstikAya, cha: dravya, zubha-azubha, zuddha vargaNAe~ jIva ne nahIM banAI haiM, isa apekSA se jIva karma kA kartA bhAvoM kA nizcaya-vyavahAra naya se jo varNana karatA hai| isa prakAra nahIM hai| jIva ne rAgAdika bhAva kiye haiM una bhAvoM se kArmaNa saMkSepa se jainadarzana kA cAritra pakSa samajhanA / darzana pakSa meM jainadarzana | vargaNAe~ karma rUpa pariNata huIM, isaliye yaha prakaTa hai jIva to apanI vizeSa yogyatA prakaTa karatA hai| rur3hivAda, aMdhavizvAsa kA | rAgAdika bhAvoM kA kartA hai, karma kA karttA nhiiN| rAgAdika bhAva jainadarzana meM koI sthAna nahIM hai| pratyeka bAta tarka, Agama para kasI | kArmaNa vargaNAoM ko karma rUpa pariNata karAte haiM na ki banAte haiN| huI ko hI svIkAratA hai| bAbA vAkya ke anusAra nahIM mAnatA, niSpanna rUpa kartA jIva karma kA nahIM hai, karmabandha rUpa kartA jIva sabase bar3I bAta, para ko apanA kartA tathA nija ko para kA kartA hI hai, binA rAgAdika bhAva jIva ke lie karmabandha nahIM hotA hai| jainadarzana kisI bhI hAlata meM svIkAra nahIM krtaa| aNu pramANa bhI | ataH sukha-duHkha kA kartA, cAroM gatiyoM meM bhramaNa kA kartA, jIva upAdAna rUpa para kA kartA nahIM hai nija bhAvoM kA kartA hai, | saMsAra paryAya, siddha paryAya kA kartA jIva svayaM hI hai| yaha siddhAMta padgala karmoM kA bhI karttA nahIM hai| AtmA caitanya jar3a hai, to phira | jainadarzana kA maulika siddhAnta hai| jainadarzana vedavAdI darzanoM kI caitanya se jar3a dharma kaise kiyA jA sakatA hai| caitanya to zuddhAzuddha bhAMti Izvara ko karttA svIkAra nahIM krtaa| yadi Izvara Adi para caitanya bhAvoM kA hI kartA hai / vyavahAranaya se pudgala rUpa karmoM kA ke kartA ho jAyeMge to phira nija ke zubha-azubha karma vyartha ho kartA kahA hai| anya ratha, ghaTa,paTa Adi kA bhI kartA kahA hai, vaha | jaayeNge| ataH spaSTa hai jainadarzana AtmapuruSArthavAdI darzana hai, nija nimitta rUpa kartA samajhanA na ki upAdAna rUpa kartA / tAtparya yaha | AtmA hI samyak puruSArtha karake paramAtma avasthA ko prApta hotI hai| bodha kathA gar3ariye kI bhakti eka paMDita jI bar3e dharmAtmA the| prAtaH bhora meM hI nadI meM | dUsare dina paMDita jI ke Ane se pahile vaha gar3ariyA DubakI lagAte aura pUrva kI ora mu~ha karake khar3e hokara pratidina | AyA aura nadI meM kUda gayA tathA DUbA rahA kucha dera pAnI meN| nadI ke kinAre jala dete the| pazcAt nadI meM gotA lagAkara nadI | devatA usakI bhakti aura vizvAsa para prasanna hue| ve use darzana se bAhara nikala Ate the| dene A gye| unhoMne kahA-mAMga varadAna, kyA mA~gatA hai ? gar3ariyA eka gar3ariyA jo roja unheM aisA karate hue dekhatA thA, | Ananda se bharakara bolA - 'darzana ho gaye prabhu ke aba koI mA~ga eka dina usane paMDita jI se pUchA-mahArAja! yaha gotA kyoM nhiiN|' prabhu ke darzana ke bAda koI mA~ga zeSa nahIM rhtii| lagAte ho pAnI meM? paMDita jI bole tU kyA jAne gdd'riye| aisA Azaya yaha hai ki bhakti aura vizvAsa ke sAtha aise hI karane se bhagavAn ke darzana hote haiN|' acaraja meM par3a gayA aura apane andara gahare utaranA hogA tabhI AtmA kA darzana hogaa| mana hI mana bolA- bhagavAn ke darzana, oha ! ApakA jIvana bhakti ke lie cAhie vizvAsa, samarpaNa aura niSkAmavRtti / jo dhanya hai| maiM bhI karake dekhUgA aura itanA kahakara gar3ariyA calA gaharAI meM gotA lagAte haiN| ve bhakta zArIrika kaSToM se nahIM ddrte| gyaa| 'vidyA-kathAkuJja' -julAI 2003 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnavIya mUlyoM ke liye samarpita yugazreSTha saMta munizrI pramANa sAgara jI saurabha 'sajaga' mAnava zarIra dhAraNa karanA eka bAta hai jabaki mAnava jIvana | unakI lekhanI ne eka ora jahA~ jIvana kI divyatA kA bhavya ko mAnavIya guNoM se paripUrNa kara jIvana jInA dUsarI bAta hai| | aMkana kiyA hai vahIM dUsarI ora unake jIvana ne jagat ko asIma mAnavIya guNoM se paripUrNa ho jIvana jIne vAle mAnava mahApuruSa | karUNA aura sneha kA upahAra pradAna kiyA hai| Apake vilakSaNa kIzreNI meM Ate haiN| anAdikAla se hI aise jIvaMta mahApuruSoM kI / jJAna, apratima vairAgya, abhUtapUrva tapa evaM jIvamAtra ke prati samatA eka samRddha aura avicchinna paramparA rahI hai| isI paramparA meM saMta | kA bhAva dekha koI bhI Apase prabhAvita hue binA nahIM rahatA hai| ziromaNI AcArya guruvara zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja ke Apane apanI sAdhanA ke mAdhyama se vidyA, buddhi, ahiMsA, parama ziSya muni zrI 108 pramANa sAgara jI mahArAja bhI svapara karUNA, aparigraha, viveka, kSamA, tapasyA, satya, zuddhatA, saMyama, kalyANarata eka aise hI mahApuruSa haiN| sevA aura anubhava kA saMpoSaNa kiyA hai| Atma kalyANa aura bhArata-bhU para zAMti sudhArasa kI varSA karane vAle, bhautika parakalyANa kI bhAvanA se ota-prota ApakI sAdhanA dekha logoM meM kolAhaloM se dUra, jagata mohanI se asaMpRkta, adbhuta jJAna ke bhI AtmakalyANa kI bhAvanA prasphuTita hotI hai| ApakI anavarata sAgara, Agama ke prakANDa vidvAna, kAvya pratibhA ke payonidhi, | kaThora sAdhanA zraddhAluoM ko bhAva vihRla kara zraddhA, vizvAsa aura parama tapasvI saMta ziromaNi AcArya guruvara zrI 108 vidyAsAgara AsthA se paripUrNa banA detI hai jisase vaha svayameva zrIcaraNoM meM jI mahArAja ke anekoM ziSya ratnoM meM muni zrI pramANa sAgara jI samarpita ho apane jIvana ke rUpAntaraNa ko udghATita kara detA hai| mahArAja kA apanA eka viziSTa sthAna hai| Apake darzana prApta kara logoM meM utsAha kA saMcAra hotA AcArya zrI dvArA muni zrI jaise aneka muni ratnoM ko taiyAra | hai| saMsAra kI kaThinAI aura bhayoM se akrAMta mAnava Apake darzana karane se eka mahAn lokopakArI kArya huA hai| muni zrI apane | mAtra se apane andara una sabhI se jUjhane kI zakti kSaNa bhara meM guru AcArya zrI kI taraha hI kisI eka dharma ke nahIM haiM, balki utpanna kara letA hai| Apake darzana pAkara zraddhAlu mahasUsa karate haiM vibhinna dharmoM ke haiN| vibhinna dharmoM ke anuyAyiyoM ko unake ki unakI sArI samasyAoM kA unheM mUka samAdhAna prApta ho gayA darzana, pravacana, sAnnidhya se AnaMda kI anubhUti hotI hai| hai| jIvana se nirAza loga ApakA thor3A sA sAnnidhya pA apanI parama pUjya muni zrI 108 pramANa sAgara jI mahArAja vartamAna | zUnya se zikhara yAtrA ko udghATita kara dete haiN| yuga ke eka yuvA dRSTA, krAMtikArI vicAraka, Agamavid, jIvana Apa apane AtmAnuzAsana dvArA apane ziSya rUpI zizuoM sarjaka, zramaNa saMskRti ke zubha darpaNa, prANI mAtra ke hita cintaka, | meM satsaMskAra kI sthApanA kara unheM mukta gagana meM vicaraNa yogya utkRSTa muni, tejasvI vaktA, prakhara ciMtaka, jinadharma kI cahu~ora | banAte haiN| apane ziSyoM para hamezA upakArI dRSTi rakha unake jIvana patAkA phaharAne vAle, apane gurU ke prati samarpita zreSTha saMta haiN| | kI vikAsa yAtrA meM mahatvapUrNa yogadAna dete haiM, apane karIba Ane mAtra 21 varSa kI avasthA meM muni dIkSA prApta kara AtmasAdhanA meM | vAle hara vaya ke logoM meM dharma kA saMcAra karate haiM, unheM AtmakalyANa nirata pratibhAvAna nirgrantha sAdhu haiN| . | hetu dizA bodha karAkara vivekazIla jIvana jIne hetu prerita karate muni zrI meM samAhita guNoM ko pUrI taraha se prakaTa karanA | haiN| kabhI saMbhava nahIM hai kyoMki ve guNoM ke sAgara haiM, unakI vANI | ApakI vANI meM adbhuta AkarSaNa, oja aura madhuratA jinavANI kA pratinidhitva karatI hai, unakI caryA bhagavAn mahAvIra | hai| ApakI ojasvI vANI sarala, subodha, svaccha, nirmala, nizcala, ke yuga ko jIvita karatI hai, unakA ciMtana maulika hai, unakI | marmasparzI, hRdaya ko chUne vAlI hai aura zrotA ke hRdaya para eka lekhanI advitIya hai, unakI vArtA alaukika hai, unake vicAroM meM | cirasthAyI prabhAva DAlatI hai| Apake pravacanoM meM apUrva gAmbhIrya sarvahitaiSitA hai, kSamA aura samatA kI ve jIvita mUrti haiM, nirmalatA | aura adbhuta zakti hai| apanI ojasvI, divya evaM preraNAspada aura nirbhayatA ke ve svataMtra jharane haiN| vANI dvArA Apa na sirpha dharma aura darzana ke gUr3ha siddhAMtoM ko muni zrI vilakSaNa evaM advitIya pratibhAoM ke dhanI haiN| | zrotAoM ke mana mastiSka meM ukerate haiM, balki usake anurUpa 14 julAI 2003 jinabhASita -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana yApana karane kI preraNA utpanna karate haiN| apane pravacanoM ke | sAmAnya ko ve dhArmika se dharmAtmA banane ke upAyoM ke sAtha hI mAdhyama se Apa gRhastha ko sadgRhastha banane kI preraNA dete haiN| | sAtha dharmAtmA banane kI madhura preraNA bhI dete haiN| Apa apane ni:svArtha jIvana dvArA apane jJAna kA ThIka vaise jaina vidyA ko vyavasthita pATha yojanA ke mAdhyama se samajhAne hI prakAza bikhera rahe haiM jaise sUrya aura candramA binA apekSA ke, | hetu muni zrI dvArA "jaina siddhAMta zikSaNa" nAmaka kRti kA sRjana binA bhedabhAva ke sabhI ko apanA prakAza aura jyotsanA sahaja huA hai| isameM Apake dvArA siddhAMtoM ko sarala aura sUkSma rUpa meM rUpa se pradAna karate haiN| Apake jJAna gAmbhIrya kA hI ye pariNAma hai varNita kiyA gayA hai yaha kRti jagaha-jagaha Ayojita hone vAle ki acche se acche vidvAna bhI apanI gaMbhIra se gaMbhIra tAtvika | zikSaNa ziviroM meM siddhAMta AdhArita pAThya sAmagrI ke abhAva ko samasyAoM kA samAdhAna kSaNa bhara meM prApta kara lete haiN| adhyAtma, pUrA karatI hai| isa kRti ke dvArA na sirpha svAdhyAya kI eka naI darzana, dharma, saMskRti, itihAsa, sAhitya, nyAya, vyAkaraNa, | zailI kA vikAsa huA hai, apitu AdhyAtmika, AcAraniSTha aura manovijJAna, vAstuvidyA ityAdi meM anupama jJAna ApakI viziSTatA | jijJAsu vyaktioM kA nirmANa huA hai| hai| sAhityajagata meM Apa hindI, aMgrejI, saMskRta, prAkRta bhASAoM "dharma jIvana kA AdhAra" muni zrI kI eka aisI kRti hai ke agraNI vidvAna ke rUpa meM jAne jAte haiN| jisake anuzIlana se dharma ke dazalakSaNoM kA svarUpa saralatA se muni zrI kI lekhanI se uddhata "jaina dharma aura darzana" hRdayaMgama ho jAtA hai, hAlAMki dazadharmoM ke svarUpa ko samajhAte hue Adhunika zailI meM likhA zAstratulya graMtha hai| isa graMtha ke mAdhyama | pUrva meM kaI kRtiyoM kA sRjana huA hai, kintu prastuta kRti apane se unhoMne dharma aura darzana jaise gUr3ha viSaya ko bhASAgata jaTilatA se abhivyakti kauzala ke kAraNa una sabhI se alaga zrotAoM para mukta kara vaijJAnika DhaMga se prastuta kiyA hai / yaha graMtha vartamAna samaya viziSTa prabhAva chor3a dharma ko jIvana vyavahAra meM utArane kI prabala ke eka bar3e abhAva kI pUrti karane ke sAtha hI dIpa stambha kA | preraNA dene meM saphala rahI hai| kArya kara rahA hai| isameM Apane kliSTa se kliSTa jaina darzana kI ApakI kRti "jyotirmaya jIvana" vibhinna pravacanoM ke gUr3hatAoM aura jaTilatAoM ko sarala banAkara abAla vRddha ko rUpa meM manuSya kI cetanA ko jyotirmaya banAne kA sazakta mAdhyama paricaya karAkara apanI asAdhAraNa pratibhA kA pramANa diyA hai| | banakara "tamaso mA jyotirgamaya kI ukti ko caritArtha kara rahI "jaina tattvavidyA" ApakI eka aura lokopakArI kRti hai jo jainAgama ke sarvonmukhI-vidyAoM ko apane Apa meM samAhita Apake pAvana sAnnidhya, AzIrvAda aura preraNA se sthAnakiye haiN| yaha Apake ciMtana kI sRjanazIlatA ora nirgrantha-zreyasa sthAna para aneka zubha sAmAjika aura dhArmika kArya hote rahate haiN| sAdhanA kA hI phala hai ki kevala isa eka graMtha ke anuzIlana se | kaI sthAnoM para sAnaMda sampanna gajaratha evaM paMcakalyANaka mahotsava jaina tattvavidyA kI sabhI zAkhAoM ke ucca starIya jJAna meM pravINatA Apake kuzala nirdezana kI saphalatA kA pramANa dete haiN| gA~voMprApta ho jAtI hai| inhIM kAraNoM se unakI yaha mahAn kRti sahaja hI zaharoM meM sthApita aneka gauzAlAoM aura pazu saMrakSaNa gRha ApakI jaina dharma kI enasAiklopIDiyA kahalAne lagI hai| prANI mAtra ke prati karUNA kA pramANa de rahI haiN| Apake AzIrvAda "divya jIvana kA dvAra" muni zrI dvArA samaya-samaya para | se Ayojita zikSaNa ziviroM meM lAbhAnvita hajAroM loga ApakI diye pravacanoM kA saMkalana hai| ina pravacanoM meM sarva-dharma samabhAva | tatvAnveSI mAnasikatA kA spaSTa pramANa de rahe haiN| nihita hai| ina pravacanoM dvArA munizrI ne mAnava mAtra ko eka Adarza muni zrI meM samAhita guNoM ko pUrI taraha se prakaTa karanA naitika vAtAvaraNa ke dvArA dhArmika dharAtala kA jJAna karAyA hai| kabhI bhI saMbhava nahIM hai kAraNa ve anaMta guNoM se paripUrNa haiM / isa Apake isa pravacana saMgraha ke mAdhyama se mAnava ko mAnavatA kA | Alekha ke mAdhyama se maiMne sUraja ko dIpaka dikhAne jaisA laghu paricaya prApta kara naitikatA apanAne kA saMketa milatA hai| jIvana kArya kiyA hai, vAstava meM ve nita-nUtana-navIna haiM, unake guNoM ko uddhAra kI dizA meM Apake pravacanoM ke zabda logoM ke preraNA srota | dhyAna meM rakhakara jitanA likhA jAe kama hai| bana jAte haiN| apane Alekha ko yahIM para virAma dete hue maiM parama pitA se "aMtas kI A~kheM" eka anya pravacana saMgraha hai jisameM | karabaddha prArthanA karatA hU~ ki muni zrI svastha aura dIrghAyu hoveM munizrI ne dhArmika aura dharmAtmA ke bheda ko ujAgara kiyA hai| tAki unake maMgala sAnnidhya meM sRSTi ke jIva aMdhakAra se prakAza unakA kahanA hai ki dhArmika vaha hai jo dhArmika kriyAoM ke sAtha | kI ora, mRtyu se jIvana kI ora, viSa se amRta kI ora, ghRNA jIvana vyatIta karatA hai, jabaki dharmAtmA vaha hai jo dharma ko apanI | se prema kI ora, adharma se dharma kI ora jAne kI kalA sIkha sakeM AtmA, apane jIvana meM apanA letA hai| dhArmika vyakti kA dharma | aura sukhada bhaviSya kA nirmANa kara skeN| aise mahAn saMta ke dhArmika kriyAoM ke sAtha thor3I hI dera meM vilupta ho jAtA hai, | caraNoM meM bArambAra nmn| jabaki dharmAtmA kA dharma hamezA usake AcaraNa, vicAra aura I-21, javAhara pArka vyavahAra meM pratibimbata hotA hai| apane pravacanoM ke mAdhyama se jana | lakSmI nagara, dillI - 92 julAI 2003 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabiMba pratiSThA meM sUri maMtra kA mahattva paM. nAthUlAla jaina zAstrI paM. ratanalAla jI bainAr3A ne patra dvArA pUchA hai ki sUrimaMtra kauna de sakatA hai ? isakA spaSTIkaraNa nimnalikhita lekha meM kiyA jA rahA hai| pramANa yahA~ prAcInatA ke krama se diye jA rahe haiM- / adhivAsanAM niSThApya sarvAn janAnapasRtya 1. AcArya vasunaMdi ke pratiSThA pATha zloka 8-9 meM - digambaratvAvagata AcAryaH svastayayanaM ptthet| AcArAdi guNAdhAro, rAgadveSa vivrjitH| __ arthAt adhivAsanA pUrI kara vahA~ upasthita samrpUNa logoM pakSapAtojjhitaH zAMtaH, sAdhuvargA graNI gnnii||8|| ko alagakara (yadyapi vahA~ do parde lage rahate haiM, jahA~ mukha vastra azeSa zAstra viccakSuH, pravyaktaM laukika sthitiH| yAne pratimA ke Age lagA huA pardA uThAyA jAtA hai, dUsarA pardA gaMbhIro mRdubhASI ca, sa sUriH prikiirtitH||9|| vahA~ rahatA hI hai) digambaratva rUpa meM pratiSThAzAstra ke pUrva zlokoM 2. pratiSThA sAroddhAra (zrI AzAdhara kRta) zloka 117 meM- meM jo yahA~ diye gaye haiM, unake anusAra avagata yAne pUrva jAne hue aidaM yugIna zrutadhara, dhurINo gnnpaalkH| sUri athavA sadguru digambarAcArya svastyayana vidhi pddh'eN| pazcAt paMcAcAra paro dIkSA-pravezAya tyorguruH|| zrImukhodghATana, prANa-pratiSThA, sUri-maMtra aura aMtima tapakalyANaka 3. AcArya jayasena pratiSThA pATha zloka 234 se 249 meM - | ke antargata aura jJAnakalyANaka se pUrva netronmIlana vidhi yahI prAtargahItvA guru pUjanArtha, vAdinanAdolvaNayAtrayA sH|| sUri yAne digambarAcArya dete haiN| yahI saptama guNa sthAna se 12 veM gurUpakaMThe natamastakena, bhUmiM spAna vAkya mapAcareta st|| guNa sthAna taka kI vidhi hai| yahI dvitIya zukla dhyAna ke upAMtya ityAdyabhiprAya vazAdudIrya vratagRhaH sdgurunnopdeshyH| samaya di. muni (pratimA) ko argha diyA gayA hai| maMtreNa baddhAMjalimastakAbhyAM yjvendrkaabhyaamprairvidhaaryH|| ukta digambaratvAvagata zabda ko lekara hI vivAda ho sakatA 4. zrI nemIcandra deva pratiSThA pATha (dakSiNa meM pracalita) hai| isI para se kahA jAtA hai ki pratiSThAcArya digambara hokara 17-20 zloka meM sUrimaMtra de sakatA hai| isake samAdhAna meM hameM yaha jAnanA hai ki, caityAdi bhaktibhiH stutvA devaMzeSaM smudvhn| adhivAsanA ke sAtha kI vidhi se jo pratimA meM pUjyatA AtI hai dharmAcArya samabhyarcya natvA vijnyaapyedidm|| vaha kyoM ? vaha isaliye ki pratimA meM sAtaveM guNa sthAna kI tvatprasAdAt prabudhyAhatpUjAderlakSaNaM sphuttm| vItarAgatA kI vidhi se pUjyapanA AtA hai| yahIM pratiSThA zAstra meM jina pratiSThAmicchAmaH kartumete'dya baalishaaH|| prANa pratiSThA ke sAtha sUri maMtra diyA jAtA hai, jo vItarAga digambaratva ukta cAra pratiSThA pATha vartamAna meM pracalita haiN| inake prAraMbhika kI dIkSA hai, aura gupta rupa meM diyA jAtA hai| isaliye yahA~ para zlokoM meM pratiSThA hetu sUri yA di. guru kA AzIrvAda va AjJA lI isakA ullekha pratiSThA zAstra meM nahIM milatA, yaha guru maMtra hai| yahA~ jAtI hai| unake upadezAnusAra yAjaka, indra-pratiSThAcArya kArya karate | guptaM bhASyate iti maMtraH jo gupta rupa meM kahA jAtA hai vaha maMtra haiN| inameM jo sUri zabda hai, vaha di. AcArya yA sAdhu kA hai| pratiSThA kahalAtA hai| ke dharmAcArya di. sAdhu hote haiN| digambara vItarAga muni kI dIkSA (maMtra saMskAra) digambara sUrimaMtra se sUri dvArA diyA gayA maMtra yaha artha nikalatA hai| muni (sUri) jo AcArya kahalAtA hai vahI de sakatA hai| koI jayasena pratiSThA pATha meM adhivAsanA maMtra saMskAra ke samaya se aSTa gRhastha cAhe vaha nagna bhI ho jAye to kyA vaha muni dIkSA detA hai ? dravya se pratimA kI pUjA kI jAtI hai| yaha sabhI jAnate haiN| isakA saMketa jayasena pratiSThA pATha zloka yaha paM. milApacandra jI kaTAriyA ne bhI apanI jaina nibaMdha | 378-379 meM hai jo AcArya (digambara) dvArA kiyA jAtA hai| ratnAvalI pRSTha 72 meM jayasena pratiSThA pATha kI samAlocanA meM likhA ukta spaSTIkaraNa ko samajhakara aba Upara digaMbaratvAvagata hai| vahI AzAdhara pratiSThA pATha patra 108 meM tilaka dAna ke bAda zabda hai usakA sahI artha digaMbaratva se jJAta jo pUrva AcArya vaha yAne adhivAsanA ke sAtha anya maMtroM ke samaya pratimA ko namaskAra | svasti pATha aura jo yahA~ nahIM likhe haiM aise prANa pratiSThA, sUrimaMtra karanA batalAyA hai| isI samaya jayasena pratiSThA pATha pRSTha 282 meM- | Adi dete hai| yahAM pratiSThAcArya kA kAma nahIM hai| kintu pUrva di. 16 julAI 2003 jinabhASita -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ guru sUri AcArya kA kAma hai jinake AzIrvAda va AjJA se pratiSThA ho rahI hai| digaMbaratva rupeNa avagata zabda ke artha ko jAnanA caahie| yahA~ digaMbara hokara kAma kare yaha artha nahIM nikltaa| isaliye isa graMtha meM artha bhI nahIM likhaa| sAtha hI janAna pasRnya logoM ko haTAkara isa zabda se pratiSThAcArya digambara ho rahe hai, isaliye unake sAmane saba nahIM raha sakate, yaha matalaba bhI nahIM nikAlanA cAhiye, kyoMki gupta, viziSTa maMtra guru ekAMta meM hI dete hai| ye do parde bhI vahA~ lage rahate haiN| ina saba gaharAiyoM ko nahIM jAnakara kevala Upara se hI digambara hokara gRhasthAcArya sUri maMtra de sakatA hai yaha batAyA jA rahA hai| pratiSThA pATha meM sUri maMtra kA ullekha taka nahIM / prANa pratiSThA se matalaba mUrti meM divyatA apUrvatA lAnA hai| AhAra dAna pratiSThA zAstra meM nahIM hai, isaliye pahale jo pUjA kI jAtI hai vaha viparIta vidhi hai| mAtA pitA (nAbhirAya marudevI) eka bhavAvatArI malamUtra rahita zarIra vAle mahAn vyakti haiM, unakA va tIrthaMkara kA pArTa nahIM kiyA jAnA caahiye| pUjya AcArya zrI zAMti sAgara jI (dakSiNa) evaM zrI paM. makkhanalAlajI zAstrI murainA ne gajapaMthA pratiSThA meM virodha kiyA thaa| maiMne bhI apane pratiSThA graMtha meM jo suri maMtra va prANa pratiSThA maMtra likhe haiM ve guru maMtra hone se gupta rahane cAhiye the, kiMtu hama dekha rahe haiM ki sAdhAraNa pratiSThAcArya bhI pratiSThA karA rahe haiN| aura NamokAra maMtra se saba kAma karA rahe haiM, to unheM pratiSThA kA mahatva batalAnA Avazyaka AcArya zrI vidyAsAgara ke subhASita. jisa prakAra navanIta dUdha kA sArabhUta rUpa hai, vaise hI karaNalabdhi saba labdhiyoM kA sAra hai / pratyeka vyakti ke pAsa apanA-apanA pApa-puNya hai, apane dvArA kiye huye karma hai| karmoM ke anurUpa hI sArA kA sArA saMsAra cala rahA hai kisI anya balabUte para nahIM / pratyeka padArtha kA astitva alaga-alaga hai aura saba svAdhIna svataMtra hai| usa svAdhIna astitva para hamArA koI adhikAra nahIM jama sakatA / phoTo utArate samaya hamAre jaise hAva-bhAva hote haiM vaisA hI citra AtA hai, isI taraha hamAre pariNAmoM ke anusAra hI karmAsrava hotA hai| O deva zAstra guru kahate hI sarvajJatA kI ora dRSTi na jAkara prathama vItarAgatA kI ora dRSTi jAnI cAhiye kyoMki vItarAgatA se hI sarvajJatA kI prApti hotI hai| DO D O O O ho gyaa| vartamAna kucha sadoSa muniyoM se to gRhastha acche haiM, sUri maMtra bAbata dharma maMgala meM prakAzana isI dRSTi se bhI karAyA gayA hogaa| kintu nirdoSa muni se hI sUri maMtra dilAyA jAnA cAhiye / gRhasthAcArya maMtra de rahe haiM yaha sarvathA anucita hai / mere pratiSThA pradIpa dvitIya saMskaraNa meM sUri maMtra gRhastha de sakatA hai, yaha nahIM hai| bra. zItalaprasAda jI ke pratiSThA pATha meM zAstra aura loka viruddha aneka kathana haiM, jo kevala nATakIya rupa meM manoraMjana hetu prakAzita hue haiN| pahale yahI upalabdha thA, jisakA upayoga hama logoM ne bhI kiyA thaa| pIche pratiSThA zAstra ke adhyayana se kucha jJAta huaa| 33 varSa se pratiSThA kArya chor3ane para bhI parAmarza to denA hI par3atA hai| Aja bhI pratiSThAcArya mUrti ke mukha para dhAna sahita vastra lapeTate haiM / bAhu meM nAr3A bA~dha dete haiM aura mUrti ko tilaka lagAte haiN| yaha tapakalyANaka meM karate haiN| kaI boliyA~ anucita hone lagI haiN| yaha saba saMskRta bhASA va mukha vastra Adi zabdoM kA ThIka artha na samajhane kA pariNAma hai| jayasena pratiSThA pATha padya 50 meM sadguru kI pUjA kara "karItsyaMdanayAna vAhyaM nayet" kA artha hai hAthI, ratha, yAna, vAhana meM baiThane yogya (pratiSThAcArya Adi) ko maNDapa meM le jAve kintu isakA sadguru ko le jAve yaha galata artha kiyA jA rahA hai| pUrva prAcArya sara hukamacanda saMskRta mahAvidyAlaya 40, hukumacaMda mArga, motImahala, indaura kArya ho jAne para kAraNa kI koI kImata nahIM raha jAtI lekina kArya ke pUrva kAraNa kI utanI hI kImata hai jitanI kArya kii| sAdhya ke bAre meM duniyA meM kabhI visaMvAda nahIM hote, visaMvAda hote haiM mAtra sAdhana meN| maMjila meM visaMvAda kabhI nahIM hotA, visaMvAda hotA hai mAtra patha meM / * julAI 2003 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogasAra-prAbhRta meM varNita bhavAbhinandI muni prastuti : paM. ratanalAla bainAr3A AcArya amita gati ne yogasAra prAbhRta meM kahA hai- muni se U~cA hai| nAsti yeSAmayaM tatra bhavabIja - viyogtH| jo bhavAbhinandImuni mukti se antaraMga meM dveSa rakhate haiM ve te'pi dhanyA mahAtmAna: kalyANa phala-bhAginaH / / 24 // | jaina muni athavA zramaNa kaise ho sakate haiM? nahIM ho skte| jaina 'jinake bhavabojakA - mithyAdarzanakA-viyoga ho jAne se | muniyoM kA to pradhAna lakSya hI mukti prApta karanA hotA hai| usI mukti meM yaha dveSabhAva nahIM hai ve mahAtmA bhI dhanya haiM - prazaMsanIya | lakSya ko lekara jinamudrA dhAraNa kI sArthakatA mAnI gayI hai| yadi haiM- aura kalyANarUpa phalake bhAgI haiN|' vaha lakSya nahIM to jaina munipanA bhI nahIM, jo muni usa lakSya se vyAkhyA - yahA~ una mahAtmAoM kA ullekha hai aura unheM bhraSTa haiM unheM jainamuni nahIM kaha sakate- ve bheSI DhoMgI muni athavA dhanya tathA kalyANaphalakA bhAgI batalAyA hai jo bhukti meM dveSabhAva | zramaNAbhAsa haiN| nahIM rakhate, aura dveSabhAva na rakhane kA kAraNa bhavabIja jo mithyAdarzana zrI kundakundAcArya ne pravacanasAra ke tRtIya cAritrAdhikAra usakA unake viyoga sUcita kiyA hai| meM aise muniyoM ko 'laukika muni' tathA 'laukikajana' likhA hai| niHsandeha saMsAra kA mUla kAraNa 'mithyAdarzana' hai, | laukikamuni lakSaNAtmaka unakI vaha gAthA isa prakAra haimithyAdarzana ke sambandha se jJAna mithyAjJAna aura cAritra mithyAcAritra NiggaMtho pavvaido vaTTadi jadi ehigehi kmmehi| hotA hai, tInoM kA bhavapaddhati-saMsAra mArga ke rUpa meM ullekhita sologigotti bhaNido saMjama-tava-saMjudo caavi||69|| kiyA jAtA hai, jo ki muktimArga ke viparIta hai| yaha dRSTivikAra isa gAthA meM batalAyA hai ki 'jo nirgrantharUpa se pravrajita hI vastu tattva ko usake asalI rUpa meM dekhane nahIM detA, isI se | huA hai- jisane nirgrantha digambara jaina munikI dIkSA dhAraNa kI haijo abhinandanIya nahIM hai usakA to abhinandana kiyA jAtA hai aura | vaha yadi isa loka sambandhI sAMsArika duniyAdArI ke kAryoM meM jo abhinandanIya hai usase dveSa rakhA jAtA hai| isa padya meM jinheM | pravRtta hotA hai to tapa-saMyama se yukta hote hue bhI use 'laukika' dhanya, mahAtmA aura kalyANa phala bhAgI batalAyA hai unameM avirata- kahA gayA hai|' vaha pAramArthika muni na hokara eka prakAra kA samyagdRSTi taka kA samAveza hai| sAMsArika duniyAdAra prANI hai| usake laukika kAryoM meM pravartanakA svAmI samantabhadra ne samyagdarzana se sampanna cANDAla-putrako Azaya muni pada ko AjIvikA kA sAdhana banAnA, khyAti-lAbhabhI 'deva' likhA hai- ArAdhya batalAyA hai, aura zrI kundakundAcArya | pUjAdi ke lie saba kucha kriyAkANDa karanA, vaidyaka-jyotiSane samyagdarzana se bhraSTa ko bhraSTa hI nirdiSTa kiyA hai, use nirvANakI- | maMtra-tantrAdikA vyApAra karanA, paisA baToranA, logoM ke jhagar3e TaNTe siddhi, mukti kI prApti nahIM hotii| meM pha~sanA, pArTI bandI karanA, sAmpradAyikatA ko ubhAranA aura isa saba kathana se yaha sApha phalita hotA hai ki muktidveSI | dUsare aise kRtya karane jaisA ho sakatA hai jo samatA meM bAdhaka mithyAdRSTi bhavAbhinandI muniyoM kI apekSA dezavratI zrAvaka aura | athavA yogIjanoM ke yogya na ho| avirata-samyagdRSTi gRhastha taka dhanya haiM, prazaMsanIya haiM tathA kalyANa eka mahattva kI bAta isase pUrvakI gAthA meM AcArya mahodaya ke bhAgI haiN| svAmI samantabhadra ne aise hI samyagdarzana sampanna | ne aura kahI hai aura vaha yaha hai ki 'jisane Agama aura usake sadgRhasthoM ke viSaya meM likhA hai dvArA pratipAdita jIvAdi padArthoM kA nizcaya kara liyA hai, kaSAyoM gRhastho mokSamArgastho nirmoho, naiva mohvaan| ko zAnta kiyA hai aura jo tapasyA meM bhI bar3hA-car3hA hai, aisA muni anagAro, gRhI zreyAn nirmoho, mohino muneH|| bhI yadi laukika muniyoM tathA laukika janoM kA saMsarga nahIM tyAgatA 'moha (mithyAdarzana) rahita gRhastha mokSamArgI hai| mohasahita | to vaha saMyamI muni nahIM hotA athavA nahIM raha pAtA hai- saMsarga ke (mithyA-darzana-yukta) muni mokSamArgI nahIM hai| (aura isalie) | doSa se, agni ke saMsarga se jala kI taraha, avazya hI vikArako mohI-mithyAdRSTimuni se nirmohI-samyagdRSTi gRhastha zreSTha hai|' / prApta ho jAtA hai:isase yaha spaSTa hotA hai ki munimAtrakA darjA gRhastha se Nicchidasuttatthapado samidakasAo tavodhigo caavi| U~cA nahIM hai, muniyoM meM mohI aura nirmohI do prakAra ke muni hote logigajana saMsagaMNa cayadi jadi saMjadoNa hvdi||68|| haiN| mohI muni se nirmohI gRhastha kA darjA U~cA hai- yaha usase zreSTha isase laukika-muni hI nahIM kintu laukika-muniyoM kI hai| isameM maiM itanA aura jor3a denA cAhatA hU~ ki avivekI muni se | athavA laukika janoM kI saMgati na chor3ane vAle bhI jaina muni nahIM vivekI gRhastha bhI zreSTha hai aura isalie usakA darjA avivekI / hote, itanA aura spaSTa ho jAtA hai, kyoMki ina sabakI pravRtti prAyaH 18 julAI 2003 jinabhASita -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ laukikI hotI hai, jabaki jaina muniyoM kI pravRtti laukikI na | bhavAbhinandI haiM, saMsArAvartavartI haiM, phalataH asaMyata haiM aura isalie hokara alaukikI huA karatI hai, jaisA ki zrI amRtacandrAcArya ke asalI jainamuni na hokara nakalI muni athavA zramaNAbhAsa haiN| donoM nimra vAkya se prakaTa hai: kI kucha bAhya kriyAeM tathA veSa sAmAnya hote hue bhI donoM ko eka anusaratAM padametat karambitAcAra-nitya nirbhimukhaa| nahIM kahA jA sakatA, donoM meM vastuta: jamIna AsamAna kA sA ekAnta viratirUpA bhavati munInAmalaukikI vRttiH||13|| | antara hai| eka kuguru saMsAra-bhramaNa karane-karAnevAlA hai to dUsarA puruSArthasiddhayupAya suguru saMsAra bandhana se chUTane-chur3Ane vAlA hai| isI se Agama meM isameM alaukikI vRtti ke do vizeSaNa diye gaye haiM- eka eka ko vandanIya aura dUsare ko avandanIya batalAyA hai| saMsAra ke to karambita (milAvaTI-banAvaTI-dUSita) AcAra se sadA vimukha mohI prANI apanI sAMsArika icchAoM kI pUrti ke lie bhale hI rahane vAlI, dUsare ekAntataH (sarvathA) viratirUpA-kisI bhI para kisI paramArthataH avandanIyakI vandanA, vinayAdi kareM- kuguru ko padArtha meM Asakti na rahane vaalii| yaha alaukikI vRtti hI jaina suguru mAna leM- parantu eka zuddha samyagdRSTi aisA nahIM kregaa| bhaya, muniyoM kI jAna-prANa aura unake muni jIvana kI zAna hotI hai| AzA, sneha aura lobha meM se kisI ke bhI vaza hokara usake lie binA isake saba kucha phIkA aura ni:sAra hai| vaisA karane kA niSedha hai| isa saba kathana kA sAra yaha nikalA ki nirgrantha rUpa se pravrajita-dIkSita jinamudrA ke dhAraka digambara muni do prakAra ke | saMdarbha haiM- eka ve jo nirmohI - samyagdRSTi haiM, mumukSu-mokSAbhilASI haiM, 1. saddaSTijJAnavRttAni dharma dharmezvarA viduH| yadIyapratyanIkAni bhavinta bhvpddhtiH|| ratnakaraNDaka zrAvakAcAra / sacce mokSamArgI haiM, alaukikI vRtti ke dhAraka saMyata haiM aura 2. daMsaNabhaTTA bhaTTAdasaNabhaTTassa Nathi nnivvaannN| dsnnpaahudd| isalie asalI jaina muni haiN| dUsare ve, jo moha ke udayavaza dRSTi- mohA mithyAdarzanamucyate - rAmasena, tttvaanushaasn| 4. mukti yiyAsatA dhArya jinaliGga pttiiysaa| yogasAra prA.8-1 vikAra ko liye hue mithyAdRSTi haiM, antaraMga se muktidveSI haiM, bAhara 5. bhayAzAstrehalobhAcca kudevaagmlingginaam| se dambhI mokSamArgI haiM, lokArAdhana ke lie dharmakriyA karane vAle praNAmaM vinayaM caiva na kuryaH shuddhdRssttyH|| ratnakaraNDaka zrAvakAcAra / bodha kathA kara saka) dayAlu nyAyAdhIza . bakarA eka jaja sAhaba-kacaharI khulane kA samaya ho jAne se | ke hilane se zarIra meM lagA nAlI kA kIcar3a ucaTakara pAsa meM kAra meM tejI se bhAge jA rahe the| bAra-bAra apanI ghar3I dekha rahe | khar3e jaja sAhaba ke kapar3oM para jA giraa| sAre kapar3oM para kIcar3a the| ve samaya para pahu~cane ke lie Atura the| jAte hue mArga meM | ke dhabbe laga gye| vastra malina hue parantu jaja sAhaba kA mana unhoMne dekhA ki eka kuttA nAlI meM pha~sA huA hai| jIveSaNA | jarA bhI malina nahIM huaa| ve vastra badalane ghara nahIM lautte| unhIM (jIne kI icchA) hai usameM kintu pratIkSA hai ki koI A jAye vastroM meM pahu~ca gaye adAlata meN| aura use kIcar3a se bAhara nikAla de| adAlata meM jinhoMne jaja sAhaba ko malina vastroM meM jaja sAhaba kAra rukavAte haiM aura pahu~ca jAte haiM usa kutte | dekhA ve sabhI cakita hue kintu jaja sAhaba ke cehare para alaukika ke paas| kutte kI vedanA dekhakara jaja sAhaba kA hRdaya dayA se | Ananda kI AbhA khela rahI thii| ve zAMta the| logoM ke bAra-bAra bhara gyaa| unake donoM hAtha kutte ko bacAne ke lie nIce jhuka | pUchane para ve bole - 'maiMne apane hRdaya kI tar3apana miTAI hai, mujhe gye| unhoMne kutte ko nAlI se bAhara nikAla kara sar3aka para | bahuta zAMti milI hai|' khar3A kara diyaa| saca hai sevA vahI kara sakatA hai, jo jhukanA vAstava meM dUsare kI sevA karane meM hama apanI hI vedanA jAnatA hai| miTAte haiN| dUsare kI sevA hama kara hI nahIM sakate, dUsare to mAtra kutte kI sthiti dekhane ke lie sahaja bhAva se jaja sAhaba | nimitta bana sakate haiN| una nimittoM ke sahAre apane aMtaraMga meM kutte ke pAsa hI khar3e ho gye| nAlI se bAhara sar3aka para Ate hI | utaranA, yahI sabase bar3I sevA hai| apanI sevA meM juTa jAo usa kutte ne eka bAra jora se sArA zarIra hilaayaa| usake zarIra | apane Apako kIcar3a se bacAne kA prayAsa kro| 'vidyA-kathAkuJja'] -julAI 2003 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAyika kI prAsaMgikatA zrAvaka aura zramaNa donoM kI AdhyAtmonnati kA prathama sopAna sAmAyika kA jainadharma-darzana meM mahatvapUrNa sthAna hai| AdhyAtmikatA ke kSetra meM yaha praveza dvAra rUpa hotA hai| yaha AtmakalyANa ke sAtha para kalyANa meM sahAyaka hai| isase mAnava sAvadya yogoM se virati ko prApta hotA hai| pApakArI pravRttiyoM ko dUra kara sadguNoM ke AcaraNa meM sahakArI hotA hai, isIlie AcAryoM ne zrAvakoM ke lie sukhI jIvana jIne kI zikSA pradAna karate hue prathama zikSAvrata ke rUpa meM sAmAyika kA pratipAdana kiyA hai| zrAvaka jIvana meM Atmonnati karane meM sahAyaka sAmAyika ko tRtIya pratimA svIkAra kiyA gayA hai| zramaNa ke SaDAvazyakoM meM sAmAyika kA prathama sthAna hai| cAritra ke bhedoM meM bhI sAmAyika cAritra hai| sAmAyika ko vividha rUpa meM varNita karane kA Azaya yahI hai ki isake binA mokSamArga hI nahIM hai| yaha gRhastha aura muni donoM ke lie paropakArI hai| sAmAyika ke mAdhyama se mAnasika azAnti aura sAmudAyika azAMti ke kAraNa kalaha, doSAropaNa, cugalI, niMdA, mithyAtva Adi se bacakara lAbha-alAbha, sukha-duHkha, jIvana-maraNa, niMdAprazaMsA meM samabhAva ho jAtA hai, kyoMki sAmAyika meM sAdhaka ke cittavRtti kSIrasamudra kI bhAMti pUrNarUpa se zAMta rahatI hai| navIna karmoM kA anubaMdhana na kara sAdhaka AtmasvarUpa meM avasthita ho jAtA hai| isalie pUrvasaMcita karmoM kI nirjarA bhI karatA hai| sAmAyika ke mAdhyama se yuvaka bRddha jaisI paripakvatA kI anubhUti kara sakatA hai aura bRddha yuvaka jaisI sphUrti prApta kara sakatA hai| abhizApoM ko dUra kara jIvana ko varadAna banAyA jA sakatA hai, sAmAyika sAdhanA ke dvArA / mAnava aneka kAmanAoM ke bhaMvarajAla meM ulajhA rahatA hai, jisase usakA jIvana dvaMdva va tanAva se grasta rahatA hai| barbaratA, pazutA, saMkIrNatA va rAgadveSa ke vikAra prati samaya use prakRti se cyuta kara vikRti meM pha~sAe rakhate haiN| jIvana kI sabhI viSamatAoM se bacane ke lie aura saMtulana banAe rakhane ke lie sAmAyika kI AvazyakatA hai| sAmAyika meM sAdhaka bAhyadRSTi kA parityAga kara antardRSTi ko apanAtA hai, viSamabhAva kA parityAga kara samabhAva meM avasthita hotA hai, para padArthoM se mamattva haTAkara nijabhAva meM sthita hotA hai| jaina ananta AkAza vizva ke carAcara prANiyoM ke lie AdhArabhUta hai, vaise hI sAmAyikasAdhanA AdhyAtmika sAdhanA ke lie AdhArabhUta hai| sAmAyika kI sAdhanA ko kevala kriyA taka sImita nahIM samajhanA cAhie vaha eka vizeSa sAdhanA evaM upAsanA hai| 20 julAI 2003 jinabhASita DaoN. zreyAMsakumAra jaina, bar3auta sAmAyika kA artha aura uddezya prANImAtra ko Atmavat, artha isa prakAra hai- samasta jIvoM para maitrIbhAva rakhanA sAma hai| sAvadyayoga arthAt pApamaya pravRttiyoM kA parityAga aura niravadyayoga arthAt ahiMsA, satya, samatva Adi pravRttiyoM AcaraNa rUpa jIva kA zuddha svabhAva sama kahalAtA hai| rAgadveSa ke prasaMgoM meM madhyastha rahanA viSama na honaa| sama arthAt samatA hai yahI sAmAyika hai| sAmAyika meM samaya zabda kA artha hai samyaktva, jJAna, saMyama aura tapa ke sAtha aikya sthApita krnaa| isa prakAra anya pariNAmoM kI vRtti banAe rakhanA hI sAmAyika hai| arthAt rAga aura dveSa kA virodha karake samasta Avazyaka karttavyoM meM samatAbhAva banAe rakhanA hI sAmAyika hai| AcArya amRtacandrasUri ne samabhAva kI mukhyatA pUrvaka hI sAmAyika kA lakSaNa batAkara usake karane kI prazasta preraNA pradAna kI hai| " samasta sajIva, nirjIva mUrta-amUrta padArthoM para rAgadveSa kA parityAga karake samabhAva kA avalambana lekara tattvopalabdhi (samatva prApti) mUlaka sAmAyika aneka bAra karanI caahie| kAraNa yaha hai ki sAmAyika se AtmA kI sAvadya yoga (mana, vacana, kAya kI pApayukta pravRtti) se virati rUpa mahAphala kI prApti hotI hai| sAMsArika samasta upAdhiyoM se haTAnA sAmAyika kA sabase bar3A lAbha hai jaisA ki kahA hai: sAmAiye nAma sArvajajoga parivajaNaM / nikhajajoga paDisevaNaM c|| arthAt sAvadyayoga kA parityAga aura niravadyayoga kA sevana karanA hI sAmAyika hai| AcArya pUjyapAda ne vyutpattilabhya artha batalAte hue kahA hai ki sama upasarga pUrvaka gatyarthaka iN dhAtu se samaya zabda nirmita huA hai| sama= ekIbhAva, aya-gamana arthAt ekabhAva ke dvArA bAhya pariNati se punaH mur3akara AtmA kI ora gamana karanA "samaya" hai| samaya kA bhAva hI sAmAyika hai| paMDita AzAdhara jI ne sAmAyika zabda kI vyAkhyA isa prakAra kI hai ki "samAye bhavaH sAmAyikam " arthAt sama rAga dveSa janita iSTa aniSTa kI kalpanA se rahita jo aya-jJAna hai, vaha samAya kahalAtA hai aura usa samaya meM jo hotA hai, use sAmAyika kahate haiM / yaha sAmAyika zabda kA niruktArtha hai aura samatA pariNati kA honA vAcyArtha hai / mUlAdhAra meM sAmAyika zabda kI nirukti 'samaya' zabda se hI hai| anagAra dharmAmRta meM bhI yahI ullekha hai| darzana, jJAna, tapa, yama tathA niyama Adi meM jo sama prazasta aya-gamana hai use samaya kahate haiM aura samaya kA nAma hI sAmAyika hai kyoMki samaya zabda se svArtha meM ThaN (ThaJ) pratyaya hone se sAmAyika zabda kI siddhi hotI hai| sama zabda kA zreSTha artha hai / ayana kA artha AcaraNa hai|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zreSTha AcaraNa ko sAmAyika kahA gayA hai| pratimA Adi ke viSaya meM rAgadveSa kA na honA sthApanA sAmAyika AcAryoM dvArA pratipAdita sAmAyika zabda kI vyutpatti evaM | hai| suvarNa tathA miTTI Adi meM samatA pariNAma honA dravya sAmAyika paribhASAoM ke AdhAra para yaha phalitArtha nikalatA hai ki samatA | hai| bAga-bagIce tathA kaNTaka vana Adi acche-bure kSetroM meM samabhAva kA bhAva hI sAmAyika hai| yaha kisake hotA hai| isa viSaya meM | honA kSetra sAmAyika hai| basanta, grISma Adi RtuoM athavA dinakahA gayA hai rAta Adi iSTa-aniSTa kAla ke viSaya meM rAgadveSa rahita honA kAla tasesu thAvareSu yA tassa samAiyAM havaiii kevliibhsiyN|| | sAmAyika hai aura sabhI jIvoM meM maitrIbhAva kA honA tathA azubha jo saba prANiyoM ke prati sama hotA hai use sAmAyika kI pariNAmoM kA chor3anA bhAva sAmAyika hai| ina chaha prakAra kI sAmAyika siddhi arthAt sAmAyikI ke lie mana meM kisI bhI prANI ke prati | meM dravyabhAva kI pradhAnatA hai| dravyukta bhAva sAmAyika karane vAlA koI viSamatA nahIM hotI. vaha samabhAva kI sAdhanA meM bar3hatA calA | samatA ke gahana samadra meM itanA gaharA utara jAtA hai ki viSamatA kI jAtA hai| rAgadveSa tathA anya vikAra pariNAmoM ko na karake apane | lapaTeM usake pAsa phaTaka nahIM sktiiN| yaha nizcita hai ki jo hI nijazuddha cidAnanda rUpa AtmA meM ramaNa karatA hai| sAmAyika vyakti dravya sAmAyika ke sAtha-sAtha bhAva sAmAyika kA abhyAsI kise hotI hai isake viSaya meM aura bhI kahA gayA hai "jo buddhimAna hotA hai, vaha jIvana ke kisI bhI kSetra meM samabhAva se vicalita puruSa sva-para padArthoM ke saMbaMdha ke svarUpa ko jAnatA hai jinAgama nahIM hotA hai| dravya ke sAtha bhAva kA mela hone para ubhayapakSIya ke anusAra dravya-guNa aura paryAya ke svarUpa ko aura unake saMbaMdha samabhAva kI sAdhanA pUrI hotI hai tabhI vyAvahArika zuddhi aura ke svarUpa ko jAnatA hai, heya aura upAdeya tatvoM ko jAnatA hai AtmavizvAsa kA aMtima lakSya pUrNa ho sakatA hai| aura baMdha-mokSa kAraNoM ko jAnatA hai usa parama jJAnI ke sAmAyika vyavahArika jIvana ko naSTa bhraSTa karane meM kaSAyoM kI mukhya hotI hai| isa adhyAtma sAdhanA ke dvArA AtmA ko paudgalika - bhUmikA hotI hai| krodha, mAna, mAyA, lobha rUpa kaSAyoM ke kAraNa vaiSayika sukhoM kI Asakti tathA viSama pratikUla paristhiti janya mAnava sAmAjika bhI nahIM raha paataa| krodha ke kAraNa mAnava Aveza, duHkhoM ke prati dveSa se virata karake AdhyAtmika vikAsa ke carama saMgharSa Adi meM pravRtta hotA hai| mAna ke kAraNa apane ko mahAn zikhara taka sAdhaka pahu~ca jAtA hai|" samajhatA hai aura dUsaroM ke sAtha ghRNApUrNa vyavahAra karatA hai, mAyA sAmAyika meM dravya-bhAva yukta samatva sAdhanA kA abhyAsa ke kAraNa avizvAsa aura amaitrIpUrNa vyavahAra kiyA jAtA hai| mukhya rUpa se hotA hai| dravyasAmAyika sAmAyika kI bAhya kriyAoM | lobha ke vazIbhUta hokara khoTI pravRttiyoM meM phaMsatA hai| inhIM cAroM tathA mana vacana kAya kI zuddhatA taka sImita hai jabaki viSayabhAva | kaSAyoM se sAmAjika jIvana dUSita hotA hai| mAnava ke lie kA tyAga kara samabhAva meM sthita honA paudgalika padArthoM kA sAmAjika viSamatAoM ko dUra kara sAmAjika jIvana meM samatA kI samyak svarUpa jAnakara mamatA dUra karanA aura AtmabhAva meM lIna sthApanA karanA hI atyAvazyaka hai isIlie kaSAyoM ke unmUlana honA bhAva sAmAyika hai| sAmAyika ke viSaya meM AcArya nemIcaMda ke lie sAmAyika hI zreSTha upAya hai| siddhAnta cakravartI ne bhI kahA hai| para dravyoM se nivRtta hokara jaba sAmAyika kA mukhya uddezya bhautika suHkha-duHkha se chuTakArA sAdhaka kI jJAna-cetanA, AtmasvarUpa meM pravRtta hotI hai tabhI | pAnA hai| aindrika viSayoM evaM mAnasika vikAroM para vijaya pAne ke bhAvasAmAyika hotI hai| paM. AzAdhara jI ne bhI kahA hai- lie sAmAyika athavA dhyAna se bhinna koI dUsarA sAdhana zreSTha nahIM sarve vaibhAvikA bhAvAmato'nye teevataH katham ? hai| sAmAnyataH dhyAna aura sAmAyika eka hI haiN| unakI bAharI ciccamatkAra mAtrAtmA prItyaprIti tnomyhm||30|| | AkRti meM bhinnatA hai aura antarAtmA eka hai unameM bheda rekhA ana. dharmAmRta 8 khIMcanA kaThina hai| isIlie sAmyabhAva meM Arta raudra donoM khoTe audayika Adi bhAva tathA jIvana maraNa Adi ye saba dhyAnoM ko sthAna nahIM hai| AcArya amitagati sAmAyika ke svarUpa vaibhAvikabhAva mere nahIM haiN| ye mujhase bhinna haiN| ataH ciccamatkAra para vicAra karate hue likhate haiM- samatA sarvabhUteSu saMyama: shubhbhaavnaa| mAtra svarUpa vAlA maiM inameM rAgadveSAdi ko kaise prApta ho sakatA huuN| Arttaraudra parityAgastaddhi sAmAyikaM vrtm|| sAmAyika pATha sAmAyika kI sAdhanA ko bAra-bAra ke abhyAsa se puSTa indriya viSayoM ke nimitta milane para rAgadveSa na karanA saMyama rkhnaa| evaM sudRr3ha banAne ke lie usake cAra rUpoM para dhyAna denA Avazyaka antarmuhUrta meM maitrI Adi zubha bhAvanA - zubha saMkalpa rakhanA Ata hai (1) dravya sAmAyika, (2) kSetra sAmAyika, (3) kAla raudra dhyAnoM kA parityAga karake dharma sthAna kA ciMtana karanA sAmAyika sAmAyika, (4) bhAva saamaayik| inhIM catuH prakArIya sAmAyika vrata hai| AcArya hemacaMdra antarmuhUrta ke lie sAmAyika karanA ko paMDita AzAdhara jI nAma, sthApanA, dravya, kSetra, kAla aura bhAva anivArya mAnate haiN| kI apekSA se chaha prakAra kI sAdhanA karane kA vidhAna dete haiM- | sAmAyika ke kAla meM sAdhaka AtmA ko uttama avalambana zubha azubhanAmoM ko sunakara rAgadveSa kA chor3anA nAma sAmAyika | para hI Azrita rakhatA hai| rAga (Asakti moha) dveSa (ghRNA, doSa) hai| yathokta mAna unmAna Adi guNoM se manohara athavA manohara | Adi ko mana meM nahIM Ane detA hai| sammAna aura apamAna ye donoM - julAI 2003 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ hI avasthAoM meM samabhAva ko nahIM chor3atA hai| donoM hI avasthAe~ / paryaMkAsana, padamAsana Adi AsanoM meM baiThakara baiThaka kA niyama kSaNika mAnakara sama rahatA hai| mana meM vaiSamya yA vikAra nahIM Ane | bhI kara leNve| citta meM caMcalatA na ho isake lie strI, napuMsaka, detA hai| AcArya samantabhadra svAmI ne sAmAyika karane vAle ke | pazu, bAlaka Adi se rahita, nirUpadravI ekAMta jina maMdira, vana, ciMtana ko batalAyA hai: ghara Adi sthAna meM sAmAyika karane ke lie vratI baiTheM kyoMki usa ___ azaraNamazubhamanityaM duHkha manAtmAnabhAvasAmi bhvm| | samaya zAMta citta kA honA Avazyaka hai| gRhastha bhI sAmAyika ke mokSastadviparItAtmeti dhyAyantu sAmAyike / | kAla meM Arambha, sarvaparigRha se virata hone ke kAraNa vastra Dhake arthAt sAmAyika ke samaya zrAvaka ciMtana karatA hai ki muni ke samAna mAnA gayA hai| jisa saMsAra meM maiM raha rahA hU~, vaha azaraNa hai, azubha hai, anitya hai, | saMsAra saMbaMdhI mana, vacana, kAya kI pravRtti ko chor3akara duHkha rUpa hai aura mere AtmasvarUpa se bhinna hai tathA mokSa isase | yathAsaMbhava pratidina trisaMdhyA kAla meM sAmAyika karane kA vidhAna viparIta svabhAva vAlA hai| arthAt zaraNarUpa hai, zuddha rUpa hai, nitya | hai| prathama saMdhyA kA samaya subaha sUryodaya ke pahale utkRSTa rUpa se hai, suHkha maya hai aura AtmasvarUpa hai| eka ghaMTA bAraha minaTa se prArambha karake sUryodaya ke bAda meM eka ciMtana kI pAtratA kI apekSA AcAryoM ne sAmAyika kI ghaMTA bAraha minaTa taka hotA hai| isI prakAra sAyaM samaya meM sUryAsta vidhi aura kAla Adi kA bhI nirdhAraNa kiyA hai jaise sAmAnya | ke pUrva eka ghaMTA bAraha minaTa pahale se sAmAyika Arambha karake gRhastha ko sAmAyika abhyAsa rUpa kriyA batalAI hai usake zikSAvratoM sUryAsta ke bAda eka ghaMTA bAraha minaTa taka karanA caahie| dopahara meM sAmAyika prathama zikSAvrata hai, jisake abhyAsa se vratI gRhastha dasa bajakara ar3atAlIsa minaTa se prArambha karake eka bajakara AtmavikAsa kara sakatA hai| gRhastha ko pratidina sAmAyika avazya bAraha minaTa taka kA samaya sAmAyika kA utkRSTa kAla hai| eka karanA caahie| kyoMki dina meM jo hiMsA Adi pApa kriyAe~ hotI | ghaMTA chattIsa minaTa kA kAla madhyama hai aura mAtra 48 minaTa kA hai, unake phala se surakSA aura ahiMsA Adi vratoM kI pUrNatA hotI kAla jaghanya hai| pUre dina meM ukta samaya sahaja, punIta, pAvana mAne hai| isIlie AcArya samantabhadra svAmI ne gahastha ko pratidina gae haiN| yahI kAraNa hai ki tIrthaMkaroM kI divyadezanA inhIM samayoM meM huA sAmAyika karane kI prazasta preraNA pradAna kI karatI hai| yaha samaya Atma cintana ke lie atyadhika upayogI hai| sAmAyikaM pratidivasaM yathAvadapyanalasena cetvym| ukta sAmAyika kAla meM hI sAmAyika karate samaya kASTha vratapaJcaka paripUraNa kAraNamavadhAna yukten|| yA pASANa mUrti ke samAna nizcala baitthe| idhara-udhara na dekheN| paJcendriya ratnakaraNDaka zrAvakAcAra 101 saMbaMdhI viSayAbhilASAoM kA parityAga kreN| cetanAcetana padArthoM meM Alasya rahita hokara sAvadhAnI ke sAtha pAMcoM vratoM kI rAgadveSa kA tyAga kara samatAbhAva kA Azraya kreN| nAsAgradRSTi pUrNatA karane ke kAraNabhUta sAmAyika kA pratidina abhyAsa bar3hAnA rakhakara paramAtmA ke svarUpa kA ciMtavana, parameSThI guNa smaraNa, caahie| dvAdazAnuprekSA, SoDazakAraNabhAvanA, dazabhakti, caturviMzatistavana, vyApAra Adi meM vyasta rahane ke kAraNa saMsArI prANI upayoga maitrIpramoda, kArUNya, mAdhyastha bhAvanAoM ko par3hate vicArate hue sthira nahIM rakha pAte haiM, unheM caMcalatA ghere rahatI hai| caMcalatA ko sAmAyika meM AtmanirIkSaNa kreN| sAmAyika pratimA kA dhAraka rokane ke lie citta kI sthiratA Avazyaka hai aura citta kI cAra bAra 3+3 Avarta aura cAra praNAma karake yathAjAta ke samAna sthiratA ke lie sAmAyika kI vRddhi karanA bhI Avazyaka hai| nirvikAra banakara khaDgAsana yA padmAsana se baiThakara mana, vacana, jaisA ki kahA hai kAya zuddha karake tInoM saMdhyAoM meM deva zAstraguru kI vaMdanA aura vyApAra vaimanasyAddhinivRttyAmantarAtma vinivRtyaa| pratikramaNa Adi bhI karatA hai| zramaNa apane Avazyaka ke rUpa meM sAmAyikaM vadhnIyAdupavAse caika bhukte vaa|| ukta vidhi anusAra hI kriyA vidhi karate haiN| kintu dravya, guNa, ratnakaraNDaka zrAvakAcAra 100 paryAya aura AtmasvarUpa kA vizeSa ciMtana karate haiN| upavAsa athavA ekAzana ke dina gRha vyApAra aura mana | zrAvaka aura zramaNa donoM hI zakti anusAra sAmAyika kI vyagratA ko dUra karake antarAtmA meM utpanna hone vAle vikalpoM | vidhi ko apane jIvana meM prathama sthAna deN| isI ke dvArA caturgati kI nivRtti ke sAtha sAmAyika kA anuSThAna kreN| sAmAyika zikSAvrata | rUpa bhramaNa naSTa kiyA jA sakatA hai| cAritra kI prApti ke lie tIsarI sAmAyika pratimA ke lie abhyAsa rUpa hai isa zikSAvrata meM | sAmAyika kAraNa haiN| cAritra meM bhI sAmAyika kA prathama sthAna hai, dina meM tIna bAra sAmAyika honA caahie| agara isa prakAra nahIM jo mukti pradAna karatA hai| bane to kama se kama dina meM eka bAra to avazya hI honA caahie| | isa prakAra nizcata huA ki sAmAyika zrAvaka aura zramaNa sAmAyika karane ke lie udyata vratI sabase pahale keza | donoM ke lie sabhI dRSTiyoM se kalyANakArI hai| zArIrika aura baMdhana kre| maSTi aura vastra meM baMdhana kara pratijJA kareM ki inake | mAnasika svasthatA ke sAtha Atmopalabdhi kA ekamAtra sAdhana hai khalane taka maiM AtmavicAra yA sAmAyika kruuNgaa| usI prakAra | ataH isakA abhyAsa pratikSaNa jIvana meM kAryakArI hai 22 julAI 2003 jinabhASita -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvakAcAra prastuti : suzIlA pATanI zrAvaka kA artha zrAvakAcAra kA tAtparya hai- gRhastha kA dhrm| zrAvaka | dhAraNa karatA hai| lajjAzIla hotA hai, anukUla AhAra-vihAra zabda kA sAmAnya artha hai- sunane vaalaa| jo guruoM ke upadeza | karane vAlA hotA hai| sadAcAra ko apane jIvana kI nidhi mAnane ko zraddhApUrvaka sunatA hai| vaha zrAvaka hai, zrAvaka zabda tIna vAle satpuruSoM kI sevA meM sadA tatpara rahatA hai| hitAhita akSaroM ke yoga se banA hai- zra, va aura ka isameM 'a' zraddhA kA, | vicAra meM dakSa, jitendrIya aura kRtajJa hotA hai| dharma kI vidhi ko 'va' viveka kA tathA 'ka' karttavya kA pratIka hai| isa prakAra sadA sunatA hai, usakA mana dayA se dravIbhUta rahatA hai tathA pApazrAvaka kA artha karate hue kahA gayA hai ki jo zraddhAlu aura bhIru hotA hai| ukta caudaha vizeSatAoM se bhUSita vyakti hI eka vivekI hone ke sAtha-sAtha kartavyaniSTha ho, vaha zrAvaka hai| Adarza gRhastha kI zreNI meM samAviSTa hotA hai| zrAvaka ke artha meM, upAsaka, sAgAra, deza-virata, aNuvratI Adi rAtri bhojana kA tyAga aneka zabda Ate haiN| guruoM kI upAsanA karane vAlA hone se | rAtri-bhojana kA bhI pratyeka gRhastha ko tyAga karanA use upAsaka, AgAra/ghara sahita hone se sAgAra, gRhI yA gRhastha caahie| rAtri meM bhojana karane se trasa hiMsA kA doSa lagatA hai| tathA aNuvratadhArI hone se aNuvratI, dezavratI yA dezasaMyata kahA rAtri bhojana svAsthya kI dRSTi se bhI hAnikara hai| cikitsA jAtA hai| zAstriyoM kA abhimata hai ki kama se kama sone ke tIna ghaNTe pUrva pAkSika zrAvaka taka bhojana kara lenA caahie| jo loga rAtri bhojana karate haiM ve jaina AcAra zAstrAnusAra eka Adarza gRhastha vahI hai, jo | bhojana ke turanta bAda so jAte haiM jisase aneka rogoM kA janma nyAyapUrvaka AjIvikA upArjana karatA hai| guNI puruSoM evaM guNoM | hotA hai| dUsarI bAta yaha ki sUrya prakAza meM kevala prakAza hI kA sammAna karatA hai| hitakArI aura satya vANI bolatA hai| | nahIM hotA, apitu jIvana dAyinI zakti bhI hotI hai| dharma, artha aura kAma rupa tIna puruSArthoM kA paraspara avirodha se sevana karatA hai| ina puruSArthoM ke yogya strI, bhavana Adi ko Ara. ke. mArbalsa li., madanagaMja-kizanagar3ha AcArya zrI vidyAsAgara ke subhASita sarAga samyagdarzana ke sAtha cintana kA janma hotA hai kintu vItarAga samyagdarzana meM ciMtana cetana meM lIna ho jAtA hai| sarAga samyagdarzana meM jJAna ko samyaka mAnA jAtA hai jabaki vItarAga samyagdarzana meM jJAna sthira ho jAtA hai| jisa vyakti meM sAdharmI bhAIyoM ke prati karuNA nahIM, vAtsalya nahIM, koI vinaya nahIM vaha mAtra samyagdRSTi hone kA daMbha bhara sakatA hai, samyagdRSTi nahIM bana sktaa| sAMsArika aneka pApa ke kArya karate haye bhoga ko nirjarA kA kAraNa kahanA aura bhagavAn kI pUjana dAnAdi kriyAoM ko mAtra baMdha kA kAraNa batalAnA yaha sArA kA sArA jaina siddhAMta kA apalApa hai| jo vyakti bilkula nirvikAra samyagdRSTi bana cukA hai aura jisa vyakti kI dRSTi tatva taka pahu~ca gayI hai, usake sAmane vaha bhoga sAmagrI hai hI nahIM, usake sAmane to vaha jar3a tatva par3A hai| usa vyakti ke liye kahA gayA hai ki tU kahIM bhI calA jA tere liye sArA saMsAra hI nirjarA kA kAraNa bana jaayegaa| julAI 2003 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ samakAlIna pariveza meM nArI-asmitA DaoN. zaziprabhA jaina vidhAtA ne nArI ko eka mahatvapUrNa bhAra soMpA hai| sRSTi ke / sthApita bhI kara rahI haiN| jo kSetra kala taka kevala puruSoM ke kSetra saMcAlana kA kintu sRSTi kA hI Adi prazna, anAdi kautuhala, | mAne jAte the- bAta cAhe khela, zikSA, prazAsana, kalA, vijJAna, sRSTi kI hI Adi zakti nArI kyA hai ? usa kI asmitA, usa kA anusaMdhAna kI ho athavA sAmAjika aura rAjanItika cetanA jagAne nijatva, usa kI pahacAna Aja bhI eka jvalaMta prazna-cinha hai| kii| kucha eka viziSTa samajhe jAne vAle kSetroM meM to mahilAe~ kintu isa ke sAtha hI 21 vIM sadI meM bhAratIya nArI ke nirantara | puruSoM se bhI Age nikala gaI haiN| niSkarSata: nArI cetanA jAgrata huI bar3hate hue kadama, jisameM usa kA astitva, usakI asmitA evaM | hai| nArI zakti sakriya huI hai| ghara kI cAradIvArI se bAhara nikala usa kI apanI viziSTa pahacAna to siddha karatI hai| sAtha hI isa tamAma bAdhAoM ke bAbajUda bhI naI bulandiyoM ko chuA hai| ataH satya kA bhI udghATana karatI hai ki samakAlIna pariveza meM nArI upagraha ho yA AkAza, ArkiTekcara ho yA senA, zAsana ho yA asmitA kitanI sakArAtmaka, kitanI nakArAtmaka, kitanI prakRta, / prazAsana, rAjanIti ho yA sAmAjikatA, vyavasAya ho yA yogazAlA, kitanI vikRta aura kitanI sArthaka evaM nirarthaka siddha huI hai| meDIkala ho yA TeknolaoNjI, vijJAna ho yA gRha vijJAna, mIDiyA ataH donoM hI pakSa cintanIya haiN| ho yA maoNDaliMga, zikSA ho yA prazikSA, jUDo-karATe ho yA nRtyakalA bhArata meM mahilAoM kI sthiti prAcIna kAla se hI | vikAsa ke sabhI vividha kArya kSetroM meM usane apanI saMpUrNa dakSatA bhedabhAvapUrNa rahI hai| prAcIna kAla meM striyoM kI dazA atyanta | kA paricaya dete hue sammAnapUrvaka Aja apane Apa ko pratiSThita dayanIya thii| madhyakAla meM aura bhI bada se badatara hotI gii| hI nahIM kara liyA hai balki nirantara usake bar3hate hue kadama yaha bhAratIya parivAroM meM nArI jahA~ mA~ ke rUpa meM karUNA, prema, tyAga siddha kara rahe haiM ki ikkIsavIM sadI mahilAoM kI apanI sadI kI devI ke rupa meM pratiSThita huI, vahA~ sAmAjika jIvana meM mAtra hogii| etadartha rASTra ke ardhAMga nArI sAmAja ne apane parivArika bhogyA hI raha gii| saca hai, bhArata vividhatAoM kA hI nahIM | dAyitva ke sAtha-sAtha rASTrIya karttavya bodha, ananya deza-bhakti, viSamatAoM kA bhI deza hai| kahane ko to hama AkAza kI U~cAiyoM | svadharma, sva-saMskRti kA svAbhimAna jAgrata kara deza ke prati, ko chU rahe haiN| cA~da para apane astitva kA jhaMDA phaharA Aye haiM samAja ke prati samarpaNa kA bhAva nirmita kara eka racanAtmaka kintu mana aura mastiSka se hama abhI bhI pichar3e hue haiN| svastha dizA meM aharnizi bar3hatI jA rahI hai| sarakArI stara para bhI samaya parivartanazIla hai| kAlacakra kabhI eka jagaha rukatA | 'mahilA varSa' manA kara deza ne mahilAoM kA pragati-patha prazasta nhiiN| yuga badalA aura yakInana yuga ke badalate hue pariveza meM | kiyA hai| Aja pragatizIla mahilA kI cetanA kA jvAra ikkIsavIM bhAratIya mahilAoM kI soca bhI badalI, jIvana ke prati avadhAraNA | sadI ke zilAkhaNDa para 'mahilA sadI' kA nAma svarNAkSaroM meM bdlii| pariNAmataH eka jabaradasta badalAva aayaa| usane apane / TaMkita karane jA rahA hai| zoSaNa ke itihAsa ko bhalI-bhA~ti samajhA, tathyAtmaka satya ko hamArI saMskRti isa tathya kI ora sadaiva jAgRta rahI hai ki aMgIkRta kiyA, paramparAgata durbalatAoM ko pahacAnA aura apane | striyoM ko mAnavocita sammAna aura purUSArtha se maNDita kiyA patana ke mUla kAraNa azikSA ko maanaa| ataH Aja mahilAoM kI | jAye aura isI ke lie nArI zakti ko pArivArika, sAmAjika evaM samajha spaSTa ho gayI hai ki yadi sAmAjika jIvana meM apane bajUda | deza kI AdhAra zilA ke rUpa meM smaraNa kiyA jAtA rhaa| kintu ko kAyama rakhanA hai, apanI asmitA ko banAye rakhanA hai to svataMtra bhArata meM hue vikAsa ke prakAza se andhe netroM ne nArI zakti samAja saMcAlana ke ve sabhI nuskhe (sUtra) jo puruSoM kI dharohara | ke mahatva ko ojhala kara diyA tathA bhautikatA ke makar3ajAla ne bana gaye haiM, una meM usa ko sAjhIdArI karanI hogI, sahabhAgitA nArI mana kI kamajoriyoM kA anusaMdhAna kara ke use purUSadAsatA karanI hogI tabhI samAja nirmANa meM una kI sazakta bhUmikA kA | ke kArAgAra meM DAla diyaa| isa taraha nArI-utpIr3ana kA dvAra nirvAha ho skegaa| yahI kAraNa hai ki Aja bhAratIya mahilAe~ hara | unmukta huA aura punaH nArI pragati-agati ke madhyavartI dugarti ke kSetra meM na kevala apane kadama bar3hA rahI haiM, balki vahA~ khuda ko | trikoNa meM vidyamAna ho gayI hai| ghara aura bAhara donoM jagaha bhISaNa 24 julAI 2003 jinabhASita -
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMgharSa karatI huI bhAratIya mahilAyeM vAsanAoM se damita, kurItiyoM | nArI apane patana ke lie kama ghAtaka siddha nahIM huI hai| bhrUNa hatyA se abhizapta, krItadAsatva se vijar3ita, atyAcArI madyapadaMbhI patiyoM | jaise jaghanya aparAdha ke lie vaha kabhI bhI kSamya nahIM hai| aise hI se pratAr3ita, azikSA aura aMdhavizvAsa kI zikAra ho kara asahya | aneka prasaMgoM meM Aja use punaH Atma maMthana kI AvazyakatA hai| gaMdagI aura azlIlatA ke bojha tale daba gayI hai| ye samasyAyeM | satya niSThA ke sAtha Aja use nirNaya karanA hogA ki vaha apanI vibhinna pahaluoM se ubhara kara saMmukha AyI haiN| svataMtratA ke | prakRti meM pratiSThata hai yA vikRti meM vibhramita ho rahI hai athavA pazcAt pratyAbhUti ke pazcAt bhI bhAratIya mahilA kI dazA dayanIyatA | | jIvana mUlyoM kA udAttIkaraNa karatI huI eka abhinava saMskRti ke jAla se kincita hI ubara pAyI hai| ko janma de rahI hai| zoSaNa kA gaharAtA sAyA hara samaya, hara jagaha ghara-bAhara niSkarSataH- bhAratIya nArI kI vartamAna meM jo mAnasika usake pIche hI rahatA hai| vibhinna kSetroM meM mahatvapUrNa saphalatAe~ sthiti hai aura paristhiti hai, usakA AMkalana karate hue svayaM use arjita karane ke bAbajUda bhI bhAratIya mahilAoM ko zoSaNa aura apanI svastha dizA kA nirmANa karanA hogA aura una samasta atyAcAra se mukti nahIM mila pA rahI hai| yaha kar3avA saca gRha | mahattvapUrNa hI nahIM aparihArya binduoM ko kriyAnvayana karanA hogA maMtrAlaya ke ataMrgata kAma kara rahe aparAdha paMjIkaraNa byUro dvArA jo samakAlIna pariveza meM nArI asmitA ke lie sopAna siddha udghATita kiyA gayA hai, jisa kI riporTa meM kahA gayA hai ki hara | hogeM sAtha hI sAdhya kI upalabdhi meM sahAyaka hoNge| ye uddezyamUlaka 47 minaTa meM eka mahilA balAtkAra kI zikAra hotI hai, jaba ki bindu isa prakAra hai:hara 44 minaTa meM ausatana eka mahilA kA apaharaNa kiyA jAtA 1. zaikSika stara ko vikasita krnaa| hai| hara tIsarI mahilA apane pati yA kisI saMbaMdhI ke atyAcAra 2. apanI pArivArika mahattA kA bodha jAgRta krnaa| kA sAmanA kara rahI hai aura hara roja daheja saMbaMdhI mAmaloM meM 17 3. samAja meM nArItva kI pratiSThA ko banAye rkhnaa| mahilAe~ mauta ke mu~ha meM dhakela dI jAtI haiN| ye to sarakArI 4. Arthika rUpa se svAvalambI bnnaa| AMkar3e haiN| asaliyata to yaha hai ki aneka mAmale ijjata kI 5. apanI nirNayAtmaka kSamatA kA vikAsa krnaa| khAtira thAnoM taka pahu~ca hI nahIM pAte aura pahu~ca bhI jAyeM to bhI 6. mahilA utpIr3ana evaM yauna zoSaNa ke viruddha jana AMdolana kyA bharosA ki riporTa likhavAne gaI mahilA kI ijjata thAne ke | karanA evaM kraanaa| muMzI ke hAthoM surakSita raha paaye| 7. nArI ke prati upajI upabhoktAvAdI saMskRti ke viruddha Aja nArI virodhI jo hAlAta bana rahe haiM ve upabhoktA | janamata jAgRta krnaa| saMskRti kI dena hai| samakAlIna pariveza meM nArI asmitA ko 8. sAmAjika punarracanA evaM rASTra nirmANa meM prabhAvI sahayoga pAzcAtya evaM Adhunika upabhoktAvAdI saMskRti ne kucha kama prabhAvita | denaa| nahIM kiyA hai| yahI kAraNa hai ki usa ke aMdhAnukaraNa ne Aja | 9. nArI ke prati purUSa ke pAramparika dRSTikoNa meM parivartana 'nArI asmitA' ko viSaya se vastu banA diyA hai| aura vaha puruSa | laanaa| kI 'bhoga' sAmagrI banakara hI raha gaI hai| bAjAravAda ke ubhAra ke 10. paitRka sampatti meM mahilAoM kI samyak hissedArI sAtha jisa taraha use 'seksa sibala' banA kara peza kiyA jA rahA | kA bodha jgaanaa| hai aura vaha svayaM bhI jisa taraha galata samajhaute karake athavA 11. nArI kA nArI ke prati udbhUta dveSapUrNa dRSTikoNa evaM apane 'deha-bodha' ko ubhAra kara svayaM ko prastuta kara rahI hai, yaha vyavahAra kA AdhArabhUta parihAra krnaa| nitAMta ciMtA kA viSaya hai| yaha upabhoktAvAda hamAre samAja ko | ata: ina samasta binduoM para gaMbhIratApUrvaka kriyAnvayana saMvedanazUnya banAtA jA rahA hai| Aja hamAre yahA~ nArI asmitA | karatI huI Aja kI bhAratIya nArI apanI garimAmayI asmitA ko kucalI jA rahI hai| eka ora abodha bAlikA, dUsarI ora bRddha | pratiSThita karatI huI yaha siddha kara degI ki nArI 'abalA' nahIM mahilA taka ko Aja purUSa apanI nAgaphanI vRtti kA zikAra banA | 'sabalA' hai| pariNAmata: samakAlIna pariveza meM nArI asmitA kI rahA hai yahA~ taka ki hamAre samAcAra mAdhyamoM meM bhI mahilAoM ke | yahI sArthakatA siddha hogii| savAla Aja bhI kendrIya mahatva ke na hokara mahaja unakA rupa hI adhyakSA u.pra. lekhikA maMca, AgarA jyAdAtara sajAvaTI hotA hai| eka bhaMyakara saca yaha bhI hai ki svayaM julAI 2003 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A jijJAsA - kyA tiryaMcoM meM pRthaka vikriyA pAI jAtI hai? | antarmuhUrta pramANa hotA hai| isI prakAra jaba taka AvalI utpanna samAdhAna - tiryaMcoM meM pRthaktva vikriyA nahIM pAI jaatii| nahIM hotI taba taka zeSa rahe eka ucchvAsa meM se bhI eka-eka vikriyA do prakAra kI hotI hai- ekatva vikriyA tathA pRthaktva | samaya kama karate jAnA cAhie. aisA karate hue jo AvalI utpanna vikriyaa| apane zarIra ko hI vibhinna AkAra rUpa pariNamA lenA hotI hai, use bhI antarmuhUrta kahate haiN|" ekatva vikriyA hai jabaki apane zarIra se bhinna anya zarIra Adi zrI dhavalA pustaka-3, pRSTha 69 meM isa prakAra aura bhI kahA kI racanA karanA pRthaktva vikriyA hai| tiryaMcoM meM pRthaktva vikriyA nahIM pAI jaatii| jaisA ki zrI sAmIpyArthe vartamAnAntaH shbdgrhnnaat| muhUrtasyAntaH rAjavArtika meM adhyAya-2, sUtra 47 kI TIkA meM isa prakAra kahA | antarmuhUrtaH / hai| artha - jo muhUrta ke samIpa ho use antarmuhUrta kahate haiN| tirazcAM mayUrAdInAM kumArAdibhAvaM prativiziSTaika- | isa antarmuhUrta kA abhiprAya muhUrta se adhika bhI ho sakatA hai tvavikriyA na pRthaktva vikriyaa| (arthAt 48 miniTa ke kucha adhika ko bhI antarmuhUrta kahA jA TippaNa- yo vRddho mayUraH sa kumAratvena vikarotItyAdi sakatA hai|) yojym| jijJAsA -jaba taka upadeza nahIM milegA taba taka jIvAdi artha - tiryaMcoM meM mayUrAdikoM kI kumArAdi bhAva rUpa | tattvoM kA jJAna, zraddhAna kaise hogaa| ata: nisargaja samyagdarzana siddha ekatva vikriyA hotI hai, pRthaktva vikriyA nahIM hotI hai| nahIM hotA? TippaNa - jo vRddha mayUra hai vaha kumAra rUpa se vikriyA samAdhAna - uparokta prazna ke uttara meM zrI rAjavArtika kAra karatA hai, aisA lagA lenA caahie| ne adhyAya -1 sUtra 3 kI TIkA meM vArtika 5 va6 meM bahuta sundara bhAvArtha - tiryaMcoM meM ekatva vikriyA hI hotI hai pRthaktva nirUpaNa kiyA hai jisakA hindI artha isa prakAra hai - donoM hI nhiiN| jaise koI vRddha mayUra, kumAra avasthA rUpa mayUra kI hI | | samyagdarzanoM meM (nisargaja evaM adhigamaja samyagdarzana meM ) aMtaraMga vikriyA kre| isase aisA bhI dhvanita hotA hai ki vaha vRddha mayUra, kAraNa to darzana moha kA upazama, kSaya yA kSayopazama samAna hai, kumAra mayUra jaisI ekatva vikriyA to kara sakatA hai, parantu svayaM isake hone para jo samyagdarzana bAhya upadeza ke binA prakaTa hotA hai hAthI Adi anya pazu-pakSiyoM rUpa vikriyA nahIM kara sktaa|| vaha nisargaja kahalAtA hai| aura jo paropadeza pUrvaka jIvAdika ke jijJAsA- antarmuhUrta kI kyA paribhASA hai ? jJAna meM nimitta hotA hai, vaha adhigamaja kahalAtA hai, yahI ina donoM samAdhAna- zrI dhavalA pustaka-3, pRSTha 67 para antarmuhUrta meM antara hai| jaise loka meM bhI zera, bher3iyA, cItA Adi meM krUratA, ke saMbaMdha meM kahA hai ki 48 miniTa se kama aura eka AvalI se | zUratA, AhAra Adi kI prApti paropadeza ke binA svabhAva se hI adhika ko antarmuhUrta mAnanA caahie| uddharaNa isa prakAra hai- dekhI jAtI hai| yaha saba karmodaya rUpa nimitta se hone ke kAraNa "eka AvalI ko grahaNa karake asaMkhyAta samayoM meM se eka | sarvathA Akasmika nahIM hai phira bhI paropadeza kI apekSA na hone se AvalI hotI hai, isalie usa AvalI ke asaMkhyAta samaya kara naisargika kahalAtI hai| usI prakAra paropadeza nirapekSa samyagdarzana meM lene caahie| yahA~ muhUrta meM se eka samaya nikAla lene para zeSa bhI nisargatA svIkAra kI gaI hai| kAla ke pramANa ko bhinna muhUrta kahate haiN| usa bhinna muhUrta meM se zrI zlokavArtika meM isa prakAra kahA hai- nikaTa siddhi eka samaya aura nikAla lene para zeSa kAla kA pramANa antarmuhUrta | vAle bhavya jIva ke darzanamohanIya karma kA upazama Adika antaraMga hotA hai| isa prakAra uttarottara eka-eka samaya kama karate hue hetuoM ke vidyamAna rahane para aura paropadeza ko chor3akara zeSa, ucchvAsa ke utpanna hone taka eka-eka samaya nikAlate jaanaa| Rddhi darzana, jinabimba darzana, vedanA Adi bahiraMga kAraNoM se paidA caahie| vaha saba eka-eka samaya kama kiyA huA kAla bhI | hue tatvArtha jJAna se utpanna huA tatvArtha zraddhAna nisargaja samajhanA 26 julAI 2003 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ caahie| praznakarttA zrI rAjendra kumAra jaina koTA jijJAsA zAstroM meM kahIM-kahIM para arahaMta bhagavAn ko aSTakarma se rahita likhA hai| vaha kisa prakAra samajhanA cAhie ? samAdhAna Apake prazna kA samAdhAna zrI bodhapAhur3a gAthA 29 meM isa prakAra kiyA hai daMsaNa anaMta NANe mokkho NaDuDukammabaMdheNa / NiruvamaguNamAruDho arahaMto eriso hoI // 29 // gAthArtha - jinake ananta darzana aura ananta jJAna vidyamAna haiN| AThoM karmoM kA baMdha naSTa ho jAne se jinheM bhAva mokSa prApta huA hai tathA jo anupama guNoM ko prApta haiM, aise arhata hote haiN| vizeSArtha padArtha kI sattA mAtra kA avalokana honA - darzana hai aura vizeSatA ke lie vikalpa sahita jAnanA jJAna kahalAtA hai / jJAnAvaraNa ke kSaya se ananta jJAna aura darzanAvaraNa ke kSaya se ananta darzana arahaMta bhagavAn ke prakaTa hote haiN| ina donoM guNoM ke rahate hue unake AThoM karmoM kA baMdha naSTa ho jAne se bhAva mokSa hotA hai / - prazna- mohakSayAjjJAnadarzanAvaraNAntarAya-kSayAcca kevalam mohanIya tathA jJAnAvaraNa aura antarAya ke kSaya se kevalajJAna hotA hai / umAsvAmI ke isa vacana se siddha hai ki arahanta bhagavAn ke cAra karma hI naSTa hue haiM unheM "naSTAnaSTa karma bandhe" kyoM kahA jAtA hai ? uttara - Apane ThIka kahA hai, parantu jisa prakAra senApati ke naSTa ho jAne para zatru samUha ke jIvita rahate hue bhI vaha mRta ke samAna jAna par3atA hai, usI prakAra saba karmoM ke mukhyabhUta mohanIya karma ke naSTa ho jAne para yadyapi arahanta bhagavAn ke vedanIya, Ayu, nAma aura gotra ye cAra adhAtiyA karma vidyamAna rahate haiM tathApi nAnA prakAra ke phalodaya kA abhAva hone se ve naSTa ho gaye, aisA kahA jAtA hai| kyoMki vikAra utpanna hone vAle bhAva kA abhAva ho jAtA hai| upamA rahita ananta catuSTaya rUpa guNoM ko prApta huye arahanta aSTa karma se rahita kahe jAte haiN| Upara kahI vizeSatAoM se yukta puruSa hotA hai tathA upacAra se use mukta hI kahate haiN| jijJAsA upazama samyaktva ke kAla meM anantAnubaMdhI kI cAra tathA darzanamohanIya kI tIna kula 7 prakRtiyA~ udayAvalI meM rahatI haiM yA nahIM ? samAdhAna prathamopazama samyaktva ke kAla meM darzanamohanIya (midhyAtva, samyak mithyAtva evaM samyak prakRti) tInoM prakRtiyoM kA antarakaraNa upazama ho jAne se, ye tInoM prakRtiyoM udayAvalI meM nahIM rahatI haiN| parantu anantAnubaMdhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina - cAra prakRtiyoM kA antarakaraNa upazama saMbhava na hone ke kAraNa, inakA udaya to rahatA hai parantu udaya se eka samaya pUrva stibuka saMkramaNa hokara anya kaSAya rUpa udaya niraMtara hotA rahatA hai| zrI labdhisAra kI TIkA meM pRSTha 83 para zrI paM. ratanacanda jI mukhtAra ne isa prakAra likhA hai- "anantAnubaMdhI catuSka kA na to antara hotA hai aura na hI upazama hotA hai| hA~, pariNAmoM kI vizuddhatA ke kAraNa pratisamaya stibuka saMkramaNa dvArA anantAnubandhI kaSAya kA apratyAkhyAnAvaraNa Adi kaSAya rUpa pariNamana hokara paramukha udaya hotA rahatA hai (upazama samyaktva ke kAla meN)| phira prathamopazama samyaktva ke kAla meM adhika se adhika 6 AvalI tathA kama se kama samaya zeSa rahane para pariNAma kI vizuddhi meM hAni ho jAve to anantAnubaMdhI kA stibuka saMkramaNa ruka jAtA hai aura anantAnubaMdhI ke paramukha udaya ke bajAya svamukha udaya Ane ke kAraNa prathamopazama samyaktva kI AsAdanA (virAdhanA) ho jAtI hai|" jijJAsA upazama zreNI car3hane ke kAla meM nirdhAti aura nikAcita karma prakRtiyoM kA kyA hotA hai ? samAdhAna- zrI labdhisAra gAthA 226 meM uparyukta prazna kA samAdhAna isa prakAra kiyA hai aNiyaTTissaya paDhame aNNaDDhidikhaMDapahudimArabhai / upasAmaNA NidhattI NikAcaNA tattha vocchiNNA // 226 // artha- anivRttikaraNa ke prathama samaya meM apUrvakaraNa ke aMta samaya se aura hI pramANa rakhatA huA sthitikhaNDa Adi kA prAraMbha karatA hai aura vahA~ hI samasta karmoM kI upazamakaraNa, nidhattikaraNa aura nikAcanakaraNa kI vyucchittI ho jAtI hai| bhAvArtha - upazama zreNI car3hate hue anivRttikaraNa ke prathama samaya meM hI sabhI karmoM meM se jo karma puMja aprazasta upazAmanA rUpa haiM, jo karma puMja nidhatti rUpa haiM aura jo karma nikAcita rUpa haiM, una tInoM kI vyucchittikara ve karma puMja kramazaH udIraNA ke yogya, saMkramaNa tathA utkarSaNa, apakarSaNa aura udIraNA ke yogya ho jAte haiN| yahA~ yaha bhI jAnane yogya hai ki upazama zreNI car3hane vAlA yahI jIva, jaba upazama zreNI se utaratA hai taba uparokta karma prakRtiyoM kA kyA hotA hai ? isa saMbaMdha meM zrI labdhisAra gAthA 342 meM isa prakAra kahA hai uvasAmaNA NidhatI NikAcaNugdhADidANi tatyeva / artha-upazama zreNI car3hate samaya anivRttikaraNa ke prathama samaya meM jina aprazasta upazAmanAkaraNa, nidhattikaraNa aura nikAcanAkaraNa ina tInoM kI vyucchitI ho gaI thI, ve utarate samaya jaba vaha jIva apUrvakaraNa meM praveza karatA hai taba usake prathama * julAI 2003 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ the| 16. samaya meM hI punaH udaghATita ho jAne haiN| arthAt jina karmoM kI / 11. saMvat 1680 meM digambara muni mahendrasAgara jI virAjamAna pahale aprazasta upazAmanA kI vyucchittI ho gaI thI ve puna: aprazasta upazAmanA rUpa ho jAte haiM tathA jinake nidhatti aura nikAcanA kI DaoN. varniyara ke anusAra zAhajahA~ ke kAla meM pracura saMkhyA vyucchittI huI thI, ve punaH nidhatti aura nikAcita rUpa ho jAte haiN| meM digambara sAdhu maujUda the| praznakartA DaoN. abhaya dagar3e, koparagA~va 13. padamAvata ke lekhaka malika muhammada jAyasI ke anusAra jijJAsA-kyA cAritra cakravartI AcArya zAMtisAgara mahArAja zerazAha ke samaya meM digambara muni vicaraNa karate the| se pahale digambara nirgrantha muni paramparA samApta ho gaI thI yA 14. saMvat 1719 meM akabarA bAda (AgarA) meM muni vairAgyasena digambara muni maujUda the? samAdhAna- yathArthatA to yaha hai ki cAritra cakravartI AcArya maujUda the jinhoMne 148 prakRti kA carcA grantha likhA thaa| zAMtisAgara jI mahArAja se pahale digambara jaina sAdhu birale hI hote 15. saMvat 1757 meM kuNDalapura meM muni zrI guNasAgara tathA muni the| unakI saMkhyA nagaNya hone ke kAraNa janasAmAnya meM aisA kahA yaza:kIrti virAjamAna the| jAtA hai ki cAritra cakravartI AcArya zAMtisAgara mahArAja se pahale saMvat 1783 meM muni zrI devendrakIrti jI mahArAja DhUMDhArI muni paramparA samApta ho cukI thii| parantu zrI sva. bAbU kAmatAprasAda deza meM virAjamAna the| jI jaina ke dvArA likhita "digambaratva aura digambara muni" ke ___17. saMvat 1799 meM muni mahendrakIrti, muni dharmacandra tathA muni adhyayana se nimnalikhita tathya sAmane Ate haiM, jinase spaSTa hotA zrI bhUSaNa Adi virAjamAna the| hai ki cAritra cakravartI AcArya zrI zAMtisAgara se pahale bhI nirgrantha 18. 18 vIM zatAbdI meM saMdhi paMDita mahAmuni hue haiM jinhoMne digambara jaina muni paraMparA maujUda thii| citAmbara meM brAhmaNoM ko vAda-vivAda meM harAyA thaa| 1. saMvat 1462 meM gvAliyara meM mahAmuni zrI guNakIrti jI ___19. 18 vIM zatAbdI meM digambarAcArya ujvala kIrti tathA mahati prasiddha the| sAgara jI hue the, jinakI samAdhi dahIgA~va meM huI thii| 2. saMvat 1503 meM lakhanaU cauka ke jaina maMdira meM digambarAcArya 20. saMvat 1870 meM DhAkA meM muni narasiMha tathA iTAvA meM muni vimalakIrti virAjamAna the| vinayasAgara jI virAjamAna the| bhedapAda deza meM saMvat 1536 meM muni zrI rAmasena jI ke 21. saMvat 1872 meM muni bAhubalI virAjamAna the jinake nAma ziSya muni somakIrti jI vidyamAna the jinhoMne yazodhara se kuMbhoja bAhubalI nAma pdd'aa| caritra kI racanA kI thii| 22. saMvat 1969 meM muni jinappAsvAmI, muni candrasAgara (hUmaNa 4. saMvat 1575 meM jayapura ke pATaudI maMdira meM zrI candramuni jAtIya) muni sanatasAgara, muni siddhappA Adi virAjamAna virAjamAna the| the| saMvat 1578 meM kurAvalI (mainapurI) ke mandira meM muni| 3. saMvata. 1970 meM mani anantakIrti mahArAja virAjamAna the vizAlakIrti virAjamAna the| jinakI murainA meM samAdhi huI thii| 6. saMvat 1586 meM cAvalapaTTI (baMgAla) meM muni lalitakIrti 24. san 1478 meM jiMjI pradeza meM digambarAcArya zrIvIrasena vidyamAna the| bahuta prasiddha hue haiN| 7. saMvat 1605 meM muni kSemakIrti mahArAja virAjamAna the| isake alAvA aura bhI anya bahuta se digambara muniyoM ke 8. saMvat 1611 meM digambarAcArya mANikacandra deva virAjamAna pramANa uparyukta pustaka se pAThakoM ko dekha lenA caahie| bAbU kAmatAprasAda jaina dvArA likhita pustaka 'digambaratva aura digambara 9. saMvat 1634 meM cAvalapaTTI (baMgAla) meM muni bAhunandI muni' pratyeka sAdharmI bhAI ko par3hane yogya hai, avazya pddh'eN| virAjamAna the| 1/205, prophesara kaoNlonI, 10. saMvat 1667 meM digambara muni sakalakIrti virAjamAna the|| AgarA-282 002 3. 28 julAI 2003 jinabhASita -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkRtika upacAra yaha eka tIvra roga hai| prakRti pradatta divya varadAna svarUpa hai| zarIra zuddhikaraNa kI prakriyA meM sahayoga dene ke lie yaha mitra kI taraha hameM sajaga va sAvadhAna karane ke lie AtA hai| vAstava meM zarIra meM sImA se adhika saMcita vikAra ko prabala jIvakI zakti dvArA tejI se nikAla bAhara karane kI prakriyA hI isa roga meM hotI hai| ataH jukAma hone para kisI anya cikitsA evaM auSadhi dvArA zarIra ke svabhAvika svaccha evaM svastha hone ke rAste meM ror3e na aTakAye, prAkRtika cikitsA dvArA zarIra kI svAbhAvika prakriyA ke sAtha sahayoga kara sahI svAsthya pradAna kre| lakSaNa :- siradarda, nAka bahanA, kabhI-kabhI pUre zarIra meM darda kA banA rahanA, dhImA-dhImA bukhAra, khA~sI, TaoNsala bar3hanA, sAMsa lene meM kaThinAI, gussA AnA, khAne meM arUcI Adi / kAraNa:- mausama parirvatana, zarIra meM jIvanI zakti kI kamI, vAtAnukUlita kamaroM se acAnaka garmI ke vAtAvaraNa meM AnA, pasIne kI sthiti meM ThaMDe peya, pepsI, koka athavA AIsakrIma kA sevana, kabja kA rahanA, bemela bhojana, dhUla athavA parAgakaNoM se ilarjI, gaThiyA, yakSmA, siphaliza Adiroga, viSama paristhitiyA~, jIvANuoM kA saMkramaNa / prAkRtika upacAra donoM samaya halke ThaMDe pAnI se 1520 miniTa kaTi snAna lekara AdhA ghaMTA dhIre-dhIre TahalanA / pratidina garma pAnI kA ainimA, tela se pratidina mAliza, peTa kI garama, ThaMDI seMka, mAliza ke bAda ThaMDI lapeTa, dhUpa snAna, eka ghaMTA pratidina eka dina ke antarAla para garma pAda snAna, eka dina ke aMtarAla para rIr3ha para garma ThaMDA seMka, eka dina ke aMtarAla para vASpa snAna / pratidina nAka meM ghI kI do bU~de ddaaleN| pahale kucha dina jala netI phira sUtra netI kreN| yUkelipTasa athavA tulasI ke patte DAlakara prAta: aura sAyaM rojAnA 10 miniTa ilAja ke daurAna bhApa leN| eka saptAha taka roja subaha kuMjala aura usake bAda garma pAnI ke garAre / yogAsana evaM prANAyAmaH pAdahastAsana, tADAsana, jAnuzirAsana, ardhamatsyendrAsana, pazcimottAnAsana, pavanamuktAsana, zalabhAsana, bhujaMgAsana, viparItakaraNI, matsyAsana, vakSasthala zakti vikAsaka kriyA, pakSIAsana, naukAsana, bhastrikA, sUrya bhedI prANAyAma, bhrAmarI prANAyAma / bhojana tAlikA : suvidhAnusAra nimna tAlikA se bhojana leN| sardI jukAma - - DaoN. bandanA jaina garma pAnI tathA nIbU rasa, eka-eka kapa pratyeka ghaMTe bAda lete raheM, tIna dina meM jukhAma ThIka ho jAtA hai| AhAra ke tIna bhAga raheMge 1 ilAja ke pahale bhAga meM rasAhAra meM rahanA hai, isase zarIra ko paryApta zakti mila jAtI hai aura pAcana kriyA meM nyUnatama zakti kharca hotI hai / rasAhAra se rakta meM Avazyaka viTAmina evaM anya lavaNa prApta ho jAte haiN| hara tIna ghaMTe bAda dina meM cAra bAra jUsa leM do bAra Rtu ke jo tAje phala evaM salAda ho sakate haiM unakA milA-julA jUsa deM- jaise gAjara, TamATara, pAlaka, dhaniyA (thoDA), zalajama Adi kA rasa, isameM alpa mAtrA meM adaraka va nIbU DAleM, do bAra yaha grIna jUsa deM, eka bAra nIbU amRtA (gur3a) deM tathA eka bAra kisI bhI mausama kA jUsa deM isa prakAra dina meM cAra bAra ho jAtA hai| - ilAja ke dUsare bhAga meM :- isa bAra jUsa, tIna ghaMTe bAda mausama ke phala, salAda lenA hai, isake tIna ghaMTe bAda jUsa phira zAma ko salAda va phala le sakate haiM, isa prakriyA ko pA~ca dina kareM / ilAja ke AkhirI yA tIsare bhAga meM sarvaprathama eka bAra grIna jUsa (salAda kA) tathA dina ke bhojana meM binA namaka kA sUpa leM, dhyAna rahe isa sUpa ko chAne nahIM, sAtha hI ubalI tarakArI leN| bagaira ghI kI eka do roTI leM evaM mAtrA pratidina bar3hAte rheN| binA namaka kI harI sabjI, salAda va aMkurita anna bhI leM, salAda meM khIrA, TamATara, gAjara, baMda gobhI Adi leN| 1. bhojana ke cAra ghaMTe bAda jUsa leM / 2. sAyaMkAla dina ke bhojana kI mAtrA thor3A badala kara leN| ilAja khatma karane ke eka dina pahale se thor3A namaka DAlakara bhojana deM evaM namaka kI mAtrA dhIre-dhIre sAmAnya para lAyeM / 3. ilAja ke pratyeka bhAga ko tIna se pA~ca dina taka calAyeM / paraheja gariSTha bhojana, ThaMDA talA bhunA bAjArI bhojana, mirca masAle, namaka, cInI, mAMsa, machalI, aMDA, AIsakrIma athavA maide se bane padArtha / uparokta prAkRtika cikitsA kA upacAra yoga kisI acche prAkRtika cikitsAlaya jAkara lenA caahie| rasopavAsa va upavAsa bhI kisI acche prAkRtika cikitsaka ke mArga darzana meM hI karanA caahie| bhAgyodaya tIrtha, sAgara * julAI 2003 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra caitanyatIrtha-udAsIna Azrama-isarI bAjAra isa prakAra ke kSetra ke atirikta isa viSama kAla meM khoTe siddhakSetra meM Ayakara karo Atma klyaann| saMskAroM ko tor3akara susaMskArita hone ke liye satsaMga kI bar3I nara paryAya gavA~ya dI to phira durlabha jaan|| AvazyakatA hai| etadartha sAdhakoM ke lie parama saubhAgya se sva. jisa bhUmi se eka bhI muni mokSa ko prApta kara lete haiM, vaha | mUrdhanya vidvAn pa. pravara DaoN. pannAlAla jo sAhityAcArya ke suyogya bhUmi siddhakSetra kahalAne lagatI hai| vahA~ kI raja ko apane mAthe ziSya dvaya siddhAntaratna va nyAyaratna se vibhUSita bAla bra. zrI pavana para lagAkara bhavya jIva apane Apako dhanya mAnate haiM, yahA~ taka | bhaiyA va zrI kamala bhaiyA Azrama meM dinAMka 4.6.2003 ko svaparahita ki samyagdarzana ko bhI prApta kara lete haiN| zrI dhavalAjI mahAgrantharAja ke liye padhAra cuke haiN| isa prakAra kSetra tathA satsaMga kA lAbha kI prathama pastaka meM AcArya zrI vIrasena svAmI ne siddhakSetroM ko | uThAkara hama bhI apanA bhalA kara sakate haiN| bra. dvaya ke netRtva meM kSetramaMgala kahA hai, arthAt mAMgalika kSetra mAnA hai| ata: jahA~ se sAmUhika svAdhyAya se sabhI lAbhAnvita ho rahe haiN| zruta paMcamI parva asaMkhyAta muniyoM ne anantakAla ke liye karmoM se chUTakara ke mahAna avasara para Azrama meM aparAnha 2 baje sarasvatI pUjA, anantasukha ko prApta kiyA ho aise girirAja sammeda zikharajI kI dhavalA-jayadhavalA-mahAdhavalA Adi grantharAjoM kI pUjA bar3e pavitratA kA kyA kahanA? bhaktibhAva ke sAtha sampanna huyI evaM pravacana hue| aise pavitra zAzvata tIrtharAja kI talahaTI meM basA huA zrI ataH jo bhAI-bahana vartamAna meM muni-AryikA banane meM pArzvanAtha digambara jaina zAnti niketana udAsIna Azrama isarI bAjAra, asamartha haiM, jinakI pArivArika jimmedArI pUrNa ho cukI hai tathA jahA~ para nyAyAcArya, udAratA kI mUrti zrI gaNeza prasAda jI varNI ne jinheM isa bahumUlya paryAya kA avaziSTa jIvana vyatIta karane ke dhyAna adhyayana kiyA aura anta meM samAdhi pUrvaka isa nazvara zarIra lie aura artha puruSArtha kI AvazyakatA nahIM hai- unake lie dharma kA visarjana kiyA tathA jahA~ para san 1983 meM yuga-zreSTha mahAkavi dhyAna pUrvaka jIvana vyatIta karane ke lie paramapAvana siddha kSetra saMta ziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI ne dasa mAha taka sammeda zikharajI ke pAdamUla meM sthita zrI pArzvanAtha di. jaina zAMti dIrghakAlIna sAdhanA kara dvAdaza-vidhi tapa kiyA aura isI bIca niketana udAsIna Azrama, isarI bAjAra pUrvI bhArata meM gauravapUrNa pA~ca ailaka mahArAjoM ko arthAt sudhAsAgara jI, svabhAva sAgara | adbhuta sthAna hai / ghara parivAra meM rahate hue pariNAmoM kA nirmala jI, samatA sAgara jI, samAdhi sAgara jI, sarala sAgara jI ko parama / rahanA duSkara hai| ata: Atma vikAsa ke lie aba bacA huA daigambarI dIkSA pradAna kI thI tathA jahA~ para kSullaka zrI jinendra varNI jIvana dharmakSetra meM vyatIta karanA lAbha dAyaka hai| jI kI samAdhi karAI thI, jisase anvartha saMjJaka "zAnti niketana" ataH udAsIna Azrama meM AjIvana rahane ke uddezya se atyanta zAntidAyaka banA hai, jahA~ sUrajamukhI sAdhakoM ke nivAsa AgAmI 30.11.2003 se 14.12.2003 taka"paMcama Atma sAdhanA sthAna haiN| prAtaH kAla pakSiyoM ke kalarava sunAI dete haiM, dAyIM ora zikSaNa zivira" kA Ayojana kiyA jA rahA hai| upasargavijetA vighnahara pArzvanAtha bhagavAn kA gaganacumbI jinAlaya Azrama meM vartamAna dainika caryA suzobhita hai, bAyIM ora anAdi kAlIna ajJAna timira ko harane | prAta: 4 baje se 4.20 baje taka - suprabhAta stotra, AcArya bhakti vAlA sarasvatI bhavana apanI chaTA bikhera rahA hai, sAmane hI varNI prAtaH 4.20 se 5.30 taka - sAmAyika dvaya (gaNeza prasAda jI varNI, jinendra jI varNI) ke samAdhi sthala prAta: 5.30 se 7.15 taka pUjana pratipala samAdhi kI yAda dilAte haiM, sAmane hI kue~ kA zItala prAta: 7.30 se 8.30 taka sAmUhika svAdhyAya jala 'jalagAlana' vidhi sikhAtA hai, pUrva dizA meM girirAja para | madhyAhna 12 se 1 baje taka sAmAyika sthita pArzvaprabhu kI ToMka sAmAyika belA meM ananta siddhoM kA madhyAhna 1 se 2 baje taka svakIya adhyayana smaraNa karAtI hai| cAroM ora kI hariyAlI caurAsI lAkha yoniyoM madhyAhna 2 se 3.30 taka sAmUhika svAdhyAya se bhayabhIta kara mana ko zAMti kI ora le jAtI hai tathA pRSTha bhAga | madhyAhna 3.30 se 4.30 taka - svakIya adhyayana meM vRkSa paMkti suzobhita hai| aisA yaha Azrama varSoM se bhavyoM ko | madhyAhna 5.45 se 6.15 taka devavandanA, AcArya bhakti sAdhanA ke liye bulA rahA hai| itanA to nizcita hai ki dravya-kSetra sAMya 6.15 se 7.30 taka - sAmAyika kAla ke anusAra saMsArI prANiyoM ke bhAva huA karate haiN| ataH | sAMya 7.30 se 8.30 taka - sAmUhika svAdhyAya Atmahita ke icchuka bhAIyoM ko uttama kSetra kA cunAva Avazyaka hai| isa cunAva ke lie pUrvI bhArata meM udAsIna Azrama isarI zrImatI hIrAmaNI chAbar3A 188/1/jI mANikatAla mena roDa, bAjAra sarvazreSTha hai| kalakattA-700054 30 julAI 2003 jinabhASita -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhavya maMgala praveza di. jaina atizaya kSetra maMdira saMghIjI sAMgAnera sthita bAbA AdinAtha munizrI 108 sudhAsAgara jI mahArAja sasaMgha kA Aja jI ke darzana kiye aura saparivAra AratI kii| rAjyapAla ne AcArya 19.5.03 ko sAMgAnera meM bhavya maMgala praveza huaa| jaina samAja ke vidyAsAgara jI mahAraja ke suyogya ziSya zrI sudhAsAgara jI mahArAja logoM ne mahArAja zrI kI jagaha-jagaha AratI utArI evaM maMgala ke darzana kiye evaM zrIphala bheMTa kiyaa| rAjyapAla ke sAtha unakI gIta gaaye| zrI digambara jaina mahilA maMDala kI sadasyAe~ evaM dharmapatni, putra, putravadhu, putrI evaM dAmAda bhI sAtha the| maMdira jI samAja kI anya mahilAe~ maMgalakalaza sira para dhAraNa kiye munizrI pahuMcane para rAjyapAla ko kSetra ke mAnavamaMtrI nirmalakumAra jI kI aguvAnI meM Age Age maMgalagIta gAtI huI baiNDa bAjoM ke kAsalIvAla ne tilaka lagAyA evaM adhyakSa zrI bhaMvaralAla jI sAtha cala rahI thiiN| munizrI ke svAgata meM maMdirajI ke mArga para saugANI ne mAlyArpaNa kiyaa| rAjyapAla muni zrI sudhAsAgara jI jagaha-jagaha toraNadvAra lage the| maMdira jI meM yaha julUsa eka mahArAja ke sAtha lagabhaga eka ghaNTe rhe| isa daurAna unhone dharmacarcA dharmasabhA meM parivartita ho gayA jisameM munizrI kA maMgala pravacana kI tathA munizrI se rAjasthAna kI sukha samRddhi kA AzIrvAda maaNgaa| munizrI se nivedana kiyA ki rAjasthAna kI janatA kaI varSoM huaa| munizrI ne kahA ki mere iSTa deva sAMgAnera vAle bAbA AdinAtha se sUkhe se pIr3ita hai, mahArAjazrI aisA AzIrvAda pradAna kIjie bhagavAn haiN| duniyA~ meM virAjita anya bhagavAn mere ArAdhya deva haiM ki akAla sukAla meM badala jAye isa varSa acchI barasAta ho| aura sAMgAnera meM virAjita bAbA AdinAtha mere ISTadeva haiN| munizrI munizrI ne AzIrvAda dete hue kahA ki jaba rAjyapAla pada para zuddha ne batAyA ki kaI loga mujhase pUchate haiM ki Akhira sAMgAnera vAle AcaraNa vAle vyakti A gaye to prakRti apanA rUpa badala degii| AdinAtha jI meM aisA kyA hai anya pratimAoM se yaha kaise bhinna hai| rAjasthAna kI janatA ke prati ApakI bhAvanA mAnavatA evaM mahAnatA isa para munizrI ne kahA ki rAjasthAna ke gauravapUrNa itihAsa meM kA pradarzana karatI hai| ApakI bhAvanA niyamoM se phalIbhUta ho aisA sAMgAnera kI prAcInatA aura isa maMdira kI vaibhavatA svarNa akSaroM meM | hamArA AzIrvAda hai| aMkita hai| isa caturthakAlIna pratimA ko asaMkhya devIdevatAoM ne mahAmahima ne munizrI se jayapura meM cAturmAsa karane hetu namaskAra kiyA hai, ata: isameM atizayatA adhika hai| yaha pratimA zrIphala bheMTa kara nivedana kiyaa| munizrI ne kahA ki jahA~ AcAryazrI pUre bhAratavarSa meM sarvAdhika prAcIna hai ye itihAsAtIta hai| anya kA AzIrvAda hai vahIM hama cAturmAsa karate haiN| mahAmahima ne kahA mUrtiyoM ke nirmANa yA sthApanA kA itihAsa mila jAtA hai kintu ye ki hamArI bhAvanA hai ki jaba hama rAjasthAna ke rAjyapAla banakara to kAlagaNanA se bhI pare hai| prAcInatA ke atirikta kaI vizeSAe~ Aye haiM to AcAryazrI kA sasaMgha evaM ApakA eka sAtha cAturmAsa haiM isa pratimA meN| ho| munizrI ke mukha se maMdira ke atizaya evaM mahimA sunakara munizrI ne batAyA ki aniSToM ke nivAraNa, iSTa kI upalabdhi atyanta prasanna hote huye mahAmahima ne kahA ki mujhe to svataH hI va parama siddhi kI prApti ke liye sAMgAnera vAle bAbA kI zaraNa meM ye bhAvanA AI ki zapatha lene se pUrva sAMgAnera vAle bAbA AdinAtha A jaao| meM svayaM duniyA~ meM to bhaktoM ke vaza meM rahatA hU~ lekina jI ke darzana kruuN| mujhe darzana karane ke pazcAt aisA AbhAsa huA sAMgAnera meM Ane ke bAda maiM bAbA ke vaza meM ho jAtA huuN| yahA~ meM ki pratimA mahAatizayakArI hai| merI icchA thI ki jayapura meM AzIrvAda dene nahIM balki lene AyA huuN| maiM bhI apane AtmabalarUpI praveza karate hI ApakI caraNa vandanA karake AzIrvAda prApta kruuN| beTI ko cArja karane AyA huuN| yahA~ bhagavAn ke daravAra meM koI parantu ApakA vihAra kAloniyA~ meM cala rahA thA, samayAbhAva ke bar3A choTA nahIM apitu sabhI samAna hote haiN| Aja merI bhI bhAvanA | kAraNa avasara nahIM milaa| Aja ye suyogya avasara milA hai ki gandhodaka lene kI hai gandhodaka dene kI nhiiN| Apake nimitta se sAMgAnera vAle bAbA ke punaH darzana ho gaye haiN| mandirajI ke mukhya dvAra para kameTI ke padAdhikAriyoM evaM isa avasara para prabandha kAriNI kameTI ke sabhI sadasyoM ke atirikta anya sadasyoM ne muniyoM kA pAdaprakSAlana kiyA aura AratI utaarii| gaNamAnya logoM meM maMdirajI ke saMrakSaka zrI gaNeza jI rANA, dharmasabhA meM AdinAtha ke citra ke samakSa zrImAna gaNezakumAra jI nihAlacanda jI pahAr3iyA, samAcAra jagata ke sampAdaka rAjendra ke. rANA ne dIpaprajjavalana kara kAryakrama kA zubhArambha kiyaa| dharmasabhA | gaudhA, pradIpa jI luhADiyA, zrI premacandajI koThyArI upasthita the| maMca kA saMcAlana jAne mAne kavi zrI rAjamalajI begasyA ne kiyaa| nirmala kAsalIvAla mAnada maMtrI nirmala kAsalIvAla DaoN. vikrAnta jaina amerikA meM sammAnita hoMge rAjasthAna ke rAjyapAla saparivAra sAMgAnera meM amerikA kI inkvA saMsthA kI hara cAra varSa vAda eka muni zrI sudhAsAgara jI ke darzanArtha pahu~ce kAMphrensa hotI hai jinameM sAre vizva meM cAra varSoM meM kiye gaye zreSTha Aja dinAMka 19.5.2003 somavAra ko sAyaMkAla 6.00 kArya ke lie dasa vaijJAnikoM ko puraskRta kiyA jAtA hai| isa varSa baje rAjasthAna ke mahAmahima rAjyapAla nirmalacandrajI jaina ne zrI | nATakAsa dI risarca TITayara raino naroDA amerikA -julAI 2003 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM 23 julAI se Arambha ho rahI hai| isa varSa jina dasa vaijJAnika kA / aura lAbha kI vRddhi hAla hI meM huI hai| ma.pra. zAsana dvArA 30 cayana kiyA gayA hai usameM bhArata ke tIna vaijJAnika hai| jinameM eka | | aprela 2003 ko jArI adhisUcanA ke anusAra yadi alpasaMkhyaka mainapurI nagara meM janme DaoN. vikrAnta jaina bhI haiN| bisAtakhAnA mainapurI | samudAya kA koI vyakti zAsana kI vibhinna yojanAoM ke tahat ke DaoN. rameza candra jaina (suputra zrI azarphIlAla jaina)ke suputra DaoN. baiMkoM/vittIya saMsthAoM se RNa lekara koI vAhana kharIdatA hai to vikrAnta jaina isa puraskAra ko prApta karane evaM apanA risarca pepara use ukta vAhana para paMjIyana tithi se cAra varSa taka moTara yAna kara prastuta karane hetu 21 julAI ko amerikA prasthAna kara rahe haiN| meM chUTa milegii| dinAMka 30 aprela 2003 ke ma.pra. ke rAja patra meM ijAniyAraga kAlaja se ema.Teka tathA AI.AI.TI. 1 prakAzita adhisUcanA isa prakAra haikAnapura se pI.eca.DI. kara cuke DaoN. jaina isase pUrva varSa 2001 meM parivahana vibhAga bhI eka amerikI puruskAra se sammAnita ho cuke haiN| DaoN. vikrAnta maMtrAlaya, vallabha bhavana, bhopAla jaina ko san 2001 kA ema.Teka/pI.eca.DI. kA sarvazreSTha chAtra bhopAla, dinAMka 30 aprela 2003 cayana hone para DaoN. zaMkara dayAla zarmA svarNa padaka puraskAra se bhI kraM. epha. 22-254-2001- ATha-rAjya zAsana dvArA sammAnita kiyA gayA thaa| ullekhanIya hai ki DaoN. vikrAnta jaina kA | vibhAgIya adhisUcanA kramAMka epha-4-6-96 ATha, dinAMka 15 vivAha abhI hAla hI meM nagara ke pramukha cikitsaka va jaina dharma ke | sitambara 1998 meM nimnAnusAra AMzika saMzodhana kiyA jAtA haividvAna DaoN. suzIla jaina kI suputrI zraddhA jaina ke sAtha sampanna huA | anusUcita jAti/janajAti/ anya pichar3A varga tathA hai| samAja, nagara va deza ko isa yuvA vaijJAnika se bhaviSya meM bahuta | alpasaMkhyaka samudAya ke hitagrAhiyoM ko vibhinna yojanAoM ke AzAyeM haiN| paM. ziva caraNa lAla jaina, DaoN. suzIla jaina, DaoN. saurabha adhIna baiMkoM/vittIya saMsthAoM jinakA ullekha vibhAgIya jaina, prazAnta jaina, vIrendra jaina, avanIndra jaina, vijaya jaina, aruNa | adhisUcanA dinAMka 15 sitambara, 1998 meM kiyA gayA hai, ke kumAra, Ananda prakAza Adi anekoM logoM ne DaoN. vikrAnta kI isa | adhIna pradAya kiye gaye vAhanoM ko moTarayAna kara ke bhugatAna se 2 saphalatA para hArdika badhAI dete hue unake ujjvala bhaviSya kI | varSa kI pUrNa chUTa ke sthAna para vAhana ke paMjIyana ke dinAMka se 4 kAmanA kI hai| varSa taka madhyapradeza moTarayAna karAdhAna adhiniyama, 1991 kI DaoN. sunIla jaina dhArA 3 ke adhIna deya kara kI rAzi meM 50 pratizata kI chUTa etad vAgbhAratI puraskAra kI ghoSaNA dvArA pradAna kI jAtI hai tathA ina vAhanoM ko madhyapradeza moTara yAna vAgbhAratI puraskAra kI ghoSaNA kara dI gayI hai| varSa 2002 karAdhAna adhiniyama 1991 kI anusUcI ke mada cAra ke upa mada ke lie yaha paM. sudarzana jI jaina piMDaraI, maMDalA (ma.pra.) ko tathA (Da) ke adhIna deya moTara yAna kara ke saMdAya se paMjIyana tithi se varSa 2003 ke lie yaha paM. paMkaja kumAra jaina zAstrI 'lalita' cAra varSa hetu pUrNata: mukta rakhA jAtA hai, yaha saMzodhana una vAhanoM rAMcI (jhArakhaNDa) ko pradAna kiyA jaayegaa| para lAgU hogA jo isa adhisUcanA ke rAja patra meM prakAzana ke vAgbhAratI TrasTa ke saciva DaoN. saurabha jaina ne batAyA ki uparAMta paMjIkRta hoNge| yaha puraskAra 13 julAI 2003 ko chattIsagar3ha kI rAjadhAnI rAyapura ma.pra. ke rAjyapAla ke nAma se tathA AdezAnusAra, meM AcArya zrI puSpadaMta sAgara jI mahArAja ke suyogya ziSya munizrI sI.pI. arorA, saciva prajJAsAgara jI mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM pradAna kiyA jaayegaa| ma.pra. ke nivAsI jaina baMdhu isa yojanA kA lAbha prApta kara DaoN. saurabha jaina ne kahA ki isa puraskAra kI sthApanA jaina dharma ke | sakate haiN| yuvA vidvAnoM ko protsAhita karane kI bhAvanA se nagara ke pramukha sudhIra jaina cikitsaka va jaina dharma ke ojasvI vaktA DaoN. suzIla jaina ne kI yunivarsala kebilsa limiTeDa, satanA hai| varSa 1998 meM yaha zailendra jaina, bInA,varSa 1999 meM surendra aruNa jaina ma.pra. alpasaMkhyaka Ayoga meM sadasya bhAratI, burahAnapura, varSa 2000 meM DaoN. zrImatI ujjvalA, auragAMbAda manonIta va varSa 2001 meM paM. pavana kumAra zAstrI, murainA ko pradAna kiyA jblpur| svataMtratA saMgrAma senAnI evaM jabalapura nagara gayA thaa| puraskAra meM 11000/- kI rAzi ke sAtha hI pratIka | ke pUrva mahApaura sva. mulAyamacaMda jaina ke jyeSTha putra yuvA udyamI cinha, prazasti-patra Adi bheMTa diye jAte haiN| sAre deza ke jaina tathA mahAkauzala cembara oNpha kAmarsa evaM iMDasTrI ke saciva zrI samAja ne isa hetu DaoN. jaina kA AbhAra vyakta kiyA hai| aruNa jaina ko unakI sAmAjika, vyApArika evaM rAjanaitika sevAoM DaoN. saurabha jaina kA mUlyAMkana karate huye ma.pra. ke mukhyamaMtrI zrI digvijaya siMha jI ma.pra. meM jaina samudAya ke lie vizeSa chUTa ne ma.pra. alpasaMkhyaka Ayoga kA sadasya manonIta kiyA hai| stnaa| ma.pra. sarakara dvArA pichale varSa jaina samAja ko subodha jaina alpa saMkhyaka ghoSita kara diye jAne se milane vAle lAbhoM meM eka 32 julAI 2003 jinabhASita - bhavadIya
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bodha kathA ghara meM bharata vairAgI kisI nagara meM do saheliyA~ rahatI thiiN| unake nAma the / ke lie aura Apako pitAjI kI AjJA se siMhAsana para baiThanA kramazaH maMjU aura sNjuu| eka dina donoM vairAgya kI carcA karane | hai| tuma rAjya mujhe denA cAhate ho to ThIka hai| maiM tumhArA bar3A lgii| maMjU ne kahA-bahina saMz2a ! aba to sabhI ke prati mamatvabuddhi | bhAI vaha rAjya tumheM soMpanA cAhatA huuN|" ko chor3akara AtmA samatvabuddhi meM lIna honA cAha rahI hai| saMjU | maMjU ne kahA phira kyA huA bahina ? bharata ne kyA ne kahA- yaha to bahuta acchA hai| acche vicAra haiM aapke| | kiyA? kyA ve rAjya karane lage? saMjU ne kahA- bahina ! bharata Atmonnati ke lie preraNAdAyI haiN| bhAratIya saMskRti Aja jIvita | karate bhI to kyA? unheM eka tarapha pitA kI AjJA aura jyeSTha hai to Atmonnati kI ghaTanAoM se hI jIvita hai, dhana sampadA ke | bhrAtA jo pitA tulya hai unakI AjJA kA nirvahana karanA thA, kAraNa nhiiN| jJAna vijJAna ke kAraNa nahIM balki tyAga aura dUsarI ora bhItara mana meM uThatI vairAgya kI bhAvanA, muni banane tapasyA ke kAraNa hI bhArata bhUmi mahAn hai| kI pyAsa bhI unheM satA rahI thii| parIkSA kI ghar3I thI vaha yaha sunakara maMjU ne kahA - bahina saMjU ! kyA tuma kisI | unkii| vairAgya ke Age ve nata ho gye| unheM kahanA par3A ki aise vyakti ko jAnatI ho jisane ghara meM rahakara adbhuta tyAga | bhaiyA jaisI ApakI AjJA / maiM saba maMjUra karatA huuN| kiyA ho| saMjU ne kahA-bahina jAnatI huuN| isa deza meM aise mahAn maMjU ne kahA bahina / phira to bharata rAjya pAkara bahuta vyaktitva ke dhanI the bharata / yahA~ bharata se tAtparya merA una bharata se prasanna hue hoNge| saMjU ne kahA nahIM bahina, nhiiN| yaha to unakI nahIM hai jina AdinAtha bhagavAn ke putra bharata cakravartI ke nAma vivazatA thii| jAnatI ho rAma se unhoMne aura kyA kahA thA? para yaha deza 'bhArata' kahalAtA hai| unhoMne kahA thA- ApakA kArya avazya kruuNgaa| ApakA jaisA maMja ne kahA-bahina ! cakravartI bharata kI saMsAra meM khyAti | nirdezana milegA vaisA hI karU~gA para maiM Apake caraNacinha siMhAsana sUnI jAtI hai ki bharata ghara meM vairAgI' maiM gehiyoM meM aba taka para rakhanA cAhatA huuN| unheM hI mahAn tyAgI, vairAgI mAnatI A rahI haiN| yaha sunakara isase bahina samajho ki ve kitane bar3e tyAgI the| unakI saMja ne kahA- bahina mNjuu| mujhe to lagatA hai ki vairAgya ke rAjA banane kI icchA nahIM thI, unheM rAjA bananA par3A thaa| yahI Adarza gehI pAtra yadi koI rahe haiM to ve the rAmacandra ke choTe bhrAtA kAraNa hai ki unhoMne siMhAsana ke Upara caraNa cinha rakhe the| bhrt| unako tilaka lagAyA thA aura unakI caraNa raja lagAyI thI maMjU ne kahA -- bahina / unake saMbaMdha meM Apa kyA / apane mAthe para tathA prajA kA saMrakSaNa kiyA thA, bar3e bhAI ke vana jAnatI ho mujhe bhI btaaie| saMjU ne kahA -- suno bahina dhyAna se| | se lauTane tk| kisI samaya ayodhyA meM rAjA dazaratha rAjya karate the| inakI cAra | ve ghara meM rahe, rAjya bhI kiyA para vairAgya bhAva jyoM kA g2aniyA~ thIM aparAjitA, sumitrA, kekayA aura suprjaa| rAnI | tyoM banA rhaa| bhogoM se arati hI rhii| rAja kAja mAtra karate aparAjitA (kauzalyA) se padama (rAma), sumitrA se lakSmaNa. | rhe| unhoMne maryAdA puruSottama rAma kI zAna ko, rAjA dazaratha ke aura suprajA se utpanna zatrughna ye cAra unake putra | vaMza kI aura mAtA kI kokha ko bhI suzobhita kiyaa| rAjya the| apane pUrva janma kA vRttAnta sunakara rAjA dazaratha jaba virakta sampadA kA lobha unheM cha bhI na skaa| ve to kSatriya the kSatriya ho gaye to pitA kI virakta se bharata bhI virakta ho gaye the| bharata | kabhI paise se bhUkhe nahIM rhte| nIti-nyAya, bhakti, vinaya aura ghara se na jA sake isake lie kekayA ne dazaratha se bharata ke lie vairAgya ko eka sAtha bharata ke jIvana meM hI dekhA jA sakatA hai| ayodhyA kA rAjya mA~gA aura rAma ko caudaha varSa kA bnvaas| ghara meM rahakara bhI bharata kA tyAga maya AcaraNa Adarza rhaa| ghara dazaratha ne donoM bAteM svIkAra kI thiiN| meM bharata vairAgyI' yadi inheM bhI kahA jAve to koI atizayokti vahina! bharata ko siMhAsana kI bhUkha na thii| unheM to | na hogii| vairAgya kI bhUkha thii| unheM bhavana nahIM vana cAhie thaa| mA~ ke | Azaya yaha hai ki mamatvabuddhi ko chor3akara samatva buddhi kahane para unheM yadyapi rAjya mila gayA thA parantu unhoMne rAjya | pUrvaka ghara meM rahakara bhI Atmonnati kI ora mukha mor3A jA karane ke lie bAra-bAra agraja rAma se Agraha kiyA thaa| isa para | sakatA hai aura ziva patha se nAtA jor3A jA sakatA hai| rAma ne kahA thA ki 'bhaiyA mujhe pitAjI kI AjJA hai vana jAne 'vidyA-kathA kuJja'
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji.naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 candragiri, zravaNabelagola kA vihaMgama dRzya svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-I, mahArANA pratApa nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha.1/205 prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita /