Gyanpanchami Katha

Author(s): Maheshwarsuri, Jinvijay
Publisher: Singhi Jain Shastra Shiksha Pith Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002786/1

Page #1

सिची जैन ग्रन्था मा ला
संस्थापक ख० श्री बहादुर सिंह जी सिं घी
संरक्षक श्रीराजेन्द्र सिंह सिं घी तथा श्री नरेन्द्र सिंह सिं घी *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-[ ग्रन्थांक २५ ]************
श्रीमहेश्वर सूरि कृता
[प्राकृतभाषानिबद्धा]
ज्ञानपञ्चमीकथा
संपादक प्राध्यापक-डॉ० अमृतलाल स० गोपाणी
SRI DÁLCHAND JI SINGHI
श्री डालचडी सिंघी
प्रधान संपादक-संचालक आ चार्य-जिन वि जयमुनि (सम्मान्य नियामक-भारतीय विद्याभवन, बंबई) *-*-*-*-*--*-*-*-*-*-*[प्रकाशयिता] *-*-*-*-*-*-*-*-*-*-*-* सिंघी जैन शास्त्र शिक्षा पीठ भारतीय विद्या भवन
बंबई वि. सं. २००५]
卐
[मूल्य ७-४-०

Page #2

PRERHIDImaIIRADIANRAIL.
TERRARIHARIHARIRMALAILAITADHANE
ontinum
C
t asaili
P-UmuTIRTANTRatil
वर्गवासी साधुचरित श्रीमान् डालचन्दजी सिंघी
mmandan
27P
4
ard
HIRamp
mamianimantummam
बाबू श्रीबहादुर सिंहजी सिंघीके पुण्यश्लोक पिता जन्म-वि. सं. १९२१, मार्ग. वदि ६ 卐 वर्गवास-वि. सं. १९८४, पोष सुदि ६
Summent मामा
SHIBHABUAADHARTHIRDALILITBIHARIRAMHITI AntimentalithunwTARTHRImation
SP...
RAMAALId
Nain Education International

Page #3

दानशील-साहित्यरसिक-संकृतिप्रिय स्व. श्रीबाबू बहादुरसिंहजी सिंघी
अजीमगंज - कलकत्ता
जन्म ता. २८-६-१८८५ ]

[मृत्यु ता. ७-७-१९४४

Page #4

सिं घी जैन ग्रन्थ मा ला
*[ ग्रन्थांक २५]******
श्री महेश्वर सूरि कृ ताः
ज्ञानपञ्चमीकथाः
[ प्राकृतभाषानिबद्धाः ]
SRI DALCHAND JI SINGHI $$_______A

श्री डाल चन्द्र श्री सिंधी
[ases
SINGHI JAIN SERIES
*-*-*-* [ NUMBER 25]***-------------
NĀNAPANCHAMIKAHAO
OF
MAHES'VARASŪRI

Page #5

किसी नि मन्माला
कलकत्ता निवासी साधुचरित-श्रेष्ठिवर्य श्रीमद् डालचन्दजी सिंघी पुण्यस्मृतिनिमित्त
_प्रतिष्ठापित एवं प्रकाशित
सिंघी जैन ग्रन्थमाला
[जैन आगमिक, दार्शनिक, साहित्यिक, ऐतिहासिक, वैज्ञानिक, कथात्मक-इत्यादि विविधविषयगुम्फित; प्राकृत, संस्कृत, अपभ्रंश, प्राचीनगूर्जर-राजस्थानी आदि नानाभाषानिबद्ध; सार्वजनीन पुरातन वाय तथा नूतनसंशोधनात्मक साहित्य प्रकाशिनी सर्वश्रेष्ठ जैन ग्रन्थावलि.]
प्रतिष्ठाता श्रीमद्-डालचन्दजी-सिंधीसत्पुत्र ख० दानशील - साहित्यरसिक -संस्कृतिप्रिय
श्री बहादुर सिंह जी सिंघी
प्रधान सम्पादक तथा संचालक
आचार्य जिन विजय मुनि (सम्मान्य नियामक - भारतीय विद्या भवन, बंबइ)
सर्वथैव संरक्षक श्री राजेन्द्र सिंह जी सिं घी
तथा श्री न रे न्द्र सिंह जी सिं घी
*
प्रकाशनकर्ता सिंघी जैन शास्त्र शिक्षापीठ भा र ती य विद्या भ व न
___ बम्बइ प्रकाशक-जयन्तकृष्ण ह.दवे, एम्.ए. एलएल्. बी. ऑनररी रजिष्ट्रार, भारतीय विद्या भवन, चौपाटीरोड;मुंबई ७. मुद्रक-रामचंद्र येसू शेडगे, निर्णयसागर प्रेस,२६-२८, कोलभाट स्ट्रीट, कालबादेवी मुंबई २.
arwareran
anaan.
RPAamerama

Page #6

श्रीमहेश्वरसूरिविरचित [ प्राकृतभाषामय ]
नागपंचमीकहाओ
[ ज्ञान पञ्चमी कथाः ]
[ विस्तृत गुजराती प्रस्तावना पाठभेद परिशिष्टादि विविधवस्तुसमन्वित ]
संपादक
अध्यापक डॉ. अमृतलाल सवचंद गोपाणी
एम्. ए., पीएच. डी.
प्राध्यापक - अर्द्धमागधी शिक्षाविभाग
( भारतीय विद्या भवनद्वारा संचालित - मेघजी मथुरादास आर्टस् कॉलेज, अन्धेरी )
विक्रमाब्द २००५ ]
ग्रन्थांक २५ ]

भारतीय
*
फ्र
विद्या भवन
अमृतं तु विधा बंबई
प्रकाशनकर्ता
सिंघी जैन शास्त्र शिक्षा पीठ भारतीय विद्या भवन
फ्र
बंबई
प्रथमावृत्ति, पंचशत प्रति
卐

[१९४९ ख्रिस्ताब्द
[ मूल्य रू. ७-४-०

Page #7

॥ सिंघीजैनग्रन्थमाला संस्थापक प्रशस्तिः ॥
cooooooooo
अस्ति बङ्गभिधे देशे सुप्रसिद्धा मनोरमा । मुर्शिदाबाद इत्याख्या पुरी वैभवशालिनी ॥ बहवो निवसन्त्यत्र जैना ऊकेशवंशजाः । धनाढ्या नृपसम्मान्या धर्मकर्मपरायणाः ॥ श्री डालचन्द इत्यासीत् तेष्वेको बहुभाग्यवान् । साधुवत् सच्चरित्रो यः सिंघी कुलप्रभाकरः ॥ बाल्य एवागतो यश्च कर्तुं व्यापारविस्तृतिम् । कलिकातामहापुयां धृतधर्मार्थनिश्चयः ॥ कुशाग्रीयस्वबुद्ध्यैव सद्वृत्या च सुनिष्टया । उपाय विपुलां लक्ष्मी कोट्यधिपोऽजनिष्ट सः ॥ तस्य मनुकुमारीति सन्नारी कुलमण्डना । अभूत् पतिव्रता पत्नी शीलसौभाग्यभूषणा ॥ श्रीबहादुरसिंहाख्यो गुणवाँस्तनयस्तयोः । अभवत् सुकृती दानी धर्मप्रियश्च धीनिधिः ॥ प्राता पुण्यवता तेन पत्नी तिलकसुन्दरी । यस्याः सौभाग्यचन्द्रेण भासितं तत्कुलाम्बरम् ॥ श्रीमान् राजेन्द्रसिंहोऽस्य ज्येष्ठपुत्रः सुशिक्षितः । यः सर्वकार्यदक्षत्वात् दक्षिणबाहुवत् पितुः ॥ नरेन्द्रसिंह इत्याख्यस्तेजस्वी मध्यमः सुतः । सूनुर्वीरेन्द्रसिंहश्च कनिष्ठः सौम्यदर्शनः ॥ सन्ति त्रयोsपि सत्पुत्रा आप्तभक्तिपरायणाः । विनीताः सरला भव्याः पितुमगांनुगामिनः ॥ अन्येऽपि बहवस्तस्याभवन् स्वस्रादिबान्धवाः । धनैर्जनैः समृद्धः सन् स राजेव व्यराजत ॥
अन्यच्च -
सरस्वत्यां सदासक्तो भूत्वा लक्ष्मीप्रियोऽध्ययम् । तत्राप्यासीत् सदाचारी तच्चित्रं विदुषां खलु ॥ नाहंकारो न दुर्भावो न विलासो न दुर्व्ययः । दृष्टः कदापि तद्गेहे सतां तद् विस्मयास्पदम् ॥ भक्तो गुरुजनानां स विनीतः सज्जनान् प्रति । बन्धुजनेऽनुरक्तोऽभूत् प्रीतः पोष्यगणेष्वपि ॥ देश-काल स्थितिज्ञोऽसौ विद्या-विज्ञानपूजकः । इतिहासादि-साहित्य-संस्कृति - सरकलाप्रियः ॥ समुन्नत्यै समाजस्य धर्मस्योत्कर्ष हेतवे । प्रचाराय च शिक्षाया दत्तं तेन धनं घनम् ॥ गवा सभा समित्यादौ भूत्वाऽध्यक्षपदान्वितः । दत्त्वा दानं यथायोग्यं प्रोत्साहिताश्च कर्मठाः ॥ एवं धनेन देहेन ज्ञानेन शुभनिष्ठया । अकरोत् स यथाशक्ति सत्कर्माणि सदाशयः ॥ अथान्यदा प्रसङ्गेन स्वपितुः स्मृतिहेतवे । कर्तुं किञ्चिदू विशिष्टं स कार्य मनस्यचिन्तयत् ॥ पूज्यः पिता सदैवासीत् सम्यग्ज्ञानरुचिः स्वयम् । तस्मात् तज्ज्ञानवृद्ध्यर्थं यतनीयं मयाऽप्यरम् ॥ विचार्यैवं स्वयं चित्ते पुनः प्राप्य सुसम्मतिम् । श्रद्धास्पदस्वमित्राणां विदुषां चापि ताहशाम् ॥ जैनज्ञानप्रसारार्थं स्थाने शान्ति नि के त ने। सिंघीपदाङ्कितं जैन ज्ञान पीठ मतीष्ठिपत् ॥ श्रीजिनविजयः प्राज्ञो मुनिनाम्ना च विश्रुतः । स्वीकर्तुं प्रार्थितस्तेन तस्याधिष्ठायकं पदम् ॥ तस्य सौजन्य - सौहार्द - स्थैयौदार्यादिसद्गुणैः । वशीभूय मुदा येन स्वीकृतं तत्पदं वरम् ॥ कवीन्द्रेण रवीन्द्रेण स्वीयपावनपाणिना । रस-नागा- चन्द्रान्दे तत्प्रतिष्ठा व्यधीयत । प्रारब्धं मुनिना चापि कार्यं तदुपयोगिकम् । पाठनं ज्ञानलिप्सूनां प्रन्धानां प्रथनं तथा ॥ तस्यैव प्रेरणां प्राप्य श्री सिंघी कुलकेतुना । स्वपितृश्रेयसे चैषा प्रारब्धा प्रन्थमालिका ॥ उदारचेतसा तेन धर्मशीलेन दानिना । व्ययितं पुष्कलं द्रव्यं तत्तत्कार्यसिद्धये ॥ छात्राणां वृत्तिदानेन नैकेषां विदुषां तथा । ज्ञानाभ्यासाय निष्कामसाहाय्यं स प्रदत्तवान् ॥ जलवाय्वादिकानां तु प्रातिकूल्यादसौ मुनिः । कार्यं त्रिवार्षिकं तत्र समाप्यान्यत्र चास्थितः ॥ तत्रापि सततं सर्वं साहाय्यं तेन यच्छता । ग्रन्थमालाप्रकाशाय महोत्साहः प्रदर्शितः ॥ नन्दं निध्ये ई- चन्द्रोदे जाता पुनः सुयोजना | ग्रन्थावल्याः स्थिरत्वाय विस्तराय च नूतना ॥ ततः सुहृत्परामर्शात् सिंघीवंशनभस्वता । भा विद्या भ व ना येयं ग्रन्थमाला समर्पिता ॥ आसीत्तस्य मनोवान्छाऽपूर्वा ग्रन्थप्रकाशने । तदर्थं व्ययितं तेन लक्षावधि हि रूप्यकम् ॥ दुर्विलासा विधेर्हन्त ! दौर्भाग्याच्चात्मबन्धूनाम् । स्वल्पेनैवाथ कालेन स्वर्गं स सुकृती ययौ ॥ इन्दु-खं शून्यं नेत्राब्दे मासे आषाढसञ्ज्ञके । कलिकाताख्यपुर्यां स प्राप्तवान् परमां गतिम् ॥ पितृभक्तैश्च तत्पुत्रैः प्रेयसे पितुरात्मनः । तथैव प्रपितुः स्मृत्यै प्रकाश्यतेऽधुना पुनः ॥ इयं ग्रन्थावलिः श्रेष्ठा श्रेष्ठा प्रज्ञावतां प्रथा । भूयाद् भूत्यै सतां सिंघी कुलकीर्तिप्रकाशिका ॥ विद्वजनकृताह्लादा सच्चिदानन्ददा सदा । चिरं नन्दस्त्रियं लोके श्रीसैंधी ग्रन्थपद्धतिः ॥

9
२
३
४
५
६
19
८
९
१०
११
१२
१३
१४
१५
१६
१७
१८
१९ २०
२१
२२
२३
२४
२५
२६
२७
२८
२९
३०
३१
३२
३३
३४
३५
३६
३७
३९
४०

Page #8

॥ सिंधीजैनग्रन्थमालासम्पादकप्रशस्तिः ॥
ल
.
न.
स्वस्ति श्रीमेदपाटाख्यो देशो भारतविश्रुतः । रूपाहेलीति सन्नाम्नी पुरिका तन्त्र सुस्थिता ॥ सदाचार-विचाराभ्यां प्राचीननृपतेः समः । श्रीमच्चतुरसिंहोऽत्र राठोडान्वयभूमिपः ॥ तत्र श्रीवृद्धिसिंहोऽभू राजपुत्रः प्रसिद्धिभाक् । क्षात्रधर्मधनो यन परमारकुलाग्रणीः ॥ मुञ्ज-भोजमुखा भूपा जाता यस्मिन् महाकुले। किं वपते कुलीनस्वं नत्कुलजातजन्मनः॥ पत्री राजकुमारीति नम्याभूद् गुणसंहिता । चातुय-रूए सावानुवाक्-सौजन्य भूषिता क्षत्रियाणीप्रभापूर्णा शौर्योद्दीप्तमुखाकृतिम् । यो दृष्दै जनो मेने हाजन्यकु जा चियम् ॥ पुत्रः किसनसिंहाख्यो जातस्तयोरतिप्रियः । रणमल्ल इति चान्यद् यशाम जननीकृतम् ॥ श्रीदेवीहंसनामाऽत्र राजपूज्यो यतीश्वरः । ज्योतिभैषज्यविद्यानां पारगामी जनप्रियः ॥ आगतो मरुदेशाद् यो भ्रमन् जनपदान् बहून् । जातः श्रीवृद्धिसिंहस्य प्रीति-श्रद्धास्पदं परम् ॥ तेनाथाप्रतिमप्रेम्णा स तत्सूनुः स्वसन्निधौ । रक्षितः, शिक्षितः सम्यक्, कृतो जैनमतानुगः ॥ दौभाग्यात् तच्छिशोर्खाल्ये गुरु-तातौ दिवंगतौ । विमूढः स्वगृहात् सोऽथ यहच्छया विनिर्गतः ॥ ११
तथा चभ्रान्स्वा नेकेषु देशेषु सेविस्वा च बहून् नरान् । दीक्षितो मुण्डितो भूत्वा जातो जैनमुनिस्ततः ॥ ज्ञातान्यनेकशास्त्राणि नानाधर्ममतानि च । मध्यस्थवृत्तिना तेन तत्त्वातत्वगचेषिणा ॥ अघीता विविधा भाषा भारतीया युरोपजाः । अनेका लिपयोऽप्येवं प्रन-नूतनकालिकाः॥ येन प्रकाशिता नैके प्रथा विद्वत्प्रशंसिताः । लिखिता बहवो लेखा ऐतिह्यतथ्यगुम्फिताः॥ स बहुभिः सुचिद्वद्भिस्तन्मण्डलैश्च सत्कृतः । जिनविजयनाम्नाऽसौ ख्यातोऽभवद् मनीषिषु ॥ यस्य तां विश्रुतिं ज्ञात्वा श्रीमद्गान्धीमहात्मना । आहूतः सादरं पुण्यपत्तनात् स्वयमन्यदा ॥ पुरे चाहम्मदाबादे राष्ट्रीय शिक्षणालयः । विद्यापीठ इति ख्यात्या प्रतिष्ठितो यदाऽभवत् ॥ आचार्यत्वेन तत्रोच्चैनियुक्तः स महात्मना । रस-मुंनि-निधीन्द्वब्दे पुरातत्वाख्य मन्दि रे॥ वर्षाणामष्टकं यावत् सम्भूष्य तत् पदं ततः । गत्वा जर्मनराष्ट्रे स तत्संस्कृतिमधीतवान् ॥ तत आगत्य सल्लमो राष्ट्रकार्ये च सक्रियम् । कारावासोऽपि सम्प्राप्तो येन स्वराज्यपर्वणि ॥ क्रमात् ततो विनिर्मुक्तः स्थित: शान्ति नि के तने । विश्ववन्धकवीन्द्रश्रीरवीन्द्रनाथभूषिते ॥ सिंघीपदयुतं जैन ज्ञान पीठं तदाश्रितम् । स्थापितं तत्र सिंघीश्रीडालचन्दस्य सूनुना ।। श्रीबहादुरसिंहेन दानवीरेण धीमता। स्मृत्यर्थ निजतातस्य जैनज्ञानप्रसारकम् ॥ प्रतिष्ठितश्च तस्यासौ पदेऽधिष्ठातृसज्ज्ञके । अध्यापयन् वरान् शिष्यान् ग्रन्थयन् जैनवाकायम् ॥ तस्यैव प्रेरणां प्राप्य श्रीसिंघीकुलकेतुना । स्वपितृश्रेयसे ह्येषा प्रारब्धा ग्रन्थमालिका ॥ भथैवं विगतं यस्य वर्षाणामष्टकं पुनः । ग्रन्थमालाविकासार्थिप्रवृत्तिषु प्रयस्यतः॥ वाण-रने-नेवेन्द्वन्दे मुंबाईनगरीस्थितः । मुंशीति बिरुदख्यातः कन्हैयालालधीसखः॥ प्रवृत्तो भारतीयानां विद्यानां पीठनिर्मिती । कर्मनिष्ठस्य तस्याभूत् प्रयत्नः सफलोऽचिरात् ॥ विषां श्रीमतां योगात् संस्था जाता प्रतिष्ठिता । भारतीय पदोपेत विद्या भवन सब्जया॥ माहुतः सहकार्यार्थ स मुनिस्तेन सुहृदा । ततः प्रभृति तत्रापि सहयोग प्रदत्तवान् ॥ तजवनेऽन्यदा तस्य सेवाऽधिका झपेक्षिता । स्वीकृता ननभावेन साऽप्याचार्यपदाश्रिता॥ नन्द-नियत-चन्द्राब्दे वैक्रमे विहिता पुनः । एतदृग्रन्थावलीस्थैर्यकृत् तेन नव्ययोजना ॥ परामर्शात् ततस्तस्य श्रीसिंघीकुलभास्वता । भा विद्या भवनायेयं ग्रन्थमाला समर्पिता ॥ प्रदत्ता दशसाहस्री पुनस्तस्योपदेशतः । स्वपितृस्मृतिमन्दिरकरणाय सुकीर्तिना॥ दैवादल्पे गते काले सिंघीवर्यो दिवंगतः। यस्तस्य ज्ञानसेवायां साहाय्यमकरोत् महत् ॥ पितृकार्यप्रगत्यर्थं यनशीलैस्तदात्मजः । राजेन्द्रसिंहमुख्यश्च सस्कृतं तद्वचस्ततः ॥ पुण्यश्लोकपितुर्नान्ना ग्रन्थागारकृते पुनः । बन्धुज्येष्ठो गुणश्रेष्ठो बर्खलक्षं प्रदत्तवान् ॥ ग्रन्थमालाप्रसिद्ध्यर्थ पितृवत् तस्य कांक्षितम् । श्रीसिंघीबन्धुभिः सर्व तगिराऽनुविधीयते ।। विद्वजनकृतालादा सच्चिदानन्ददा सदा । चिरं नन्दत्वियं लोके जिन विजय भारती॥
rr
o r
0 0 0 0 0
mm MM
*
*

Page #9

सिंघी जैन ग्रन्थमाला
अद्यावधि मुद्रितग्रन्थनामावलि १ मेरुतुजाचार्यरचित प्रबन्धचिन्तामणि मूलप्रन्थ. १३ यशोविजयोपाध्यायविरचित ज्ञानबिन्दुप्रकरण. २ पुरातनप्रबन्धसंग्रह. (बहुविध ऐतियतथ्य परिपूर्ण) १४ हरिषेणाचार्यकृत वृहत्कथाकोश. ३ राजशेखरसृरिरचित प्रबन्धकोश.
१५ जैनपुस्तकप्रशस्ति संग्रह-प्रथम भाग. ४ जिनप्रभसूरिकृत विविधतीर्थकल्प.
| १६ हरिभद्रसूरिविरचित धूर्ताख्यान. ५ मेघविजयोपाध्यायविरचित देवानन्दमहाकाव्य. ६ यशोविजयोपाध्यायकृत जैनतर्कभाषा.
१७ दुर्गदेवकृत रिष्टसमुच्चय. ७ हेमचन्द्राचार्यकृत प्रमाणमीमांसा.
१८ मेघविजयोपाध्यायकृत दिग्विजयमहाकाव्य, ८ भट्टाकलङ्कदेवकृत अकलङ्कग्रन्थत्रयी.
१९ कवि अब्दुल रहमानकृत सन्देशरासक. ९ प्रबन्धचिन्तामणि-हिन्दी भाषान्तर.
२० महाकवि भर्तृहरिविरचित शतकत्रयादि-सुभा १० प्रभाचन्द्रसूरिरचित प्रभावकचरित.
षितसंग्रह. 11 Life of Hemachandrāchārya: २१ शान्त्याचार्यकृत न्यायावतारवार्तिकवृत्ति. By Dr. G. Bühler.
| २२ कवि धाहिलरचित पउमसिरीचरिउ. (अपभ्रंश) १२ सिद्धिचन्द्रोपाध्यायरचित भानुचन्द्रगणिचरित. २३ महेश्वरसूरिकृत नाणपंचमीकहा.
संप्रति मुद्यमाणग्रन्थनामावलि १ खरतरगच्छगुर्वावलि.
११ जयपाहुडनाम निमित्तशास्त्र. २ कुमारपालचरित्रसंग्रह.
१२ कोऊहलविरचित लीलावतीकथा (प्राकृत). ३ विविधगच्छीयपट्टावलि संग्रह.
१३ गुणचन्द्र विरचित मंत्रीकर्मचन्द्रवंशप्रबन्ध. ४जैनपुस्तकप्रशस्ति संग्रह, भाग २.
१४ नयचन्द्रविरचित हम्मीरमहाकाव्य. ५ विज्ञप्तिमहालेखादि विज्ञप्तिलेखसंग्रह.
१५ भद्रबाहुसंहिता. ६ उध्योतनसूरिकृत कुवलयमालाकथा.
१६ महेन्द्रसूरिकृत नर्मदासुन्दरीकथा. ७ उदयप्रभसूरिकृत धर्माभ्युदयमहाकाव्य
१७ जिनदत्ताख्यानद्वय (प्राकृत). कीर्तिकौमुदी आदि अनेक प्रशस्त्यादि संग्रह
१८ स्वयंभूविरचित पउमचरिउ (अपभ्रंश). ९जिनेश्वरसूरिकृत कथाकोषप्रकरण.
१९ सिद्धिचन्द्रकृत काव्यप्रकाशखण्डन. १० महामुनि गुणपालविरचित जंबूचरित्र (प्राकृत). २० जयसिंहसृरिकृत धर्मोपदेशमाला.
मुद्रणार्थ निर्धारित एवं सज्जीकृतग्रन्थनामावलि १ भानुचन्द्रगणिकृत विवेकविलासटीका. २ पुरातन रास-भासा दिसंग्रह. ३ प्रकीर्ण वाङ्मय प्रकाश. ४ सिद्धिचन्द्रोपाध्यायविरचित वासवदत्ताटीका. ५ देवचन्द्रसूरिकृत मूलशुद्धिप्रकरणवृत्ति. ६ रत्नप्रभाचार्यकृत उपदेशमाला टीका. ७ यशोविजयोपाध्यायकृत अनेकान्तव्यवस्था. ८ जिनेश्वराचार्यकृत प्रमालक्षण. ९महानिशीथसूत्र. १० तरुणप्रभाचार्यकृत आवश्यकबालावबोध. ११ राठोडवंशावलि. १२ उपकेशगच्छ प्रबन्ध. १३ वर्द्धमा १४ प्रतिष्टासोमकृत सोमसौभाग्यकाव्य, १५ नेमिचन्द्रकृत षष्ठीशतक (पृथक् पृथक् ३ बालावबोधयुक). १६ शीलांकाचार्य विरचित महापुरुषचरिन (प्राकृत महाग्रन्थ). १७ चंदप्पहचरिय (प्राकृत). १८ नेमिनाहचरित्र (अपभ्रंशमहाग्रन्थ). १९ उपदेशपदटीका (बर्द्धमाचार्यकृत). २० निर्वाणलीलावती कथा (सं. कथा प्रन्थ). २१ सनत्कुमारचरित्र (संस्कृत काव्यग्रन्थ ). २२ राजवल्लभ पाठककृत भोजचरित्र. २३ प्रमोदमाणिक्यकृत वाग्भटालंकारवृत्ति. २४ सोमदेवादिकृत विदग्धमुखमण्डनवृत्ति. २५ समयसुन्दरादिकृत वृत्तरत्नाकरकृति, २६ पाण्डिस्यदपेण. २७ पुरातन प्रबन्धसंग्रह-हिन्दी भाषान्तर. २८ भुवनभानुचरित्र बालावबोध. २९ भुवनसुन्दरी चरित्र (प्राकृत कथा) इत्यादि, इत्यादि.
*
*

Page #10

सौभाग्यवती श्री कस्तूरीने स्नेहार्द्रभावे समर्पण
अ. स. गोपाणी

ernational

For Private & P

Page #11

ernational

www.jainel

Page #12

ग्रन्था नुक्रमणिका
पृष्ठ.
१-४४
१-७
१०-१२ १२-१७ १७-२१
२२
२३
स्व. बाबू श्री बहादुरसिंहजी सिंघी अने सिंघी जैन ग्रन्थमाला
की सरणाञ्जलि प्रास्ताविक वक्तव्य-ग्रन्थमालासंपादक लिखित संपादकीय प्रस्तावना
(१) ज्ञानपंचमी माहात्म्यदर्शक कथासाहित्य (२) महेश्वरसूरिओ। (३) 'नाणपंचमी' अने 'भविस्सदत्तकहा' (४) भविष्यदत्त आख्याननो सारांश
) 'भविस्सदत्त कहा'नो सारांश (६) विशेषनामोनुं साम्य (७) विशेषनामो वच्चे भेद (८) वधारानां विशेष नामो (९) स्थळनां नामो (१०) प्रसंगो (११) 'नाणपंचमी कहा' अने तद्गत सुभाषितो (१२) प्राकृतभाषा अने संघ विषेना महेश्वरसूरिना मन्तव्यो (१३) ग्रंथसंपादनमां उपयोगमा लीधेली प्रतिओनो परिचय (१४) पाठांतरो (१५) प्राकृतभाषामां लखायेल जैन कथा साहित्यनो ढूंक परिचय (१६) छंद, भाषा अने कवित्व (१७) आभार दर्शन नाणपंचमी कहा (१) जयसेण कहा (२) नंद कहा (३) भद्दा कहा (४) वीर कहा (५) कमला कहा (६) गुणाणुराग कहा (७) विमल कहा (८) धरण कहा (९) देवी कहा (१०) भविस्सयत्त कहा
ग्रंथगत सुभाषितोनी पादसूची ग्रंथगत विशेषनामोनी सूची ग्रंथगत आवश्यक शब्दोनी सूची
२३-२४ २४-३५ ३५-४० ४०-४२
४२ ४२-४४
४४
४४ १-७६
२-२० २०-२४ २५-२९ २९-३४ ३४-३९ ३९-४४ ४४-४८ ४९-५३ ५३-५८ ५८-७६ ७७-८० ८१-८४ ८५-८७
नाणपं०६१

Page #13

ernational

www.jainel

Page #14

ख० बाबू श्री बहादुर सिंहजी सिंघी
अने सिं घी जैन ग्रन्थ मा ला
--[स्मरणाञ्ज लि]मारा अनन्य आदर्शपोषक, कार्यसाहायक, उत्साहप्रेरक अने सहृदय स्नेहास्पद बाबू श्री बहादुर सिंहजी सिंघी, जेमणे मारी विशिष्ट प्रेरणाथी, पोताना स्वर्गवासी साधुचरित पिता श्री डालचंदजी सिंघीना पुण्य-स्मरण निमित्त, आ 'सिंधी जैन प्रथमा लानी कीर्तिकारिणी स्थापना करीने, एना निमित्त दरवर्षे हजारो रूपिया खर्च करवानी आदर्श उदारता प्रकट करी हती; अने जेमनी आवी असाधारण ज्ञानभक्ति साथे अनन्य आर्थिक उदारवृत्ति जोईने में पण, मारा जीवननो विशिष्ट शक्तिशाली अने बहु ज मूल्यवान् अवशेष उत्तर काळ, एप्रन्थमाळानाज विकास अने प्रकाशने माटे सर्वात्मनाए समर्पित करी दीधो; तथा जेमणे आ ग्रन्थमाळानुं विगत १३-१४ वर्षामां आवं सुंदर, समृद्ध अने सर्वादरणीय कार्यफळ निष्पन्न थएवं जोईने भविष्यमा आना कार्यने वधारे प्रगतिमान् अने वधारे विस्तीर्ण रूपमा जोवानी पोताना जीवननी एकमात्र परम अभिलाषा सेवी हती; अने तदनुसार, मारी प्रेरणा अने योजनाने अनुसरीने, प्रस्तुत ग्रंथमाळानी कार्यव्यवस्था 'भारतीय विद्याभवन' ने समर्पित करी, आना भावी अंगे निश्चित थया हता; ते पुण्यवान् , साहित्यरसिक, उदारमनस्क, अमृताभिलाषी, अभिनन्दनीय आत्मा हवे आ संसारमा विद्यमान नथी. सन् १९४४ ना जुलाई मासमी ७ मी तारीखे ५९ वर्षेनी उमरे ए महान् आत्मा आ लोकमाथी प्रस्थान करी गयो. तेमना एवा भव्य, आदरणीय, स्पृहणीय अने श्लाघनीय जीवनने पोतानी किंचित् स्नेहात्मक 'स्मरणाजलि' समर्पित करवा निमित्ते, तेमनो संक्षिप्त जीवन-परिचय अहिं. आपवामां आवे छे.
सिंधीजीना जीवन साथेना मारा खास खास स्मरणोनुं विस्तुत आलेखन में हिंदीमा कर्य छे अने ते खास करीने सिंघीजीना ज 'स्मारक ग्रंथ' तरीके प्रगट करवामां आवेला 'भारतीय विद्या' नामक पत्रिकाना त्रीजा भागनी अनुपूर्तिरूपे प्रसिद्ध करवामां आव्युं छे. सिंधीजी विषे विशेष जाणवानी इच्छावाळा वाचकोने ए 'स्मारक ग्रंथ' जोवानी भलामण छे.
याबू श्री बहादुर सिंहजीनो जन्म बंगालना मुार्शदाबाद जिल्लामां आवेला अजीमगंज नामक स्थानमा, संवत् १९४१ मां थयो हतो. तेओ बाबू डालचंदजी सिंघीना एकमात्र पुत्र हता. तेमनी माता श्रीमती मन्नुकुमारी अजीमगंजना ज बैद कुटुंबना बाबू जयचंदजीनी पुत्री थती हती. श्री मनुकुमारीनी एक व्हेन जगत्सेठने त्यां परणावेली हती अने बीजी व्हेन सुप्रसिद्ध नाहार कुटुंब मां परणावेली हती. कलकत्ताना ख. सुप्रसिद्ध जैन स्कॉलर अने आगेवान व्यक्ति बाबू पूरणचंदजी नाहार,
सिंहजी सिंघीना मासीआई भाई थता हता. सिंधीजीनो विवाह, बालुचर-जीआगजना सुप्रसिद्ध धनाढ्य जैन गृहस्थ लक्ष्मीपत सिंहजीनी पौत्री अने छत्रपत सिंहजीनी पुत्री श्रीमती तिलकसुंदरी साथे संवत् १९५४ मां थयो हतो. ए रीते श्री बहादुर सिंहजी सिंघीनो कौटुंबिक संबंध बंगालना खास प्रसिद्ध जैन कुटुंबो साये गाढ रीते संकळाएलो हतो.
बाबू श्री बहादुर सिंहजीना पिता बाबू डालचंदजी सिंघी बंगालना जैन महाजनोमां एक बहु ज प्रसिद्ध अने सच्चरित पुरुष थई गया. तेओ पोताना एकीला जात पुरुषार्थ अने उद्योगथी, एक बहु ज साधारण स्थितिना व्यापारीनी कोटिमांथी म्होटा करोडाधिपतिनी स्थितिये पहोंच्या हता अने साराय बंगालमा एक सुप्रतिष्ठित अने प्रामाणिक व्यापारी तरीके तेमणे विशिष्ट ख्याति प्राप्त करी हती. एक वखते तेओ, बंगालनो सौथी मुख्य व्यापार जे जूटनो गणाय छ तेना, सौथी म्होटा व्यापारी थई गया हता. तेमना पुरुषार्थथी, तेमनी व्यापारी पेढी जे हरिसिंह निहालचंदना नामे चालती हती ते बंगालमां जूटनो व्यापार करनारी देशी तथा विदेशी पेढीयोमा सौथी म्होटी पेढी गणाती थई हती.
बाबू डालचंदजी सिंघीनो जन्म संवत् १९२१ मां थयो हतो, अने १९३५ मां तेमनुं श्री मनुकुमारी साथे लग्न थयु. १४-१५ वर्षनी उमरमां डालचंदजीए पोताना पितानी दुकाननो कारभार, जे ते वखते बहु ज साधारण रूपमां चालतो हतो, ते हाथमां लीधो. तेओ अजीमगंज छोडी कलकत्ते आव्या अने त्यां पोतानी होशियारी अने खंत वडे ए कारभारने धीमे धीमे खूब ज वधार्यो अने अंते तेने एक सौथी म्होटी 'फर्म'ना रूपमा स्थापित कर्यो. कलकत्तामां ज्यारे 'जूट सेलर्स एसोलिएशन'नी स्थापना थई त्यारे बाबू डालचंदजी सिंघीने तेना सौथी पहेला प्रेसीडेन्ट बनाववामां आव्या हता. जूटना व्यापारमा भावी रीते सौथी म्होडं स्थान मेळवीने पछी तेमणे पोतानु लक्ष्य मीजा बीजा उद्योगो तरफ पण दोर्यु. एक तर

Page #15

४६
सिंघी जैन ग्रन्थमाला
फ तेमणे मध्यप्रांतोमां आवेला कोरीया स्टेटमा कोलसानी खाणोना उद्योगनो पायो नांख्यो अने बीजी तरफ दक्षिणना शकति अने अकलतराना राज्योमा आवेली चूनाना पत्थरोनी खाणोना, तेम ज बेळगाम, सावंतवाडी, इचलकरंजी जेवा स्थानोमां आवेली 'बोकसाइट' नी खाणोना विकासनी शोध करवा पाछळ पोतानु लक्ष्य परोव्यु. कोलसाना उद्योग अथै तेमणे 'मेसर्स डालचंद बहादरसिंह' ए नामथी नवी पेढीनी स्थापना करी जे आजे हिंदुस्थानमां एक अग्रगण्य पेढी गणाय छ. ए उपरांत तेमणे बंगालना चोवीस परगणा, रंगपुर, पूर्णीया अने मालदहा विगेरे जिल्लाओमां, म्होटी जमीनदारी पण खरीद करी अने ए रीते बंगालना नामांकित जमीनदारोमां पण तेमणे पोतानुं खास स्थान प्राप्त कयु. बाबू डालचंदजीनी आवी सुप्रतिष्ठा केवळ व्यापारिक क्षेत्रमा ज मर्यादित होती. तेओ पोतानी उदारता अने धार्मिकता माटे पण एटला ज सुप्रसिद्ध हता-तेमनी परोपकारवृत्ति पण तेटली ज प्रशंसनीय हती. परंतु, परोपकारसुलभ प्रसिद्धिथी तेओ प्रायः दूर रहेता हता. घणा भागे तेओ गुप्तरीते ज आर्थिजनोने पोतानी उदारतानो लाभ आपता. तेमणे पोताना जीवनमां लाखोर्नु दान कर्यु हशे पण तेनी प्रसिद्धि के नोंध तेमणे भाग्ये ज करवा इच्छी हशे. तेमना सुपुत्र बाबू श्री बहादुर सिंहजीए प्रसंगोपात्त चर्चा करतां जणाव्युं हतुं, के तेओ जे कांई दान आदि करता, तेनी खबर तेमने पोताने (पुनने) पण भाग्ये ज थती. आथी तेमना जाहेर दानो अंगेनी मात्र नीचेना २-४ प्रसंगोनी ज माहिती मळी शकी हती.
सन १९२६ मा 'चित्तरंजन' सेवा सदन माटे कलकत्तामा फाळो करवामां आव्यो त्यारे एक वार खुद महात्माजी एमना मकाने गया हता अने ते वखते तेमणे वगर माग्ये ज महात्माजीने ए कार्य माटे १०००० रूपिया आप्या हता.
१९१७ मां कलकत्तामां 'गवन्मेंट हाउस'ना मेदानमां, लॉर्ड कार्माइकलना आश्रय नीचे रेडक्रॉस माटे एक मेळावडो थयो हतो तेमां तेमणे २१००० रूपिया आप्या हता. तेम ज प्रथम महायुद्ध वखते तेमणे ३,००,००० रूपियाना 'वॉर बॉण्डस्' खरीद करीने ए प्रसंगे सरकारने फाळामा मदद करी हती. पोतानी छेल्ली अवस्थामां तेमणे पोताना निकट कुटुंबीजनो-के जेमनी आर्थिक स्थिति बहुज साधारण प्रकारनी हती तेमने-रूपिया १२ लाख व्हेंची आपवानी व्यवस्था करी हती जेनो अमल तेमना सुपुत्र बाबु बहादुर सिंहजीये कर्यो हतो.
बाबू डालचंदजीनुं गार्हस्थ्य जीवन बहु ज आदर्शरूप हतुं. तेमना धर्मपत्नी श्रीमती मनुकुमारी एक आदर्श अने धर्मपरायण पनी हता. पति-पत्नी बने सदाचार, सुविचार अने सुसंस्कारनी मूर्ति जेवा हता. डालचंदजीन जीवन बहु ज सार्दु अने साधुत्व भरेलु हतुं. व्यवहार अने व्यापार बनेमां तेओ अत्यंत प्रामाणिक अने नीतिपूर्वक वर्तनारा हता. खभावे तेओ खूब ज शान्त अने निरभिमानी हता. ज्ञानमार्ग उपर तेमनी ऊंडी श्रद्धा हती. तत्त्वज्ञानविषयक पुस्तकोनुं वाचन अने श्रवण तेमने अत्यंत प्रिय हतुं. किन नगर कॉलेजना एक अध्यात्मलक्षी बंगाली प्रोफेसर नामे बाबू ब्रजलाल अधिकारी-जेओ योगविषयक प्रक्रियाना अच्छा अभ्यासी अने तत्त्वचिंतक हता-तेमना सहवासथी बाबू डालचंदजीने पण योगनी प्रक्रिया तरफ खूब रुचि थई गई-हती अने तेथी तेमणे तेमनी पासेथी ए विषयनी केटलीक खास प्रक्रियाओनो ऊंडो अभ्यास पण कर्यो हतो. शारीरिक स्वास्थ्य अने मानसिक पावित्र्यनो जेनाथी विकास थाय एवी, केटलीक व्यावहारिक जीवनने अत्यंत उपयोगी, यौगिक प्रक्रियाओनो तेमणे पोताना पत्नी तेम ज पुत्र, पुत्री आदिने पण अभ्यास करवानी प्रेरणा करी हती. जैन धर्मना विशुद्ध तत्त्वोना प्रचार अने सर्वोपयोगी जैन सहित्सना प्रसार माटे पण तेमने खास रुचि रहेती हती भने
र कार्य माटे काईक विशेष सक्रिय प्रयत्न करवानी तेमनी सारी उत्कंठा मागी हती. कलकत्तामा २-४ लाखना खर्च आ कार्य करनारूं कोई साहित्यिक के शैक्षणिक केन्द्र स्थापित करवानी योजना तेओ विचारी रह्या हता, ए दरम्यान सन् १९२७ (वि. सं. १९८४) मां कलकत्तामा तेमनो स्वर्गवास थयो.
पंडितप्रवर श्री सुखल
बाबू डालचंदजी सिंघी, पोताना समयना बंगालनिवासी जैन समाजमां एक अत्यंत प्रतिष्ठित व्यापारी, दीर्घदशी उद्योगपति, म्होटा जमीनदार, उदारचित्त सद्गृहस्थ अने साधुचरित सत्पुरुष हता. तेओ पोतानी ए सर्व संपत्ति अने गुणवत्तानो समग्र वारसो पोताना एक मात्र पुत्र बाबू बहादुर सिंहजीने सोंपता गया, जेमणे पोताना ए पुण्यश्लोक पितानी स्थूल संपत्ति अने सूक्ष्म सत्कीर्ति-बनेने घणी सुंदर रीते वधारीने पिता करतांय सवाई श्रेष्ठता मेळववानी विशिष्ट प्रतिष्ठा प्राप्त करी.
बाबू श्री बहादुर सिंहजीमा पोताना पितानी व्यापारिक कुशळता, व्यावहारिक निपुणता भने सांस्कारिक सन्निष्ठा तो संपूर्ण अंशे वारसागतरूपे उतरेली हती ज, परंतु ते उपरांत तेमनामा बौद्धिक विशदता, कलात्मक रसिकता अने विविध विषयप्राहिणी प्राञ्जल प्रतिभानो पण उच्च प्रकारनो सन्निवेश थयो हतो अने तेथी तेओ. एक असाधारण व्यक्तित्व धरावनार महानुभावोनी पंक्तिमा स्थान प्राप्त करवानी योग्यता मेळवी शक्या हता.
तेओ पोताना पिताना एकमात्र पुत्र होवाथी तेमने पिताना विशाळ कारभारमा नानपणथी ज लक्ष्य आपवानी फरज पडी हती अने तेथी तेभो हाईस्कूलनो अभ्यास पूरो करवा सिवाय कॉलेजनो विशेष अभ्यास करवानो अवसर मेळवी शक्या न हता. छतां तेमनी ज्ञानरुचि बहु ज तीव्र होवाभी, तेमणे पोतानी मेळे ज, विविध प्रकारना साहिल्यना बाँचननो अभ्यास

Page #16

बाबू बहादुर सिंहजी - स्मरणाञ्जलि
खूब अ वधार्यो हतो अने तेथी तेओ इंग्रेजी उपरांत, बंगाली, हिंदी, गुजराती भाषाओ पण खूब सरस जाणता हता अने ए भाषाओमां लखाएलां विविध पुस्तकोना वाचनमा सतत निमग्न रहेता हता.
नानपणी ज तेमने प्राचीन वस्तुओना संग्रह्नो भारे शोख लागी गयो हतो अने तेथी तेओ जूना सिकाओ, चित्रो, मूर्तिओ अने तेवी बीजी बीजी चीजोनो संग्रह करवाना अत्यंत रसिक थई गया हता. झवेरातनो पण ते साधे तेमनो शोख खूब वध्यो हतो अने तेथी तेओ ए विषयमा पण खूब ज निष्णात थई गया हता. एना परिणामे तेमणे पोतानी पासे सिक्काओ, चित्रो, हस्तलिखित बहुमूल्य पुस्तको विगेरेनो जे अमूल्य संग्रह मेगो कर्यो हतो ते आजे हिंदुस्थानना गण्यागांच्या एवा संग्र होम एक महत्त्वनुं स्थान प्राप्त करे सेबो छे. तेमनो प्राचीन सिक्काओनो संग्रह तो एटलो बघो विशिष्ट प्रकारनो छे के जेथी आखी दुनियामा तेनुं त्रीजुं के चोथुं स्थान आवे तेम छे. तेओ ए विषयमां एटला निपुण थई गया हृता के महोटा म्होटा म्युजियमोना क्युरेटरो पण वारंवार तेमनी सलाह अने अभिप्राय मेळववा अर्थे तेमनी पासे भवता जता.
तेओ पोताना एवा उच्च सांस्कृतिक शोखने लईने देश-विदेशनी आयी सांस्कारिक प्रवृत्तियो माटे कार्य करती अनेक संस्थाओना सदस्य विगेरे बन्या हता. दाखला तरीके-रॉयल एशियाटिक सोसायटी ऑफ बेंगाल, अमेरिकन ज्यॉग्राफिकल सोसायटी न्यूयॉर्क, बंगीय साहित्यपरिषद् कलकत्ता, न्यूमिस्मेटिक सोसायटी ऑफ इन्डिया विगेरे अनेक प्रसिद्ध संस्थाओना तेओ उत्साही सभासद हता.
साहित्य भने शिक्षण विषयक प्रवृत्ति करनारी जैन तेम ज जैनेतर अनेक संस्थाओने तेमणे मुक्त मने दान आपी ए विषयोना प्रसारमां पोतानी उत्कट अभिरुचिनो उत्तम परिचय आप्यो हतो. तेमणे आवी रीते केट केटली संस्थाओने आर्थिक सहायता आपी हती तेनी संपूर्ण यादी मळी शकी नथी. तेमनो स्वभाव आवां कार्योंमां पोताना पिताना जेवो ज प्रायः मौन धारण करवानो हतो अने ए माटे पोतानी प्रसिद्धि करवानी तेओ आकांक्षा होता राखता. तेमनी साथै कोई काई वखते प्रसंगोचित वार्तालाप थतां आवी बाबतनी जे आडकतरी माहिती मळी शकी तेना आधारे तेमनी पासेश्री आर्थिक सहायता मेळवनारी केटलीक संस्थाओनां नामो विगेरे आ प्रमाणे जाणी शकाय छेः -
हिंदु एकेडेमी, दोलतपुर ( बंगाल ), रु० १५०००)
तरक्की उर्दू बंगाला, ५०००)
हिंदी साहित्य परिषद् भवन ( इलाहाबाद ), १२५००) विशुद्धानंद सरस्वती मारवाडी हॉस्पीटल, कलकत्ता, १००००) एक मेटर्निटीहोम, कलकत्ता, २५००
बनारस हिंदू युनिवर्सिटी, २५००)
कलकत्ता - मुर्शिदाबादना जैन मन्दिरो, ११०००) जैनधर्म प्रचारक सभा, मानभूम, ५०००) जैन भवन, कलकत्ता, १५०००)
जैन पुस्तक प्रचारक मंडल, आगरा, ७५००) जैन मन्दिर, आगरा, ३५००)
जैन हाइस्कूल, अंबाला, २१००)
जीयागंज हाइस्कूल, ५०००)
जैन गुरुकुल, पालीताणा, ११०००) जैन प्राकृत कोश माटे, २५००)
जीयागंज लंडन मिशन हॉस्पीटल, ६०००)
ए उपरांत हजार - हजार पांचसो- पाँचसोनी नानी रकमो तो तेमणे सेंकडोनी संख्यामा आपी छे जेनो सरवाळो दो बे लाख जेटलो थवा जाय.
*
साहित्य अने शिक्षणनी प्रगति माटे सिंघीजीनो जेटलो उत्साह अने उद्योग हतो तेटलो ज सामाजिक प्रगति माद्रे. पण : ते हृतो. अनेकवार तेमणे आवी सामाजिक सभाओ विगेरेमां प्रमुख तरीके भाग लईने पोतानो ए विषेनो आन्तरिक उत्साह अने सहकारभाव प्रदर्शित कर्यो हतो. जैन श्वेतांबर कॉन्फरन्सना सन् १९२६ मां मुंबईमां भराएला खास अधिवेशनना तेओ प्रमुख बन्या हता. उदयपुर राज्यमां आवेला केसरीयाजी तीर्थना वहीवटना विषयमा स्टेट साथे जे घडो उभो थयो हतो तेमां तेमणे सौथी वधारे तन, मन अने धननो भोग आप्यो हतो. आ रीते तेओ जैन समाजना हितनी प्रवृत्तियोमा यथायोग्य संपूर्ण सहयोग आपता हता परंतु ते साधे तेओ सामाजिक मूढता अने सांप्रदायिक कट्टरताना पण पूर्ण विरोधी हता. बीजा बीजा धनवानो के आगेवानो गणाता रूढीभक्त जैनोनी माफक, तेओ संकीर्ण मनोवृत्ति के अन्धश्रद्धापोषक विकृत भक्तिथी सर्वथा पर हता. आचार, विचार के व्यवहारमां तेओ बहु ज उदार अने विवेकशील हता.

तेमनुं गृहस्थ तरीकेनुं जीवन पण बहु ज सार्दु अने सात्त्विक हतुं. बंगालना जे जातना नवाबी गणाता वातावरणमां तेओ जन्म्या हता अने उछर्या हता ते वातावरणनी तेमना जीवन उपर कशी ज खराब असर थई न हृती अने तेओ लगभग ए वातावरणथी तद्दन अलिप्त जेवा हता. आटला म्होटा श्रीमान् होवा छतां, श्रीमंताईना खोटा विलास के मिथ्या आडंबरथी ओ सदा दूर रहेता हता. दुर्व्यय अने दुर्व्यसन प्रत्ये तेमनो भारे तिरस्कार हतो. तेमनी स्थितिना धनवानो ज्यारे पोताना मोज-शोख, आनन्द-प्रमोद, विलास प्रवास, समारंभ - महोत्सव इत्यादिमां लाखो रूपिया उडावता होय छे त्यारे सिंघीजी तेनाथी तद्दन विमुख रहेता हता. तेमने शोख मात्र सारा वाचननो अने कलामय वस्तुभो जोवा - संग्रहवानो हतो. ज्यारे जुओ

Page #17

सिंघी जैन ग्रन्थमाला
त्यारे, तेओ पोतानी गादी उपर बेठा बेठा साहित्य, इतिहास, स्थापत्य, चित्र, विज्ञान, भूगोल के भूगर्भविद्याने लगता सामयिको के पुस्तको वांचता ज सदा देखाता हता. पोताना एवा विशिष्ट वाचनना शोखने लीधे तेओ इंग्रेजी, बंगाली, हिंदी, गुजराती आदिमां प्रकट थता उच्च कोटिना, उक्त विषयोने लगता विविध प्रकारनां सामयिक पत्रो अने जर्नल्स् आदि नियमित मगावता रहेता हता. आर्ट, आर्किऑलॉजी, एपीग्राफी, न्युमिस्मॅटिक, ज्योग्राफी, आइकोनोग्राफी, हिस्टरी भने माइनिंग आदि विषयोना पुस्तकोनी तेमणे पोतानी पासे एक सारी सरखी लाईब्रेरी ज बनावी लीधी हती.
तेओ खभावे एकन्तप्रिय अने अल्पभाषी हता. नकामी वातो करवा तरफ के गप्पा सप्पा मारवा तरफ तेमने बहुज अभाव हतो. पोताना व्यावसायिक व्यवहारनी के विशाळ कारभारनी बाबतोमां पण तेओ बहु ज मितभाषी हता. परंतु ज्यारे तेमना प्रिय विषयोनी-जेवा के स्थापत्य, इतिहास, चित्र, शिल्प आदिनी-चर्चा जो नीकळी होय तो तेमां तेओ एटला निमग्न थई जता के कलाकोना कलाको वही जता तो पण तेओ तेथी थाकता नहीं के कंटाळता नहीं.
तेमनी बुद्धि अत्यंत तीक्ष्ण हती. कोई पण वस्तुने समजवामां के तेनो मर्म पकडवामां तेमने कशी वार न लागती. विज्ञान अने तत्त्वज्ञाननी गंभीर बाबतो पण तेओ सारी पेठे समजी शकता हता अने तेमनु मनन करी तेमने पचावी शकता हता. तर्क अने दलीलमा तेओ म्होटा म्होटा कायदाशास्त्रीयोने पण आंटी देता. तेम ज गमे तेवो चालाक माणस पण तेमने पोतानी चालाकीथी चकित के मुग्ध बनावी शके तेम न हतुं.
पोताना सिद्धान्त के विचारमा तेओ खूब ज मकम रहेवानी प्रकृतिना हता. एक वार विचार नक्की कर्या पछी अने कोई कार्यनो खीकार कर्या पछी तेमांथी चलित थवानुं तेओ बिल्कुलं पसंद करता नहीं.
व्यवहारमा तेओ बहु ज प्रामाणिक रहेवानी वृत्तिवाळा हता. बीजा बीजा धनवानोनी माफक व्यापारमा दगा फटका के साच-झूठ करीने धन मेळयवानी तृष्णा तेमने यत्किंचित् पण थती न हती. तेमनी आवी व्यावहारिक प्रामाणिकताने लक्षीने इंग्लेंडनी मर्केन्टाईल बेंकनी डायरेक्टरोनी बॉर्डे पोतानी कलकत्तानी शाखानी बॉर्डमा, एक डायरेक्टर थवा माटे तेमने खास विनंति करी हती के जे मान ए पहेलां कोई पण हिंदुस्थानी व्यापारीने मळ्युं न्होर्नु.
प्रतिभा अने प्रामाणिकता साथे तेमनामा योजनाशक्ति पण घणी उच्च प्रकारनी हती. तेमणे पोतानी ज खतंत्र बुद्धि अने कुशळता द्वारा एक तरफ पोतानी घणी मोटी जमीनदारीनी अने बीजी तरफ कोलीयरी विगेरे माइनींगना उद्योगनी जे सुव्यवस्था अने सुघटना करी हती ते जोईने ते ते विषयना ज्ञाताओ चकित थता हता. पोताना घरना नानामां नाना कामथी ते छेक कोलीयरी जेषा म्होटा कारखाना सुधीमा-के ज्यां हजारो माणसो काम करता होय-बहु ज नियमित, व्यवस्थित अने सुयोजित रीते काम चाल्यां करे तेवी तेमनी सदा व्यवस्था रहेती हती. छेक दरवानथी लई पोताना समोवडीया जेवा समर्थ पुत्री सुधीमां एक सर उच्च प्रकारचें शिस्त-पालन अने शिष्ट-आचरण तेमने त्यां देखातुं हतुं.
सिंधीजीमां आवी समर्थ योजकशक्ति होवा छतां - अने तेमनी पासे संपूर्ण प्रकारनी साधनसंपन्नता होवा छता-तेओ धमालवाळा जीवनथी दूर रहेता हता अने पोताना नामनी जाहेरातने माटे के लोकोमा म्होटा माणस गणावानी खातर तेओ तेवी कशी प्रवृत्ति करता न हता. रावबहादुर, राजाबहादुर के सर-नाईट विगेरेना सरकारी खिताबो धारण करवानी के काउ. न्सीलोमा जई ऑनरेवल मेंबर बनवानी तेमने क्यारेय इच्छा थईन हती. एवी खाली आडम्बरवाळी प्रवृत्तिमा पैसानो दुर्व्यय करवा करता तेओ सदा साहित्योपयोगी अने शिक्षणोपयोगी कार्योमा पोताना धननो सद्व्यय करता हता. भारतवपनी प्राचीन कळा अने तेने लगती प्राचीन वस्तुओ तरफ तेमनो उत्कट अनुराग हतो अने तेथी ते माटे तेमणे लाखो रूपिया खा हता.
सिंघीजी साथेनो मारो प्रत्यक्ष परिचय सन् १९३० मां शरु थयो हतो. तेमनी इच्छा पोताना सद्गत पुण्यलोक पिताना स्मारकमां जैन साहित्यनो प्रसार अने प्रकाश थाय तेवी कोई विशिष्ट संस्था स्थापन करवानो हतो. मारा जीवनना सुदीर्घकालीन सहकारी, सहचारी अने सन्मित्र पंडितप्रवर श्री सुखलालजी, जेओ बाबू श्री डालचंदजीना विशेष श्रद्धाभाजन होई श्री बहादुर सिंहजी पण जेमनी उपर तेटलो ज विशिष्ट सद्भाव धरावता हता, तेमना परामर्श अने प्रस्तावथी, तेमणे मने ए कार्यनी योजना अने व्यवस्था हाथमा लेवानी विनंति करी अने में पण पोताने अभीष्टतम प्रवृ. त्तिना आदर्शने अनुरूप उत्तम कोटिना साधननी प्राप्ति थती जोई तेनो सहर्ष अने सोल्लास स्वीकार कर्यो.
सन् १९३१ ना प्रारंभ दिवसे, विश्ववंद्य कवीन्द्र श्री रवीन्द्रनाथ टागोरना विभूतिविहारसमा विश्वविख्यात शान्तिनिकेतनना विश्व भार ती- विद्या भवनमा 'सिंघी जैन ज्ञानपीठ' नी स्थापना करी अने त्यां जैन साहित्यना अध्ययन-अध्यापन अने संशोधन-संपादन आदिनुं कार्य चाल कयें. आ विषेनी केटलीक प्राथमिक हकीकत, आ ग्रंथमाळाना सौथी प्रथम प्रकट थएला 'प्रबन्धचिन्तामणि' नामना ग्रंथनी प्रस्तावनामां में आपेली छे, तेथी तेनी अहिं पुनरुक्ति करवानी जरूर नथी.

Page #18

बाबू बहादुर सिंहजी - स्मरणाञ्जलि
सिंधीजीए मारी प्रेरणाथी, 'सिंघी जैन ज्ञानपीठ' नी स्थापना साथे, जैन साहित्यना उत्तमोत्तम ग्रन्थरमोने आधुनिक शास्त्रीय पद्धतिये सुन्दर रीते संशोधित-संपादित करी-करावी प्रकट करवा माटे अने तेम करी जैन साहित्यनी सार्वजनिक प्रतिष्ठा स्थापित करवा माटे, आ 'सिंघी जैन ग्रन्थमाळा' प्रकट करवानी विशिष्ट योजनानो पण स्वीकार कयों अने ए माटे आवश्यक अने अपेक्षित अर्थव्यय करवानो उदार उत्साह प्रदर्शित कर्यो.
प्रारंभमां, शान्तिनिकेतनने लक्षीने एक ३ वर्षनो कार्यक्रम घडी काढवामां आव्यो अने ते प्रमाणे त्यां कामनो प्रारंभ करवामां आव्यो. परंतु ए ३ वर्षना अनुभवना अंते शान्तिनिकेतन मने मारा पोताना कार्य अने स्वास्थ्यनी दृष्टिये बराबर अनुकूळ न लागवाथी, अनिच्छाए मारे ए स्थान छोडवू पड्यु अने अमदाबादमां, गुजरात विद्यापीठ ना सामिप्यमा 'अने कान्त विहार' बनावी त्यां आ कार्यनी प्रवृत्ति चाल राखी. आ ग्रन्थमाळामां प्रकट थएला ग्रन्थोनी उत्तम प्रशंसा, प्रसिद्धि अने प्रतिष्ठा थएली जोईने सिंघीजीनो उत्साह खूब वध्यो अने तेमणे ए अंगे जेटलो खर्च थाय तेटलो खर्च करवानी अने जेम बने तेम वधारे संख्यामां ग्रन्थो प्रकट थएला जोवानी पोतानी उदार मनोवृत्ति मारी आगळ वारंवार प्रकट करी. हुँ पण तेमना एवा अपूर्व उत्साहथी प्रेराई यथाशक्ति आ कार्यने वधारे ने वधारे वेग आपवा माटे प्रयत्नवान् रहेतो.
सन १९३८ ना जुलाईमा, मारा परम सुहृद् श्रीयुत कन्हैयालाल माणेकलाल मुंशीनो-जेओ ते वखते मुंबईनी काँग्रेस गवन्फंटना गृहमंत्रीना उच्च पद पर अधिष्ठित हता-अकस्मात् एक पत्र मने मळ्यो जेमा एमणे सूचव्यु हतुं के 'सेठ मुंगालाल गोएनकाए बे लाख रूपियानी एक उदार रकम एमने सुप्रत करी छे जेनो उपयोग भारतीय विद्याओना कोई विकासात्मक कार्य माटे करवानो छे अने ते माटे विचार-विनिमय करवा तेम ज तदुपयोगी योजना घडी काढवा अंगे मारी जरूर होवाथी मारे तरत मुंबई आवq विगेरे'. तदनुसार हं तरत मुंबई आव्यो अने अमे बन्ने य साथे बेसी ए योजनानी रूपरेखा तैयार करी; अने ते अनुसार, संवत् १९९५ नी कार्तिक सुदी पूर्णिमाना दिवसे श्री मुंशीजीना निवासस्थाने 'भारतीय विद्या भवन' नी, एक म्होटा समारंभ साथे स्थापना करवामां आवी.
भवनना विकास माटे श्रीमुंशीजीनो अथाग उद्योग, अखंड उत्साह अने उदार आत्मभोग जोई, मने पण एमना कार्यमा यथायोग्य सहकार आपवानी पूर्ण उत्कंठा थई अने हुं तेनी आंतरिक व्यवस्थामा प्रमुखपणे भाग लेवा लाग्यो. भवननी विविध प्रवृत्तिओमा साहित्य प्रकाशन संबंधी जे एक विशिष्ट प्रवृत्ति स्वीकारवामां आवी हती ते मारी आ ग्रंथमाळाना कार्यसाथे एक प्रकारे परस्पर सहायक खरूपनी ज प्रवृत्ति होवाथी, मने ए पूर्व-अंगीकृत कार्यमा बाधक न थतां उलटी साधक ज जणाई अने तेथी में एमां यथाशक्ति पोतानी विशिष्ट सेवा आपवानो निर्णय कर्यो. सिंधीजीने ए बधी वस्तुस्थितिनी जाण करवामां आवतां तेओ पण भवनना कार्यमां रस धरावता थया अने एना संस्थापक सदस्य बनी एना कार्य माटे पोतानी पूर्ण सहानुभूति प्रकट करी.
जेम में उपर जणाव्यं छे तेम, ग्रंथमाळाना विकास माटे सिंघीजीनो उत्साह अत्यंत प्रशंसनीय हृतो अने तेथी हूँ पण मारा खास्थ्य विगेरेनी कशी दरकार राख्या वगर, ए कार्यनी प्रगति माटे सतत प्रयत्न कर्या करतो हतो. परंतु ग्रन्थमाळानी व्यवस्थानो सर्व भार, मारा एकलाना पंड उपर ज आश्रित थईने रहेलो होवाथी, मारु शरीर ज्यारे ए व्यवस्था करतुं अटकी जाय, त्यारे एनी शी स्थिति थाय तेनो विचार पण मने वारंवार थयां करतो हतो. बीजी बाजु सिंधीजीनी पण उत्तरावस्था होई तेओ वारंवार अस्वस्थ थवा लाग्या हता अने तेओ पण जीवननी अस्थिरतानो आभास अनुभववा लाग्या हता. एटले प्रन्थमाळाना भावी विषे कोई स्थिर अने सुनिश्चित योजना घडी काढवानी कल्पना हुं कर्या करतो हतो.
भवननी स्थापना थयां पछी ३-४ वर्षमा ज एनां कार्यनी विद्वानोमा सारी पेठे प्रसिद्धि अने प्रतिष्ठा जामवा लागी हती अने विविध विषयना अध्ययन-अध्यापन अने साहित्यना संशोधन-संपादन- कार्य सारी पेठे आगळ वधवा लाग्युं हतुं, ए जोई सुहृदर श्रीमुंशीजीनी खास आकांक्षा थई के सिंघी जैन ग्रन्थमाळानी कार्यव्यवस्थानो संबंध पण जो भवन साथे जोडी देवामां आवे तो तेथी परस्पर बनेना कार्यमा सुंदर अभिवृद्धि थवा 'उपरांत ग्रन्थमाळाने स्थायी स्थान मळशे अने भवनने विशिष्ठ प्रतिष्ठानी प्राप्ति थशे; अने ए रीते भवनमा जैन शास्त्रोना अध्ययन- अने जैन साहित्यना प्रकाशननु एक अद्वितीय केन्द्र बनी रहेशे. श्रीमुंशीजीनी ए शुभाकांक्षा, ग्रन्थमाळा विषेनी मारी भावी चिंतानी योग्य निवारक लागी अने तेथी हुँ ते विषेनी योजनानो विचार करवा लाग्यो. यथावसर सिंघीजीने में श्री मुंशीजीनी आकांक्षा अने मारी योजना सूचित करी. तेओ भा. वि. भ. ना स्थापक सदस्य हता ज अने तदुपरान्त श्रीमुंशीजीना खास मेहास्पद मित्र पण हता; तेथी तेमने पण ए योजना वधावी लेवा लायक लागी. पण्डितप्रवर श्रीसुखलालजी जेओ आ ग्रन्थमाळाना भारंभथी ज अंतरंग हितचिंतक अने सक्रिय सहायक रह्या छे तेमनी साथे पण ए योजना संबंधे में उचित परामर्श कर्यों अने संवत् २००१ ना वैशाख सुदमा (मे सन १९४३ ) सिंधीजी कार्यप्रसंगे मुंबई आवेला त्यारे, परस्पर निर्णीत विचार विनिमय करी, आ ग्रन्थमाळानी प्रकाशनसंबंधी सर्व व्यवस्था भवनने वाधीन करवामां आवी. सिंधीजीए, ए उपरान्त, ते अवसरे मारी प्रेरणाथी भवनने

Page #19

सिंघी जैन ग्रन्थमाला
बीजा १० हजार रूपियानी उदार रकम पण आपी जेना वडे भवनमा तेमना नामनो एक हॉल बंधाववामां आवे अने ते मां प्राचीन वस्तुओ तेम ज चित्र विगेरेनो संग्रह राखवामां आवे.
भवननी प्रबंधक समितिए सिंधीजीना आ विशिष्ट अने उदार दानना प्रतिघोष रूपे भवनमा प्रचलित 'जैन शानविक्षिण विभाग'ने स्थायी रूपे 'सिंघी जैनशास्त्र शिक्षापीठ' ना नामे प्रचलित राखवानो सविशेष निर्णय कर्यो.
ग्रंथमाळाना जनक अने परिपालक सिंघीजीए, प्रारंभथी ज एनी सर्व प्रकारनी व्यवस्थानो भार मारा उपर मुकीने तेओ तो फक खास एटली ज आकांक्षा राखता हता के ग्रन्थमाळामां केम वधारे अन्थो प्रकट थाय अने केम तेमनो वधारे प्रसार थाय. तेमना जीवननी एक मात्र एज परम अभिलाषा हती के आ ग्रन्थमाळा द्वारा जेटला बने तेटला सारा सारा अने महत्त्वना प्रन्थो जल्दी जल्दी प्रकाशित थाय अने जैन साहित्यनो खूब प्रसार थाय. ए अंगे जेटलो खर्च थाय तेटलो ते बह ज उत्साहथी करवा उत्सुक हता. भवनने ग्रंथमाळा समर्पण करती वखते तेमणे मने की के'अत्यार सुधी तो वर्षमा सरेराश ३-४ ग्रंथो प्रकट थता आव्या छे परंतु जो आप प्रकाशित करी शको तो, दरमहिने नब्बे ग्रंथो पण प्रकाशित थता जोई हुंधराउं तेम नथी. ज्या सुधी आपनी अने मारी जीदगी छे त्या सुधी, जेटलं साहित्य प्रकट करवा-करावेवानी आपनी इच्छा होय ते प्रमाणेनी आप व्यवस्था करो. मारा तरफथी पैसानो संकोच आपने जराय नहीं जणाय'. जैन साहित्यना उद्धार माटे आवी उत्कट आकांक्षा अने आवी उदार चित्तवृत्ति धरावनार दानी अने विनम्र पुरुष, में मारा जीवनमां बीजो कोई नथी जोयो. पोतानी हयाती दरम्यान तेमणे मारा हस्तक ग्रन्थमाळा खाते लगभग ७५००० पोणो लाख रूपिया खर्च कर्या हशे; परंतु ए १५ वर्षना गाळा दरम्यान तेमणे एकवार पण मने एम नथी पूछयु के कई रकम, कया प्रन्थ माटे, क्यारे खर्च करवामां आवी छे के कया प्रन्थना संपादन माटे कोने शुं आपवामा आव्यु छे. ज्यारे ज्यारे हुँ प्रेस इत्यादिना बीलो तेमनी उपर मोकलतो त्यारे त्यारे, तेओ ते मात्र जोईने ज ऑफिसमां ते रकम चुकववाना शेरा साथे मोकली देता. हुं तेमने कोई बीलनी विगत समजाववा इच्छतो, तो पण तेओ ते विषे उत्साह होता बतावता अने एनाथी विरुद्ध ग्रन्थमाळानी साइझ, टाईप, प्रीटींग, बाइंडींग, हेडींग आदिनी बाबतमां तेओ खूब झीणवटथी विचार करता रहता अने ते अंगे विस्तारथी चर्चा पण करता. तेमनी आवी अपूर्व ज्ञाननिष्ठा अने ज्ञानभक्तिये ज मने तेमना नेहपाशमां बद्ध कर्यो अने तेथी हुँ यत्किंचित् आ जातनी ज्ञानोपासना करवा समर्थ थयो.
उक्त रीते भवनने ग्रन्थमाळा समर्पित कर्या बाद, सिंधीजीनी उपर जणावेली उत्कट आकांक्षाने अनुलक्षीने मने प्रस्तुत कार्य माटे वधारे उत्साह थयो अने जो के मारी शारीरिक स्थिति, ए कार्यना अविरत श्रमथी प्रतिदिन वधारे ने वधारे झडपथी क्षीण थती रही छे, छतां में एना कार्यने वधारे वेगवान् अने वधारे विस्तृत बनाववानी दृष्टिये केटलीक विशिष्ट योजना करवा मांडी, अने संपादनना कार्यमा वधारे सहायता मळे ते माटे केटलाक विद्वानोना नियमित सहयोगनी पण व्यवस्था करवा मांडी. अनेक नाना-मोटा ग्रन्थो एक साथे प्रेसमां छापवा आप्या अने बीजा तेवा अनेक नवा नवा ग्रन्थो छपावा माटे तैयार करवा मांड्या. जेटला ग्रन्थो अत्यार सुधीमां कुल प्रकट थया हता तेटला ज बीजा ग्रन्थो एक साथे प्रेसमा छपावा शरु थया अने तेथी पण बमणी संख्याना प्रन्थो प्रेस कॉपी आदिना रूपमा तैयार थवा लाग्या.
ए पछी थोडा ज समय दरम्यान, एटले सप्टेंबर १९४३ मां, भवन माटे कलकत्ताना एक निवृत्त दक्षिणी प्रोफेसरनी म्होटी लाईब्रेरी खरीद करवा, हुं त्यां गयो. सिंधीजी द्वारा ज ए प्रोफेसर साथे वाटाघाट करवामां आवी हती अने मारी प्रेरणाथी ए आखी लाईब्रेरी, जेनी किंमत रु. ५० हजार जेटली मागवामां आवी हती, सिंघीजीए पोताना तरफथी ज भवनने मेट करवानी अतिमहनीय मनोवृत्ति दर्शावी हती. परंतु ते प्रोफेसर साथे ए लाईब्रेरी अंगेनो योग्य सोदो न थयो अने तेथी सिंघीजीए, कलकत्ताना सुप्रसिद्ध स्वर्गवासी जैन सहस्थ बाबू पूरणचंद्रजी नाहारनी म्होटी लाईब्रेरी लई लेवा विषे पोतानी सलाह आपी अने ते अंगे पोते ज योग्य रीते एनी व्यवस्था करवानुं माथे लीधुं.
कलकत्तामां अने आखाय बंगालमां ए वर्ष दरम्यान अन्न-दुर्भिक्षनो भयंकर कराळ काळ वर्ती रह्यो हतो. सिंधीजीये पोताना वतन अजीमगंज, मुर्शिदाबाद तेम ज बीजां अनेक स्थळे गरीबोने मफत अने मध्यमवित्तोने अल्प मूल्यमा प्रतिमास हजारो मण धान्य वितीर्ण करवानी म्होटी अने उदार व्यवस्था करी हती, जेना निमित्ते तेमणे ए वर्षमां लगभग त्रण-साडा प्रण लाख रूपिया खर्च खाते मांडी वाळ्या हता. चंगालना वतनीयोमां अने जमीनदारोमा आवो म्होटो उदार आर्थिक भोग ए निमित्त अन्य कोईये आप्यो होय तेम जाणवामां नथी आव्यु.
अक्टोबर-नवेंबर मासमां तेमनी तबियत बगडवा मांडी अने ते धीरे धीरे वधारे ने वधारे शिथिल थती गई. जान्युआरी १९४४ ना प्रारंभमा हुँ तेमने मळवा फरी कलकत्ता गयो. ता. ६ ठी जान्युआरीनी संध्याए तेमनी साथे बेसीने ३ कलाक सुधी ग्रन्थमाळा, लाईब्रेरी, जैन इतिहासना आलेखन आदि अंगेनी खूब उत्साहपूर्वक वातो चीतो करी

Page #20

बाबू बहादुर सिंहजी - स्मरणाञ्जलि
९
परंतु तेमने पोताना जीवननी अल्पतानो आभास जाणे थई रह्यो होय तेम, बच्चे वच्चे तेओ तेवा उदूगारो पण काढ्या करता हता. ५-७ दिवस रहीने हुं मुंबई आववा नीकळ्यो त्यारे छेल्ली मुलाकात वखते तेओ वहु ज भावभरेले हृदये मने विदाय आपता बोल्या के - 'कोण जाणे हवे आपणे फरी मळीशुं के नहिं ?' हुं एमना ए दुःखद वाक्यने बहु ज दबाएला हृदये सांभळतो अने उद्वेग पामतो, एमनाथी सदाना माटे छूटो पड्यो. ते पछी तेमनी साथै मुलाकात थवानो प्रसंग जन आव्यो ५-६ महिना तेमनी तबियत सारी नरसी रह्या करी अने आखरे सन् १९४४ ना जुलाईनी ७ मी तारीखे तेओ पोताना विनश्वर देहने छोडी परलोकमां चाल्या गया. मारी साहित्योपासनानो महान् सहायक, मारी अल्पखल्प सेवानो महान् परिपोषक अने मारी कर्तव्य निष्टानो महान् प्रेरक, सहृदय सुपुरुष, आ असार संसारमां मने शून्य हृदय बनावी पोते महाशून्यमां विलीन थई गयो.
सिंघीजीनुं जो के आ रीते नाशवंत स्थूळ शरीर संसारमांधी विलुप्त थयुं छे, परंतु तेमणे स्थापली आ प्रन्थमाळा द्वारा तेमनुं यशः शरीर सेंकडो वर्षो सुधी आ संसारमां विद्यमान रही तेमनी कीर्ति अने स्मृतिनी प्रशस्तिनो प्रभावक परिचय भावी प्रजाने सतत आप्या करशे.
*
सिंघी जीना सुपुत्रो नां सत्कार्यो
सिंघीजीना स्वर्गवासथी जैन साहित्य अने जैन संस्कृतिना महान् पोषक नररत्ननी जे म्होटी खोट पडी छे ते तो सहजभावे पूराय तेम नथी. परंतु मने ए जोईने हृदयमां ऊंची आशा अने आश्वासक आल्हाद थाय छे के तेमना सुपुत्रो - श्री राजेन्द्र सिंहजी, श्री नरेंद्र सिंहजी अने श्री वीरेन्द्र सिंहजी पोताना पिताना सुयोग्य सन्तानो होई पितानी प्रतिष्ठा अने प्रसिद्धिना कार्यमां अनुरूप भाग भजवी रह्या छे अने पितानी भावना अने प्रवृत्तिने उदारभावे पोषी रह्या छे.
सिंघ जीना स्वर्गवास पछी ए बंधुओए पोताना पिताना दान-पुण्य निमित्त अजीमगंज विगेरे स्थानोमा लगभग ५०-६० हजार रूपिया खर्च कर्या हता. ते पछी थोडा ज समयमां, सिंघीजीना वृद्धमातानो पण स्वर्गवास थई गयो अने तेथी पोताना ए परम पूजनीया दादीमाना पुण्यार्थं पण ए बंधुओए ७०-७५ हजार रूपियानो व्यय कर्यो. 'सिंघी जैन ग्रन्थमाळा' नो सघळो भार पण ए सिंधी बंधुओए, पिताजीए निर्धारेल विचार प्रमाणे, पूर्ण उत्साहथी उपाडी लीधों छे, अने ते उपरान्त कलकत्ताना इन्डीयन रीसर्च इन्स्टीट्यूटने बंगालीमां जैन साहित्य प्रकट करवा माटे सिंघीजीना स्मारकरूपे ५००० रूपियानी प्रारंभिक मदद आपी छे.
सिंघीजीना ज्येष्ठ चिरंजीव बाबू श्री राजेन्द्र सिंहजीये, मारी इच्छा अने प्रेरणाना प्रेमने वश थई, पोताना पुण्यश्लोक पितानी अज्ञात इच्छाने पूर्ण करवा माटे, ५० हजार रूपियानी नादर रकम भारतीय विद्याभवनने दान करी, अने तेना वडे कलकत्तानी उक्त नाहार लाईब्रेरी खरीद करीने भवनने एक अमूल्य साहित्यिक निधिरूपे भेट करी छे. भवननी ए भव्य लाईब्रेरी 'बाबू श्री बहादुर सिंहजी सिंघी लाईब्रेरी' ना नागे सदा ओळखाशे अने सिंघीजीना पुण्यार्थे ए एक मोटी ज्ञानपर नशे बाबू श्री नरेन्द्र सिंहजीये, बंगालनी सराक जातिना सामाजिक अने धार्मिक उत्थान निमित्ते पोताना पिता जे प्रवृत्ति चालु करी हती, तेने अपनावी लीधी छे अने तेना संचालननो भार प्रमुखपणे पोते उपाडी लीधो छे. सन १९४४ नवेंबर मासना कलकत्तामां दिगंबर समाज तरफथी उजवाएला 'वीरशासन जयन्ती महोत्सव 'ना प्रसंगे तेना फाळामां एमणे ५००० रूपिया आप्या हता तेम ज कलकत्तामां जैन श्वेतांबर समुदाय तरफथी बांधवा धारेला “जैन भवन" माटे ३१००० रूपिया दान करी पोतानी उदारतानी शुभ शरुआत करी छे. भविष्यमां 'सिंघी जैन ग्रन्थमाळा' नो सर्व आर्थिक भार आ बन्ने बंधुओए उत्साह पूर्वक स्वीकारी लेवानी पोतानी प्रशंसनीय मनोभावना प्रकट करीने, पोताना पिताना ए परम पुनीत यशोमन्दिरने उत्तरोत्तर उन्नत स्वरूप आपवानो शुभ संकल्प कर्यो छे. तथास्तु.
भारतीय विद्या भवन, मुंबई डीसेंबर, १९४८
नाणपं० उपो०

२
}

- जिन विजय मुनि

Page #21

प्रास्ताविक वक्तव्य
[जैन प्राकृत वाङ्मयनी संक्षिप्त रूपरेखा] जैन ग्रन्थमालाना २५ मा मणितरीके, महेश्वरसुरिरचित 'नाणपंचमी कहाओ' (ज्ञानपञ्चमीकथाओ)
नामनो जे आ विशिष्ट प्राकृत कथाग्रन्थ विद्वानोना करकमलमा उपस्थित थाय छे, ते प्राकृत भाषा भने जैन कथासाहित्य-बनेना अभ्यासनी दृष्टिए खास उपयोगी कही शकाय तेवो छे.
श्रमण भगवान् श्रीमहावीरना निर्वाण कालथी लई, विक्रमना १८ मा सैकाना अन्त सुधीना, २३००-२४०० वर्ष जेटला व्यतीत थएला दीर्घ समय दरम्यान, जैन आचार्यों अने विद्वानोए प्राकृत भाषामा जे विपुल वाखाय निर्माण को छे, ते कालविभागनी दृष्टिये मुख्यपणे बे भागमा व्हेंची शकाय तेवू छे -- एक प्राचीन कालीन अने अन्य उत्तर कालीन. लगभग विक्रमना दशमा सैकाना अंत सुधीमां रचाएल साहित्यनी गणना प्राचीनकालीन विभागमा करवा जेवी छे, अने ते पछीना समयमा रचाएल साहित्यनी गणना उत्तरकालीन विभागमा करवा जेवी छे.
२ जिनेश्वरीय 'कथाकोशप्रकरण'नी प्रस्तावनामां, में केटलाक विस्तार साथे, ए बताववानो प्रयन को छे, के जिनेश्वर सूरिना गुरु वर्द्धमानाचार्यना क्रियोद्धार समयथी, श्वेतांबर जैन संप्रदायना यति-मुनिवर्गमा एक नवीन युगनो-नूतन संगठननी प्रवृत्तिनो-प्रारंभ थयो हतो. ए प्रवृत्तिना केन्द्रस्थाने तो चैत्यवास विरुद्ध वसतिवास विषेनी विचारणा मुख्य हती, परंतु जेम जेम ए विचारणाए श्वेतांबर यति-मुनि वर्गमा व्यापक वाद-विवादन स्वरूप धारण करवा मांड्यं, तेम तेम संप्रदायना धार्मिक तेम ज सामाजिक एवा अनेक विधि-विधानो भने क्रिया-कर्मोना प्रश्नो पण तेमां उपस्थित थता गया. एना परिणामे संप्रदायमा परापूर्वथी चालता आवेला त्यागी वर्गना गण-गच्छोमा भने ते साथे गृहस्थ वर्गना ज्ञाति-कुलोमां पण, नवा-जूना विचारोनो संघर्ष थवा लाग्यो भने तेना लीधे समाजनी सामूहिक गतिनो प्रवाह एक जुदा-नवा ज मार्गे वळवा लाग्यो.
३ त्यागी वर्गमा उपस्थित थएला केटलाक क्रियाकाण्डविषयक विचार-भेदोना लीधे नवा नवा गणो-गच्छोनो प्रादुर्भाव थयो; अने ए गण-गच्छनायकोए पोत-पोताना गणनी प्रतिष्ठा तेम ज अनुयायिओनी संख्या वधारवानी इष्टिये, भिन्न भिन्न स्थळोमा सविशेष परिभ्रमण करवा मांड्युं. तेमणे पोताना उच्च चारित्र्य,उत्तम पाण्डित्य अने ज्योतिविद्यादि सम्बद्ध चमत्कारिक प्रभावदर्शक शक्तिसामर्थ्यना बळे, राज्याधिकारी वर्ग तेम ज धनिक वर्गने पोताना तरफ आकर्षी, स्थळे स्थळे पोताना पक्षनां चैत्यो, उपाश्रयो विगेरे धर्मस्थानोनी स्थापना करावा मांडी. भावुक बालवयस्क गृहस्थपुत्रोने, सांसारिक विटंबनाओना भयावह स्वरूपो उपदेशी, तेमनामां संसारथी विरक्त थवानी भावना जागृत करीने तेमने पोताना शिष्यो बनाववा मांड्या. आवीरीते वधती जती शिण्यसंख्याने, कार्यक्षम अने ज्ञानसमृद्ध बनाववा माटे, आगम, न्याय, साहित्य, व्याकरण आदि विषयोना विशिष्ट ज्ञाता विद्वानोनो संयोग अने सहकार मेळववानी तेमणे व्यवस्था करवा-कराववाना प्रयलो प्रारंभ्या. योग्य स्थानोमां, खास स्वाध्याय पीठो स्थापवामां आव्या, अने त्यां विशिष्ट विषयोना ज्ञाता अने योग्य उपाध्यायो नियुक्त करवामां आव्या. अध्यापको अने अध्ययनार्थियोने भावश्यक तेम ज उपयोगी एवा विविध विषयोना शास्त्रोना-संग्रहवाळा ज्ञानभंडारो स्थापित करवामां आव्या.
४जे समयने अनुलक्षीने आ विधान करवामां आवे छे ते समयमां- अर्थात् विक्रमना ११ मा अने १२ मा सैकामां, श्वेतांबर जैन संप्रदायमा, आ प्रकारनी नूतन जागृति अने प्रवृत्तिनो विशिष्ट वेग उत्पन्न थयो. प्रादेशिक विभागनी दृष्टिए जोतां, मुख्य करीने आ प्रवृत्तिना प्रचारकेन्द्रो गुजरातनां अणहिलपुर, खंभात अने भरूच, राजस्थानना भिन्नमाल, जाबालिपुर, नागपुर, अजयमेरु, चित्रकूट अने आघाटपुर; तेम ज मालवानां उजैन, ग्वालियर अने धारा आदि नगरो हता. ते समयमा गुजरातमा चालुक्यो, मालवामां परमारो अने राजस्थानमा गुहिलोतो तेम ज चाहमानो मुख्य राज्यकर्ताओ हता. ए राज्यकर्ताओनो जैन धर्म अने जैन समाज तरफ बहु ज सहानुभूति अने समादर भरेलो व्यवहार होवाथी, जैन त्यागियो अने जैन गृहस्थोने पोतपोताना व्यवहार अने व्यवसाय कार्यमां, प्रगति करवा माटे घणी सरलता अने सफलता मळवानी परिस्थिति निर्मित थई हती. ते समयनो जैन गृहस्थवर्ग देशना व्यापार अने कृषिकर्ममा जेम अग्रस्थान धरावतो हतो तेम राज्यकारभारमां पण बहु ज अग्रभाग भजवतो हतो. राज्यनां नानां मोटां दरेक अधिकारस्थानो पर जैनोनी विशिष्ट संख्या, अधिकारिरूपे सत्ता भोगवती हती. जैन वणिको राज्यना सर्वोच्चकक्षानां महामात्यनां पदो पण शोभावता अने राष्ट्रसंरक्षणनां महादंडनायकनां जेवां पदो पण दीपावता. जैन धर्मना दान अने दयाना उच्च उपदेशोए, ए क्षात्रवंशीय वणिकवर्गमा प्रजासुख अने प्राणिरक्षानी सारी भावना जागृत करेली हती अने तेथी जैन अधिकारियोना हाथे राज्यनी उन्नति अने प्रजानी प्रगति स्थिर. भावे संचालित थई शकती हती.

Page #22

प्रास्ताविक वक्तव्य
६११
५देशमा तेम ज राज्यमां, जैन गृहस्थ वर्गनी आ रीते आर्थिक अने सामाजिक बन्ने दृष्टिये, सुस्थिति होवाथी जैन त्यागी वर्गनो पण सर्वसाधारण प्रजामा सारो प्रभाव हतो अने जेनेतर समाज पण तेने आदर अने उच्चभावथी सत्कारतो. राजदरबारमा पण जैन आचार्यो अने विद्वानोना त्यागी जीवननी अने ते साथे विद्योपासनानी पण सारी प्रतिष्ठा मनाती अने तेथी अनेक राजवंशी जनो पण एमना भक्त अने उपासक थवामा पोतान कल्याण समजता.
जनसमूहमा जैन यतिवर्ग तरफ आ रीते सद्भाव अने सन्माननी लारणी वधवाथी, ए यतिवर्गने पण पोतानी आन्तरिक शक्तिने विशेषभावे वधारवानी अने व्यक्तित्वने विकसाववानी भावना बलवती थवा लागी. 'विद्वान् सर्वत्र पूज्यते' ए उक्तिनी सत्यता समजातो, तेमणे पोतानी विद्याविषयक समृद्धि वधारवा तरफ सविशेष लक्ष्य आपवा मांड्यं. जैन सिद्धान्तोना अध्ययन-अध्यापन उपरांत, अन्य दार्शनिक साहित्यर्नु; तेम ज व्याकरण, काव्य, अलंकार, छन्दःशास्त्र अने ज्योतिःशास्त्र आदि सार्वजनिक साहित्यर्नु पण; विशेषभावे तेमणे आकलन करवा मांब्यु अने तत्तद्विषयोना नवा नवा ग्रन्थो पण रचवा मांड्या. अने ए रीते जैन विद्वानोनी विद्यासमृद्धि वधवा लागी. ए विद्वान् यतिवर्ग- मुख्य कर्तव्य धर्मोपदेश आपवानुं होवाथी, ए कार्यमा विशिष्ट साहायक थाय तेवा प्रकारना साहित्यनीअर्थात् कथात्मक ग्रन्थोनी-रचना तरफ पण तेमनुं सविशेष लक्ष्य खें वायु.
७ एम तो जैन वाजायमां, धर्मकथानुयोग नामे एक साहित्यिक विभाग, भगवान् महावीरना प्रवचनोना एक अंग तरीके, छेक प्राचीन कालथी ज चाल्यो आवे छे अने तेना आधार अने अनुसन्धानरूपे अनेक पूर्वाचार्यों द्वारा समये समये, नाना मोटा एवा अनेक धर्मकथाविषयक स्वतंत्र ग्रन्थोनी केटलीये रचनाओ थती रही छे; परंतु जे समयने अनुलक्षीने, आ वर्णन करावामां आवे छे ते समयमां, आ प्रकारना धर्मकथाविषयक साहित्यनी सृष्टि घणा ज विशाल अने विविध प्रमाणमां थवा लागी हती. विक्रमना दशमा सैका पूर्वेना जैन कथाग्रंथोनी संख्या, ज्यारे मात्र हाथनी आंगळीनी रेखाथी गणी शकाय तेटली नानी हती त्यारे आ पछीना २-३ सैकामां एटले के वि. सं. १०५० थी लई वि. सं. १३५० वञ्चेना ३०० वर्षोमा ए संख्या वधीने सेंकडोनी संख्याथी गणी शकाय तेटली मोटी थई.
८ पूर्वकालीन वसुदेवहिंडी, तरंगवती, पउमचरिय, हरिवंसचरिय, समराइच्चकहा, कुवलयमालाकहा, चउपन्नमहापुरिसचरिय, णेमिणाहचरिय विगेरे केटलांक मुख्य चरित्रग्रन्थो तेम ज उपदेशमाला, उपदेशपद, धर्मोपदेशमाला आदि थोडाक कथासंग्रहात्मक ग्रन्थोमांनां कथासूत्रोना आधारे, ए समयमा विद्वानोए भिन्न भिन्न प्रकारना अनेक स्वतंत्र चरित्रग्रन्थो तेम ज कथाग्रन्थोनी घणा विशाल प्रमाणमा रचनाओ करवानो प्रखर प्रयास आदर्यो हतो.
९ए नूतन रचनाओमां, ऋषभादि २४ तीर्थकरोना हजारो ग्रंथाय प्रमाणवाळा जुदां जुदा अनेक नवां चरित्रो; भरत, सनत्कुमार, ब्रह्मदत्त, राम, कृष्ण, पांडव, नल विगेरे चक्रवर्ति के तेमना जेवा प्रसिद्धिवाळा राजाओनां विविध जातिनां आख्यानो; ते उपरांत अन्यान्य अनेक साधु अने साध्वी जनोना,राजा ओ अने राणीयोना, ब्राह्मणो अने श्रमणोना, सेठो अने सेठाणीयोना, धनिको अने दरिद्रोना, चौरो अने जुगारियोना, धूर्तो अने गणिकाओना, धर्मशील अने अधर्मियोना, पुण्यवान् अने पापात्माओना-- इत्यादि नाना प्रकारना मनुष्योना जीवनने उद्देशीने लखाएला अनेकानेक कथाग्रन्थोनो समावेश थाय छे. जैन विद्वानोमा जाणे ए समयमा कथासाहित्यनी रचना करवामां परस्पर मोटी स्पर्धा थई रही हती. अमुक गच्छवाला, अमुक विद्वाने, अमुक नामनो कथाग्रंथ बनायो छे, ए जाणी-वांचीने बीजा गच्छवाला विद्वानो पण, एज प्रकारना बीजा कथाग्रन्थो रचवा उत्सुक थता. आ रीते चन्द्रगच्छ, नागेन्द्रगच्छ, राजगच्छ, चैत्रगच्छ, पूर्णतल्लगच्छ, वृद्धगच्छ, धर्मघोषगच्छ, हर्षपुरीयगच्छ आदि भिन्न भिन्न गच्छो, के जे ए बे सैकाओमा विशेष प्रसिद्धि पाम्या हता अने प्रभावशाली थया हता, ते दरेक गच्छमांना विशिष्ट विद्वानोए, आ प्रकारना चरित्रो अने कथाग्रन्थोना प्रणयनमाटे प्राणवान् प्रयत्र को हतो. ऋषभादि तीर्थंकरो, भरतादि चक्रवर्तियो, राम कृष्णादि अर्धचक्रियो आदि शलाकापुरुष तरीके गणाती केटलीक व्यक्तियोना चरित्रप्रसंगोने अवलंबीने तो, बब्बे प्रण त्रण विद्वानो द्वारा, एक ज पेढी दरम्यान, बब्बेत्रण ब्रण चरित्रोनी रचनाओ सम-समयमा निर्मित थई.
१० आ रीते पुराण-प्रसिद्ध व्यक्तियोनां चरित्रो सिवाय, जैन धर्मना सिद्धान्तो, आचारो अने विचारोना प्रचारने उद्देशीने नाना-मोटा अनेक कथाग्रन्थोनी सृष्टि थई. ए कथाग्रन्थोमां, जैन सिद्धान्त प्रतिपादित ज्ञान, दर्शन अने चारित्रस्वरूप मोक्षमार्गना ए व्रण मूल तत्वो, अहिंसा, सत्य, अस्तेय, ब्रह्मचर्य अने अपरिग्रह स्वरूप पांच सार्वभौम व्रतो; दान, शील, तप अने भाव एम चतुर्विध आचरणीय धर्मो-इत्यादि विषयोना स्वरूप अने गुणवर्णनने . उद्देशीने अनेक स्त्री-पुरुषोनी नाना प्रकारनी जीवनघटनाओ आलेखती कथाओनी संकलना थएली छे. ए बधी कथाओनी संख्या हजारोनी गणतरीथी गणाय तेटली विशाळ छे. ए ग्रथोन्मां केटलाक तो एवा संग्रहग्रन्थो पण छे जेमा सो, बसो, त्रणसो, के तेथी य वधारे पांचसो-पांचसो जेटली कथाओ एकत्र ग्रथित करवामां आवेली छे, मा संक्षिप्त निर्देश उपरथी वाचकने कल्पना आवी वाकशे के जैन कथासाहित्य केटलं विशाळ अने वैविध्यवाळ छे,

Page #23

नाणपंचमीकहाओ
[ णाणपंचमी कहा अने महेश्वर सूरि ]
११ ए जातना विशाळ जैन कथासाहित्यमांनो महेश्वरसूरि नामना आचार्ये बनावेलो प्रस्तुत "णाणपंचमी कहा " पण एक सुन्दर कथाग्रन्थ छे. एमां जैन प्रक्रिया प्रमाणे ज्ञाननुं माहात्म्य बताववा तेम ज ज्ञाननुं आराधन करवाना फलं वर्णन करवानी दृष्टिये, भविष्यदत्तादिनी दश कथाओ कहेवामां आवी छे. सरस अने सुललित प्राकृत गाथाओ मां रचाएल आ उपयोगी ग्रन्थ, प्राध्यापक डॉ० अमृतलाल स. गोपाणी द्वारा सुसंपादित थई प्रथम ज वार प्रसिद्धि पामे छे.
१२९
१२ आ ग्रन्थना रचयिता महेश्वर सूरि अने तेमनो समय; ग्रन्थनो उद्दिष्ट विषय भने ग्रन्थगत कथापरिचय; आ विषयना अन्य कथाग्रन्थो अने तेमनी साथै आनी तुलना; तेम ज आ ग्रन्थनी विशिष्ट वर्णनशैली, भाषामधुरता, सुभाषितोक्ति आदि विषयक ग्रन्थना बहिरंग अने अन्तरंग विवेचन साथै सम्बन्ध धरावता विविध विषयोनुं ऊहापोह करतुं जे विस्तृत वर्णन, प्राध्यापक गोपाणीये पोतानी प्रस्तावनामां आप्युं छे तेथी विज्ञ वाचकोने प्रन्धनुं संपूर्ण हार्द बहु ज सारी रीते अवगत थई शके तेम छे.
१३ ग्रन्थकार महेश्वर सूरिना सम्बन्धमां, विद्वान् संपादके जे ऊहापोह कर्यो छे, ते परथी जणाय छे के, प्रस्तुत ग्रन्थना अन्ते ग्रन्थकारे पोताने मात्र सज्जन उपाध्यायना शिष्य तरीकेना सुचवेला उल्लेख सिवाय बीजी कशी इकीकत तेमना विषयमां जाणवामां आवती नथी. ए समयना बीजा बीजा अनेक कथाकारोए जेम पोताना ग्रन्थोमां, स्वकीय गच्छ, गुरु, समय, स्थान आदिना विषयमां थोडो-घणो उल्लेख करेलो मळी आवे छे, तेवो कशो विशेष उल्लेख, आा महेश्वर सूरिये, पोतानी प्रस्तुत कृतिमां करेलो नथी. तेथी एमना समय अने स्थान आदिना विषयमां कशी विशेष कल्पना करवी शक्य नथी. परंतु पाटणना संघवीना भंडारमां, एक ताडपत्रीय पुस्तिका छे, जे वि. सं. ११९१ मां, सिद्धराज जयसिंहना समयमा धवलक्कक ( आधुनिक घोलका) मां लखाएली छे, तेमां एक ६४३ गाथानी 'पुप्फवइ' नामे प्राकृत गाथाबद्ध कथा लखेली छे, जे ए ज महेश्वर सूरिनी कृति होय एम कागे छे. ए कथाना प्रारंभमां कथाकारे उपोद्घातरूपे जे ३ - ४ गाथाओ लखी छे तेमां नीचे प्रमाणेनी पंक्तियो मळी आवे छे. नमिऊण अभयसूरिं भत्तीए सुयगुरुं जुगपहाणं । सेयंवरकुलतिलयं तवलच्छी-सरस्सई -निलयं ॥
सजण गुरुस्स सीसोपुप्फवईयं कहं कहइ ॥
आ पंक्तियोमां उपलब्ध थती २ जी गाथानो पाठ खंडित छे कारण के पुस्तिकानुं प्रथम पत्र जमणी बाजूए तूटी गए होवाथी तेटला अक्षरो जता रह्या छे. ए जता रहेला पाठमां कथाकारनो नामनिर्देश होवानो संभव छे. कारण के गाथाना प्रथम पादम 'सज्जन गुरुना शिष्य' ए शब्दो मळे छे अने छेला पादमां 'पुष्पवतीनी कथा कहे छे' ए वाक्य मळे छे; एटले जता रहेला बीजा-त्रीजा पादमां कथाकारनो नामनिर्देश होवानी संभावना छे. ते सज्जनगुरुना शिष्य छे एम तो उपलब्ध वाक्य स्पष्टपणे जणावे छे ज, एटले ए अनुमान करवामां असंगति नथी देखाती के एना कर्ता पण ए महेश्वर सूरि ज हशे अने जो ए संभावना बराबर होय तो महेश्वर सूरिना प्रगुरुनो नामनिर्देश पण ए पुष्पवतीकथामांथी वधारानो मळी आवे छे. ए प्रगुरुनुं नाम अभयसूरि एवं आपवामां आव्युं छे अने तेमने श्वेतांबरकुतिलक भने युगप्रधानना विशेषणथी उल्लेखवामां भाव्या छे. परंतु आ अभयसूरि कोण अने क्यारे थई गया ते प्रश्न पण पाछो विचारवानो रहे छे ज. कारण के अभयसूरि के अभयदेव नामना पण अनेक प्रसिद्ध आचार्यो थई गया छे तेथी कया अभयसूरिना शिष्य सज्जनगुरु के सज्जन उपाध्याय हता तेनो पुरावो न मेळवी शकाय त्यां सुधी महेश्वर सूरिनो निश्चित समय न जाणी शकाय.
१४ प्रस्तुत 'नागपंचमी कहानी जूनामां जूनी उपलब्ध प्रति जे जेसलमेरमां छे तेनी लख्या साल ११०९ जणाववामां आवी छे. परंतु मारी तपास दरम्यान मने जणायुं हतुं के ते मिति कोईए पाछळथी ते ऊपर लखेली हती. मूळ आखा ग्रन्थनी लिपि करतां ए पंक्तिना अक्षरो तद्दन जुदी जातना- एटले के मूळ प्रतिलिपि करनार लहियाना हस्ताक्षरो करतां तद्दन अन्य कोई व्यक्तिना लखेला अने पाछळना समयना छे. ए प्रतिना भाद्यन्त पृष्ठनी फोटो कॉपी जे मारी पासे छे तेनी प्रतिकृति भा साथे आपवामां आवी छे, ते परथी वाचको ए वस्तु प्रत्यक्षरूपे जोई शकशे. शा हेतुसर कोईये आ पंक्ति लखी हशे तेनी कल्पना थती नथी. मूळ प्रति जूनी छे एमां तो शंका नथी ज. ११०९ मां नहीं लखाई होय, तो पण एनी लिपि आदि जोतां एज सैकामां ए लखाएली छे एम मानवामां तो कशी ज भ्रांति नथी जणाती.
१५ महेश्वर सूरिये आ कथाओनुं सूचक वस्तु कोई प्राचीन ग्रन्थमांथी लीधुं छे के तेमनुं स्वतंत्र कल्पित छे ते बतावनारुं कोई विशिष्ट प्रमाण जाणवामां नथी आव्युं. एमांना छेल्ला भविष्यदत्ताख्यान सिवाय बीजां आख्यानो प्रायः तेमनां ज कल्पित होवानो विशेष संभव लागे छे, 'भविष्यदत्ताख्यान' ऊपर धनपाल विगेरे बीजा विद्वानोए पण रचनाओ करेली छे तेथी कदाच ए आख्याननी कथा जूनी पण होय. प्रारंभना उपोद्घातात्मक भागमां, ३० मी

Page #24

प्रास्ताविक वक्तव्य
६१३
गाथामा, ए पोते एम सूचवे छे के 'पंचमी' ना तपना प्रभावथी सौभाग्यप्राप्ति, सुकुलजन्म, व्याधिमुक्ति, प्रियसंयोग, बन्धमोचन आदि जे जे सुखो प्राणियोने, जे जे रीते मळ्यां छे ते हुं पोतानी बुद्धिना वैभव अनुसार अहिं कहीश. ए परथी एम जो कल्पना करवामां आवे के ए कथाओनी वस्तुकल्पना प्रायः महेश्वर सूरिनी पोतानी ज कल्पित करेली हशे, तो ते असंभवित नहि लेखाय.
१६ महेश्वर सूरिए प्रस्तुत ग्रन्थनी रचना करवामां जे एक विलक्षण पद्धति स्वीकारी छे ते पण ध्यान खेचे तेवी बाबत छे. आखो ग्रन्थ २००० गाथाओमा पूर्ण करवानो तेमणे प्रथम संकल्प को हतो अने तेमा १० जुदी जुदी कथाओ गुंथवानी योजना घडी काढी हती. एमांनी पहेली भने छेल्ली ए बे कथाओ बराबर ५००-५०० गाथामां भालेखवानी अने बाकीनी ८ कथाओ बराबर १२५-१२५ गाथाओमा ग्रथित करवानी परिमाणबद्धता एमणे मनमा निश्चित करी हती. स्तुतियो अने तत्त्वविषयना तो एवा केटलाक प्राचीन ग्रन्थो भारतीय साहित्यमा मळी आवे छे जेमांना जुदा जुदा विषयना अनेक प्रकरणो ५,८,१६,२०, २१, ३२, ५० के १०० जेटला नियत अने समान संख्यक श्लोको के पयोमा रचवामां आवेलां होय छे; परंतु कथाग्रन्थोमां एकसरखां नियत संख्यावाळां पयोमा जुदी जुदी वस्तुघटनावाळी कथाओनी रचना करवानी आवी कल्पना तो आ ग्रन्थमा ज जोवा मळे छे.
१७ महेश्वर सूरीनी आ कृतिना अध्ययनथी जणाय छ, के ते एक बहु ज सरस प्रतिभाशाली अने भाषाप्रभुत्ववान् कवि छे. संस्कृत अने प्राकृत बन्ने भाषाओना ते निष्णात विद्वान् छे. जो के एमना समयमा संकृत अने प्राकृत बन्ने भाषाओमा साहित्यिक रचनाओ थती हती, परंतु जैन सिवायना अन्य विद्वानो-जेओ मुख्य करीने ब्राह्मणवर्गना हता अने जेमनी संख्या घणी म्होटी हती तेओ-म्होटा भागे संस्कृत भाषाना ज विशेष मनुरागी हता अने तेथी संस्कृतमा थएली रचनाओने ज प्रायः तेओ आदरनी दृष्टिये देखता. प्राकृत भाषा तरफ तेमनी उपेक्षा अने अनादर भावना ज विशेष रहेती हती. एथी जे विद्वानोने, पोतानी रचनाओनी विद्वद्वर्गमा प्रतिष्ठा अने ख्याति थती जोवानी इच्छा रहेती, तेओ पोतानी विशिष्ट रचनाओ प्रायः संस्कृतमा ज विशेषभावे करवा प्रवृत्त थता. जेम आधुनिक भारतीय विद्वानोना मनमां, इंग्रेजी भाषानी जे वधारे महत्ता देखाय छे अने इंग्रेजीमा लखाता पुस्तकोनी जे वधारे प्रतिष्ठा अंकाय छे तेम ज पोतानी भारतीय भाषा तरफ जे उपेक्षा के लघुतावृत्ति दृष्टिगोचर थाय छे, तेम ए समयमा संस्कृत अने प्राकृत भाषा विषे ब्राह्मणादि विदग्धजनोनी मनोवृत्ति प्रवर्तती हती.
१८ ब्राह्मणोने जेम प्राकृत तरफ उपेक्षाबुद्धि के अल्पादरवृत्ति रहेती हती तेम जैनोने संस्कृत तरफ तेवा प्रकारनो कोई अनादरभाव तो हतो ज नहि; परंतु संस्कृत ए एक मात्र विशिष्ट प्रकारना रूढिप्रिय अने जातिगर्विष्ठ वर्गनी प्रिय भाषा मनाती हती अने तेना साहित्यनो उपभोक्ता प्रजानो मात्र अमुक ज स्वल्प वर्ग देखातो हतो, तेथी जनसमस्तने धर्मोपदेशद्वारा सन्मार्गमा प्रवर्ताववानी आकांक्षावाला जैन श्रमण वर्गने, तेना माटे विशेष आदरभाव न हतो. कारण के जनपदनी जीवन्त भाषा तो प्राकृत हती अने ते प्राकृत द्वारा ज बहुजनवर्ग पोतानो सर्व जीवनव्यवहार चलावतो हतो. ए जनवर्ग जे भाषाने समजी शके ते ज भाषामां जैन श्रमणो सर्वत्र पोतानो धर्मोपदेश करवान परम कर्तव्य मानता अने पुथी जैनो सदैव तत्कालीन देशभाषा प्राकृतने प्राधान्य आपता.
१९ जैन धर्मोपदेशकोनी ए चिरागत परिपाटीने अनुसरवानी दृष्टिये ज, महेश्वर सूरि पण, पोताना प्रस्तुत कथग्रन्थनी रचना प्राकृतमा करवानुं जणावे छे. ते कहे छे के 'संस्कृतमां करेली कवितानो अर्थ अल्पबुद्धिवाला समजी शकता नथी तेथी बधा जनोने सुखेथी जेनो बोध थाय ए हेतुथी आरचना प्राकृतमां करवामां आवे छे' (गाथा ३)). वळी ते कहे छे के 'जेने परनो उपकार करवानी बुद्धि होय तेणे तो ते ज भाषानो व्यवहार करवो जोईये जेनाथी बाल आदि सर्व जनोने बोध थाय' (गाथा ५). परंतु ए साथे महेश्वर सूरिने प्राकृत भाषानी कवितानी हृदयंगमतानी पण एटली ज विशिष्ट अनुभूति छे अने तेथी ते उद्घोषपूर्वक कहे छे के- 'गूढार्थ तेम ज देशी शब्दोथी रहित अने सुललित पदोथी अथित एवं रम्य प्राकृत काव्य कोना हृदयने नहिं गमे तेम छे ?? (गाथा ४). महेश्वर सूरिनुं आ कथन जेम प्रकटरूपे प्राकृत काव्यनी हृदयंगमतानुं सूचन करे छे तेम अप्रकटरूपे तेमनी पोतानी कवितानी गुणवत्तार्नु पण सूचन करे छे; अने ए सूचननी प्रतीति विज्ञ वाचकने प्रस्तुत ग्रन्थनी एवी अनेक गाथाओना पाठथी थई शकशे जेमा महेश्वर सूरिनी सुन्दर सदुक्तियो, ललित पदपंक्तियो अने वेधक भावभंगियो भरेली छे. ग्रन्थ संपादक प्राध्यापक गोपाणीये पोतानी प्रस्तावनामां ग्रन्थमांनी एवी केटलीक सरस, सुमधुर, काव्यमय अने हृदयंगम उक्तियोनो परिचय आपवानो उचित प्रयत्न कर्यो छे, तेथी ए विषे विशेष उल्लेख करवानी आवश्यकता नथी रहेती.
[जैन विद्वानोने संस्कृत भाषाना उपयोगनी भासेली आवश्यकता] २० ए तो हवे निर्विवाद रीते सिद्ध थई गयुं छे के प्राकृत भाषाना भंडारने समृद्ध करवामो सर्वश्रेय जैन श्रम णोने छे. अने जैनोनो ए भाषा तरफ उत्कट अनुराग होय ते पण स्वाभाविक ज छे. कारण के नेम ब्राह्मणोने मन संस्कृत ए देवगिरा छे तेम जैनोने मन प्राकृत ए देववाणी छे. श्रमणभगवान् ज्ञातपुत्र महावीरे पोतानो समग्र धर्मोपदेश पोतानी देश्य भाषा-जनपदीय भाषा (प्राकृत) मांज आप्यो हतो भने तेथी तेमनां ए प्रवचनोने तेमनी शिष्य

Page #25

नाणपंचमीकहाओ
सन्ततिये देशभाषा (प्राकृत) मा ज प्रथित कर्या हता. एटले ए पुरातन जैन समुदायनी आदरखुद्धि प्राकृत तरफ सविशेष होय ते स्वाभाविक छे; अने तेथी ज प्राचीन समयना मोटा भागना जैन आचार्यो, पोतानी शास्त्ररचना प्राकृत भाषामा ज करवा प्रयत्नशील थया हता. परंतु, कालपरिवर्तन थतां, गुप्तोना साम्राज्य समय दरम्यान, भारतवर्षमा संस्कृतनुं प्रभुत्व अने व्यापकत्व खूब ज वध्युं अने भारतना दक्षिणापथ अने उत्तरापथ एम बन्ने प्रदेशोमां ते एक सरखी सुप्रतिष्ठित समग्र खण्ड व्यापी राष्ट्रभाषा बनी. गुप्त राजाओना संस्कृतिप्रेमे अने औदार्यभावे, ब्राह्मणवर्गने पोताना अध्ययन-अध्यापनात्मक शिक्षणकार्यमां, अत्यंत उत्साह प्रदान कयु अने तेथी तेमणे धर्मशास्त्र, पुराण, दर्शन, व्याकरण, काव्य, नाटक, ज्योतिष, वैद्यक विगेरे सर्व विषयोना सेंकडो गवा नवा ग्रन्थोनी रचना करीने संस्कृत भाषाना भंडारने अत्यंत समृद्ध बनाव्यो. आ रीते राष्ट्रमा संस्कृतनी प्रभुता अने सार्वजनीनतानो प्रभाव वधतो जोई, जैन विद्वानोने पण एनो समादर करवो अत्यावश्यक लाग्यो अने एमणे पण प्राकृतनी साथे संस्कृतमा य पोतानुं साहित्य निर्माण करवानो उपक्रम आरंभ्यो.
२१ श्वेतांबर जैन संप्रदायमा ए उपक्रमनो आरंभ करनार, घणु करीने, सौथी प्रथम उमास्वाति आचार्य थया, जेमणे जैन प्रवचनना सर्व तत्वो, सिद्धान्तो अने पारिभाषिक पदार्थोने संस्कृतनी सूत्रात्मक शैलीमा प्रथित करी, स्वोपज्ञ भाष्य साथेना 'अर्हप्रवचनैकदेश्यतत्त्वार्थाधिगम' नामना, सूत्रमन्थनी सुन्दर रचना करी. सांप्रदायिक प्रवाद तो एवो छे के तेमणे सर्व मळीने नाना मोटा ५०० प्रकरणोनी रचना करी हती; परंतु वर्तमानमां तो तेमनी अन्य एक ज 'प्रशमरति प्रकरण' नामनी उत्तम कृति उपलब्ध थाय छे जे संस्कृत आर्या छन्दोनी बनेली छे.
२२ उमास्वाति पछी बीजा आचार्य सिद्धसेन दिवाकर थया जेमणे प्राकृतमा गाथाबद्ध 'सन्मतितक' नामना प्रौढतम जैन दार्शनिक ग्रन्थनी रचना करवा साथे, जैन न्यायनी परिभाषा स्थिर करवा माटे 'न्यायावतार' नामना एक संक्षिप्त प्रकरण ग्रन्थनी, तेम ज भिन्न भिन्न दार्शनिक विषयोनी चर्चा करनारी प्रौढ भावभंगी भरेली केटलीक 'द्वात्रिंशिका' नामक कृतियोनी संस्कृतमा उत्कृष्ट रचना करी.जैन ऐतिहासिक अनुश्रुतियो प्रमाणे तो, आचार्य सिद्धसेने समग्र जैन प्रवचननी संस्कृतमा अवतारणा करवानी मनोवृत्ति बतावी हती अने तेना लीधे पुराणप्रेमी स्थविरवर्ग तरफथी तेमने आक्षेपास्मक तिरस्कार पण सहन करवो पड्यो हतो, तेम ज छेवटे ते भाटे प्रायश्चित्त पण लेवू पड्यु हतुं. ए गमे तेम होय, पण ब्राह्मणोना सांस्कृतिक अने धार्मिक वर्चस्व ने कारणे, तेमनी श्रद्धापात्र अने उपास्य गिरा संस्कृतने जैनोए पण अपनाववी पडी अने प्राकृतनी साथे संस्कृतमां पण तेमणे पोतानी ग्रन्थरचना करवी शरु करी.
२३ प्रारंभमां तो केटलाक दार्शनिक अने सैद्धान्तिक विचारोने आलेखता प्रकरणग्रन्थो ज संस्कृतमां रचावा शरु थया. ते पछी जूना आगमोनी व्याख्याओ संस्कृतमां रचावा लागी. महान् ग्रन्थकार आचार्य हरिभद्र सूरिये, ए बन्ने जातनी प्रवृत्तिमां, एक पुरस्कर्ता अने प्रेरक तरीके सौथी विशेष भाग भजन्यो होय एम तेमनी रचनाओ जोतां स्पष्ट जणाय छे. ते पछी अन्य अन्य आचार्योए पण, आगमोनी न्याख्याओ तेमज स्तुति-स्तोत्रादि जेवा अन्यान्य विविध बिषयनी नानी-मोटी कृतियो, संस्कृतमां रचवानो प्रयास चालू राख्यो. परंतु जैन श्रमणोने सदा अने सर्वत्र जेना वाचननी नियत आवश्यकता रहेती हती तेवा धमोपदेश माटे अति उपयोगी जणाता कथाग्रन्थो तो प्रायः प्राकृतमा ज रचाता रहा हता...
२४ पादलिप्त सूरीनी तरंगवई कहा, विमलसूरिना हरिवंस अने पउमचरिय, संघदासगणिनी वसुदेवहिंडी हरिभद्रसूरिनी समराइचकहा, उद्योतनसूरिनी कुवलयमालाकहा, शीलाचार्यनुं च उपनमहापुरिसचरिय, विजयसिंहसूरिनी भुवनसुन्दरीकहा तथा नेमिनाहचरिउ विगरे प्रसिद्ध अने प्रौढ कोटिना बधा कथाग्रन्थो प्राकृतमा ज रचाया छे.
२५ संस्कृत भाषामा सौथी प्रथम कथाग्रन्थ रचनार, कदाच महाकवि सिद्धर्षि छे, जेमणे पोतानी 'उपमिति भवप्रपंचा' नामनी उत्कृष्ट रूपक कथा संस्कृत गद्य-पद्यमा (वि. सं. ९६२ मां) निबद्ध करी. ए कथा पाते प्राकृतमान रचतां शामाटे संस्कृतमा रचवार्नु पसन्द करे छे, तेनो खुलासो पण तेमणे ए ग्रन्थनी आदिमां कयों छे; जे परथी ए वस्तुनो पण निर्देश मळी शाके छ के जैन विद्वानोने प्राकृत साथे संस्कृतमी पण सर्व प्रकारचें जैन साहित्य सर्जन करवानी आवश्यकता केम प्रतीत थई. महाकवि सिद्धर्षि पोतानी कथाना उपोद्घातमां कहे छे के
संस्कृता प्राकृता चेति भाषे प्राधान्यमहतः । तत्रापि संस्कृता तावद् दुर्विदग्धहदि स्थिता ॥ बालानामपि सद्बोधकारिणी कर्णपेशला । तथापि प्राकृता भाषा न तेषामभिभासते॥ उपाये सति कर्तव्यं सर्वेषां चित्तरञ्जनम् । अतस्तदनुरोधेन संस्कृतेयं करिष्यते ॥
अर्थात्-संस्कृत अने प्राकृत बन्ने भाषाओ (साहित्यसर्जनमां) समान प्राधान्य भोगववा लायक छे, परंतु जे दुर्विदग्ध (विशिष्ट प्रकारना स्वग्रहथी आविष्ट) जनो छे तेमना हृदयमा संस्कृते स्थान जमावेलुं छे. प्राकृत भाषा, जे बालजनोने पण सद्बोध करावनारी होई कानने पण मधुर लागे तेवी छे, छतां, ते तेमने (दुर्विदग्ध अनोने) तेवी प्रिय नथी लागती, एटले जो उपाय होय तो बधाना चित्तनुं रंजन करवू जोईये, एवी इन्छाथी हुँ आ

Page #26

प्रास्ताविक वक्तव्य
१५
कथानी रचना संस्कृतमां करुं छं. सिद्धर्षिनुं आ कथन बहु ज वास्तवदर्शि छे एमां शंका नथी. संस्कृतमां ए कथानी रचना थवाथी जेटली ए विद्वत्प्रिय थई छे अने जेटली एनी ख्याति थई के तेटली, जो एनी रचना प्राकृतमां थई होत तो, कदाच न पण थात. तेम ज कथानी अद्भुत संकलना करवामां अने आन्तरिक भावोनुं मार्मिक निरूपण करवामां जे सफलता कविने संस्कृतभाषा द्वारा मळी ले ते सफळता प्राकृतभाषा द्वारा न पण मळत.
२६ सिद्धर्षि पछी संस्कृतमां जैथा लखनार महाकवि धनपाल ले जेमणे धाराधिपति परमार नरेश्वर भोजराजाना समयमां, बाणभट्टनी सुप्रसिद्ध संस्कृत गद्य कथा 'कादंबरी'नी स्पर्धा करे तेवी 'तिलकमञ्जरी' नामनी उत्कृष्ट गद्य कथा निर्मित करी. ते पछी संस्कृतमां सुमहान् चरितग्रन्थ रचनार, आचार्य हेमचन्द्र थया. तेमणे अत्यंत प्रौढ, प्राञ्जल भने प्रकृष्ट शैलीमा पष्टिकापुरुष दरित' नामना सेंकडो कथाओना संग्रहवाला आकर ग्रन्थनी रचना करी. तेमना समय दरम्यान, तेम ज ते पछी तो बीजा अनेक विद्वानोए संस्कृतमां चरितग्रन्थो के कथाग्रन्थोनी रचना करवानो, खूब ज भोटा प्रमाणां प्रयास आरंभ्यो जेना परिणामे एक पछी- एक सेंकडो नवा ग्रन्थो निर्माता गया. हेमचन्द्रसूरिनामपली तो, जैन विद्वानोनुं चत्रण, बधारे ने वधारे संस्कृतमां ज साहित्यरचना करवा तरफ ढळतुं गयुं अने प्राकृत भाषा तरफ आकर्षण ओलुं श्रतुं गयुं; अने तेना परिणामे प्राकृतमां रचाएला जेटला जूना कथाग्रन्थो हता, प्रायः ते बधानाज संस्कृतमां रूपान्तरो थयां | अने ए रीते जैनोनुं संस्कृत वाक्य पण प्राकृतना जेवुं ज असंख्य कथाग्रन्थोथी बहु ज समृद्ध बन्युं.
२७ परंतु, गुणवत्ता अने उपयोगितानी दृष्टिये, ए प्राचीन प्राकृतमय जैन कथासाहित्य, केवळ जेन संस्कृतिना गौरवनी दृष्टिये ज नहि, परंतु अखिल भारतीय संस्कृतिना इतिहासनी दृष्टिये पण, घणुं महत्वनुं अने अनन्य कोटिनुं छे. ओछामां ओछु, विक्रमनी प्रथम शताब्दीश्री लईने १५ मी शताब्दीना अन्तसुधीना १५०० वर्षो वच्चेना, भारतीय संस्कृतिना विविध अंग - उपांगोदा इतिहासालेखनमां आधारभूत थाय तेवी प्रामाणिक अने मौलिक सामग्री, बहु ज विशाळ परिक्षा"मां, ए ग्रंथोमां ग्रथित थएली पडी छे. उदाहरण तरीके, कोई संशोधनप्रिय अभ्यासी विद्वान् प्रस्तुत 'नागपंचमी कहा' नुं ज, जोए दृहिये अवलोकन करवा इच्छे, तो एमांथी तत्कालीन एवी सामाजिक, धार्मिक, आर्थिक अने राजतांत्रिक आदि अनेक प्रकारनी परिस्थितियोने सूचनारी असंख्य उपयोगी नोंधो मळी आवे तेम छे. प्राध्यापक गोपणीये पोतानी प्रस्तावनामां एवी केटलीक नोंधो तरफ जे अंगुलीनिर्देश कर्यो छे ते उपरथी अभ्यासी जनोने एनो कांईक आभास थई शकशे.
२८ जैन सांप्रदायिक परंपरानी दृष्टिये अवलोकतां जणाय छे के महेश्वर सूरि कांईक स्वतंत्र प्रकृतिना लेखक होय म लागे छे. प्रस्तुत ग्रन्थमां लेखके पोतानी कवित्वशक्ति के उपदेशककलानी प्रौढिनुं प्रदर्शन कराववानी दृष्टिये केटलांक एवां विधानो पण करेला लागे छे जे जैन निर्ग्रन्थ प्रवचननी रूढिथी संगत नथी देखातां. उदाहरण तरीके, जयसेन राजानी जे पहेली कथा छे, तेमां एक धर्म नामना मुनिनी आंतर कथा आपेली छे - (जुओ, पृ. ६-९). एकथामां एवं वर्णन करेलं मळे छे के धर्ममुनि केवलज्ञान धारक हता अने भव्यजनोने प्रतिबोध आपवानी दृष्टिये तेओ पोतानी आकाशगामिनी विद्याना प्रभावथी आकाशमा उड्डयन करी ज्यां त्यां विचत्ता हता, इत्यादि. मारी समज प्रमाणे एक केवलज्ञानी मुनि आा रीते आकाशमा उड्डयन करी ज्यां त्यां विचरता फरे अने लोकोने उपदेश आपता फरे, ए जैन - शैलीथी बहु ज विचित्र लागे छे. केवलज्ञानीना आकाश गमननो निर्देश अन्यत्र क्यांय थयो होय ते मारी जाणमां नथी. जैन विद्वानो ए विषयमां कांई तात्विक चर्चा करे तो ते रसदायक थशे.
२९ आ ग्रन्थमा जे पंचमी तपनुं माहात्म्य वर्णवामां आव्युं छे ते स-निदान एटले के अमुक प्रकारना ऐहिक फळनी प्राप्तिनी आकांक्षा ने उद्देशीने करवामां आव्युं छे. आ जातनुं स निदान तप जैन शास्त्रकारोए हेय कोटिनुं गण्युं छे अने तेथी आ प्रकारनो उपदेश न थवो जोईये एम केटलाक आचार्यांनो ए विषेनो विरोधात्मक विचार ते काळे चालतो पण होवो जोईये. एथी ए विचारना प्रतिषेधरूपे महेश्वर सूरिये ग्रन्थना अन्तमां पोताना विचारनी समर्थक केडलीक युक्तियो ( जुओ गाथा ४८८ थी ४९३ सुधी ) आपीने कयुं छे के "आ रीते ठीक समजीने अने दुर्विदग्धानां वचनोने अवगणीने शुद्धभावथी आ पंचमी तिथिनी तपस्या करवी जोईये." अने ते साथै अन्ते, प्रायः सर्व जैन ग्रन्थकारो जेम कहेता आव्या छे तेन महेश्वर सूरिए ए पण कह्युं छे के - "आ कथानकनी रचनामां शब्दगत के अर्थगत जे कांई दूषण माराथी थयुं होय तो ते सर्व, विद्वानोए क्षम्य गणी तेने शोधी लेवानी विज्ञप्ति छे.” तथास्तु. भाद्रपद पूर्णिमा, संवत् २००४ - जिन विजय भारतीयविद्या भवन, मुंबई.
प्रस्तुत ग्रन्थम, अन्तिम १० मुं आख्यान जे 'भविष्यदत्त कथानक' रूपे छे तेनुं पण संस्कृतमां विस्तृत रूपान्तर, विक्रमना १८ मा शतकाना मध्य भागमां थरे गएला प्रसिद्ध विद्वान् महोपाध्याय मेवविजय गणिए 'भविष्यदत्त चरित्र' नागधी बनाव्युं छे. मेघविजयोपाध्याये ए. कथानकने खूब ज पल्लवित कर्तुं छे. एचरितनां २१ अधिकारो पाडवामां आव्या छे अने लगभग २१०० जेटला लोकोमां पनुं आलेखन करवामां आव्युं छे.

Page #27

Page #28

www
सिंघी जैन ग्रन्थमाला
...
बजाना
वादियोमरावरचनामाकारान्यतदयापंचम पलसावयालादमाहसाबालापासवयकवमाबाद लालयवयागहिंगमियरमापायकवालाएकसुना बाणावधालमाणाधपचारासहिाजहापचदिमा वादाश्मरमारिवानामगावामतरकालपिहचान
गहमाक्षणाधमानानमासमाविताएवमीएकालपुरिमविवाणगहाणामा मननाणतिमदवायासबाणविमुद्यावादातरायपाइयरम्यारम्बादसिरदिया। दमदावनापरवयारहाणसासासाहाराजसाणयबासायहनापविवाहा महिलहोत्यादिशाएवाश्यकालमाणादाश्रवडायकायबानिलकदविवसाई लायसन्धावारवालाबजहाहाडाघाणसावधालझणयावरुनासादातहा।
EHA
-
ersonal Use Only

सहसाससिमाजालतमाह जातालावावाखा
सवालमादात
सवण्ण्व
लam
RAO
य
HEART...
'नाणपंचमी कहांना प्राचीनतम ताडपत्रीय पुस्तकना आद्यन्न पत्रनी प्रतिकृति
ernational

Page #29

ernational

www.jainel

Page #30

प्रस्तावना
ज्ञानपंचमी माहात्म्यदर्शक कथासाहित्य अल्यारसुधी अप्रकट अने अनेक दृष्टिए अपूर्व एवा अर्थ गंभीर जे कथा - ग्रन्थ विद्वानोना करकमलमां, आ सिंधी जैन ग्रन्थमालाना २३ मा मणकारूपे उपस्थित थाय छे ते कथा - ग्रन्थy नाम 'पंचमी कथा' छे. आ ग्रन्थमां पंचमी-माहात्म्यनुं वर्णन प्रधानपणे करवामां आवेलुं छे तेथी तेनु 'पंचमी माहप्प' एवं सुसंबद्ध बीजू नाम पण राखवामां आवेलुं छे.' आ कथा - ग्रन्थ बे हजार जेटली गाथामां जैन माहाराष्ट्री प्राकृतमां लखायेलो छे.' भाषा उपर कचित् अपभ्रंशनी तो क्वचित् अर्धमागधीनी असर पडेली छे पण एकंदरे जैन माहाराष्ट्री प्राकृतमां आ ग्रन्थ लखायेलो छे एम जरूर कही शकाय. ज्ञान पंचमीना व्रतने अनुलक्षी कोईए संस्कृतमां, कोईए प्राकृतमां, कोईए अपभ्रंशमां तो कोईए गूजरातीमां कथाओ लखेली छे. ते बधी कथाओ कां तो 'ज्ञान पंचमी माहात्म्य,' 'पंचमीकहा,' 'भविस्सयत्त कहा', 'सौभाग्यपंचमी कथा', 'वरदत्तगुणमंजरीकथा' इत्यादि नामथी प्रचलित छे. परंतु ते बधीमा महेश्वरसूरिरचित प्रस्तुत कथा उपलब्ध साहित्यमां कदाच जूनामां जूनी होय एम लागे छे.
भिन्नभिन्नकर्तृक पंचमी माहात्म्य कथाओ महेश्वरसूरिरचित प्रस्तुत 'पंचमी कथा'नी पाटणनी हस्तलिखित प्रतिनी जे प्रतिलिपि छे ते उपरथी एम स्पष्ट देखाय छे के ते प्रति जेसलमीर भंडारनी १००९ (विक्रम संवत् ) वर्षमां लखेली ताडपत्रीय प्रति उपरथी वि. सं. १६५१ मां आषाढ शुक्ल तृतीया ने सोमवारने दिवसे पुष्य नक्षत्रमा तपागच्छाधिराज भधारक पंडित श्री आनंदविजय गणि शिष्य बुद्धिविमल गणीए पूरी करी हती. पण जेसलमीर भांडागारीय ग्रन्योनी सूची तपासतां मालुम पडे छे के उपर्युक्त ताडपत्रीय प्रतिनो लेखन संवत् ११०९ मुकवामां आव्यो छे अने एना वर्णनमा सूचीकार पंडित ला. भ. गांधीए लख्युं छे “अस्मादेव आदर्शात् सं. १६५१ वर्षलिखिते पत्तनीयपुस्तके 'सं. १००९ वर्षे लेखनमस्य प्रादर्शि' ।" आ उपरथी बराबर एक सैकानो तफावत नीकळे छे. जेसलमीर भंडारनी ताडपत्रीय प्रति प्रत्यक्ष तपासतां १००९ नी साल नीकळे छे एटले हवे ए बाबत शंकाने स्थान नथी. जेसलमीर भंडारनी सूची बनावनार सूचीकारनो ए प्रमाद दोष होय एम लागे छे. गमे तेम पण ग्रन्थकार श्री महेश्वरसूरिनी प्राचीनता तो स्पष्ट ज देखाय छे. आज कथानी बीजी एक
१ जुओ 'जेसलमीर भांडागारीय ग्रन्थोनां सूची' (जे. भा. ग्र. सू.) गायकवाड ओरीएन्टल सीरीझ (गा. ओ. सी.) नं. २१. वडोदरा, १९२३. पृ. ४४. तेने ज्ञान पंचमी कथा' तरीके पण ओळखावेल छे-जुओ 'पत्तनस्थ प्राच्य जैन भडिागारीय ग्रन्थ सूची' - प्रथम भाग (प. भा. ग्र. सू. भा. १) गा. ओ. सी. नं. ७६. वडोदरा, १९३७, प्रास्ताविक, पृ. ५७.
२ मारी पासे जे प्रतिलिपि छे ते उपरथी तो तेम लागे छे. (मिलियाणं च दसाण वि एत्थ कहाणाण होइ विन्नेयं । गाहाणं माणेणं दोण्हिसहस्साइं गंथग्गं ॥ १०॥५००); परंतु एक ठेकाणे २००४ गाथानो उल्लेख पण मळी आवे छे. ते माटे जुओ खास करीने 'वृहट्टिप्पनिका' (जैन साहित्य संशोधक, वो. १, अं.२) मांगें नीचेनुं वाक्यः
'पञ्चमी कथा दशकथानकात्मिका प्रा. महेश्वरसूरीया २००४' ३ जैन माहाराष्ट्री प्राकृत ए नामकरण माटे जुओ याकोबी संपादित 'समराइच कहा'नी प्रस्तावना (बीब्लीओथीका इन्डिका सीरीझ, वोल्युम-१६९) पृ. २१-२२.
४ उपर्युक्त जे. भा.प्र. सू. पृ. ४४ तथा पृ. ५२.
माणप० प्र० 1

Page #31

नाणपंचमीकहाओ
ताडपत्रीय प्रति सं. १३१३ मां वीसलदेव राज्ये तन्नियुक्त नागडना महामात्यपणामां थयेली उल्लेखायेली छे. " पाटणभंडार ( नं. १ संघवी पाडा ) मां ते छे अने एक त्रीजी ताडपत्रीय प्रति पण त्यां ज छे जे प्रांते किंचित् अपूर्ण छे. आ ते जेसलमीरमां एक अने पाटणमां बे एम कुल्ले ऋण ताडपत्रीय प्रतिओ जाणवामां छे.
२
आ महेश्वरसूरि रचित प्राकृत गाथाबद्ध पंचमी कहा' पछी धर्कटवंश वणिक् धनपाळ रचित अपभ्रंश भाषा बद्ध 'भविस्सयत्त कहा' आवे छे. आ कथा 'जैन ग्रंथावलि' (जै. ग्रं.) मां महेंद्रसूरि के महेश्वरसूरिने नामे खोटी ते चडेली छे.' 'जैनग्रंथावलि 'ना पृ. २५६नी पाद नोंदमां एम लख्युं छे के "आ कथा पंचमी माहात्म्य पर रचेली छे. जेसलमीरनी हिरालाले करेली पोतानी टीपमां तथा लींबडीनी टीपमां एना कर्त्ता महेश्वरसूरि लख्या छे. खंभातना शेठ नगीनदासना भंडारमां महेंद्रसूरिनुं नाम आपीने सदरहु प्रति ( भविष्यदत्ताख्याननी ) लख्यानो संवत् १२१४ नोंघेलो छे. हालमां पं० श्री आनंदसागरजी जणावे छे के आ सिवाय बीजी एक धनपालकृत पण छे पण ते अमोने उपलब्ध नथी." आ प्रमाणेना वाक्यो 'जैन ग्रंथावलि'ना उपर्युक्त पृष्ठनी पादनोंधमां छे. मने एम लागे छे के आ कृति के जेनुं नाम 'जैन ग्रंथावलि 'मां भविष्यदत्ताख्यान छे तथा जेना रचनार एमां महेंद्रसूरि जणाव्या छे अने जेनी प्रतिओ जेसलमीर, लींबडी तथा खंभातमां छे एम तेमां जणाव्युं छे तेमज जेनी गाथा संख्या २००० गणाववामां आवी छे ते बीजो कोई ग्रन्थ नहि पण महेश्वरसूरिकृत पंचमी कहा' ज होवी जोईए. मारा आ अनुमाननी पुष्टिमां पं० लालचंद्र भ. गांधीनुं निम्नोक्त वाक्य खास नोंधवा जेवुं छे :- "P. P. १/६७ इत्यत्र 'महेन्द्रसूरिकृतं भविदत्ता - ख्यानं' दर्शितं तदप्येतदेव महेश्वरसूरिरचितं भविष्यदत्तकथावसानं 'पञ्चमीमाहात्म्यं' सम्भाव्यते । लेखक - स्खलनातः प्रेक्षकस्यापि स्खलना परम्परयाऽन्यत्रावतीर्णा प्रेक्ष्यते ।"" पीटर्सनना पहेला रिपोर्टना ६७ नं. मां उल्लेखेल पुस्तक अने 'जैन ग्रंथावलि' निर्दिष्ट पुस्तक बन्ने एकज होय एम लागे छे. एटले महेन्द्र ( के महेश्वर ) सूरिरचित भविष्यदत्ताख्यान ते वीजुं कांई नहि पण पं. ला. भ. गांधी जणावे छे तेम " महेश्वरसूरिरचितं भविष्यदत्तकथावसानं 'पञ्चमीमाहात्म्यं" होवुं जोईए. 'जैन ग्रंथावलि 'मां महेश्वरसूरि रचित 'भविष्य - दत्ताख्यान' (२००० गाथा - लींबडी) नो बीजो उल्लेख पृ. २२८ उपर करे छे ते पण 'पंचमी कहा ' विषेनो ज समजवो. आ 'भविस्सयत्त कहा' के जेनुं बीजुं नाम 'सुय पंचमी कहा "" पण छे तेनो रचनार धनपाल छे अने ते धनपाल धर्कट वंशनो हतो. तेनी बावीस संधिओ छे. आ कथा अपभ्रंशमां लखायेली छे अने तेनो नायक भविष्यदत्त राजा छे. ज्ञानपंचमीना फळनुं तेमां वर्णन करेलुं छे. तेनो लेखक धनपाल पोते ज पोतानो परिचय आपतां कहे छे के तेना पितानुं नाम माएसर हतुं अने मातानुं नाम धनश्री हतुं तेनुं पद्य लखाण धवल अने पुष्पदंत कविना लखाण साथै सरखावी शकाय तेवुं छे. ना अपभ्रंश करतां प्राचीन लागे छे पण ते उपरथी तेनी अने हेमचंद्रनी वच्चे बे
तेनी अपभ्रंश हेमचंसैकानुं अंतर होय एम
५ जुओ मोहनलाल दलीचंद देसाई कृत 'जैन साहित्यनो संक्षिप्त इतिहास' - सचित्र (जै. सा. सं. इ.), मुंबई, १९३३, पृ. ४०८ तथा उपर्युक्त प. भा. प्र. सू. नं. ४०.
६ उपर्युक्त प. भा. ग्र. सू. नं. २९.
७ आ कथा याकोबीए जर्मनीमां सन १९१८ मां संपादित करी अने त्यार बाद गा. ओ. सी. मां नं. २० मां स्व. दलाले प्रो. गुणेनी प्रस्तावना अने टिप्पण सहित संशोधित करी बहार पाडी.
८ जुओ श्री जैन श्वेतांबर कोन्फरन्स, मुंबई तरफथी वि. सं. १९६५मां प्रकाशित 'जैनमन्थावलि' (जै. प्र. )
पृ. २२८ तथा पृ. २५६.
९ उपर्युक्त जे. भा. प्र. सू. पू. ४४.
१० मोहनलाल दलीचंद देसाई कृत 'जैन गुर्जर कविओ' (जै. गू. क. ), प्रथमभाग, मुंबई, १९२६, पृ. ३७.

Page #32

३
कल्पी तेने दशमी सदीमां मुकवानुं युक्तियुक्त लागतुं नथी." उलटुं, इसवी सननी बारमी सदी आसपास थयो होवानुं सामान्यपणे स्वीकारायुं छे."
प्रस्तावना
धाराधीश मुंजनो अने भोजनो पण अति मानीतो, सरखती बिरुदने प्राप्त थयेल, पाईयलच्छी', 'तिळकमंजरी' वगेरेनो रचनार विप्र सर्वदेवनो पुत्र धनपाल उपर्युक्त धनपाल करतां बीजो" अने तेना पछी थयो होवानुं मनाय छे.
'भविस्सयत कहा 'ना रचनार धनपालने विन्टरनित्झ, याकोबीने अनुसरी, दिगंबर जैन श्रावक कहे छे." धर्कटवंश एज उपकेश - ऊकेश वंश" अने ऊकेश एटले ओसवाल वंश एवं पण कथन जोवामां आवे छे. सारांश ए के विक्रमनी अगीआरमी सदीमां के ते पहेलां थई गयेला श्वेतांबराचार्य श्री महेश्वरसूरि रचित प्राकृत गाथामय पंचमी कथाना दसमा कथानक भविष्यदत्त उपरथी " ईसवी सननी बारमी सदीमां थयेल मनाता धर्कटवंश वणिक् दिगंबर जैन धनपाले 'भविस्सयत्त कहा अथवा सुयपंचमी कहा' अपभ्रंश भाषामां रची.
धनपालनी 'भविस्सयत्त कहा' पछी तेरमी अने चौदमी सदीमां कोइए संस्कृत - प्राकृतादिमां पंचमी कथा विषे कांई लख्युं होय तेवुं जाणवामां नथी. पंदरमी सदीमां विबुध श्रीधर नामना कोई दिगंबर जैन विद्वाने 'भविष्यदत्त चरित' संस्कृतमां लख्यं होवानुं बहार आव्युं छे. आ भविष्यदत्त चरित्र पंचमी व्रतने अनुलक्षीने धनपालना ' भविस्सयत्त कहा'नी पेठे लखवामां आव्युं होय एवो पूरतो संभव छे. भाषा संस्कृत छे. पत्र संख्या ७९नी छे अने लिपिसंवत् १४८६ नो छे. ए उपरथी एम मानी शकाय के ते संवत् १४८६ पहेला थयेल हशे दिल्हीना धर्मपुरा महोल्लामां आवेला नयामंदिरना भंडारमां आ ग्रन्थनी प्रति छे. जुओ " अनेकांत " – जून, १९४१ - पृष्ठ - ३५०.
आ पछी विक्रमनी सोळमी सदीमां सिंहसेन अपरनाम रईधुए ( दिगंबर जैन ) ' महेसर चरिय, ' 'भविस्सयत्त चरियादि' अपभ्रंश भाषामां रचेला जणाय छे." आ ' भविस्सयत्त चरिय' पंचमी व्रतना फळना दृष्टांत रूपे महेश्वरसूरि धनपाल, विबुध श्रीधरनी माफक सिंहसेने लख्युं होय ए तद्दन स्वाभाविक छे. आ
११ आधी विरुद्ध अभिप्राय माटे जुओ उपर्युक्त पुस्तकनुं पृ. ३८ तथा जै. सा. सं. इ. नुं पृ. ३३० उपरनुं वाक्य " धनपाल कवि लगभग दसमी सदीमां थयो." एज पुस्तकना पृ. १८८ उपर "आ पैकी भविष्यदत्तकथा परथी धर्कट वणिक् धनपाले अपभ्रंशमां भविस्सयत्त कहा -- पंचमी कहा रची जणाय छे" वाक्य लखेलुं छे. महेश्वरसूरि इ. स ना दशमा सैकामां प्रायः थया एम तो श्री. देसाई तेज पुस्तकना पृ. १८७ उपर कबुल करे छे तो पछी महेश्वरसूरिना 'पंचमी कथां'तर्गत भविष्यदत्त कथानकनो आधार लई 'भविस्सयत्त कहा' लखनार धनपालने दशमी सदीमां क्यांथी मुकाशे ?
१२ जुओ उपर्युक्त प. भा. प्र. सू. ना प्रास्ताविक ( अंग्रेजी ) ना पृ. ६२ उपरनी पहेली पादनोंध. १३ विन्टरनित्झ कृत 'हिस्टरी ऑफ इन्डीअन लिटरेचर' चॉ. २. पू. ५३२ उपरनी चोथी पादनोंध. १४ उपर्युक्त पुस्तकनुं पृ. ५३२.
१५ उपर्युक्त प. भा. प्र. सू. पृ. ३२७ तथा पृ. ३३९.
१६ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ४५३ उपरनी ४४१ मी पादनोंध,
१७ सरखावो उपर्युक्त जे. भा. ग्र. सू. ना पृ. ४४ उपरनुं निम्नोक्त वाक्य:- साम्प्रतं प्रसिद्धा धर्कटवणिग्वंशो द्भवधनपालनिर्मिता.....अपभ्रंशा भविस्सयत्त कहा ( पञ्चमीकहा ) अस्या एव प्रान्तकथायाः प्रपंचरूपा ॥ अहिंआ एक वात खास स्पष्ट करी लेवा लायक छे. एक 'पंचमी चरिअ' त्रिभुवन स्वयंभु नामना आठमी-नवमी शताब्दिमां (जुओ भारतीय विद्या ( त्रैमासिक ) भा. १; अं. २, पृ. १७७ ) थएल मनाता कविए लख्युं होवानो उल्लेख मळी आव्यो छे (जुओ भारतीय विद्या ( त्रैमासिक ) भा. २; अं. १ पृ. ५९ ) तो पछी महेश्वरसूरि अने धनपाल पहेला पण पंचमी व्रत उपर लस्नायुं होवानुं मानवुं पडे. आ ग्रन्थ जोवा मळ्ये घणी बाबतो उपर प्रकाश पडवा संभव छे.
१८ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ५२०

Page #33

नाणपंचमीकहाओ कवितुं नाम 'रईधु' छे. ते हरसिंह सिंघइनो पुत्र अने गुणकीर्ति शिष्य यशःकीर्तिनो शिष्य हतो. आ यशःकीर्ति ग्वालियरमा ई. स. १४६४ (वि. सं. १५२१) मां राजकर्ता तोमर वंशना कीर्तिसिंह राजाना समयनी आसपास विद्यमान होवार्नु जणायुं छे तेथी सिंहसेन या रईधुए पण तेज समय आसपास आ ग्रंथो रच्या होवा जोइए. पोताना ग्रन्थोमा तेणे गुणाकर, धीरसेन, देवनंदि, जिनवरसेन, रविषेण, जिनसेन, सुरसेन, दिनकरसेन, चउमुह, स्वयंभू, अने पुप्फयंतनो उल्लेख करेल छे.१९ आज कविना रचेला 'दह लक्खणु जयमाल' नामना ग्रन्थनी प्रस्तावनामां पंडित प्रेमी जणावे छे के रईधु' कविए 'भविस्सचरियादि' ग्रन्थो लख्याना उल्लेख मळी आवे छे. तेओ एम पण जणावे छे के ते सर्व ग्रंथो अपभ्रंशमा होवा संभव छे.२० आ 'भविस्सयत्त चरिय' मुद्रित थडे जाणवामां नथी.
विक्रमनी सत्तरमी सदीना लगभग मध्यभागमां (सं. १६५५ मां) तपागच्छीय कनककुशले संस्कृत भाषामां ' ज्ञान - पंचमी माहात्म्य' पद्यमां लख्युं.' आनी एक प्रति पाटणना संघवी पाडाना भंडारमा तथा लोंबडीना ज्ञानभंडारमा बे प्रतिओ छे. रचना संवत् (विक्रमीय) १६५५ लखेल छे. 'जैन ग्रंथावलि' तेनुं श्लोक प्रमाण १५० गणावे छे.१२ अने लींबडी भंडारनुं सूचीपत्र १५२ श्लोक नोंधे छे; ज्यारे ए कथाना मुद्रित ग्रंथमा १४० श्लोक छे." श्रीयुत देसाई पोताना 'जैन साहित्यना संक्षिप्त इतिहास'मां लखे छे के तपागच्छीय कनककुशले सं. १६५५ मां 'वरदत्तगुणमंजरीकथा,' 'सौभाग्यपंचमीकथा' अने 'ज्ञानपंचमीकथा' पर बालावबोध रच्यो छे." आ वांचतां आपणने से'ज आभास थाय के श्री देसाई आ त्रणेय पुस्तकोने जुदा जुदा समजे छे पण खरी रीते एम नथी. कनककुशले एक ज बालावबोध रच्यो छे अने ते 'ज्ञानपंचमीमाहात्म्य' उपर; अने तेमां दृष्टांतरूपे वरदत्त, गुणमंजरीने लीधा छे तेमज कनककुशल ते ग्रंथमां निनोक्त श्लोक लखे छे
"जायतेऽधिकसौभाग्यं पञ्चम्याराधनात् नृणाम् ।
इत्यस्या अभिधा जज्ञे लोके सौभाग्यपंचमी ॥" जे उपरथी एने 'सौभाग्यपंचमी' पण कही शकाय. अर्थात् कनककुशले त्रण बालावबोध नथी रच्या परंतु एक ज बालावबोध रचेल छे..
तपागच्छीय कनककुशल पछी रत्नचंद्र शिष्य माणिक्यचंद्र शिष्य दानचंद्रे विजयसिंहसूरि राज्ये सं. १७०० मां 'ज्ञानपंचमी कथा' ('वरदत्त - गुणमंजरी कथा') रची.२७ आ कथा मुद्रित थई नथी. तेनी प्रतिओ वगेरे क्यां छे ते काई जाणवामां आव्युं नथी.
१९ उपर्युक्त जै. गू, क. प्रथम भाग, पृ. ८७. २. जैन ग्रन्थ रत्नाकर कार्यालय तरफथी प्रकाशित आ ग्रंथनी पं. नाथुराम प्रेमीनी प्रस्तावना.
२१ उपर्युक्त जै. प्र. पृ. २६४ तथा लींबडी जैन ज्ञान भंडारनी हस्तलिखित प्रतिओनुं सूचीपत्र (ली. भा. प्र. सू.) - श्री आगमोदय समिति ग्रन्थोद्धार ग्रन्थांक-५८-प्रथम आवृत्ति, मुंबई, इ. स. १९२८, पृ. ६२ तथा उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ६०४. आ 'ज्ञान पंचमी माहात्म्य, श्रीविजयधर्मसूरि जैन ग्रन्थमालाना पु. ३७ ना एक भाग रूपे बहार पडेल छे. जुओ 'श्रीपर्वकथा संग्रह' (प. क. सं.), विजयधर्मसूरि जैन ग्रन्थमाला, पु. ३७ संपादक-ख. मुनिश्री हिमांशुविजय, उजैन, वि. सं. १९३३, पृ. ३-१६.
२२ जुओ उपर्युक जै. प्र. पृ. २६४. २३ जुओ उपर्युक्त ली. भा. प्र. सू. पृ. ६२. २४ जुओ उपर्युक्त प. क. सं. पृष्ठो ३-१६. २५ जुओ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ५९१ तथा ६०४. २६ जुओ उपर्युक्त प. क. सं. पृ. १५, श्लोक १३६. २७ जुओ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ६०२.

www.jainelit

Page #34

प्रस्तावना
दानचंद्र पछी सप्तसंधान' महाकाव्यना लेखक उपाध्याय मेघविजयजीए (अढारमी सदी) पण 'पंचमी कथा' लखी होवानो उल्लेख मळी आवे छे. ते हजु मुद्रित थई जणाती नथी. तेनी प्रति पंन्यास श्रीहंसविजयजी पासे छे एम श्री देसाई पोताना 'जैन साहित्यना संक्षिप्त इतिहास'मां जणावे छे. . आ पछी ओगणीसमी सदीमा वि.सं. १८२९ थी १८६९ ना गाळामां खरतरगच्छीय क्षमाकल्याण उपाध्याये 'सौभाग्य पंचमी' नामे पंचमी व्रतना माहात्म्य उपर संस्कृतमां गद्य पद्य युक्त कथा रची. आ पुस्तक विजयधर्मसूरि जैनग्रंथमाळा तरफथी प्रकाशित 'पर्वकथासंग्रह' नामना ग्रन्थथी भिन्न परंतु तेज नामधारी एक बीजा 'पर्वकथासंग्रह' नामना पत्राकारे मुद्रित पुस्तकमां प्रथम कथारूपे स्थान पामेली छे. तेना संपादक मणिसागरजी छे अने जैन छापखाना-कोटा (राजपुताना) तरफथी प्रसिद्ध थयेली छे. आ क्षमाकल्याण उपाध्याय खरतरगच्छीय जिनलाभसूरिना शिष्य अमृतधर्मना शिष्य हता. श्री. देसाई नोंधे छे के तेमणे चातुर्मासिक होलिका आदि दश पर्व कथा रची हती.२९ परंतु त्यां आगळ तेओ ए दश पर्व कथाओमां 'सौभाग्य पंचमी' नो उल्लेख स्पष्ट रीते करता नथी. जो के क्षमाकल्याण उपाध्याये ‘सौभाग्य पंचमी' रची हती ए निर्विवाद छे. लींबडी भंडारमा आनी एक प्रति छे.३० “जैन ग्रंथावलि'मां क्षमाकल्याण कृत 'सौभाग्य पंचमी' विषे स्पष्ट उल्लेख नथी. 'अक्षयतृतीया कथा, 'अट्ठाई व्याख्या,' 'चातुर्मासिक पर्व कथा, 'पौष दशमी कथा,' 'मेरु त्रयोदशी कथा,' 'मौन एकादशी कथा (प्रा), 'रजः पर्व कथा,' 'होलिका कथा' अने रोहिणी कथा' वगेरेनो ग्रन्थ तरीके 'जैनग्रंथावलि'मा उल्लेख छ पण कर्तानुं नाम नथी लखेल; अने ए बधानी प्रतिओ अमदावादना डेलाना भंडारमा छे एम त्यां लखेलुं छे.३१ आ बधा पर्वोनो सरवाळो करतां नव पर्व थाय छे; अने श्री. देसाई दश पर्वकथाओ लखी होवानो उल्लेख करे छे. ते उपरांत 'जैन ग्रंथावलि'मां तेज पृष्ठ उपर 'ज्ञान पंचमी' कथानो उल्लेख छे. कर्त्तानुं नाम नथी अने प्रति अमदावादना डेलाना भंडारमा छे एम जणाव्युं छे.१२ तो कदाच आ 'ज्ञान पंचमी कथा' क्षमाकल्याण रचित होवा संभव छे; कारण के ए रीते श्रीदेसाईनो क्षमाकल्याणे दश पर्वकथाओ लखी होवानो उल्लेख तेमज लींबडी भंडारमाथी मळी आवती क्षमाकल्याण रचित 'ज्ञानपंचमी कथा' वाळो उल्लेख ए बन्ने बाबतो साची ठरे. 'जैन ग्रंथावलि' त्रण ज्ञान पंचमी कथाओ नोंधे छे.१३ तेमांथी एक तो स्पष्ट रीते कनककुशल रचित लखेल छे. बीजी में कल्पना करी छे तेम क्षमाकल्याण रचित होय अने त्रीजी सौंदर्यगणि रचित पाटणना संघवीपाडाना भंडारमा छे एम सूचवी पादनोंधमां शंका करी छे के सौंदर्यगणि नामना कोई आचार्य थया जाणवामां नथी. एकज लेखक रचित एकज ग्रंथनी बे प्रतिओ होवा पण संभव छे. सौंदर्यगणिए पोतानुं नाम पोतानी मालीकी सूचववा त्यां लख्युं होय अने भूलथी एने नामे ए कृति मात्र त्यां लखेल नाम उपरथी चडानी देवामां आवी होय एम पण बने. क्षमाकल्याणकृत
समाकल्याणकृत 'सौभाग्य पंचमी' (मद्रित) तपासवाथी मालम पडे छ के एमणे पद्यो तो कनककुशल रचित 'ज्ञान पंचमी माहात्म्य' मांथी लीधा छे अने गद्यविभाग पोते रच्यो होय एम देखाय छे, जो के आ गधविभाग पण कनककुशल रचित 'ज्ञान पंचमी माहात्म्य'ना भावने बराबर अनुसरे छे.
२८ जुओ उपर्युक्त पुस्तकनु पृ. ६५३. २९ जुओ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ६७६. ३० जुओ उपर्युक्त ली. भा. प्र. सू. नुं परिविष्टि नं. १ पृ. ४. ३१ जुओ उपर्युक्त जै. प्र. पृ. २६४. ३२ जुओ उपर्युक्त प्रन्थ- उपर्युक्त पृ. ३३ जुओ उपर्युक्त ग्रन्थनुं उपर्युक्त पृ.

Page #35

६
नाणपंचमीकहाओ
त्यार बाद विक्रमनी वीसमी सदीमा आजथी लगभग ओगणीश वर्ष पहेलां एटले वि. सं. १९८२ मा दिगंबर जैन विद्वान ब्रह्मचारी रायमल्ले संस्कृतमा 'भविष्यदत्त-चरित' लख्यानुं वांच्युं छे. पत्र संख्या ४५नी गणावी छे अने लिपि संवत् १९८२ मुकेल छे. हिन्दीमां तेना उपर भगवतदासे टीका पण करेली छे. आ ग्रन्थ पण नाम उपरथी तो पंचमी व्रत उपर ज लागे छे. जोवाथी वधारे मालुम पडे. हजु ते प्रकट थयो होय एवं जाणवामां नथी. उपर्युक्त दिल्हीमां धर्मपुरा महोल्लाना नया मंदिरना भंडारमा तेनी प्रति छे.
अहिं सुधी तो आपणे पंचगी माहात्म्य उपर संस्कृत, प्राकृत, अपभ्रंशादि भाषामां कोणे क्यारे लख्युं ते संबंधे चर्चा करी. हते आपणे ते संबंधे जूनी गूजरातीमां कोणे क्यारे शुं लत्युं छे तेनो पण विचार करी लइए.
सत्तरमी सदीना अंतभागमां एटले के लगभग वि. सं. १६८५ मा तपागच्छीय हीरविजयसूरि-मेहमुनि-कल्याणकुशल शिष्य दयाकुशले 'ज्ञान पंचमी- नेमिजिनस्तवन' जूनी गूजरातीमां लल्यु." आदिमां तेमां लख्युं छे:
" शारदमात पसाउले निजगुरुचरण नमेवि
पंचमी तपविधि हुँ भणुं हिअडे हरष धरेवि." दयाकुशले उपर्युक्त स्तवन रच्युं तेज अरसामां खरतरगच्छीय जिनचंद्रसूरि-सकलचंद्र उपाध्यायना शिष्य समयसुंदर उपाध्याये वि. सं. १६८५ आसपासमां जेसलमेरमा 'पंचमी वृद्ध (मोटुं) स्त०' (ज्ञान पंचमीपर ३ ढाळ २५ कडीनुं स्तवन) तथा 'पंचमी लघु स्तवन' ५-कडीमां जूनी गूजरातीमा लख्यां." नमूना नीचे प्रमाणे छे:'पंचमी वृद्धस्तवन'नी आदि :
"प्रणमुं श्री गुरुपाय निर्मलज्ञान उपाय,
पंचमी तप भणुं ए, जनम सफळ गिणुं ए". 'पंचमी लघुस्तवन'नी आदि :
"पंचमी तप तुमें करोरे प्राणि, निर्मळ पामो ज्ञान". अंत:
'पार्श्वनाथ प्रसाद करीने, महारी पूरो उमेद रे,
समयसुंदर कहे हुँ पण पामुं, ज्ञाननो पंचमो भेद रे." लगभग आज समये तपागच्छीय सकलचंद्र उपाध्याय शिष्य सूरचंद्र शिष्य भानुचंद्र शिष्य देवचंद्र बीजाए पण 'सौभाग्य पंचमी स्तुति' लखी छे."
अढारमी सदीना पहेला दसकामां तपागच्छीय विजयसिंह - विजयदेव-संजमहर्ष-गुणहर्ष शिष्य लब्धिविजये ‘मौन एकादशी स्तवन' उपरांत 'सौभाग्य पंचमी - ज्ञान पंचमी स्तवन' जूनी गूजरातीमां रच्यानो दाखलो मळे छे:-३८
३४ जुओ "अनेकांत"-१९४१, जून-पृ. ३५० ३५ जुओ उपर्युक्त जै. गू. क. प्रथम भाग, पृ. २९९. ३६ जुओ उपर्युक्त जै, गू. क. प्रथम भाग, पृ. ३८०, ३७ जुओ उपर्युक्त जै. गू. क. प्रथम भाग, पृ. ५७९. ३८ जुओ जै. गू. क. बीजो भाग, पृ. १२३.

Page #36

आदि : -
नायुं छे."
अंत :
" आदि जिणवर ( २ ) सयल जगजंत
वंछिअ सुहंकर पयकमल नमवि देव सारदा समरिअ,
तिम निअ सहगुरु नामनई मुझ मन्त्रि कजि करिअ भमरिअ,
वि. सं. १७३१ लगभग खरतरगच्छीय जिनरंगे 'सौभाग्य पंचमी'
उपर सज्झाय लख्यानुं
वि. सं. १७४८ (?) कार्त्तिक सुद ५ सोमवारे आग्रामां तपागच्छीय चारित्रसागर - कल्याणसागर - ऋद्धिसागर शिष्य ऋषभसागरे 'गुणमंजरी वरदत्त चोपाई' जूनी गूजरातीमां लख्यानुं उल्लेखायुं छे" :
आदि : -
प्रस्तावना
कहिस्युं सोहग पंचमी नाणपंचमी तिम्म आराहत दूरि होई नाणावरणी कम्म". १

"भाविक जिव उपकार भणि, ज्यूं कह्यो पूरवसूरि, काति सूदि पंचमि तणो, कहिस्युं महिमा पूर. " ६
X
X
66
.
X
ऋषभसागर निजमति अनुसारें, ए कही इण प्रकारें,
गुणै चरित पवित ई, आनंद हुवें तस चित्तइंजी " ॥ २० ॥ वि. सं. १७९९ ना श्रावणसुद ५ रविवारे पालणपुरमां तपागच्छीय विजयप्रभसूरि - प्रेमविजय शिष्य कांतिविजये जूनी गुजरातीमां सौभाग्य पंचमी माहात्म्य - गर्भित श्री ' नेमिजिन स्तवन' रच्युं":
आदि :
"पणमूं पवयण देवी रे सूर बहु सेवित पास, पंचमी तप महीमा कहुं, देज्यो वचन प्रकाश. १ जे सुतां दुःख निकसें रे विकसे संपद हेज, आतम साखि आराधतां साधतां वाघे तेज." २
७
आ सिवाय ज्ञान पंचमी उपर अथवा तेने लगतां विषय उपर गूजरातीमां बणारसी कृत 'ज्ञान पंचमी चैत्यवंदन,' 'ज्ञान पंचमी उद्यापन विधि स्वाध्याय' विजयलक्ष्मी सूरि कृत ' ज्ञान पंचमी देववंदन,' 'ज्ञान पंचमी खाध्याय ' अने गुणविजय कृत 'ज्ञान पंचमी स्तवन' वगेरे वगेरे लखाया छे. ४२
महेश्वर सूरिओ
" ज्ञान पंचमी कथा' अथवा 'पंचमी माहात्म्य' ना रचनार सज्जन उपाध्यायना शिष्य महेश्वर सूरि वि. सं. १९०९ पछी तो नथी ज थया ए वात निर्विवाद छे कारण के ज्ञान पंचमी कथानी जूनामां
३९ जुओ उपर्युक्त जै. गू. क. बीजो भाग, पृ. २७३. ४० जुओ उपर्युक्त जै. गू. क. बीजो भाग, पृ. ३८०. ४१ जुओ उपर्युक्त जे. गू. क. बीजो भाग, पृ. ५३१. ४२ जुभो उपर्युक्त लीं. भा. प्र. सू.

Page #37

नाणपंचमीकहाओ जूनी ताडपत्रीय प्रतिनो लेखन संवत ११०९ छे ते आपणे आगळ जोई गया. आना अनुसंधानमा ए पण जणावq आवश्यक छ के 'जैन ग्रंथावलि' मा उल्लेखेल भविदत्ताख्यान के भविष्यदत्ताख्यानकार महेश्वरसूरि ते बीजा कोई नहि पण 'ज्ञान पंचमी' ना लेखक महेश्वरसूरि; ते पण आगळ आपणे तपासी गया."
अपभ्रंशभाषामां पांत्रीश गाथामां 'संयममंजरी' ना लखनार एक बीजा महेश्वरसूरिनो उल्लेख अहिं करी लेवो जोइए."
त्यार बाद एक त्रीजा महेश्वरसूरि ते थई गया के जेणे 'पाक्षिक अथवा आवश्यक सप्तति' उपर १०४० गाथा प्रमाण टीका लखी छे. आ महेश्वरसूरि वादिदेवसूरिना शिष्य हता अने ए हिसाबे तेमनो अस्तित्वकाळ विक्रमीय तेरमी सदीनो लगभग मध्यभाग संभवे. तेमणे रचेली वृत्तिनुं नाम 'सुख प्रबोधिनी' छे. ए वृत्ति रचवामा तेमने वज्रसेन गणिए सहाय पण करी हती ( जुओ कांतिविजयजी प्रवर्तकनो पुस्तक भंडार, वडोदरा, नं. १०).
चोथा महेश्वरसूरि ते थई गया के जेमणे 'कालिकाचार्य कथा' बावन प्राकृत गाथामां लखी छे.५८ 'जैन ग्रंथावलि' पृ. २५० नी नोटमा उमेरे छे के “आ महेश्वरसूरि ते कया ते बाबत कांई चोक्कस पूरावो मळी शकतो नथी. पण ते प्राचीन वखतमां थयेला होवा जोइए. तेमना संबंधमां पीटर्सनना बीजा रिपोर्टमां ('जैन साहित्यना संक्षिप्त इतिहास'मां बीजो नहि पण पहेलो रिपोर्ट लख्यो छे) पृ. २९मां सदरहु कथानी नोंध लेतां प्रान्ते " इति श्री पल्लील ('जैन साहित्यना संक्षिप्त इतिहास'मां आ गच्छने पल्लीवाल गच्छ तरीके ओळखावेल छे अने ते साचुं छे) गच्छे महेश्वरसूरिभिर्विरचिता कालिकाचार्य कथा समाप्ता" आवो उल्लेख छे. संवत् १३६५ नो नोध्यो छे पण अमारा धारवा मुजब ते प्रति लख्यानो होवो जोइए. आ बाबत 'संयममंजरी'मां पण विशेष खुलासो जोवामां आवतो नथी.
पांचमा महेश्वरसूरि ए थई गया के जेमणे ‘विचार रसायन प्रकरण' (अमदावादना डेलाना उपाश्रयनी टीपमा आनुं नाम 'विचारण प्रकरण' जोवामां आवे छे पण ते ‘विचार रसायन प्रकरण' ज होय एम संभवे छे) ८७ गाथामां संवत् १५७३मां रच्यु."
४३ जुओ पादनोंध४. तेओ सजन उपाध्यायना शिष्य हता ते माटे जुओ आ 'ज्ञान पंचमी कथा' ना प्रशस्तिगत निम्नोक्त श्लोको:
दोपक्खुजोयकरो दोसासंगेण वजिओ अमओ । सिरिसजणउज्झाओ अउवचंदुव्व अक्खस्थो । १०७ ४९६ ॥ सीसेण तस्स कहिया दस वि कहाणा इमे उ पंचमिए ।
सूरिमहेसरएणं भवियाणे बोहणटाए ॥ १०, ४९७ ॥ ४४ जुओ पादनोंध ९.
४५ जुओ उपर्युक्त जै. प्र. पृ. १९२; उपर्युक्त जै. सा. सं. इ.पृ. ३३१; ली. भा. ग्र. सू. पृ. १७६; उपर्युक्त प.भा. ग्रं. सू. (अंग्रेजी प्रास्ताविक) पृ. ६३; printed in the introduction of भविस्सयत्तकहा (गा. ओ. सी. नं २०).
४६ उपर्युक्त जै. प्र. पृ. १४३. ४७ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ३३६. ४८ उपर्युक्त जै प्र. पृ. २५०. ४९ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ४३१. ५० उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ५१८; उपर्युक्त जै. प्र. पृ. १३५.

Page #38

प्रस्तावना
छट्ठा महेश्वरसूरि ते देवानंद गच्छना महेश्वरसूरि के जेओ संवत् १६३० मां थई गया.
सातमा महेश्वरसूरिनो उल्लेख लींबडीनी सूचीमां मळी आवे छे. तेमणे 'शब्द भेद प्रकाश' रच्यो हतो जेनो लेखन संवत् वि. स. १६४४ लींबडी भंडारवाळी प्रतिमां नोंघेलो छे. नव पत्र छे अने ३६६ श्लोक संस्कृतमा छे.१२
आठमा महेश्वरसूरि संबंधेनी थोडीक विगत 'जैन ग्रंथावलि 'मां मळी आवे छे. तेओ वर्धमान सूरिना शिष्य हता अने १२३ गाथामा ‘सिद्धांतोद्धार प्रकरण' रच्युं हतुं एवो उल्लेख तेमां छे.५३ 'जैन साहिल्यना संक्षिप्त इतिहास'मां एम जणाव्युं छे के 'सिद्धांत- विचार' अथवा 'सिद्धांतोद्धार' (पी. १,३३) विमलसूरिना शिष्य चंद्रकीर्ति गणिए रच्यो हतो.५५
'जैन ग्रंथावलि' तो बीजा बे महेश्वरसूरिओ पण जणावे छे जेमाना एके 'लिंगभेद नाममाळा५५ अने बीजाए ३००० श्लोक प्रमाण 'विश्वकोष' रच्यो हतो.५६ आ रीते दश महेश्वरसूरिओ थया.
अने अगीआरमा महेश्वरसूरि लींबडी भंडारनी सूचि प्रमाणे ए थया के जेमणे संस्कृतमा 'शब्द प्रभेद' नामनो २०० श्लोक प्रमाण ग्रंथ लख्यो. तेना सात पृष्ठ छे.५७
आ अगीआर महेश्वरसूरिओ पैकी 'ज्ञानपंचमी कथा'ना लखनार महेश्वरसूरिए बीजो कोई ग्रंथ लख्यो छे के नहि ते तपासवाथी कया महेश्वरसूरि बेवडाणा छे तेनी खबर पडशे. 'पंचमी कथा'ना लखनार महेश्वरसूरिए पोताने माटे सजन उपाध्यायना पोते शिष्य हता ते सिवाय कशुंज प्रशस्तिमां जणाव्यु नथी. छतां पोते विक्रमीय अगीआरमी सदीना प्रथम दशका पहेलां थया हता ए तो आपणे आगळ जोई गया. एटले ज्यां गुरुभेद अने समयभेद स्पष्टपणे बताववामां आव्यो हशे त्यां तो 'पंचमी कहा'ना रचनार महेश्वरसूरि ते ते महेश्वरसूरिथी जुदा एम बेधडकपणे कही शकाशे.
'आवश्यक सप्तति' उपर टीका लखनार महेश्वरसूरि वादिदेव सूरिना शिष्य हता तेथी, 'काल. काचार्य कथा' प्राकृतमां लखनार महेश्वरसूरि पल्लीवाल गच्छमां थई गया तेथी, 'विचार रसायन प्रकरण 'ना रचनार महेश्वरसूरि सं. १५७३ मां विद्यमान हता तेथी, देवानंद गच्छना महेश्वरसूरि गच्छमेदे तथा सं. १६३० मां थई गया तेथी, 'सिद्धांतोद्धार प्रकरण'ना रचनार महेश्वरसूरि वर्धमानसूरिना शिष्य हता तेथी, अने 'शब्द भेद प्रकाश, लिंगभेद नाम माळा,' 'विश्वकोष, अने 'शब्द प्रमेद' ना लखनार चारेय महेश्वरसूरिओ अर्वाचीन देखाय छे तेथी ए नवेय महेश्वरसूरिओ 'ज्ञान पंचमी' कथाना लेखक महेश्वरसूरि करतां भिन्न छे ए निर्विवाद छे. हवे रह्या एक 'संयम मंजरी'ना लखनार महेश्वरसूरि जे प्रस्तुत 'ज्ञानपंचमी कथा 'ना लेखक महेश्वरसूरि होय एवी संभावना रहे छे. अपभ्रंश भाषामा 'संयममंजरी' नामनो प्रकरण ग्रन्थ लखनार महेश्वरसूरिए ते ग्रंथमां पण पोताना समय वगेरे विषे कशो उल्लेख कर्यो नथी. पोताना 'हिस्टरी ओफ इन्डीअन लिटरेचर' भाग २ मां
५१ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ.पृ. ६०६. ५२ जुओ उपर्युक्त ली. भा. न. सू. पृ. १४०. ५३ जुओ उपर्युक्त जै. प्र. पृ. १३६. ५४ जुओ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. २७६. ५५ जुओ उपर्युक्त जै. ग्र. पृ. ३१२. ५६ जुओ उपयुक्त जै. प्र. पृ. ३१३. ५७ जुओ उपयुक्त लीं. भा. प्र. सू. पृ. १४०. ५८ जुओ पृ. ५८९ नी सातमी पादनोंध.
नाणपं० प्र.2

Page #39

नाणपंचमीकहाओ
विन्टरनित्झ 'संयममंजरी 'ना लखनार महेश्वरसूरिने हेमहंससूरिना शिष्य भूलथी मानीने हेमचंद्रसूरिना समसामयिक अथवा १३०९ पहेलां तो अवश्य थयेला माने छे. 'कालकाचार्य कथानक 'ना कर्ता महेश्वरसूरि अने संयममंजरीना महेश्वरसूरि बन्ने एक छे एम कल्पी ' कालकाचार्य कथानक 'नी ताडपत्रीय प्रति इ. स. १३०९ मां लखायेली मळी आवेल छे ते उपरथी 'संयममंजरी' ना रचनार महेश्वरसूरि १३०९ पहेला मोडामां मोडा थया होवा जोइए एम गणी तेओ हेमहंससूरिना शिष्य छे एम आगळ कह्युं तेम भूलथी मानी तेमने हेमचंद्रसूरिना समसामयिक बनावे छे. आ आखी विचारसरणि भूल भरेली देखाय छे. पहेला तो ए के 'कालकाचार्य कथानक 'ना रचनार महेश्वरसूरि तेज 'संयममंजरी 'ना रचनार महेश्वरसूरि, में आगळ कधुं तेम, मानवानुं खास कांई कारण नथी. ते उपरांत, महेश्वरसूरि हेमहंससूरिना शिष्य हता ए खोढुं छे कारण के उलढुं हेमहंससूरि ( पूर्णचंद्रसूरि शिष्य ) ना शिष्ये 'संयममंजरी' नामना प्रकरण ग्रन्थ उपर प्राकृत - संस्कृत कथाओथी अलंकृत विस्तीर्ण व्याख्या रची प्रकरणकार तरफनो पोतानो आदरभाव व्यक्त कर्यो छे. एटले पूर्णचंद्रसूरि शिष्य हेमहंससूरि शिष्य तो वृत्तिकार थया, नहि के प्रकरणकार; अलबत्त, पोतानी ए व्याख्यामां व्याख्याकार हेमहंससूरि शिष्य पण प्रकरणकार महेश्वरसूरि संबंधे कशुं ज लखता नथी. महेश्वरसूरि 'संयममंजरी 'ना रचनार हता ए पण कदाच व्याख्याकार जाणता नो'ता कारण के महेश्वरसूरि शब्द प्रयोगने बदले तेओ प्रकरणकार कहीने ज ओळखावे छे. आ महंससूरि शिष्य ते कदाच हेमसमुद्र होय." पूर्णचंद्रसूरि - हेमहंससूरि - हेमसमुद्रसूरि नागोरी तपागच्छना हता के चंद्रगच्छना हता ते विषे मतभेद छे. ६
१०
६३
आ 'संयममंजरी 'नी ऋण ताडपत्रीय प्रतिओ पाटण भंडारमां छे." जेसलमेरना बृहद्भंडारम पण एक ताडपत्रीय प्रति छे. अने लींबडी भंडारमां पण एक हस्तलिखित प्रति छे. ३ भाषा अपभ्रंश ले अने कुल गाथा ३५ छे. तेना उपर विस्तीर्ण व्याख्या पूर्णचंद्रसूरि शिष्य हेमहंससूरिना शिष्ये लखेली छे. आ ग्रंथ मुद्रित थयेल छे." 'संयममंजरी 'ना रचनार महेश्वरसूरि अगीआरमी सदी ( विक्रमीय ) मां थई गया " तेथी 'ज्ञानपंचमी कथा 'ना लेखक महेश्वरसूरि अने आ महेश्वरसूरि एक होय एम संभव छे.
६४
५५
*
'नागपंचमी' अने 'भविस्सयत्त' कहा
HOND
अहिंआ महेश्वरसूरि रचित 'नाणपंचमी कहा' अने धनपाल रचित 'भविस्सयत्त कहा 'नो - ए वे ज्ञानमुं माहात्म्य वर्णवनारी जैन कथाओ जेमांनी पहेली प्राकृत भाषामा अने बीजी अपभ्रंश भाषामा रचाएली छेतुलनात्मक परिचय आपवानो मारो उद्देश छे. 'नाणपंचमी कहा'नुं प्रथम जयसेन आख्यान अने अंतिम भविष्यदत्त आख्यान दरेक पांचसो पांचसो गाथामां लखायेला छे. बाकीनां आठ आख्यानो सवासो सवासो गाथामां पूरां करी देवामां आव्यां छे. आ समग्र कथानुं मुख्य ध्येय ज्ञानपंचमी व्रतनुं माहात्म्य समजाववानुं छे. ए व्रत कोण अने क्यारे ग्रहण करी शके, तेमज एने ग्रहण करवानो शो विधि छे तथा तेना उजमणानी रीत अने तेनुं शुं फळ छे ए वगेरे तमाम हकीकत महेश्वरसूरिए प्रवाहबद्ध अने हृदयंगम पद्यम सम
५९ जुओ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पू. ५८५.
६० जुओ उपयुक्त पुस्तकनुं उपर्युक्त पृ. तथा उपर्युक्त प. भा. ग्र. सू. पृ. ११३.
६१ जुओ उपर्युक्त प. भा. प्र. सू. पू. ६८, १६२ तथा १९३.
६२ जुओ उपर्युक्त जे. भा. प्र. सू. पू. ३८.
६३ जुओ उपर्युक्त लीं भा. प्र. सू. पृ. १७६.
६४ जुओ गा. ओ. सी. नं. २०.
६५ जुओ उपर्युक्त जै. सा. सं. इ. पृ. ३३१.

Page #40

प्रस्तावना
जावी छे. ज्ञानपंचमीत्रतनुं माहात्म्य आम तो सौ कोई समजे छे परंतु सौभाग्य, सुकुलजन्म, व्याधिविमोक्ष अने छेवटे मोक्ष जेवा फळ ज्ञानपंचमी व्रतने यथाविधि करवाथी प्राप्त थाय छे ए वात जुदा जुदा पात्रो द्वारा सचोट अने भाववाही शैलिथी समजावनार एवो आज पर्यंत उपलब्ध कोई प्राचीन ग्रन्थरत्न होय तो ते आज छे एम मारुं मानवुं छे. आपणे आगळ जोई गया तेम ज्ञानपंचमी व्रतना सर्वसाधारण अत्युत्तम फळने वर्णवती 'भविष्यदत्त कथा', 'सौभाग्य पंचमी कथा', 'पंचमी कथा' वगेरे घणी घणी कथाओ, संस्कृतमां, अपभ्रंशमां, अने जूनी गुजरातीमां रचायेली मळी आवे छे, परंतु ए बधाथी बधी बाबतोमां चडीआती अने ए बधाथी प्राचीन आ कथा छे ए वात निःसंशय छे एम आपणे आगळ जोई गया.
१६७
१६८
६९
बळी आपणे आगळ जोई गया तेम धर्केटवंशीय वणिक् धनपाळ कविए 'भविष्यदत्त कथा' नामनी एक कथा बावीस संधिमा अपभ्रंश भाषामां श्रुतपंचमी ( ज्ञानपंचमी) व्रतना प्रभावने वर्णववाना हेतुथी लखी छे. ६६ तेना पितानुं नाम ' माएसर' अने मातानुं नाम ' घणसिरि' हतुं धनपाळ कवि दिगंबर देखाय छे. कथानुं अपरनाम ' सुयपंचमी कहा ' ( ' सियपंचमी कहा पद पण मळी आवे छे; छतां 'सुयपंचमी कहा' ए वधारे ठीक छे) ए श्वेतांबर आम्नाय प्रचलित ज्ञानपंचमी शब्द माटेनो दिगंबर आम्नाय योजित पारिभाषिक शब्द छे. ते तथा 'भञ्जिवि जेण दियंबरि लाइउ पद प्रयोग, दिगंबर संप्रदाय वायतीकृत क्षुल्लक शब्दनो उपयोग, अने अच्युत स्वर्गनो सोळमा स्वर्ग तरीकेनो निर्देश - आ बधी बाबतो धनपाळ कवि दिगंबरमतानुयायी हतो ए मान्यता तरफ आपणने लई जाय छे। धर्कट वंश दिगंबरोनो हतो एम डॉ. याकोबी आबुपर्वत उपर आवेला देलवाडा मंदिरस्थ, इ० स० १२३०ना तेजपालना शिलालेख संबंधी दलीलो आपी साबीत करे छे; ; ज्यारे धर्कट वंशनांथी उपकेश - ऊकेश - ओसवालोनी शाखा नीकली हती एं वात आपणने ए वंश श्वेतांबरोनो हतो ए अभिप्राय तरफ घसडी जाय छे. ७२ कदाच एम पण होय के ए वंश धनपाळना समये दिगंबरोनो होय अने पाछळथी गमे ते कोई कारणे श्वेतांबरानो थयो होय. गमे तेम होय पण आभ्यंतरिक प्रमाण द्वारा ए वात निर्विवाद छे के धनपाळ दिगंबरमतावलंबी हतो. आ धनपाळ पाइअलच्छीनाममालाकार धनपाल करतां जूदो छे ए वात तो पाइअलच्छीनाममालाकारनो पिता सर्वदेव तो ए कारणे सुस्पष्ट छे एम आपणे जोई गया.
'समरादित्यकथा' अने 'भविष्यदत्तकथा' बच्चे निदानसाम्य छे ( जुओ, वीसमी संधि ) ए दलीलनो आश्रय लई धनपाळ हरिभद्रसूरिनो तरतनो अनुगामी होय एम डॉ. याकोबी सिद्ध करे छे. हरिभद्रसूरि इ० स०नी नवमी शताब्दिना उत्तरार्धमा ( मुनि जिनविजयजीना मते इ० स० ७०५ थी इ० स० ७७५) थया होत्रा जोइए एम डॉ. याकोबी माने छे. ए हिसाबे धनपाळ कवि वहेलामां वहेलो
६६ आ कथा याकोबीए जर्मनीमां इ. स. १९१८ मां संपादित करी बहार पाडी अने त्यार बाद गा. ओ. सी. मां
नं २०, स्व. दलाले अने प्रो. गुणेए प्रस्तावना, टिप्पणी अने शब्दकोश सहित इ. स. १९२३ मां बहार पाडी.
६७ जुओ गा. ओ. सी. प्रकाशित 'भविष्यदत्त कथा'नी प्रस्तावनानुं पृ. १.
६८ जुओ उपर्युक्त पुस्तकनी पांचमी संधि, वीसमुं कडवक, त्रीजी पंक्ति.
११
६९ जुओ उपर्युक्त पुस्तक, १७, ७ तथा १८; १.
७० जुओ उपर्युक्त पुस्तक, २०; ९.
७१ जुओ याकोबी संपादित 'भविष्यदत्त कथा', प्रस्तावना, पृ. ६.
७२ जुओ उपर्युक्त प. भा. प्र. सू. भाग. १, पृ. २३९ तथा ४२७.
७३ जुओ उपर्युक्त याकोबी संपादित 'भविष्यदत्त कथा' नी प्रस्तावना पृठ ६.
७४ जुओ मुनि जिनविजयजी संपादित 'जैन साहित्य संशोधक' - पु. १. अंक. १ मां "हरिभद्रसूरिका समय निर्णय" शीर्षक लेख.

Page #41

१२
पंचमी काओ
इ० स०नी दशमी शताब्दिमां थयो होवो जोइए एम डॉ. याकोबी धारे छे. दलाल - गुणे संपादित 'भविस्सयत्त कहा' नी प्रस्तावनामां डॉ. गुणे कहे छे के धनपाल प्रयुक्त अपभ्रंश हेमचंद्र उदाहृत अपभ्रंश करतां, रूपवैविध्य अने नियमशैथिल्यने कारणे प्राचीन देखाय छे. जे समये अपभ्रंश भाषा बोलाती बंध नहि थई होय ते वखते धनपाले 'भविष्यदत्त कथा' लखी होवी जोइए. धनपाळना समयमां बोलाती अपभ्रंश भाषाने हेमचंद्र उदाहृत अपभ्रंशनुं स्वरूप पामतां ओछामां ओछी बे सदी लागी हशे एम कल्पी डॉ. गुणे धनपाळने हेमचंद्र करतां बे सदी वहेलो एटले के इ० स० नी दशमी सदीमां मुके छे. ५ डॉ. याकोबीए धनपाल कविनो वहेलामां वहेलो समय इ० स०नी दसमी सदीनो स्थिर कर्यो छे तेमां, अने डॉ. गुणेए-जो
बीजी दलील द्वारा नियत करेला धनपाळ कविना तेना तेज समयमां, मारे लगभग एकभी सवा सदीनो - उमेरो करवानो छे अर्थात् स्वतंत्र दलील योजी धनपाल कविने अगीआरमी सदीना लगभग अन्तभागमां मुकवानो आ लेखमां मारो आशय छे.
ते स्वतंत्र दलील आ छे. महेश्वरसूरि रचित 'नागपंचमी कहा' वांच्या पछी अने खास करीने ते कथानुं छेल्लं अने दसमुं आख्यान के जेनुं नाम भविष्यदत्त आख्यान छे ते वांच्या पछी तेमज तेने धनपाल कवि रचित 'भविस्सयत्त कहा' साथै बराबर सरखाव्या बाद, मारो एवो दृढ अभिप्राय थयो छे के धनपाल कविए पोतानी कथानुं वस्तु महेश्वरसूरि रचित 'नाणपंचमी कहां'तर्गत दसमा अने छेल्ला भविष्यदत्त आख्यानमांथी लीधुं छे. कळानी दृष्टिए धनपाळे वर्णनविस्तार जरूर कर्यो छे पण वस्तुमौलिकतानो यश तो महेश्वरसूरिने फाळे ज जाय छे, भविष्यदत्त आख्यान नो अने धनपाळ रचित 'भविस्सयत्त कहा 'नो सारांश में नीचे प्रमाणे आप्यो छे अने त्यार बाद ए बन्ने वच्चेना समान अने असमान तत्त्वोने तपासी धनपाल कविने में महेश्वरसूरिना उत्तरकालीन तरीके एटले के इ० स०नी अगीयारमी सदीना प्रान्त भागमां - मुकेल छे. कारण के महेश्वरसूरि रचित 'नाणपंचमी कहा 'नी प्राचीनमां प्राचीन उपलब्ध ताडपत्रीय प्रतिनो लेखन संवत् इ० स० १०५३ ( वि० सं० ११०९ ) होवानुं मालुम पड्युं छे ते आपणे जोइ गया. आ उपरथी महेश्वरसूरिनो कार्यकाळ दसमी सदीनी छेल्ली पच्चीसी अने अगीआरमी सदीनी प्रथम पच्चीसीनो ठरे. अने एटले एमनी अने धनपाळनी बच्चे पचास वर्षनुं अंतर कल्पीए तो आपणे आगळ जोई गया तेम, धनपाळनो कार्यकाळ अगीआरमी सदीनो प्रान्तभाग अथवा बारमी सदीनो आरंभकाळ सिद्ध थाय.
भविष्यदत्त आख्याननो सारांश.
दक्षिण भरतखंडने विषे कुरु नामनो देश हतो. तेमां गजपुर नामनुं एक सुंदर शहेर हतुं. ए नगरमां कौरववंशीय भूपाळ नामनो राजा राज्य करतो हतो. त्यां धनपति नामनो एक वैभवशाळी वणिक् रहेतो हतो. तेने कमलश्री नामनी श्री जेवी एक पत्नी हती. समय जतां तेने भविष्यदत्त नामना एक पुत्ररत्ननी प्राप्ति थई ( गाथा १ - २५ ).
समाधिगुप्त नामना मुनिवरेन्द्र तरफ गतजन्ममां बतावेली दुगंछाथी धनपतिने कमलश्री तरफ अभाव उत्पन्न थयो अने तेने तेना पीयेर काढी मूकी. भविष्यदत्त पण माता पासे गयो. तेने जोई माता कमल श्री बोली के 'पुत्र ! तारे तारा पिताने छोडीने अहिं आत्रवुं जोईतुं न हतुं.' भविष्यदत्ते प्रत्युत्तर आयो के ' माता ! आवुं वचन बोलवु तने योग्य नथी' कारण के 'जणणी विरहे जम्हा जणओ खलु पित्तिओ होइ' ( दसमुं आख्यान, गाथा ३८ ) ए शहेरमां वरदत्त नामे एक माणस रहेतो हतो ७५ जुओ उपर्युक्त दलाल-गुणे संपादित 'भविष्यदत्त कथा' नी प्रस्तावना,
पृ.४.

Page #42

प्रस्तावना
जेने मनोरमा नामनी स्त्रीथी रूपलावण्यमयी सरूपा नामनी पुत्री हती जेनो हाथ धनपतिए माग्यो एटले तेने धनपति साथे परणावत्रामां आवी. आ बीजी वारनी पत्निथी धनपतिने बंधुदत्त नामे पुत्र थयो. आ बंधुदत्तने तेना मित्रो एकदा कहे छे : -----
"पुन्वजियव्वाईजो भुंजइ महिलिय व्य घरमज्झे ।
सो पुरिसनामधारी कह नवि लजेह लोयंमि" ॥ १०॥४५॥ ए उपरथी तेना तमाम मित्रोनी इच्छानुसार बंधुदत्ते धनोपार्जन माटे सुवर्णभूमि जवा विचार कर्यो (गाथा २६-५०).
भविष्यदत्ते पण बंधुदत्त साथे जवा निश्चय कर्यो. पांचसो माणसोना सार्थ साथे तेओ तो जवा उपड्या. वेपारीओ जवा उपड्या ते पहेलां बंधुदत्तनी माता सरूपाए बंधुदत्तने का पुत्र तुं ए, करजे के जेथी भविष्यदत्त पाछो न आवे' ('तह पुत्त ! करेज तुमं भविस्सदत्तो जह न एई'-१०५८). सार्थ तो चाल्यो. रस्तामा 'मयणाय दीव' आव्यो त्यां आगळ सौ उतरी फळ फूलादिक ग्रहण करवा लाग्या. बंधुदत्ते ज्यारे जोयुं के भविष्यदत्त नथी त्यारे सार्थने उपडवानी आज्ञा आपी दीधी. विवराभिमुख पुराणी सोपानपंक्ति, ए द्वीपमा एकला रही गयेल भविष्यदत्ते देखी. ते उपरथी ते तो उपर व्हडीने जुए छे तो एक नगर (जे द्वीपतिलक होवा संभव छे) तेणे देख्यु (गाथा ५१-७५).
ते नगरमां चंद्रप्रभ जिनन देवालय पण तेणे देख्यु. चंद्रप्रभ जिनेश्वरनी भविष्यदत्ते स्तुति-स्तवना करी. बराबर आ वखते, पूर्व विदेहनी अंदर यशोधर केवलिनो कैवल्यमहिमा करी, भविष्यदत्तनो भावि वृत्तांत पूछी, भविष्यदत्तना पूर्व स्नेहने लईने अच्युत कल्पना देवताए चंद्रप्रभ जिनालयमां दिव्याक्षर पंक्तिओ लखी:
"एत्तो पंचमगेहे बहुविहरयणेहिं भूसियदुवारे । कन्ना भविस्सरूवा अच्छइ वररूवसंजुत्ता॥ १०९१ ॥ तीए होही भत्ता भविस्सदत्तो ति नत्थि संदेहो।
धणवणो घरिणीए कमलसिरीए सुओ सुहओ॥ १०१९२॥" ए उपर्युक्त पंक्तिओ वांची भविष्यदत्तने घणुं आश्चर्य थयु. अने ते तो ते कन्यानी शोधमां चाल्यो. तेनुं नाम लई तेने बारणेथी बोलावी. कन्याए हर्ष अने भयथी द्वार उघाडी तेने आसन आप्यु. भविष्यदत्ते ते युवान कन्याने जोई ते दिवसने धन्य गण्यो (गाथा ७६ -१००).
क्षेत्रदेवताए ते बन्नेना पाणिग्रहणनी संमति आपी. बन्नेए खाधुं अने सुखदुःखनी वातो करता हता, तेवामां अशनिवेग नामनो असुर आवी पहोंच्यो. परंतु भविष्यदत्त अने ए असुर बन्ने पूर्वभवना मित्रो होवाने कारणे असुरे तो उग्रता धारण करवाने बदले मित्रकृत्य कर्यु अने विधिपूर्वक बन्नेने परणाव्या. बन्ने खाय - पीए छे अने विषयसुख भोगवे छे. एवामां एकदा भविष्यदत्तना पूछवाथी भविष्यानुरूपा पोतानो पूर्ववृत्तांत कहेवा लागी. द्वीपतिलक नामर्नु पूर्वे एक नगर हतुं. तेनो यशोधर नामे राजा हतो. भवदत्त मारो पिता अने नागसेना मारी माता हती. सहसा देवोए राजा अने प्रजा बन्नेने, मने एकलीने अहिं मुकी, समुद्रमां फेंकी दीधा. आ वृत्तांत तेणे कह्यो. बन्ने आनंदमां दिवसो पसार करवा लाग्या. आ बाजु कमल श्रीए पुत्रविरहथी शोकवाळी बनी सुव्रता नामनी आर्या पासे पोतानुं दुःख कही हैयुं हलकुं कयु. ए दुःखना प्रतिकार रूपे ते श्रमणीए कमलश्रीने ज्ञानपंचमी, व्रत करवा कयुं 'गिण्हावइ पंचमियं वन्नित्ता तीइ फलभावं' १०॥११८ ।। (गाथा १०१-१२५).
भविष्यदत्तने हवे मातापिता सांभरे छे. अने तेथी ते गजपुर जवानो विचार सेवी रह्यो छे. तेवामा बंधुदत्त सार्थ समेत त्यां आवी पहोंच्यो. भाईने त्यां देखी शरमींदो थई गयो. बंधुदत्तने पूर्ववृत्तांत सांभरी

Page #43

नाणपंचमीकहाओ खिन्न नहि थवानी सलाह भविष्यदत्त आपे छे. बन्नेए गजपुर जवा विचार कर्यो. आ वखते पण भविप्यदत्तने छळकपटथी एकलो मूकी अने भविष्यानुरूपाने साथे लई ते चालतो थयो (गाथा १२६-१५०).
पहेली वखत करतां आ वखतनुं दुःख कान्ताना विरहने लई तेने विशेष अस्.ह्य लाग्यु. चंद्रप्रभ जिनालयमा भविष्यदत्त पाछो गयो अने दुःख भूलवा प्रयत्न कर्यो. आ तरफ भविष्यानुरूपाए पोतानी चारित्र्यरक्षा करवानो पाक्को विचार कर्यो. अने आ जन्ममां कान्त साथे मारो मेलाप नहि थाय तो हुँ जीवनपर्यंत आहार नहि लउं एवो संकल्प कर्यो.
"जह मह कंतेण समं मेलावो नत्थि एत्थ जम्मम्मि ।
ता भुंजामि न सययं आहारं जावजीवं पि"॥ १०१५७ ॥ बंधुदत्त घरे पहोंच्यो. राजाने योग्य भेट वगेरे मोकलावी अने लोको अंदरोअंदर कहेवा लाग्या के धनपति भाग्यशाली छे के तेनो पुत्र आटलु बधुं धन कमाईने लाव्यो. सार्थ आव्यो एवा समाचार सांभळी कमळश्री पण पोताना पुत्रनो वृत्तांत मेळवबा गई; पण कशा समाचार नहि मळवाथी, रोती ककळती, सुव्रता पासे आश्वासन मेळववाना हेतुथी गई ( गाथा १५१ - १७५).
सुत्रता कमलश्रीने कहे छे के जे अवधि तने कही छे ते हजु क्यां पूरी थई छे? माटे तुं शोक न कर. बंधुदत्ते कयुं के ते तो लोभनो मार्यो रत्नदीप गयो छे पण उचाट फीकर करवा जेवू कशुं नथी कारण के ते पाछो तो आवशे ज. मणिभद्र नामनो यक्ष पोताना मालिकनी आज्ञा संभारी द्वीपतिलकमां चंद्रप्रभ जिनालयमां आव्यो. मणिभद्र यक्षना पूछवाथी पोतानो तमाम वृत्तांत भविष्यदत्ते कही संभळाव्यो. माता साथे तेनो संयोग पोते करावी देशे एम मणिभद्र यक्षे तेने कह्यु. भविष्यदत्त ते उपरथी कहे छे “उपकार करवा समर्थ होय तेने अथवा सांभळीने जे दुःखी थाय तेने दुःख कहेवू जोईए. बीजाने कहेवाथी शं?" ।
'जो उवयारममत्थो दुक्खं तस्सेव होइ कहणीयं ।
. जो वा सोउ दुहिओ अगस्त न किंपि कहिएग" ॥ १०११८८ ॥ मणिभद्र पाछो प्रत्युत्तर आपे छे के विशेष बोलबाथी शुं लाभ ? कार्य विनानुं वचन, धर्मविनानो मनुष्यजन्म, निरपत्य कलत्र-ए त्रणेय लोकमां लायक वस्तु नथी.
"वयणं कजविहणं धम्मविहणं च माणुसं जम्म।
निरवच्चं च कलत्तं तिन्नि वि लोए ण अग्घंति"॥ १०॥१९१ ॥ भविष्यदत्तने यक्ष घरे पहोचाडे छे. माता कमलश्रीए बंधुदत्त जे कन्या लाव्यो हतो तेनो वृत्तांत भविष्यदत्तने कह्यो अने आजथी पांचमे दिवसे बंधुदत्त अने तेनो लग्नसमारंभ थवानो छे ते पण कडुं. कन्याना चारित्र्यवर्णनथी भविष्यदत्तने संतोष थयो (गाथा १७६ - २००).
भूपाल राजा पासे जई भविष्यदत्ते भेट-नजराणा वगेरे धां. राजा बहु संतुष्ट थयो. बंधुदत्तना लग्नमां जवानी माता कमलश्रीए भविष्य पासे संमति मागी. कन्या पोतानो देह तजी देशे एम धारी भविष्ये पोतानी नाममुद्रा लई जईने तेने आपवी एम माताने कडं. त्यांसुधी पोते अप्रकट रह्यो. बराबर लग्नने दिवसे भविष्यदत्ते भूपाल राजा पासे जई कडं के धनपति वगेरेने बोलावो कारण के बंधुदत्त साथे तेने मोटो विवाद करवो छे. आ कारण बहु प्रतीतिजनक नथी लागतुं. विवाद शामाटे? अने एमां बंधुदत्तनुं शुं काम? ज्यारे 'भविस्सयत्त कहा'मां बंधुदत्ते परणवा धारेल कन्याना संबंधमां पोताने वांधो छ एम भविष्य जणावे छे. अने ए कारण कांइक वधारे पुष्ट लागे छे. आ रीते पण 'भविस्सयत्त कहा'एना शैथिल्यामावने कारणे पाळथी लखाणी होय. राजाए बधाने बोलाव्या अने त्यां भविष्यदत्त के जे अल्यारसुधी अज्ञात हतो तेने

Page #44

प्रस्तावना
१५ जोई बंधुदत्त खसीयाणो पडी गयो. राजाए धनपति वगेरेने केद कर्या. भविष्यानुरूपा भविष्यने सोंपी. तेनुं रूप जोई सौ आश्चर्यचकित थई गया. राजाए पण अर्धु राज्य अने पोतानी सुतारा नामनी पुत्री भविष्यने आपी. मातानी इच्छाथी पिता, अपर माता अने बंधुने केदमांथी भविष्ये छोडाव्या अने हाथी उपर बेसाडी घेर मोकल्या ( गाथा २०१-२२५).
बन्ने पत्नी साथै आनंद करतां भविष्यना दिवसो एकदम वहेवा लाग्या. भविष्यानुरूपाए गर्भ धारण कर्यो अने तेने चंद्रप्रभ जिनालयमा जई चंद्रप्रभ स्वामीनी पूजा करवानो दोहद थयो. आ सांभळी विमनस्क थयेलो भविष्य विचार करी रह्यो हतो तेवामां एक दिव्य विमान (जेने मनोवेग विद्याधरे मोकल्युं हतुं ) आव्युं. तेमां बन्ने भार्या साथै भविष्य उपड्यो पद्मसरोवरमां न्हाई, चंद्रप्रभ स्वामीनी पंचवर्णी कूलोथी पूजा करी नगर जोया गया. जोईने पाछा आव्या ते वारे तेमणे बे साधुओने जिनभवनमां बेठेला जोया. मांथी एक के जेमनुं नाम जयानंद हतुं अने जे कैवल्यसंपन्न हता तेमने मनोवेग विद्याधरना आगमननुं कारण वगेरे भविष्यदत्ते पूछयुं. ते उपरथी जयानंद केवलिए निम्नोक्त सर्व वृत्तांत कहेवानुं शरू कर्यु ( गाथा २२६ - २५० ).
पूर्वे कांपिल्यपुर नामे नगर हतुं. त्यां नंद नामे एक राजा राज्य करतो हतो. तेने वासव नामे एक पुरोहित हतो जेने सुकेशी नामनी एक मनोहर स्त्री हती. ते बन्नेने सुवक्र अने दुर्वक्र नामना बे दीकरा तथा त्रिवेदी नामनी एक पुत्री हती जेना पतिनुं नाम अग्निमित्र हतुं भेट, नजराणा, नवीन वस्तुओ इत्यादि मोकलवामां नंदराजा आ अग्निमित्रनो उपयोग करतो हतो. एकदा भेट, नजराणा वगेरे आपी तेने सिंहलद्वीपना राजा ने नंदराजाए मोकल्यो. सिंहलद्वीपना राजाए तेनुं बहुमान करी सामी भेट, नजराणा वगेरे आपी तेने विदाय कर्यो. रस्तामां तेणे बधुं उडावी मायुं तेने पाछा आवतां वार लागी जोई राजाने विचार थाय छे. पण वाट लांबी छे एम मानी मन मनावे छे. नंद राजाने एक सुगुप्तमंत्र नामनो मंत्री हतो. ज्योतिष्मां ते पारंगत हतो. तेने अने सुवने एक वखत विवाद थयो हतो जेमां बीजाए पहेलाने हराव्यो हतो तेथी पहेलो बीजाना छिद्रो जोया करतो हतो. परिचारकवर्गे राजाने उकेर्यो तेथी ते वधारे कोपविष्ट थयो. ते दरम्यान अग्निमित्र आवी पहोंच्यो अने पाछा वळतां रस्तामां तेने चोर लोकोए लूट्यो एम तेणे क तेथीं तो वळी राजा घणो ज रोषाविष्ट थयो. कारण के चारवर्गे तेने बधी हकीकतथी मालूम करी दीधो हतो. राजा कहे छे “बे आंखवाळो माणस जरुर कुशळ माणसथी छेतराय पण राजा तो हजार आंखवाळो छे एटले एने कोण छेतरे !"
" दोनयणो वंचिज्जइ जणेण कुसलेण नरिथ संदेहो ।
नरवइ पुर्ण सहसक्खी कह तीरइ वंचिउं भणह" || १० | २६८ ॥
वासवप्रमुख सर्व लोको आ वृत्तांत जाणी भागी छुट्या. सुकेशीए देशविरति ग्रहण कर्यु अने मरीनें रविप्रभ नामनो देवता थयो. त्यांथी च्यवीने तारी स्त्री भविष्यानुरूपाना गर्भमां ते आव्यो छे. सुवक पण मरीने देव थयो. त्यांथी व्यवीने मनोवेग नामनो विद्याधर थयो. जातिस्मरणज्ञानथी बधी हकीकत जाणी माताना प्रकृष्ट प्रेमने वश थई ते तने मदद करवा आव्यो हतो. कारण के तारी स्त्रीना गर्भमां तेनी माता सुकेशीनो जीव के. दुर्बक्क मरीने अमरगिरि उपर महा भयंकर अजगर थयो. अमिमित्र अनुक्रमे मरीनें मणिभद्र यक्ष थो अने त्रिवेदी अग्रमहिषी थई ( गाथा २५१ - २७५).
पछी भविष्यदत्त बजे भार्या सहित हस्तिनापुर ( गजपुर ) पाछो आव्यो. काळे करी भविष्यानुरूपाए एक पुत्रने प्रसव आप्यो खेनुं नाम सुप्रभ राखवामां आव्युं. लोको आ पुत्रोत्सवने अनेक प्रकारे उजवे छे. कवि महेखरसूरि कहे छे:

Page #45

नाणपंचमीकहाओ "वजनदृ गेय अइरम्मं तह य गंधमाईयं । हरइ मणं च मुणीणं किं पुण इहई सरागाणां ॥ १०॥२९३ ॥ वरजुवइविलसिएणं गंधब्वेणं च एत्थ लोयमि।
जस्स न हीरइ हिययं सो पसुओ अहव पुण देवो" ॥१०॥२९४ ॥ आ वखते बे मुनिवृषभो आवी पहोंच्या, जेनी जाण उपवन संरक्षकोए राजा भविष्यदत्तने करी. राजा वांदवा गयो (गाथा २७६-३००).
ते बेमांथी ज्ञानातिशये युक्त एवा विमलबुद्धि नामना साधुने राजाए स त्वा द अने अस त् वा द समजाववा विनति करी. राजा शंका करे छे “ परलोकवासीनो अभाव छे तो परलोक पण न ज होवो जोईए. अने तो पछी दानादि करवानो अर्थ शुं?"
"परलोइणो अभावा एयं नियमेण नत्थि परलोओ।
तम्हा दाणाईयं सब्वं पि निरस्थयं चेव"॥ १०॥३०८॥ विमलबुद्धिए राजानी कुशंका दूर करी (गाथा ३०१-३२५).
राजा भविष्यदत्त पोतार्नु पूर्व तथा भावी वृत्तांत कहेवानुं मुनिने कहे छे जे उपरथी मुनि निम्नोक्तं प्रकारे कहे छे : -
जंबुद्वीपमा अरिपुर नामे एक नगर हतुं. त्यां प्रभंजन नामनो राजा राज्य करतो हतो. वज्रसेन नामनो तेने मंत्री हतो अने तेने श्रीकांता नामनी भार्या हती. तेमने कीर्तिसेना नामनी एक पुत्री थई. तेज गाममां एक विख्यात अने धनाढ्य शेठीओ रहेतो हतो जेनुं नाम धनदत्त हतुं. तेने नंदिभद्रा नामनी स्त्रीथी धनमित्र नामनो पुत्र हतो. वळी त्यां एक बीजो श्रेष्ठी पण रहेतो हतो जेनुं नाम नंदिदत्त हतुं. तेने भद्रा स्त्रीथी नंदिमित्र नामनो एक पुत्र थयो हतो. शहेरमां समाधिगुप्त नामना मुनिवर वर्षाऋतुमा आचरवा लायक गुप्तवास सेवी रह्या हता. ते ज सन्निवेशमां कौशिक नामनो एक बाल तपस्वी पण रहेतो हतो जे समाधिगुप्तनी ईर्ष्या कर्या करतो हतो. तेथी मरीने ते अशनिवेग नामनो राक्षस बन्यो. वज्रसेन मंत्री मरीने पूजादिना प्रभावथी द्वीपतिलकमां (भवदत्त नामधारी) राजारूपे अवतों (गाथा ३२६-३५०). - धनदत्त, धनमित्र वगेरे साधुपूजादिथी शुभकर्मर्नु उपार्जन करे छे ज्यारे मलिन साधुनी हीलना, दुगंछा वगेरे करवाथी धनदत्तनी नंदिभद्रा भार्या अशुभ कर्म उपार्जे छे. पिताए काढी मुकेल कीर्तिसेना नंदिभद्रा साथे मैत्री करे छे. नंदिभद्राए पंचमीव्रत ग्रहण करी तेनुं उजमणुं वगेरे कयु. कीर्तिसेना मरीने द्वीपतिलकमां भवदत्तने त्यां तेनी स्त्री नागसेनाथी भविष्यानुरूपारूपे अवतरी. द्वीपतिलकना राजाने अशनिवेगे समुद्रमां नाखी दीधो. नंदिभद्र मरीने वैमानिक देवता थई. नंदिमित्र मरीने अच्युत कल्पनो इंद्र थयो. धनदत्त मरीने धनपति तारो पिता थयो. धनदत्तनी भार्या (नंदिभद्रा) कमलश्रीरूपे अवतरी. पंचमी व्रत करी मरण पामेल धनमित्र मरीने तुं भविष्यदत्त थयो. आथी भविष्यदत्तने वैराग्य आव्यो अने ज्येष्ठ पुत्रने राज्यपाट सोंपी तेणे दीक्षा लीधी (गाथा ३५१-३७५). . कमलश्री अने बीजाए पण दीक्षा लीधी. दीक्षा यथाविधि नियमपूर्वक पाळी भविष्यदत्त मरीने सातमा देवलोकमां हेमांगद नामधारी सुरप्रवर थयो. कमलश्री मरीने प्रभाचूड देवता तरीके अने भविष्यानुरूपा मरीने रत्नचूड तरीके अवतयां. त्रणेय देवताओ सातमा कल्पमां खूब आनंद करे छे (गाथा ३७६-४००).
नील निषधना मध्यभागमां, मेरुनी पूर्व अने लवण समुद्रनी पश्चिमे, सोळ विजययुक्त पूर्व विदेह आवेल छे. तेमां गंधाक्ती नामनुं सुंदर अने विख्यात एक विजय छे. तेमां गंधर्वपुर नामर्नु एक नगर होई गंधर्वसेन नामनो तेनो राजा हतो. गांधारी नामनी तेने एक स्त्री हती. ए स्त्रीने पेटे प्रभाचूड नामनो देव

Page #46

प्रस्तावना
च्यवीने पुत्ररूपे अवतर्यो जेनुं नाम वसुंधर राखवामां आव्यु. तेने सुमति साथे परणाववामां आव्यो. हेमांगद तथा रत्नचूड बन्ने यथासमय मरीने आ बन्नेना पुत्ररूपे जन्म्या. तेमनां नाम अनुक्रमे श्रीवर्धन अने नंदिवर्धन राखवामां आव्यां. वसुंधरने राज्य गादी उपर बेसाडी गंधर्वसेने दीक्षा ग्रहण करी (गाथा ४०१-४२५).
आकाशमां शरदभ्रने एकदम वातथी विखराई जतुं जोई सर्व वस्तुना क्षणभंगुर स्वभावथी खिन्न थई वसुंधर वैराग्य पाम्यो अने पुत्र श्रीवर्धनने अभिषिक्त करी सिंहासनारूढ बनावी पोते प्रव्रज्या धारण करी. अने अनुक्रमे एवा स्थानने प्राप्त कयु के ज्यां दुःखनो आत्यंतिक अभाव छे (गाथा ४२६ -४५०).
लघुभ्राता नंदिवर्धननी अभ्यर्थनाथी, श्रीवर्धन तेनी साथे विश्वपरिभ्रमण माटे नीकळ्यो. अने तेमने रत्नशेखर नामना मुनिवृषभ वृक्ष नीचे बेठेला मळ्या. श्रीवर्धने तेमने लोकमान, लोकभेद अने लोकस्थिति विषे प्रश्नो पूछ्या जेनो शास्त्रोक्त जवाब रत्नशेखर मुनिए आप्यो. ते उपरांत बन्नेए पोताना पूर्वभववृत्तांतो कहेवानी विनति पण करी; जे उपरथी मुनिश्रीए तमाम हकीकत तेमने कही संभळावी. जातिस्मरणथी वैराग्य पामी बन्नेए पोताने दीक्षा आपवानो आग्रह को पण हजु दीक्षाने छ मासनी वार छे माटे त्यांसुधी भोग भोगवो अने त्यारबाद दीक्षा आपवामां आवशे एम मुनिए तेमने कह्यु (गाथा ४५१-४७५).
त्यार बाद तेओ पोताना नगरमा व्यांथी पाछा गया. अने छ मास बाद तेज मुनि पासे दीक्षा लई, दीक्षा यथार्थ पाळी, तप करी, मोक्षे गया. अने आ रीते आ भविष्यदत्त आख्यान नामनुं दसमुं आख्यान समाप्त थयुं (गाथा ४७६ - ५००).
'भविस्सयत्त कहा'नो सारांश जिनने नमस्कार करी 'श्रुतपंचमी'ना फळने वर्णववानी कवि प्रतिज्ञा करे छे. गौतम गणधरे श्रेणिक राजाने आ कथा जेवी रीते कही छे तेवी रीते कवि धनपाळ आपणने कहे छे.
प्रसिद्ध भरतखंडने विषे कुरुजंगल नामना देशमां गजपुर अथवा हस्तिनापुर नामे नगर छे. भूपाल नामे राजा त्यां राज्य करतो हतो. ए नगरमां धनपति नामनो एक वणिक् पण रहेतो हतो. हरिबल नामनो एक बीजो वेपारी पण त्यां रहेतो हतो अने तेने कमलश्री नामनी एक सुंदर पुत्री हती जेना हाथनी मागणी धनपतिए पोताने माटे करी अने ते हरिबले मंजुर पण राखी. एकदा पोतानी सखीओने पुत्रवाळी जोईने अने पोताने पुत्र न हतो तेथी कमलश्री खिन्न थाय छे अने एक मुनिने ए बाबत पूछे छे जेना जवाबमा तेने एक सुंदर अने सर्वांगसंपूर्ण पुत्र थशे एम मुनि स्वप्न द्वारा कहे छे. वखत जतां कमलश्रीन एक पुत्र प्राप्त थाय छ जेनुं नाम भविष्यदत्त राखवामां आवे छे (संधि १).
__कमलश्री अने धनपति वच्चे प्रेम कमी थतो जाय छे. धनपति कमल श्रीने पोताने पीयर जवान कहे छे. पीयरमां रहेती पुत्री उपर समाज शंकानी दृष्टिए जुए छे. माता अने पिता (हरिबलने हरिदत्त पण क्यांक क्यांक कहेवामां आवेल छे) बन्ने उद्विग्न थाय छे. बाळक भविष्यदत्त पण 'जेवा थाय तेवा थईए' नी देशकालानुसारिणी हितशिक्षा माताने आपी आश्वासन पुरूं पाडे छे (संधि २).
धनपति पछी धनदत्त नामना बीजा वेपारीनी पुत्री सरूपाने परण्यो. तेने पण समय जतां पुत्र थयो जेनुं नाम बंधुदत्त राखवामां आव्यु. ए बहु तोफानी थयो पण सद्भाग्ये ए कांचन नामना देशमा अन्य वेपारीओ साथे वेपार माटे गयो. एमां भविष्यदत्त पण हतो. एने मध्यदरीए डूबाडी मारवानी सलाह पोताना पुत्र बंधुदत्तने सरूपा आपे छे. प्रतिकूळ पवनने लीधे तेओ मैनाक द्वीपमां (मैनाक पर्वतांतर्गत ) आवी पहोचे छे. अहिंआ वेपारीओ उतरी गया अने जळ, फळ अने पुष्पो वीणवा भंडी गया. भविष्यदत्त जंगलमां ऊंडो उतरी गयो. ए बाबतनी परवा कर्या विना बंधुदत्ते वहाण हंकारवानो हुकम करी दीधो (संधि ३).
नाणपं० प्र०3

Page #47

नाणपंचमीकहाओ
भविष्यदत्त तिलकद्वीप उपर रही गयो. जिनमंदिरवाळा एक उजड गाममां ते आवी पहोच्यो
( संधि ४ ).
भविष्यदत्त ते मंदिरमां सूतो छे. अच्युत स्वर्गना धणीना कहेवाथी जे धनमित्रे जैनधर्मनो अंगीकार कर्यो हतो तेनी शुं स्थिति छे ते बाबत मुनि यशोधरने अच्युत नामे स्वर्गना धणिए पूछी. यशोधरे धनपतिनी बधी हकीकत कही संभळावी. जाग्या पछी भविष्यदत्ते दिवाल उपर कांईक लखेलुं वांच्यं अने कांईक सांभल्युं. तेने अनुसरी ते पूर्वमां पांचमा घर भणी चाली नीकल्यो. त्यां एक छोकरी बैठेली दीठी. तेने ते परण्यो ( संधि ५ ).
१८
सुव्रता नामनी एक साध्वी कमलश्रीने श्रुतपंचमीनुं व्रत ग्रहण करवा कहे छे. ते साध्वी कमलश्रीने पोताना गुरु पासे लई जाय छे अने कमलश्री दुःख परंपरानुं कारण पुछे छे. भविष्यदत्त अने तेनी पत्नी खदेश पाछा फरवा निश्चय करे छे ज्यारे फरीने बंधुदत्तनो तेमने भेटो थाय छे. बंधुदत्त पोते करेल विश्वासघात माटे भविष्यदत्तनी माफी मागे छे अने बधा स्वदेश जवानो विचार करे छे ( संधि ६ ).
भविष्यदत्त धार्मिक प्रवृत्तिमां रोकायो छे ते वखते बंधुदत्त वहाणो हंकारवानी आज्ञा आपे छे. भविष्यदत्तने एकलो मुकी बधा चाली निकळ्या रस्तामां बंधुदत्त भविष्यदत्तनी स्त्री पासे प्रेमयाचना करे छे अने ज्यारे ते तेनी पासे बलात्कार करवा जाय छे त्यारे बराबर प्रतिकूळ पवनना झपाटाथी वहाण विरुद्ध दिशामा चाल्या जाय छे. वेपारीओ तो भविष्यदत्तनी स्त्रीनी छेडतीनुं आ परिणाम छे एम समजे छे अने तेनुं मन मनावा कहे छे अने तेम करवाथी बधुं अनुकूल थई जाय छे. बधा हस्तिनापुर नजीक पहोची जाय छे (संधि ७ ).
हस्तिनापुरमां बंधुदत्तना आववाथी सौ खुशखुशाल थई जाय छे. आ वातनी खबर हरिदत्त ( हरिबळ ) कमलश्री (कमला) ने पण आपे छे. कमलश्री भविष्यदत्तना खबर मेळावा घरे घरे भटके छे, पण कोई कशा समाचार नथी आपतुं. सरूपाने काने गामगपाटा पहोचे छे अने तेथी भविष्यदत्त मन आव्यो ए बाबत बंधुदत्तने पूछे छे. बंधुदत्त जवाब आपे छे के एनुं मन कदाच दोलत विना अहिं आववानुं हि होय जेथी ए ते द्वीपमां रोकायो हशे सुव्रता पोताना गुरुदेवने भविष्यना पुनरागमन माटे पूछे छे, त्यारे तेओ कहे छे के आजथी त्रीसमे दिवसे एटले के वैशाख मासनी पंचमीए ए अहीं पहोचशे, राजा थशे अने कमलश्री राजमाता तरीके ओळखाशे. धनपति पोताना पुत्र बंधुदत्तना लग्न परदेशमांथी लावेली कन्या ( भविष्यदत्तनी पत्नी ) साथे विधिपूर्वक करवा विचारे छे. भविष्यानुरूपा ( भविष्यनी पत्नीनुं नाम ) मुश्केली अनुभवे छे ( संधि ८).
आ बाजु मणिभद्र यक्ष भविष्य पासे आवे छे अने पत्नी वगेरेना क्षेमकुशळ पूछे छे. ते बधी हकीकत तेने जगावे छे. विमान मगावी ते यक्ष बराबर वैशाखी पंचमीए तेने गजपुर लई जाय छे. कमला (कमलश्री ) ने खूब खूब आनंद थाय छे. बंधुदत्तना लग्न प्रसंग उपर जवा माठे कमला भविष्यने पूछे छे. बंधुदत्ते लावेल कन्यानी तमाम हकीकत भविष्य पोतानी माताने कहे छे. अने घरेणा पहेरी लग्नप्रसंग उपर जवानी पोतानी संमति पण आप छे. साथे साथे ते कन्याने आपवा वास्ते भविष्य पोतानी माताने नाममुद्रा पण आपे छे जे कमला कोईपण रीते भविष्यानुरूपाने पहोचाडे छे (संधि ९ ).
भविष्य त्यारबाद राजा पासे जाय छे; अने घणी घणी भेटो आपे छे. धनपति पोताना पुत्र बंधुदत्तना जे कन्या साथे लग्न करी रहेल छे ते वांधार्या छे एवं जाहेर करतां राजा शेठने बोलावे छे. बंधुदत्त अने तेना पचास व्यापारी साथीओ तेम ज धनपति वगेरे राजसभामां आव्या अने बंधुदत्ते दुश्मन

Page #48

प्रस्तावना
१९
सामो आवे एवी चेलेन्ज राजा समक्ष आपी, जेथी भविष्य प्रकाशमां आवे छे. अत्यार सुधी भविष्यने कोई भविष्य तरीके ओळखतुं नहोतुं. ए हवे स्पष्ट थाय छे. बंधुदत्तना साथीओ अथ थी इति सुधी तमाम हकीकत राजाने कहे छे. राजा धनपतिने तथा बंधुदत्तने केद करे छे (संधि १०).
जयलक्ष्मी अने चंद्रलेखा भविष्यानुरूपाना पातिव्रत्यनी परीक्षा करे छे भविष्य अने भविष्यानुरूपा परणे छे. बधाने मुक्ति आपवामां आवे छे. धनपति नवदंपतीने तथा कमलाने पोताना घेर लई जाय छे (संधि ११).
राजा-राणी आ नवदंपतीने एटला बधा चाहे छे के राजा भविष्यने युवराज जेटलो ज प्रेमपात्र गणे छे अने पोतानी राजकुंवरी सुमित्राने भविष्य जोडे परणावे छे. धनपति पोताना पूर्वकृत्य गाटे पश्चात्तापनी जरा पण लागणी बतावतो नथी तेथी कमला खिन्न थई तेनुं घर छोडी पोताने पीयर जाय छे अने भविष्यानुरूपा पण तेनी जोडे ज जाय छे. कांचनमालाना उपालंभथी धनपतिनी सान ठेकाणे आवे छे अने कमला पासे जई तेनी माफी मागी तेने पोताने घेर लई आवे छे (संवि १२)..
सिंधु देशमां आवेल पोतनपुरनो राजा, चित्रांगने मोकली, खंडणी आपवानुं तेमज भविष्य जे कन्याने लावेल छे ते तथा राजानी पोतानी पुत्री सुमित्राने सोंपवान हस्तिनापुरना राजाने कहेवडावे छे. भविष्य, प्रियसुंदरी, पृथुमती अने अन्य सचिवोनी एक सभा राजा बोलावे छे लोहजंघ नामनो एक मंत्री चित्रांगने गधेडा उपर बेसाडी फेरववानुं सूचन करे छे. धनपति, अनंतपाळ वगेरे पोतपोतानी सलाह आपे छे. भविष्य पण पोतानी सलाह आपे छे अनंतपाळ के जे लढाईनी तरफेणमा न हतो अने भविष्य के जेणे लडाई करवानो विचार दर्शाव्यो हतो ते बे वच्चे चकमक झरे छे. अनंतपाळ चित्रांगने मळे छे अने हल्लो करवान कहे छे. पण चित्रांग भूपाल पासे छेल्लो जवाब लेवा जाय छे अने पोतानी राजकुंवरी सुमित्राने सिन्धुपति मृगेन्द्रकंधरने आपवानी सलाह आपे छे. आ सांभळी भविष्यने खूब क्रोध चडे छे अने चित्रांगना जीभ तथा आंख फोडी नाखवान कहे छे. धनपति वच्चे पडे छे (संधि १३).
पहेलां तो कच्छना विश्वासघाती राजा उपर हुमलो करवानुं भविष्य भूपाल राजाने सूचवे छे. आवी वात हवामां आवतां कच्छनो राजा शरणे आवे छे. भूपाल राजानी मददमां हरिपति, लोहजंघ, कच्छाधिप, पांचाल, अने पर्वतपति आवे छे. पोतनपुरनो राजा संधिनुं कहेण मोकले छे. पण लश्कर घj आगळ वधी गयु हतुं तेथी संधि करवानुं अशक्य हतुं. लडाईमां कच्छाधिपति पराजय पामे छे अने युद्धनी बाजी पोतनपुरना स्वामीनी तरफेणमां आवती जाय छे. युद्धने मोखरे भविष्यदत्तने मोकलवामां आवे छे. पराजयना घणा चिन्हो देखाय छे छतां छेवटे तो पोतनपुरना राजपुत्र अने भविष्य बच्चेना द्वंद्वयुद्धमां भविष्य जीते छे अने पोतनपुरना राजपुत्रने जीवतो पकडी ले छे (संधि १४).
भविष्यने युवराज बनाववामां आवे छे, अने राजपुत्री सुमित्राने तेनी साथे परणाववामां आवे छे. भविष्यानुरूपाने तिलकद्वीप जवानी इच्छा थाय छे. बराबर आ वखते देवता राजमहेलमां हाजर थाय छे. तेनुं नाम मणवेय ( मनोवेग) छे. ते कहे छे के तेना मालिके तेने भविष्यानुरूपानी इच्छा पार पाडवा मोकल्यो छे (संधि १५).
तिलकद्वीपमा जई ने भविष्य तथा भविष्यानुरूपा जिनालयमां पूजा करे छे. त्यां तेमने बन्नेने जयनंदन अने अभिनंदन नामना बे साधुओ मळे छे. जीवदया, सत्यवचन, अदत्तादान, ब्रह्मचर्य अने अपरिग्रह ए पांच अणुव्रत वगेरे बाबतो साधुओ समजावे छे. जिनवंदन, पोसहोववास, दाराविक्खणु, अने सल्लेहणा ए चार शिक्षापदो पण बतावे छे ( संधि १६).

Page #49

नाणपंचमीकहाओ
मणवेय नामना विद्याधरे तेने शा माटे मदद करी ए बाबत भविष्ये ज्यारे ए चारण साधुओने पूछयु त्यारे तेओए निम्नोक्त वृत्तांत कही संभळाव्यो:
कांपिल्यपुरमा एक राजा राज्य करतो हतो. त्यां वासवदत्त नामे एक ब्राह्मण रहेतो हतो. तेने सुवक्र अने दुर्वक्र नामना बे पुत्रो हता. विमलमंत्रीने ए बन्नेनी ईर्ष्या थाय छे. एकदा सिंहलद्वीपना राजा पासे, ते राजाने भेट मोकलवा माणस मोकलवानी जरूर पडी. वासवदत्त ब्राह्मणे पोताना जमाईन नाम सूचव्यु जे उपरथी विमलमंत्रीने क्रोध चड्यो अने बन्ने बच्चे कजीओ थयो. दरम्यान तेने मोकली देवामां आव्यो पण पाछा फरतां तेने घणो विलंब थयो तेथी दुर्वक्र नवनाडी निरोध करी जवाब आपे छे के ते अग्निमित्र (पोताना बनेवी ) चार रोजमां पाछा आवशे. विमलमंत्रीए आवी खोटी आशाओ न आपवानी सलाह दुर्वक्रने आपी, जे उपरथी दुर्वक्रे बमणा जोरथी प्रथम कडं हतुं ते कडुं. तेथी बन्ने बच्चे कजीओ थयो अने दुर्वक्रे कयुं के जे कोई हारे तेने लोकोए शिक्षा आपवी. राजाए बन्नेने वार्या अने कोई त्रीजी प्रामाणिक व्यक्तिने ए बाबत पूछ्या कह्यु. तेथी तेओ क्षुल्लक ज्योतिषी (आ बनाव पण भ० आ० मा मात्र बहुज संक्षिप्तरीते, खरो ख्याल न आवे तेवी रीते, वर्णव्यो छे) पासे गया अने क्षुल्लके जवाब दीधो के ते माणसे भेट तरीके आपेल बधा पैसा वापरी नाख्या छे अने आजथी त्रीसमे दिवसे एक भिखारी तरीके ते अहिं पाछो आवशे. बन्नेए जइने बधी वात राजाने कही. बराबर त्रीसमे दिवसे अग्निमित्र आवी पहोच्यो. राजाए तेने केद कर्यो. समस्त कुटुंब उपर राजानी नापसंदगी उतरी हती (संधि १७).
आ अढारमी संधीमां दुर्वक्र क्षुल्लक (खुल्लय) पासे गयानुं वर्णन आवे छे. दुर्वक्र जैन बने छे अने मरीने सुधर्म स्वर्गमां जाय छे. तेनी माता सुकेशा पण जैनत्वनो अंगीकार करे छे अने मरीने इन्द्र बने छे. पछी त्यांथी मरी दुर्वक्र मणवेय तरीके अवतरे छे. अने सुकेशा पहेलां रविप्रभा तरीके अने पछी भविष्यानुरूपाना गर्भमां अवतार ले छे. सुवक्र सर्प बने छे.६ राजाने प्रार्थना करी तिवेइया पोताना धणीने छोडावे छे. बन्ने साथे मरे छे. धणी (अग्निमित्र ) मणिभद्र तरीके अवतरे छे. तिवेइया रोहिणीरूपे अने पछी भविष्यनी पुत्री तरीके अवतरशे. पछी तेओ बधा - भविष्य अने भविष्यानुरूपा- गजपुर जाय छे. मणवेय पोताने स्थळे पाछो फरे छे. अने पोताना भाईने (सुवक्रने)-सर्पने खरे रस्ते वाळे छे. भविष्यने सुप्रभ, कनकप्रभ, सूर्यप्रभ अने चंद्रराशि नामना चार पुत्रो अने तारा, सुतारा नामनी बे पुत्रीओ थाय छे. विमलबुद्धि नामना एक मुनि त्यां आवे छे. बधा वांदवा जाय छे. मुनि जीवन क्षणभंगुर छे एवो उपदेश आपे छे. भविष्यने जीवननो कंटाळो आववा लागे छे ( संधि १८).
विमलबुद्धि नामना मुनिने पोतानो पूर्वजन्मवृत्तांत तथा भविष्यमा पोते कोण थशे ते कहेवानी भविष्य विनति करे छे ते उपरथी मुनि निम्नोक्त अहेवाल कहे छे:
__ अरिपुरनो मरुत नामनो राजा हतो जेने धरा नामनी राणी अने वज्जोयर नामनो अमात्य हतो. ते अमात्यने कीर्तिसेना नामे पुत्री हती. तेनो वर जुगारी, लंपट अने चोर हतो. अमात्यपुत्री एकदा एक धनमित्र नामना वणिक्पुत्रने देखतां वेतज प्रेममां पडे छे. धनमित्रनी पत्नी अने अमात्यपुत्रीनी सखी गुणमाला धनमित्रने परणवानी अमात्यपुत्रीने संमति आपे छे. पण अमात्यपुत्री ना पाडे छे अने कहे छे के ते पोते परणेली छे ए हिसाबे पण तेणीए धनमित्रने बंधु समान ज गणवो जोईए. आ निवेदनथी गुणमाला खूब हर्षित थाय छे. अमात्य वज्जोयर धनमित्रने श्रेष्ठी बनावे छे. धनमित्र अने अमात्यपुत्री बन्ने कौशिकना भक्त
___७६ भविष्यदत्त आख्यान अने भविष्यदत्त कथा वाळी सुवक्र अने दुर्वक्रवाळी घटना सरखाववाथी, भविष्यदत्त कथामा ज्या ज्यां दुर्वक शब्द सारा माणस तरीकेना अर्थमां वपरायो छे त्या त्यां सुवक्र जोईए, एम लागशे.

Page #50

प्रस्तावना
२१
बने छे. अने ए व्हाने प्रेम चालु राखे छे. धनमित्रने नंदीमित्र नामनो एक मित्र हतो. शहेरमां एक बीजा समाधिगुप्त नामना साधु आवे छे जे जैनधर्मना सिद्धांतोनुं प्रतिपादन करे छे. माणसोनो कौशिक तरफ अभाव थतो जाय छे (संधि १९).
नंदीमित्र धनमित्रने रात्रिभोजननो त्याग करवान कहे छे. धनमित्र अने अमात्यपुत्री कौशिक पासे जवानुं हजु चालू ज राखे छे वज्जोयरे कौशिक पासे न जवान लोकोने समजाव्युं हतुं तेथी कौशिक तेना तरफ तिरस्कारनी लागणीथी जुए छे अने ए ज रीते मरण पामे छे. तेथी तिलकद्वीपमा अशनिवेग नामनो राक्षस बने छे. समय जतां राजा खातर वज्जोयरे पण लडाइमां मरीने तिलकद्वीपमां यशोधन तरीके जन्म ले छे. नंदीमित्र पण अनशन करी पंडित मरणे मरे छे अने विद्युत्प्रभ नामे देवीना राजा-स्वामी-तरीके सोळमा खर्गमां उपजे छे. धनमित्र, तेना मा-बाप, कीर्तिसेना वगेरे जैन धर्म पाळी शुद्धि मेळवे छे. माता ६७ दिवस सुधी श्रुतपंचमी व्रत पाळे छे. धनदत्त अने तेनी पत्नी हस्तिनापुरमा अवतरे छे. तेमनो पुत्र के जे गौड तरफ गयो हतो ते विजळीथी मरण पामी गजपुरमा भविसयत्तरूपे अवतरे छे. गुणमाला अने कीर्तिसेना बन्ने धनमित्रना मरणथी दुःखी थाय छे. गुणमाला मरीने भूपाल राजानी पुत्री तरीके अने कीर्तिसेना त्रिलोकद्वीपमा भविष्यानुरूपारूपे अवतरे छे. वज्जोयर के जे यशोधन तरीके अवतर्यो हतो तेने असुररूपे अवतरेल कौशिक खाई जाय छे. जे पंक्तिओ दिवाल उपर लखवामां आवी हती ते धनमित्रना मित्र अच्युतखर्गना स्वामी नंदीमित्रे लखी हती ( संधि २० ).
भविष्य हवे राज्यकारभार सुप्रभने सोंपी दीक्षा लेवा इच्छा धरावे छे. पोतानी माता कमलश्रीने, भूपालने, धनपतिने, अने प्रियसुंदरीने ते बोलावे छे. सुप्रभ पिताने तेम करवा ना पाडे छे अने छेवटे राज्यपाट पोताना नानाभाई धरणिंदने आपवा अने बीजा बधा भाइओ सलाहकार तरीके वर्त्तशे एम कही नाना भाईने राज्य सोंपे छे. भविष्य, कमल श्री अने भविष्यानुरूपा प्रव्रज्या ग्रहण करे छे (संधि २१).
सुमित्रा, धनपति अने हरिदत्त विलाप करे छे. कमला अने भविष्यानुरूपा घोर तप करीने अने अनशन करी मरण पामी दसमा देवलोकमां प्रभाचूड अने रत्नचूड तरीके जन्म ले छे. भविष्य पण तेम करी ते ज देवलोकमां अवतरे छे. तेओ बधा एक वखत पोताना संतानो शुं करे छे ते जोवा पृथ्वी उपर आवे छे. मरीने प्रभाचूड गंधर्वोना खामीना पुत्ररूपे अवतरे छे. तेनुं नाम सुवसुंधर छे. रत्नचूड अने हेमंजय मरीने सुवसुंधरना पुत्रो तरीके जन्मे छे. हेमंजय श्रीधर पासे दीक्षा ले छे अने मोक्षे जाय छे. श्रुतपंचमी व्रतना प्रतिपालनथी भविष्य चोथे भवे केवी रीते मोक्षे जाय छे ते कवि धनपाळ अंतमा जणावे छे ( संधि २२).
विशेष नामोनुं साम्य । गजपुरनो राजा भूपाल, धनपति, धनपतिनी पत्नी कमलश्री, ए बन्नेनो पुत्र भविष्यदत्त, धनपतिनी बीजी पत्नी नामे सरूपा, सरूपाथी धनपतिनो बीजो पुत्र नामे बंधुदत्त, साध्वी सुव्रता, भविष्यनी पत्नी भविष्यानुरूपा, मणिभद्र, मनोवेग विद्याधर, वासव ब्राह्मण -पुरोहित अने तेनी पत्नी सुकेशी तथा सुवक्र अने दुर्वक्र नामना बे पुत्रो तथा त्रिवेदी नामनी पुत्री अने तेनो पति अग्निमित्र, रविप्रभ (सुकेशी मरीने रविप्रभ थाय छे); भविष्यानुरूपाथी भविष्यनो पुत्र सुप्रभ, विमलबुद्धि नामना मुनि, अमात्यपुत्री कीर्तिसेना, अरिपुरनो राजा प्रभंजन, अरिपुरनो धनदत्त शेठ, तेनो पुत्र धनमित्र, धनमित्रनो मित्र, बाल तपखी कौशिक, मुनि समाधिगुप्त, अशनिवेग (कौशिकनो भावि जीव ), प्रभाचूड ( कमलश्रीनो भावि जीव ), रत्नचूड (भविष्यानुरूपानो भावि जीव) इत्यादि इत्यादि विशेष नामो पुरतुं भविष्यदत्त आख्यान अने भविष्यदत्त कथा ए बन्ने वच्चे समान प्रसंगो सहित साम्य छे.

Page #51

२२
नाणपंचमीकहाओ
विशेष नामो वच्चे भेद भविष्यदत्त आख्यानमां, वरदत्त (सरूपानो पिता), सुतारा ( भूपाळ राजानी पुत्री), जयानंद मुनि, सुगुप्तमंत्र मंत्री, सुकेशी, रत्नशेखर, हेमंगळ, वसुंधर अने वज्रसेन इत्यादि विशेष नामोनो उल्लेख छे; ज्यारे भविष्यदत्त कथामां ए नामो माटे अनुक्रमे धनदत्त, सुमित्रा, जयनंदन, विमलमंत्री, सुकेशा, श्रीधर, हेमंजय, सुवसुंधर अने वज्रोदरनो प्रयोग करायेलो छे. अर्थनी दृष्टिए खास फेर लागतो नथी. तेमां सुकेशी-सुकेशा, हेमंगळ - हेमंजय, वसुंधर - सुवसुंधर तो लहिआओनी भूलो पण होवी संभवे छे. कोई कोई ठेकाणे एक ज विशेष नामने बदले बीजो मळतो शब्द पण गोठवी देवामां आव्यो छे. दा. त. हरिबल (प्रथम संधि) ने माटे हरिदत्त आगळ कथामां वपरायो छे ज्यारे भविष्यदत्त आख्यानमां तिवेई (त्रिवेदी) माटे संतिमई शब्द योजवामा आव्यो छे. ते माटे जुओ अनुक्रमे गाथा नं. २७४ तथा २५२ (दसमुं आख्यान ). कोई वखत पर्यायवाची शब्द पण लेवामां आवेल छे. दा. त. अरिपुरनो राजा प्रभंजन हतो एम भविष्यदत्त आख्यानमां छे ज्यारे भविष्यदत्त कथामां मरुत् शब्दनो प्रयोग करायेलो छे. आ संबंधमां पाठांतरोनी पसंदगीमां विवेकबुद्धि वापरवानी केटली जरूर पडे छे तेनो एक दाखलो अहिं नोंधु तो ते अस्थाने नहि गणाय. प्रभंजन नामनो प्रयोग भविष्यदत्त आख्यानमां जे गाथामां करेलो छे ते गाथा नीचे प्रमाणे छे :
"तत्थ पभंजणनामो राया लोयाण जणियपरिओसो।
मंती वि वजसेणो तस्स य भज्जा य सिरिकता" ॥ १।३२७ ॥ याकोबी संपादित भविष्यदत्त कथामां नीचे प्रमाणे पाठ छे :
तहिं नरवइवरु नामु महोयरु धर महएवि मंति वजोयरु । अहिया वरु शब्द माटे याकोबीए मरु शब्दने पाठांतर तरीके पादनोंधमां लीधो छे. आ गाथा ओगणीसमी संधिना बीजा कडवकमां आवे छे. दलाल -गुणे संपादित भविष्यदत्त कथामां नरवइ मरुनामु ए प्रमाणे शब्दो लीघेल छे. पण डॉ. गुणे राजाना नाम तरीके तो 'महोयरु' शब्दने ज ले छे अने 'मरुनामु' ए शब्दनो कशो अर्थ पोतानी नोट्समां आपता नथी. एटले के ए शब्द एमने समजायो नथी ए चोकस छे. डॉ. याकोबीए स्थिर करेल पाठ भविष्यदत्त आख्यानवाळी गाथा आपणी सामे न होय तो जरा पण खोटो नथी; उलटो सुयोग्य लागे छे. पण भविष्यदत्त आख्यानवाळी उपर्युक्त गाथा यांच्या पछी आपणे राजाना नाम तरीके 'मरुत्' शब्द लेवो जोइए. अने 'महोदर' ने मोटा उदरवालो ए अर्थमां एना विशेषण तरीके लेवू जोइए.
वधारानां विशेष नामो भविष्यदत्त आख्यानमां निम्नोक्त नामो वधारानां छे एटले के भविष्यदत्त कथामां ए वपरायां नथी. वरदत्तनी स्त्री अने सरूपानी माता मनोरमा, भवदत्त अने नागसेना (भविष्यानुरूपाना पिता, माता), कांपिल्यपुरनो राजा नंद, गंधर्वनो राजा गंधर्वसेन अने तेनी स्त्री गांधारी, वसुंधरनी स्त्री सुमती तेम ज तेना पुत्रो श्रीवर्धन तथा नंदिवर्धन इत्यादि. ज्यारे भविष्यदत्त कथामां नीचे लखेल विशेष नामो एवां छे के जे भविष्यदत्त आख्यानमां वपरायां नथी. कमलश्रीनो पिता हरिबल के हरिदत्त, जयलक्ष्मी अने चंद्रलेखा, कांचनमाला चित्रांग, प्रियसुंदरी, पृथुमति, लोहजंघ, अनन्तपाळ, हरिपति, पर्वतपति, अभिनंदन, क्षुल्लक, रोहिणी, कनकप्रभ, सूर्यप्रभ, चंद्रराशि, तारा, सुतारा, गुणमाला इत्यादि इत्यादि.

Page #52

प्रस्तावना
स्थळनां नामो भविष्यदत्त आख्यान अने भविष्यदत्त कथा ए बन्नेमा स्थळनां नामो लगभग एक सरखां छे. कुरुदेश, गजपुर, सुवर्णभूमि, मैनाकद्वीप, चंद्रप्रभ जिनालय, द्वीपतिलकनगर, कांपिल्यपुर, सिंहलद्वीप अने अरिपुर वगेरे वगेरे. तिलकने बदले द्वीपतिलक, कांचनभूमिने बदले सुवर्णभूमि, कुरुजंगळने बदले कुरुदेश एवा नहि जेवा शाब्दिक फेरफारो सिवाय स्थळनां नामो बन्नेमां लगभग सरखां ज छे.
प्रसंगो बन्ने कृतिओमां प्रसंगो लगभग सरखा ज छे. परंतु आगळ कयुं तेम भविष्यदत्त कथा प्रमाणमा घणी मोटी होई खाभाविक रीते एमां वर्णन विस्तार जरूर वधारे छे. एमां आवता चार प्रसंगो (नाना, मोटा मळी छ प्रसंगो; बंधुदत्त साथेनो विवाद तथा क्षुल्लक ज्योतिषिवाळो बनाव ए बे बनावो मळी छ बनाव) विषे अहिंआ खास नोंध लेवी आवश्यक छे. नाममुद्रा, जयलक्ष्मी अने चंद्रलेखाए करेली भविष्यानुरूपाना पातिव्रत्यनी कसोटी, कांचनमालानो धनपति तरफनो उपालंभ अने पोतनपुरना राजाए भूपाळ राजा पासे चित्रांगने मोकलीने करेली मागणीओ अने तेमांथी उद्भवेलुं युद्ध. आमांनो प्रथम तो बन्ने कृतिओमां छे. भविष्यदत्त आख्यानमां "नाममुद्रा" शब्दनो प्रयोग थयो छे ज्यारे भविष्यदत्त कथामां "नागमुद्रा" शब्द प्रयोग थयेलो छे. भविष्य पोतानी एंधाणीरूपे पोतानी माता कमलश्री साथे भविष्यानुरूपा उपर "नागमुद्रा" मोकलावे छे. मारी दृष्टिए भविष्यदत्त कथागत "नागमुद्रा" शब्द करतां "नाममुद्रा" शब्दनु सार्थक्य विशेष छे.
छेल्ला त्रण प्रसंगो कवि धनपाळे मूळ वस्तुने एमने एम राखी मात्र कळानी दृष्टिए उमेर्या होय एम लागे छे अने ए एकमात्र घटना उपरथी कवि धनपाळने हुं महेश्वर सूरिना अनुवर्ती तरीके कहेवा प्रेरायो छु. महेश्वर सूरि कहे छे के "लेसेण मए एयं पंचमिफलसंजुयं दसमं" ॥ १० । ४८६ ॥. एटले एमणे संक्षेपमा बधुं कर्तुं छे. तेम ज धनपाळ पण कहे छे के "पारंपरकबहं लहिवि भेउ मइ झंखिउ सरसइवसिण एउ” ( चौदमी संधिने अंते ). महेश्वरसूरिए कथावस्तु गमे त्यांथी लीधी होय अगर तो नवीन ज कल्पी होय अगर सुधारा वधारा करी रची होय - गमे ते हो - पण धनपाळे तो भविष्यदत्त आख्यान उपरथी ज पोतानी कथा रची होय एम देखाय छे. कारण के बन्नेमां तद्दन साम्य छे. उपर्युक्त त्रण प्रसंगो नवा छे; अने ए नवा छे एटले ज भविष्यदत्त कथामां वधारे विशेष नामो आवे छे. बाकी बधां नामो-विशेष नामो अने स्थळनां नामो- आपणे उपर जोई गया तेम - लगभग सरखां छे; कोई ठेकाणे पर्यायो मुक्या छे तो कोई ठेकाणे पूर्व पदने बदले उत्तर पद अने उत्तर पदने बदले पूर्व पद एम आडा अवळा गोठववामां आव्या छे. ए सिवाय खास कशो फेरफार नथी. धनपाळनी भविष्यदत्त कथा उपरथी महेश्वर सूरिए भविष्यदत्त आख्यान रच्यु होत तो बीजा प्रसंगोनी जेम त्रणेय प्रसंगोने पोते ख़ुशीथी एकाद बे गाथामा टुंकावी मुकी शकत, पण तेम नथी. एटले महेश्वर सूरि रचित "नाणपंचमी" करतां प्राचीन, पंचमीविषयक कोई कथाग्रन्थ आपणने उपलब्ध न थाय त्यांसुधी आपणे एम ज मानवु रह्यं के धनपाल कवि पासे महेश्वर सूरि रचित "नाणपंचमी" आदर्श रूपे होवू जोईए; अने एमां दसमा आख्यानने मूळ तरीके नजर समक्ष राखतां कळानी दृष्टिए ज्यां ज्यां एने योग्य लाग्युं त्यां त्या मूळने अन्याय कर्या विना प्रसंगो योजी वर्णन विस्तार कर्यो. एकला पोतनपुरना राजानी लडाईना प्रसंग माटे तेरमी अने चौदगी संधि रोकवामां आवी छे. भूपाळ राजाने अधु राज्य अने पोतानी पुत्री भविष्यने आपवा हता; तेना औचित्य माटे अने पोतानी कवित्वशक्ति बताववा

Page #53

२४
नाणपंचमीकहाओ सारू युद्धनो प्रसंग योजी भविष्यने पराक्रमी सिद्ध करे छे. आ सिवाय आ प्रसंगनो बीजो को उपयोग नथी. ए संधिओ काढी लेवामां आवे, तो पण वस्तुना प्रवाहमां जराय खलल पडती नथी. एटले मारूं एम द्रढपणे मानतुं छे के धनपाळ कविए पोतानी "भविष्यदत्त कथा" महेश्वर सूरिए रचेल "नाणपंचमी" अथवा "ज्ञानपंचमी कथा" नी अंतर्गत दसमा अने छेल्ला भविष्यदत्त आख्यान उपरथी रची छे अने तेथी ते महेश्वर सूरिनो अनुवर्ती एटले ई. स. नी अगीआरमी सदीनी छेल्ली पच्चीसीमां अथवा बारमी सदीना आरंभमां थयो होवो जोईए. मारा आ अभिप्रायना समर्थनमां पं. लालचंद भगवानदास गांधीनु आ वाक्य "साम्प्रतं प्रसिद्धा धर्कटवणिग्वंशोद्भवधनपालनिर्मिता.........अपभ्रंशा भविस्सयत्तकहा ( पञ्चमीकहा) अस्या एव प्रान्तकथायाः प्रपञ्चरूपा"" खास नों, छं. अहिंआ वापरेलो “अस्या" शब्द महेश्वर सूरि रचित "पंचमी कथा" ( अर्थात् प्रस्तुत "नाणपंचमी" ) अने "प्रान्तकथा" एटले भविष्यदत्त आख्यान समजवानुं छे.
पछी तो एम बन्यु के ज्ञानपंचमी कथा के सौभाग्यपंचमी कथा पुरता श्वेतांबर आम्नायना आद्यरक्षक महेश्वर सूरि गणाया अने कनककुशल तथा क्षमाकल्याण बगेरे तेमने चीले चाल्या. अने श्रुतपंचमी कथा पुरता दिगंबर संप्रदायना अग्रिम प्रस्थापक धनपाळ गणाया ( कारण के आपणे आगळ जोयु तेम मूळ श्वेतांबरोनी आ कथामां दिगंबर अंश उमेरी एने दिगंबरी ओप आपनार प्रथम कवि धनपाळ छे) अने तेमने सिंहसेन अपरनाम रईधु, श्रीधर वगेरे पोताना "भविष्यदत्त चरिय" मां अनुसर्या.
“नाणपंचमी कहा” अने तद्गत सुभाषितो जैन तेम ज जैनेतर साहित्यमां, धर्मकथा, राजकथा, समाजकथा, नीतिकथा वगेरे वगेरे जेम कथाभेदो छे तेम पर्वकथाओनो पण एक खास भेद छे. पर्वोना इतिहास जेटलो ज पर्वकथाओनो इतिहास पण प्राचीन छे. ए पर्वकथाओना मूळगत विचारमां, विकासमां अने अंतिम लक्ष्यमा पोतपोताना लाक्षणिक रंगो पूरी प्रत्येक धर्मे, संप्रदाये अने आम्नाये ए कथाओने पोतानी कथा तरीके अपनावी लीधी. एटले बन्यु एम के कथानुं मूळ खोखं घणी वखत एमर्नु एम रह्या छतां कोई संप्रदायनी अमुक पर्वकथा आपणने परिपुष्ट अने मांसल लागी त्यारे ए ज पर्वकथा बीजा संप्रदायमा बेदरकारी के एवा अन्य कोई कारणने लई तद्दन फिक्की अने निर्माल्य बनी गई. समयनी अनुकूळता-प्रतिकूळताए, सामाजिक परिवर्तनोए अने राजकीय प्रत्याघातोए पर्वकथाना साहित्यमां पण भरती अने ओट आण्यां.
__ केवळ तत्त्वज्ञाननी वातो अने विवादो साक्षरोने पचे; एटले जेओ ओछां विद्वान् होय तेम ज निरक्षर होय अर्थात् सामान्य लोकसमूह माटे ज्ञान साथे बोध आपी शकाय तेवी योजनामां आपणे कथासाहित्यनां मूळ जोई शकशुं. आ हेतुथी धर्मना तहेवारो एटले के पर्वोने पसंद करवामां आव्या. अक्षय तृतीया, बोळी चोथ, गणेश चतुर्थी, नाग पांचम, रांधण छठ, शीळी सप्तमी अने जन्माष्टमी वगेरे पर्व दिवसोने अनुलक्षी जेम ब्राह्मणोए पर्वकथाओ रची तेम जैनोए पण अष्टाह्निका, पर्युषण पर्व, ज्ञानपंचमी वगेरे पर्वोने लई पर्व. कथाओ रची. तेमां कया मासमा कयुं व्रत कोणे केवी रीते ग्रहण करवं, यथाविधि पाळवं अने केवी रीते ऊजवQ अने एथी फळ शुं वगेरे बाबतो, पोतपोतानी लाक्षणिक शैलीथी, प्रसंगवैविध्य अने कळाकौशल्यपूर्वक, काव्यचमत्कृति अने अलंकारोनी जमावट साथे, पोतपोताना धार्मिक वर्तुळमां रही, कथा लेखकोए चर्ची. आमां फळनी बाबतमां कथालेखकोए पोतपोताना धर्मनी सर्वोत्कृष्टतानी विशिष्ट प्ररूपणा करी; अने एथी करी, घणी खरी बाबतोर्नु घणु खरूं साम्य होवा छतां, दरेक पर्वकथा, धार्मिक सिद्धांत पुरती, निराळी बनी गई.
७७ जुओ पादनोंध १७. .

www.

Page #54

प्रस्तावना
उपर जणावी तेवी पर्वकथाना साहित्यनी उत्पत्ति अने विकासमां जैन लेखकोए विशाळ अने सर्वदेशीय फाळो आप्यो छे. मौन एकादशी, मेरु त्रयोदशी, होलिका पर्वकथा, रजःपर्वकथा, अष्टाह्निका पर्वकथा, पर्युषण पर्वकथा, दीपावलि पर्वकथा अने सौभाग्यपंचमी के ज्ञानपंचमी कथा-वगेरे वगेरे पर्वकथाओ जैन पर्वकथा साहित्यना आधारस्तंभो छे. एमांनी छेल्ली अने अनेक दृष्टिए अपूर्व एवी श्रीमहेश्वर सूरि रचित आ " नाणपंचमी कहा "मां आवता सुभाषितो उपर हुं खास करीने अहिं कहेबा मागुं छु.
___अत्यारसुधी अप्रकट अने अनेक दृष्टिए अलौकिक एवी अर्थगंभीर आ पर्वकथाना प्रकांड विद्वान लेखक श्रीमहेश्वरसूरि विक्रमीय संवत् ११०९ पहेलां थया होवा जोईए ए वात आगळ चर्चाई गई छे; तेओ पोताने सज्जन उपाध्यायना शिष्य तरीके ओळखावे छे. आथी विशेष कांई माहिती पोताने विषे तेओ आपता नथी, तेथी तेमना जीवन अने कवन विषे कशी चर्चा थई शके तेम नथी.
__ आ कथाग्रन्थनुं बीजं नाम 'पंचमी माहात्म्य' पण छे, कारण के एमां पंचमीमाहात्म्यनुं वर्णन प्रधानपणे करवामां आवेल छे.
मोक्षमंदिरचें मुख्य प्रवेशद्वार ज्ञान छे. ज्ञाननी आराधनाथी तीर्थकरादि महान् पुरुषो भवसमुद्र तरी गया छे अने ज्ञाननी विराधनाथी अनेक दुर्गतिमां पण पड्या छे. एटले मोक्षसिद्धि माटे ज्ञान एक सर्वोत्तम उपाय छे. ज्ञानना आवा अपूर्व माहात्म्यने जाणी- विचारी पूर्वाचार्योए ज्ञाननी उपासना माटे ज खास करीने एक दिवस नियत कर्यो; अने ते कार्तिक शुक्ल पंचमीनो. आ शुक्ल पंचमी खास करीने ज्ञानपंचमीना विशिष्ट नामथी वधारे प्रचलित छे. आ पवित्रतम दिवसे पुण्यशाली जीव मुनिनी माफक पौषधादि व्रत अंगीकार करी ज्ञानोपासना करवामां गाळे छे. तेओ भंडारमा राखेली ज्ञाननी एकमात्र उपकरण प्रतिओने बहार काढे छे. जे जे प्रतिओने शरदी, भेज, जीव, जंतु आदिनो उपद्रव थयो जाणवामां आवे ते ते प्रतिओने ते उपद्रवमाथी विमुक्त करवान विचारता अथवा तो ते ते प्रतिओना पुनरुद्धारर्नु पण नक्की करता. ते दिवसे प्रतिओनुं बहू ज यत्नपूर्वक पूजन, अर्चन, मार्जन वगेरे थतुं. चोमासमां ज्ञानभंडारो बंध होय छे. ते चोमासुं पुरूं थये वहेलामां वहेली तके खोलबाना होय छे. आ रीते बीजी पंचमीओ करतां कार्तिक शुक्ल पंचमीनु ज माहात्म्य विशेष छे. आ व्रत करवाथी सौभाग्य इच्छनारने सौभाग्य मळे, आरोग्य इच्छनारने आरोग्य मळे, कुलीन कुटुंबमा जन्म इच्छनारने तेवा कुलीन कुटुंबमा जन्म थाय, आंख गई होय तो आंख, पग गया होय तो पग अने हाथ गया होय तो हाथ पण पाछा मळे अने छेवट मोक्ष पण मळे एवो आ व्रतनो प्रभाव छे. ब्राह्मणोमां सरस्वतीशयन अने देवऊठी एकादशीनो पण कंईक आवो ज प्रभाव छे. दिगंबरोमां ज्ञानपंचमीने बदले श्रुतपंचमी शब्द वधारे प्रचलित छे.
व्रतो तो घणा छे पण आ रीते ज्ञानपंचमी व्रतनुं महत्त्व निराळु छे. सौ संप्रदायो पोतपोतानी अनोखी रीते व्रतो उजवे छे, पण जैन प्रथामां खासीयत ए छे के ऐहिक करतां पारलौकिक भावना तरफ विशेष ध्यान आपवामां आव्यु होय छे. पर्व पर्व परत्वे ए धर्मभावनामां न्यूनाधिक्य जरूर संभवे. तीर्थंकरोनां च्यवन, जन्म, दीक्षा, केवलज्ञान अने निर्वाण ए पांच दिवसो कल्याणकना कहेवाय छे. पर्व पाळवामां निमित्त तीर्थंकरना कोईपण कल्याणकर्नु होय पण ए कारणे चालता पर्वनो केवळ एक ज उद्देश होय छे अने ते ज्ञान - चारित्र्यनी शुद्धि अने पुष्टि द्वारा आत्मसिद्धि.
एटले ज्ञाननी सर्वातिशायिता संबंधे आपणे उपर जोयुं तेम बे मत छे नहि. ज्ञान एटले प्रतिओपुस्तको; अने पुस्तको एटले ज्ञानभंडारो. आम सूक्ष्म अने स्थूल वस्तुना महत्त्व समजी शकीए तेम छीए.
नाणपं० प्र०4

Page #55

नाणपंचमीकहाओ ज्ञानभंडारोमा साचववामां आवता पुस्तकोनी शाहीमां गुंदर पडतो होवाथी अने चोमासानी ऋतु भेजवाळी होवाने कारणे चोमासामा जो प्रतिओने उघाडवामां आवे तो प्रतिना पानाओ एक-बीजा साथे च्होंटी जवा पूरो संभव छे. आ माटे प्रायः चोमासामा ज्ञानभंडारो बंध राखवामां आवे छे; अने प्रतिने बराबर बांधी मुकी देवामां आवे छे. आ बंधनक्रियाने लगती एक कहेवत पण जैन मुनिवर्गमां प्रचलित छे “ पुस्तकने शत्रुनी जेम मजबूत बांधवू." पुस्तकरक्षाने माटे घणी घणी प्रतिओना प्रान्तभागमां निम्नोक्त श्लोक जेवा प्रकारना अनेक श्लोको लखवामां आव्या होय छे. जेमके :
अग्ने रक्षेजलाद्रक्षेन्मूषकेभ्यो विशेषतः । कप्टेन लिखितं शास्त्रं यत्नेन परिपालयेत् ॥ उदकानलचौरेभ्यो मूषकेभ्यो हुताशनात् । कष्टेन लिखितं शास्त्रं यत्नेन परिपालयेत् ॥
वर्षाऋतुमा ज्ञानभंडारोमा पेसी गयेल भेजवाळी हवा पुस्तकोने बगाडे नहि अने पुस्तको सदा पोतानी स्थितिमा रहे ते माटे तेने ताप खवाडवो आवश्यक छे. ज्ञानभंडारो चोमासामां बंध होई तेनी आसपास धूळ, कचरो एकठो थाय ते पण स्वाभाविक छे. आ कचरो साफ न थाय तो उधईनो डर रहे छे. चोमासुं पुरूं थई रह्या पछी आ बधुं करवा माटे वहेलामां वहेलो समय पसंद करवो जोईए. अने एटला माटे कार्तिकशुक्ल पंचमी वधारे उपयुक्त छे. कारण के प्रखर ताप अने भेजवाळी हवा ए बन्नेनो अतिरेक आ समये होतो नथी. एक शहेरमा एक करतां वधारे भंडार पण होवा संभव छे. भंडार खूब ज विशाळ होवानी पण शक्यता छे. एटले प्रतिओन संमार्जन काम एक बे भाडुती माणसोथी थाय एम पण जणायुं नहि तेथी धर्माचार्योए कार्तिक शुक्लपंचमीने एक धार्मिक तहेवार तरीके अने ते पण ज्ञानपंचमी तरीके नियत करी ते दिवसे प्रतिओना पूजन, अर्चन, मार्जन अने लेखन, लिखापन करवा, कराववानुं अने तेम करे तो महत् पुण्य उपार्जन करवान प्ररूप्यु. ज्ञानपंचमी माटे अनेकविध तपो योजायां. तेना उत्सव अने उजमणाओ योजाया. तेनी अनेक जातनी पूजाओ रचाई, गवाई अने तेने लीधे एवं वातावरण बनी गयु के करोडो भवना पाप एक ज पदना के एक ज अक्षरना ज्ञानथी बळी शके छे एवं मनावा लाग्यु.
आवा जैन ज्ञानभंडारो पाटण, जेसलमीर, खंभात, लींबडी अने कोडाय वगेरे स्थळे छे. आ भंडारोमां एकला जैन पुस्तकोनो ज संग्रह नथी. एना स्थापकोए अने रक्षकोए दरेक विषय तेम ज दरेक संप्रदायना पुस्तको एकठा करवानो प्रशंसनीय प्रयत्न कर्यो छे. घणी वखत एवं बन्याना दाखलाओ मोजूद छे के ज्यारे अत्यंत उपयोगी जैनेतर ग्रन्थो जैन ज्ञानभंडारमाथी मळी आल्या होय. पुस्तको केवळ कागळ उपर ज नहि परंतु ताडपत्र अने कापड उपर पण लखायेला मळी आव्या छे.
अग्नि, भेज, शरदी, उधई, वांदा, ऊंदर, कुदरती विघ्न अने धर्माध यवनोना नाशकारक पंजामाथी ज्ञान प्रत्येनी जीवती जैनभक्तिने परिणामे बची गयेला आजे पण एटला बधा भंडारो छे के जेमणे सेंकडो पाश्चात्य अने पौर्वात्य विद्वानोने अने छापखानाओने पुष्कळ खोराक पूरो पाड्यो छे अने हजी पण पाडशे.
ज्ञान आपवामां मुख्य साधन प्रति के पुस्तक अने ए प्रतिओने संग्रहवामां मुख्य स्थळ एटले के ज्ञानभंडारनी अगत्य समजी, स्वीकारी ज्ञानप्रिय आचार्योना सदुपदेशथी के पोतानी स्वाभाविक इच्छाथी अनेक राजाओए, मंत्रिओए तेमज धनाढ्य श्रेष्ठीओए तपश्चर्याना उद्यापन निमित्ते, आगमश्रवणना कारणे, पोताना कल्याण माटे के पछी पोताना खर्गवासी आप्तजननी स्मृतिमां नवा पुस्तको लखावीने के जूनानी प्रतिकृति करावडावीने अथवा कोई जूना ज्ञानभंडारो वेचतुं होय तो तेने वेचाता लईने पण ज्ञानभंडारोनी स्थापना करी छे.

Page #56

प्रस्तावना
२७
आवा ज्ञानभंडारोनी स्थापनामां भाग लेनार अथवा आवा ज्ञानभंडारो स्वयं स्थापनार राजाओ पैकी बे राजाओना - सिद्धराज अने कुमारपालना - नाम मुख्य छे. मंत्रीओमां प्राग्वाटज्ञातीय महामात्य वस्तुपाळ - तेजपाळ अने ओसवाल ज्ञातीय मंत्री पेथडशाह अग्रस्थाने छे. धनिक गृहस्थो के जेमणे ज्ञानभंडारोनी स्थापनामा के संवर्धनमां भाग लीधो छे ते अथवा जेमणे पुस्तकोनी प्रतिओ लखावी आडकरी रोते ज्ञानवृद्धिमा फाळो नोंधाव्यो छे ते धनाढ्य सज्जनो पैकी धरणाशाह, काळुशाह अने मंडलिक मुख्य छे. केटलाक श्रेष्ठीओ एवा पण हता के जेमणे एक ज ग्रन्थनी अनेक नकलो लखावी हती ज्यारे अमुक एवा पण हता के जेमणे कल्पसूत्रनी घणी घणी प्रतिओ लखाबी गामोगाम मोकली हती. आ रीते आ ज्ञानसंस्थानी उत्पत्ति अने विकासमां राजा-महाराजाओ, मंत्री - महामंत्रीओ अने धनिक श्रेष्ठीओनो न भूलाय तेवो सुंदर फाळो छे.
महेश्वरसूरि, नाणपंचमी कहा, ज्ञान, ज्ञानभंडार अने ज्ञानपंचमी व्रत वगेरे आनुषंगिक बाबतोनो विचार करी हवे आ " नाणपंचमी कहा " मां शुं आवे छे तेनुं तद्दन संक्षिप्त वर्णन नीचे प्रमाणे आपुं हुं.
कथालेखक श्रीमहेश्वरसूरिए पोते ज कथाना प्रान्तभागमां कह्युं छे तेम आ समग्र कथा ग्रन्थ बे हजार गाथामां लखायेलो छे. ग्रन्थ पद्यमां छे. एमां वापरेली भाषा जैन माहाराष्ट्री प्राकृत छे. एमां दस आख्यानो छे जेमांनुं प्रथम तथा छेल्लं पांचसो गाथाओ रोकी तथा वीजाथी नवमा सुधीना प्रत्येक आख्यान सवासो सवासो गाथाओमां समाविष्ट करी आ ग्रन्थरत्नने बराबर बे हजार गाथामां समाप्त करवामां आव्यो छे. ज्ञानपंचमीव्रतमाहात्म्यनां सूत्र वडे सर्व आख्यानमणिओने सळंग रीते परोववामां आव्या छे. दरेक आख्या - ननो हेतु पंचमीत्रतमाहात्म्यनो छे. डगले अने पगले ए व्रतनी सर्वोत्कृष्टतानी बात कहेवामां आवी छे. व्रत, नियमधारण, तपश्चर्या, वगेरे सर्व बाह्य क्रियामां पंचमीत्रतने उच्चस्थान आपवामां आव्युं छे. आगन्तुक आपत्तिने आवती रोकवा अने चालु विपत्तिमांथी सफलतापूर्वक पारगमन करवा, ज्ञानपंचमीव्रत समजण अने विधिपूर्वक करवानो एक ज राजमार्ग जे छे ते बताववामां आव्यो छे. आ संसारमां कोईने भाग्यवान् थवाना अने गणावाना कोड होय, कोईने खानदान कुटुंबना नवीरा बनवानी एकमात्र इच्छा होय, कोई मरण पर्यंत अनारोग्य न आवे एवी ज अभिलाषा सेवतो होय, कोई बंदीखानामां पडेलो जीव बंदीखानामांधी मात्र मुक्त थवानो ज एक मनोरथ पार पडेलो जोवानी प्रतीक्षा करी रह्यो होय, कोई परदेशमां गयेल जनना संयोगमां ज समस्त जीवनना साफल्यनो साक्षात्कार देखी रधुं होय, तो कोई पोतानां आंख, नाक, कान, हाथ अने पगनी खोड खांपण दूर थयेली जोवा माटे ज जाणे के जीवी रह्युं होय - इत्यादि इत्यादि ऐहिक कामनाओनी तृप्ति अने छेवट मोक्ष जेवी आमुष्मिक वांछनानी सिद्धि माटे ज्ञानपंचमीत्रतनुं यथाविधि ग्रहण, पालन अने उद्यापन एज एक अमोघ अने सद्यः प्रत्ययकारी मार्ग छे ए बातनुं प्रतिपादन समग्र ग्रन्थमां जरा पण अभिनिवेश विना बहु भारपूर्वक करवामां आव्युं छे. कोईने द्वीपांतरमां जवुं होय अने तरत ज विमान हाजर थाय, करोडो माईल दूर खजन गया होय अने आववा सुद्धांनी पण आशा न होय ए तरत ज आवी मळे, मरण ज जेनो एकमात्र उपाय छे एवं कलंक घडीना छट्टा भागमां शत्रुना कचवाट साथै क्यांय अदृश्य थई जाय, आवी आवी अनेकानेक अशक्य लागती वस्तुओ, शुभभावथी ज्ञानपंचमी व्रत करनारने माटे तद्दन शक्य छे ए श्रद्धेय सत्य तरफ लेखके ज्यां अने त्यां सफलतापूर्वक अंगुलिनिर्देश कर्यो छे. ट्रंकामां ज्ञानपंचमी व्रतनुं शास्त्रोक्त रीते ग्रहण, पालन अने उद्यापन सर्वसिद्धिप्रदायक छे एम लेखके निश्चित भावे जणाव्युं छे.
जयसेन, नंद, भद्रा, वीर, कमळा, गुणानुराग, विमल, धरण, देवी अने भविष्यदत्त एवां आ कथाना दस आख्यानोनां अनुक्रमे नाम छे.

Page #57

२८
नाणपंचमीकहाओ परंपराथी आ वातो चाली आवे छे तेने संक्षेपमा में कही छे एम विद्वान कथालेखक दरेक आख्यानना प्रान्त भागमा निरभिमानपणे कहे छे. परंतु आ "नाणपंचमी कहा"थी प्राचीन कोई ज्ञानपंचमीकथाविषयक ग्रन्थ आपणने उपलब्ध नथी तेथी आ दसेय आख्यानोनां मूळ क्या हशे ते शोधी काढवं मुश्केल छे. कनककुशळे, क्षमाकल्याणे, मेघविजय उपाध्याये जे ज्ञानपंचमीव्रतमाहात्म्यविषयक कथाओ अने बालावबोधो लख्यां छे ते बधा वरदत्त - गुणमंजरी कथाना नामे ओळखाय छे अने "नाणपंचमी कहा” तथा “वरदत्त गुणमंजरी कथा" बच्चे फळसाम्य होवा छतां पात्रभेद, स्थळभेद अने प्रसंगभेद जरूर छे. एटले के ए त्रणेय उत्तरकालीन लेग्वकोए महेश्वरसूरि रचित प्रस्तुत "नाणपंचमी कहा"मांथी कशुंय लीधुं नथी ए वात सुस्पष्ट छे. छतां "वरदत्त - गुणमंजरी" कथाना पण मूळ शोधयां हाल मुश्केल छे. अलबत्त ज्ञानपंचमी के श्रुतपंचमी उपर जेटला दिगंबर आचार्योए जे जे काई लत्यु छे ते बधार्नु मूळ प्रस्तुत कथाना भविष्यदत्त नामना दसमा आख्यानमां छे ए वात आपणे उपर जोई गया. आ दिगंबर आचार्यों पैकी धर्कटवंशीय वणिग धनपाळ, सिंहसेन अपरनाम रईधु, विबुध श्रीधर अने ब्रह्मचारी रायमल्ल खास नोंधने पात्र छे.
प्रस्तुत "नाणपंचमी कहा"ना प्रत्येक आख्यानमां राजाओ, द्वीप-द्वीपांतरो, नगरीओ वगेरेनुं घणी ज आलंकारिक अने घणी वखत श्लेषात्मक भाषागां वर्णन करायेलु छे. धार्मिक, नैतिक, सामाजिक, अने व्यावहारिक प्रसंगो सर्जी तमाम उपयोगी विषयो उपर अमूल्य सुभाषितो गोठव्यां छे. ते वखते समाजमा प्रचलित कहेवतोनो पण छूटथी उपयोग कर्यो छे. ग्रन्थ वांचता वेंत ज लेखकनी सर्वतोमुखी प्रतिभानो परिचय आपणने थया विना रहेतो नथी. काव्य, अलंकार, नीति, व्यवहार अने धर्म ए तमाम बाबतनो लेखकने तलस्पर्शी अभ्यास हतो. प्राकृत भाषा तरफनो एमनो सकारण स्नेह अने चतुर्विध संघनी महानुभावता विषेना तेमना विचारो रोचक अने सूचक छे.
अने तेमना अनेकविध, अमूल्य, आह्लादजनक, कचित् हास्यजनक, अने अभ्यासपूर्ण, वेधक सुभाषितो विषे तो कहेवू ज शुं? जरा पण सांप्रदायिक व्यामोह विना मने नम्रपणे कहेबानुं मन थाय छे के आ "नाणपंचमी कहा"ना कोई पण अंश तरफ ध्यान नहि आपतां केवळ सुभाषित - अंश उपरथी ज एनुं निरपेक्षपणे मूल्यांकन करवानें कोई आपणने कहे तो पण आपणे असंदिग्धताथी कही शकीए के आ कथाग्रन्थ - रत्न अजोड अने अगर थवा सर्जायो छे. कणाद, कपिल अने कालिदासे, बाल्मीकि, व्यासे अने वात्स्यायने, सिद्धसेने अने समन्तभद्रे, हरिभद्रे अने हेमचंद्राचार्य सुभाषितोनो छुटे हाथे उपयोग को छे. ए बधाना सुभाषितोनो यत्किंचित् अभ्यास करवानुं मने सद्भाग्य पण मळ्युं छे. छतां मारे एटलं अहिंआ कहेवू जोईए के महेश्वरसूरिए "नाणपंचगी कहा"मां वापरेल सूक्तिओ सर्वदेशीय छे एना करतां ते विशेष मौलिक छे. लेखकनी नवनवोन्मेषशालिनी प्रतिभानो जे दृढ अने अविस्मरणीय परिचय ए सुभाषितो द्वारा मने थयो अने ए परिचयथी मने जे अलौकिक आनंद थयो ते लगभग अवर्णनीय छे. “रसात्मकं काव्यं वाक्यम्" अने "रसो वै ब्रह्म" के श्री मुनशीजीनो वर्तमानयुगने बंधबेसतो "रसोल्लास" या " रसास्वाद" शब्द जरांय खोटां नथी. आम तो नीति, शोक्य, स्त्रीजाति, प्रेम - स्नेह, कन्या, मरण, मित्रता, बाळ - वैधव्य, दांपत्य, याचना, विश्वधर्म, प्रव्रज्या, प्रतिबोध, धर्म, समभाव, व्यवहार, आय, व्यय, धन, नियम, चित्तशुद्धि, अमात्य, सती स्त्री, रतिविद्या, दारिद्र्य, आशा, निराशा अने राजनीति इत्यादि इत्यादि विषयोनां अनेकानेक, मौलिक, तलस्पर्शी, अभ्याससूचक अने वेधक सुभाषितो वापरू छे जे दरेकने अहीं चर्चवानो जराय अवकाश नथी तेथी मात्र अमुकना अहीं नमूनाओ आपी संतोष पकडीश.

Page #58

प्रस्तावना
सुभाषितो
धार्मिक, नैतिक, सामाजिक अने व्यावहारिक प्रसंगो सर्जी आवश्यक विषयो उपर महेश्वरसूरिए एवा घणां सुभाषितो वापर्यां छे जे वांचवाथी तेमना सामाजिक, धार्मिक, नैतिक अने व्यावहारिक अद्भुत ज्ञाननो अने तेमनी अपूर्व वेधक दृष्टि तथा अटंग अभ्यासनो आपणने संपूर्ण परिचय मळे छे. प्रचलित कहेवतो, शिक्षासूत्रो अने समयानुकूल सुभाषितो उगले अने पगले वापरी तेमणे तेमना ते ते विषयना तलस्पर्शी अभ्यासथी आपणने ज्ञात कर्या छे. सुभाषितोना वारंवारना उपयोगथी आपणी सुरुचिने जराय प्रत्याघात थतो नए बतावे छे के तेमने कळानी दृष्टि पण सिद्ध हती. स्त्री मानसनो तेमने घणो ज बारीक अभ्यास हतो. नग्न सत्यो अने नक्कर घटनाओथी व्याप्त शिक्षासूत्रोनो उपयोग पण तेमणे आख्याने आख्याने छूटे हाथे कर्यो छे. घणुं घणुं लखीने ज कही शकाय तेवी बाबतो समयानुकूळ, प्रचलित, अने काव्यमय शिक्षासूत्र द्वारा लेखक कौशल्यपूर्वक बतावी शके तो ज अने त्यारे ज लेखक प्रतिभासंपन्न छे एम कही शकाय.
उपर्युक्त तमाम कथनोने बराबर समजवा आपणे थोडा सुभाषितोने समजवा प्रयत्न करीए :क्रिया गमे तेवी लघु होय पण जो ते शुभभावपूर्वक करवामां आवी होय तो सुखने आपनारी थाय छेए बताववा लेखक अमृतांशनो दृष्टांत आपी कहे छे:
-
-
"विसमविसेण मतं किन्नवि रक्खेइ अमसो ?" ॥ १११ ॥
स्त्रीओ माटे शोक्यनुं होवुं जेटलं आ संसारमां दुःखदायक छे तेटलं बीजुं कशुं दुःखदायक नथी ए सूचवा स्त्री मानसना अजोड अभ्यासी श्रीमहेश्वरसूरि प्रथम आख्याननी ३९ मी गाथामां कहे छे:"वरि हलिओ विहु भत्ता अनन्नभज्जो गुणेहिं रहिओ वि । मा सगुणो बहुभज्जो जइ राया चक्कत्रट्टी वि" || १।३९ ॥
भर्त्ता गुणवान अने चक्रवर्ती राजा होय पण बहु स्त्रीओ वाळो होय तो तेना करतां निर्गुण अने हळ हांकना खेडुत जो तेने एक ज स्त्री होय तो ते सारो. शोक्यनुं होवुं स्त्रीओ माटे दुःखनी परंपरानुं एक मोटुं कारण अनादि कालथी मनातुं आव्युं छे - खास करीने हिंदु संसारमां शोक्यनी प्रथा तरफनो महेश्वरसूरिनो सचोट अणगमो आपणने एवा अनुमान करवा तरफ लई जाय छे के ई. स. नी अगीआरमी सदीमा शोक्य करवानी रीत कांतो विशेष प्रचलित हती अथवा तेना तरफ घणो ज सबळ अने स्पष्ट अणगमो हतो. आटलं कहेवा छतां पण वाचकना मनमां रखेने शंका रही जाय एम मानी लेखक ते ज आख्याननी ४२ मी गाथामा बुलंद खरे पोकारीने कहे छे:

२९
-
"संकरहरियं भाणं गउरी लच्छी जहेब बंभागी ।
तह जइ पइणो इट्ठा तो महिला इयरहा छेली” ॥ १॥४२ ॥
शंकरने जेम गौरी, विष्णुने जेम लक्ष्मी अने ब्रह्माने जेम सावित्री इष्ट छे तेम पतिने महिला इष्ट होय तो ते महिला; नहि तो बकरी. अगीआरमी सदीनो, स्त्रीस्वातंत्र्यनो जब्बर हिमायती लेखक एथी पण आगळ व छे अने ए ज आख्याननी ४६ मी गाथामां अंतिम वाक्य उच्चारे छेः
"निदो घरवासो सग्गो पोढाण होइ महिलाण ।
इयरो नरगो भणिओ सस्थेतु य कपिया दो वि” ॥ १।४६ ॥
प्रौढ महिलाओ माटे तो घरवास जो शोक्य विनानो होय तो ज ते स्वर्गतुल्य छे; अन्यथा शास्त्रमां तो तेने नरकतुल्य ज कहेल छे. स्नेह, वियोग, पुरुषस्वभाव, रंडापणुं, कन्याओनुं बाहुल्य, अने दारिद्र्य वगेरे उपरना श्रीमहेश्वरसूरिना मंतव्यो सुंदरी नामना स्त्री पात्रना मुखमां मुकेला वाक्यो द्वारा आपण जाणवा मळे छे:

Page #59

३०
नाणपंचमीकहाओ
"किंचूणो विहु पणओ दुक्खं अइदारुणं मणे देइ । जो पुण मूलच्छिन्नो मरणं चिय कुणइ जुवईणं ॥ १७ ॥ वरि मा जाओ नेहो होऊणं मा पुणो ददं नहो। अदंसणं पि सेयं लोयणरिउणो निहाणस्स ॥ १।६८ ॥ अवराहेण विरत्तो दुक्खं न वि देइ वलहो जद वि । अवराहेण विणा पुण जीयं सो निच्चलं लेइ ॥ १॥६९ ॥ मणवल्लहो विरत्तो विणावराहेण कम्मदोसाओ। सरिओ सरिओ दुम्मइ अंगाई नट्ठसल्लो व्य ॥ १७ ॥ धन्ना ता महिलाओ जाणं पुरिसेहिं कित्तिमो नेहो।
पाएण जओ पुरिसा महुयरसरिसा सहावेणं" ॥ १७ ॥ अर्थः - स्नेह ओछो थयो होय तो पण युवतीओना मनने अतिदारुण दुःख आपे छे तो ते स्नेह समूळगो नष्ट थाय तो तो मरण ज निपजावे. प्रथमथी ज प्रेम न बंधाय ते सारं; परंतु एक वखत दृढ थयेलो स्नेह नाश पामे ते तो ठीक नहि ज. पाछळथी नष्ट थनार निधिना दर्शन पहेलेथी ज न थाय ते श्रेष्ठ. प्रियजन अपराधे करीने जो विरक्त थाय तो ते दुःखकारक नथी थतो; पण अपराध विना रागरहित बनेलो वल्लभ मरणर्नु निमित्त अवश्य बने छे. पूर्वकर्मना. विपाके अपराध विना विरक्त बनेल प्रियजन जेम जेम याद आवे तेम तेम शरीरमां पेठेल शल्यनी जेम दुःख आपे छे. आटलं कह्या पछी सुंदरी पासे लेखक बोलावडावे छे "ते महिलाओ धन्य छे जेओने पुरुषो साथे कृत्रिम स्नेह छे” इत्यादि इत्यादि. कृत्रिम स्नेह होय अने ते नष्ट थाय तो मनने आघात न लागे परंतु प्रेमीजन साथे ओतप्रोत थई गया पछी प्रेमनो वेग कमी थतो देखाय तो अवश्य लागी आवे. तो पछी भ्रमर जेवा चंचळ अने लोलुपी खभावबाळा पुरुषो साथे पहेलेथी ज कृत्रिम स्नेह राख्यो होय तो पाछळथी दुःख सहन करवानो वखत न आवे. आ छेल्ली कहेवतमां गोठवेल अथवा सूचवेल नक्कर सत्य पूरता, सुंदरी साथे, लेखक संमत छे के नहि ते तो न कही शकाय परंतु विना कारणे रागरहित बननार प्रियजन महान् आपत्तिनुं कारण छे एटलं तो लेखक सुंदरीनी जेम जरूर सहृदयताथी मानता जणाय छे. आगळ चालतां आ बधा दुःखD कारण स्नेह छे एम कल्पी असंग भावने पोषनाराओने लेखक अंजली आपे छे. जुओ:
"नेहो बंधणमूल नेहो लजाइनासओ पावो। नेहो दुग्गइमूलं पइदियहं दुक्खओ नेहो ॥ १७५ ॥ धन्ना ते वरमुणिणो मूलं नेहस्स जेहिं परिच्छिन्नं ।
धन्नाण वि ते धषणा बाल चिय जे तवं पत्ता" ॥ ११७६ ॥ अर्थः - स्नेह ए बंधन- मूळ छे; स्नेह तो लज्जा वगेरेनो नाश करनार पाप छे. दुर्गतिर्नु मूळ पण स्नेह ज छे अने हमेशनी दुःखदायक वस्तु पण ए अनुराग ज छे. माटे ते श्रेष्ठ मुनिओ धन्यवादने पात्र छे के जेमणे स्नेह, मूळ कापी नाख्युं छे अने ए धन्य मुनिओमां तेओ तो खास धन्यवादने पात्र छे जेमणे बाळपणमाथी ज तप आदर्यु छे. अहिंआ लेखकनी सहृदयता स्पष्ट तरी आवे छे. व्यावहारिक ज्ञानमा लेखक केटला प्रवीण हता तेनी तो सुंदरीना मुखमा मुकेल निनोक्त श्लोको आपणे वांचीए छीए त्यारे आपणने पूरेपूरी जाण थाय छे :
"नवजुवईण वईणं बालाण य एगयाण नियमेण ।
निहोसाण वि दोसा संभाविजति लोएहिं"॥ ११८६ ॥ अर्थ :- नवयुवतिओ, यतिओ अने बालको भले निर्दोष होय पण जो एकला होय तो तेमां लोको दोषनी संभावना करे छे. आगळ वधी लेखक एक शाश्वत सत्य सुंदरीना मुखे उच्चारे छे. तेओ कहे छे

Page #60

प्रस्तावना
३१
कन्या जन्मे त्यारे शोक करावे छे; उमरे मोटी थाय त्यारे चिंता करावे छे अने परणे त्यारे खर्च करावे छे. आ ते कन्यानो बाप हंमेशनो दुःखीयो ज होय छे. जुओ :
-:
"उप्पण्णाए सोगो वर्द्धतीए य वढए चिंता ।
परिणीयाए उदन्तो जुवइपिया दुखिओ निच्चं " ॥ १।८८ ॥
केट वास्तविक चित्र !
महेश्वरसूरिना शिक्षासूत्रो जेटलां सचोट छे तेटां मौलिक छे, एमां भरेल विशाल ज्ञानराशि अने अनुभवयुक्त ठावकापणुं लगभग अद्वितीय छे. " पंचतंत्र "मां के " हितोपदेश "मां जे हित शिक्षाओ प्रत्येक वार्त्तामा गोठवेल छे तेवी ज अहिंआ पण आख्याने आख्याने आपणने जडी आवे छे. आ शिक्षासूत्रो तेमना पूर्ववर्त्ती साहित्यमांथी महेश्वरसूरिए शब्दफेर साथै तफडावी काढ्या होय एम पण देखातुं नथी. कारण के दरेक शिक्षासूत्र एटलं मौलिक देखाय छे के आपणने जराय एम लाग्या विना रहेतुं नथी के लेखकन अनुभवमांथी अने सूक्ष्म निरीक्षणमांथी ए हितशिक्षा सीधे सीधी टपकी शब्दनुं खरूप पकडे छे. मारी आ मान्यता मने एम कहेवा प्रेरे छे के लेखक समाजना अने संसारना ऊंडा अभ्यासी हता. ते उपरांत आ अनुभव तेमणे कोई बीजा पासेथी मेळव्यो हतो एम पण नहि परंतु तेओए पोते गृहस्थ जीवन सारी रीते भोगव्युं होवुं जोईए. अन्यथा एमनी उक्तिओमां जे सामर्थ्य अने वेग छे ते संभवी शके नहि. मानी पुरुषोना मनने दुःख आपनार वस्तुनी गणना करती वखते लेखक कहे छे : -
"अब्भक्खाणमकां कज्जविणासो रिणं च गुणनिंदा ।
पच्चुवयाराकरणं दुर्मति हु माणविहवाण" ॥ १।९२ ॥
अर्थः – कलंक, अकार्य, कार्यनुं बगडवु, देवुं, गुणनिंदा अने प्रत्युपकार न करवो आटला वानां मानी पुरुषोने दुःख दे छे. सर्व भयमां मरणनो भय सौथी मोटो छे. माणस मरवानी तैयारीमां होय छतां मरण गमतुं नथी ए बताववा सूरि श्री कहे छे

"अंगीकए वि मरणे मरणभयं तह वि होइ जीवस्स ।
कडुओसहस्स पाणं कडुयं चिय नियमओ जेण” ॥ १।१०१ ॥
अर्थः- - मरण अंगीकृत कर्यु होय छतां पण जीवने मृत्युनो भय होय ज छे कारण के कडवा औषधनुं पान नियमपूर्वक कडवुं ज होय छे. स्त्री कद्दि पण निराधार होती ज नथी. स्त्री स्वभाव ज एवो छे के गमे ते अवस्थामां एने स्वामी तो जोईए ज. आ अनुभवजन्य घटना सूरिवर्य निम्नोक्त सुभाषितमां गोठवे छे : -
" जणओ कुमारभावे तारुन्ने तह य होइ भत्तारो ।
विद्वत्तमि पुत्तो न कया वि णिरासिआ नारी” ॥ १।१७९ ॥
अर्थः- कौमार्य वखते बाप, जुवानीमां धणी अने वृद्धावस्थामां पुत्र रक्षण करे छे. नारी कहि निराश्रित होती ज नथी. "Suspicion in friendship is poison " ए त्रिकालाबाधित सत्य लेखक निम्नोक्त सुभाषितमां गोठवे छे :
" जुत्ताजुत्तवियारो जह कीरइ इयरलोयवयणेसु ।
तह जइ वल्लहभणिए ता णेहो कित्तिमो नूणं" ॥ १।२३२ ॥
अर्थः- योग्य वचन छे के अयोग्य ए विचार बीजा लोकोना वचन परत्वे करवामां आवे ए तो जाणे के ठीक; परंतु ए जो प्रियजनना संबंधमां करवामां आवे तो तो पछी ए स्नेह कृत्रिम ज छे एम ज समजवुं जोईए. पाके घडे कांठा न चडे ए वर्तमान लोकोक्ति ते वखते केटली प्रचलित हती तेनुं प्रमाण निम्नोक्त सुभाषित पूरूं पाडे छे :

Page #61

२
नाणपंचमीकहाओ
"बालाणं तरुणाणं लग्गइ चेट्टा सुहेण लोयाणं ।
कीरति नेय जेणं इह कन्ना पक्कभंडाणं" ॥ १।२४४ ॥ प्रियमेलिकानो स्पर्श ज्यारे द्रमकने बाळे छे त्यारे द्रमक विचार करे छे के आवी रूपवती कन्या अत्यारसुधी अविवाहित रहे नहि कारण के पाकेली अने खादु रस्तामां आवती बोरडी कोई पण छोडे नहि :
न हु पहि पक्का बोरी छुट्टइ लोयाण जा खजा ॥ १।२८६ ॥ प्रियभेलिकाने मुकीने- छोडीने द्रमक पण चाल्यो गयो ते वखते प्रियमेलिका पोताना स्त्रीत्वने धिक्कारे छे. एनी उपर फीटकार वरसावे छे ते वखते लेखक तेनी पासे बोलावे छे के स्त्रीनो भव एज दुःखD कारण छे; तेमां पण बाळविधवापणुं अने भाग्यहीनता ए तो विशेष दुःखदायक छे. सूरिश्री द्रष्टांत आपी समजावे छे के ते तो गुमडा उपर फोल्लो थाय तेना जेवू छे. जुओ :
"इस्थित्तं चेव दुहं तत्थेव य अइदुहं च दोहगं ।
रंडन्स बालाए जह पिडओ गंडउवरम्मि" ॥ १।२९९ ॥ एके बीजा पासेथी सांभळ्यु; वीजाए त्रीजाने कडं अने त्रीजाए पोताना घरनु उमेरी मीठं, मरचुं, भरी किंवदन्तीने बहेती मुकी. ए किंवदन्तीमा तथ्य जराय होतुं नथी, छतां निर्दोष माटे तो ए खरेखर प्राणघातक निवडे छे. एटले एवी किंवदन्ती अथवा लोकापवाद तरफ कथालेखक पोतानी घृणा दाखवतां कहे छे के माणसो एक बीजा उपर विश्वास मुकी निर्दोषने व्यर्थ दंडे छे. जेवी रीते आकाश रंग विनानुं होवा छतां लोको तेने नीलवर्गु कल्पे छे. जुओ:
"निहोस पि हु लोओ निंदइ अन्नोन्नवयणपञ्चइओ।
वनरहियं पिजेणं भगइ जणो नीलमायासं"॥ १३५५ ॥ लाकडे मांकडं वळगाड्यु होय त्यारे अथवा एक बीजानी पसंदगीने जराय लक्ष्यमा राखवामां आवी न होय ते वखते, दंपती - जीवन दुःखदायक तो बने ज छे; पण ए उपरांत हास्यपात्र पण बने छे ए तरफ अंगुलिनिर्देश करतां कथालेखक जयसेन अने शीलवतीना योग्य संयोगने अनुलक्षी कहे छे के रूप - लावण्य वगेरेमां एक बीजाथी जुदा पडतां युगलोनो संयोग कष्टदायक ज नहि पण हळमां जोडेल ऊंट अने बळदना संयोगनी माफक दुःख अने अशोभाकारक पण बने छे. जुओ:
"मिहणाणं संजोगो रूवाइविलक्खणाण अइदरं ।
दुक्खाऽसोहा-जगओ उदृबलिहाण व हलमि" ॥ १४०६ ॥ आगळ चाली विद्वान लेखक याचनानुं माहात्म्य समजावतां द्रष्टांत आपे छे के जेवी रीते कर्णराजाए विष्णु भगवानने शरीरनुं बख्तर पण आप्यु हतुं तेवी रीते याचना कोई करे त्यारे तेनी योग्यतायोग्यतानो विचार सरखो पण नहि करवो जोइए. जुओ:
"अहवा जुसमजुत्तं एयं न गणंति पत्थणे गरुया।
दिन्नं कन्नेग जओ विवण्हु)स्स सरीरकयचं पि" ॥ ११४३३ ॥ अहिंआ एटलं जणावq जरूरनुं छे के कर्णे पोतानुं शरीर विष्णुने नहि पण इन्द्रने बख्तररूपे उपयोग करवा आप्यु हतुं एटले “ विण्ड" शब्दने बदले “जिण्हु " नामनो इन्द्रवाची शब्द पाठांतररूपे कल्पवो जोईए. बीजी प्रतिओ न मळे अने आ कल्पनाने समर्थन न मळे त्यांसुधी निश्चितरूपे न कही शकाय. पत्नी, लक्ष्मी, मित्र अने शास्त्रनुं फळ शुं छे ए संबंधे लेखके वापरेल एक सुभाषित खूब ज अनुभवपूर्ण छे. तेओ कहे छे के पत्नीनुं फल रति अने पुत्र, लक्ष्मीनू फळ दान अने भोग, मित्रनुं फळ निवृत्ति अने शास्त्रोनुं फळ धर्म छे. जुओ :

Page #62

प्रस्तावना
"रहूपुत्तफला भज्जा लच्छी बिहु दाणभोगफलसारा । निव्वुफलो य मित्तो धम्मफलाई व सहथाई" ॥ १।४४० ॥
विश्वधर्म जेवी कोई वस्तु होई शके नहि. एक ज धर्म स्थापवो ए तो एक घेलछा मात्र छे. उपदेश सौ कोई एक रूपे परिणमतो ज नथी. माटे पोताना मत तरफ सौ कोई वळे एवं इच्छवुं ए तद्दन व्यर्थ छे ए दर्शाववा कवि श्री महेश्वर सूरि कहे छे के सघळा जीवोने पोते जे ग्रहण कर्तुं ते ज ग्रहण करावया कोण समर्थ थई शके ? ब्रह्मा, मनु अने मांधाता वगेरे घणा होवा छतां एक जगतने एक मतवाळु के एक धर्मवाळु करी शक्या नहि तो अन्यथी शुं थई शके ? जुओ :
"बंभाइएहिं मणुमाइएहिं संघत्तमाइराईहिं ।
जयमेगमयं काउं न सक्किउं बहुहि किमणेण ?" ॥ १।४८४ ॥
लांबा वखतनी दीक्षा के विविध विषयनुं विपुल ज्ञान मोक्षप्राप्ति माटे जरूरनुं नथी. शुभ भाव विना बधुं नकामुं छे. क्रिया करवाथी भावशुद्धि न थती होय तो ए क्रियानो कांई अर्थ नथी. क्रिया ए तो आत्मानो व्यायाम छे. ए व्यायाममांथी शुद्धभावनुं नवुं लोही सर्जवानुं छे. आम न बने तो क्रियाकांडनो कांई अर्थ नथी. जयसेने थोडा ज वखतमां कैवल्य प्राप्त कर्यु ज्यारे घणी लांबी प्रव्रज्याना पर्यायवाळा हजु ज्यांने त्यांज पड्या हता. ए दर्शाववा महेश्वरसूरि कहे छे: -
“चिरपव्वज्जा नाणं एयं न हु कारणं हवइ मोक्खे ।
जस्सेव सुहो भावो सो चेव य साहए कज्जं ॥ १।५०२ ॥
झाझी स्त्रीओ एक ठेकाणे भेगी थई होय एमां सारावाट नहि तेमज झाझा कागडाओ देखाय तो ते पण अशुभसूचक छे; झाझा डरपोक माणसो भेगा थया होय त्यां पण कांई भलीवार न होय. आ लोकमान्यता कविश्री निम्नोक्त गाथा द्वारा जणावे छेः
-
३६
"कागा कापुरिसा वि य इत्थीओ तह य गामकुक्कडया |
एगट्टाणे वि ठिया मरणं पायेंति अइबहुहा" || १०|४५२ ॥

आवा तो सेंकडो सुभाषितो आख्याने आख्याने वेरायेला मळी आवे छे परंतु ए बधाने चर्चवानो अहिं अवकाश नथी. आ सुभाषितोनो बराबर अभ्यास कर्या पछी आपणने ए निश्चित रीते विदित थाय छे के श्री महेश्वर सूरि समाजना, संसारना अने स्त्री मानसना अजोड अभ्यासी हता. अन्य आख्यानोमां आवतां थोडां बीजां सुभाषितो जोईए.
वैभवथी जे फुलातो नथी अने यौवनकाळे विकारने वश थतो नधी ते देवोने पण पूज्य छे तो मनुमां पूजनीय बने एमां नवाई शी ? अनासक्त योगीनी सर्वधर्मसामान्य ए व्याख्या महेश्वर सूरिने पण मंजूर छे, ए आ सुभाषितथी आपणने जाणवा मळे केः -
" विहवेण जो न भुलइ जो न वियारं करेद्द तारुन्ने |
सो देवाण वि पुजो किमंग पुण मणुयलोयस्स ?" || २|९५ ॥
" जन्मना जायते शूद्रः संस्कारी द्विज उच्यते" आ चतुर्वर्णनियामक तटस्थ अने उदार व्याख्यानुं सुरेख प्रतिबिंब, स्त्री - पुरुषना लक्षणकथन संबंधे वापरेल निम्नोक्त सूक्तिमां आपणी नजरे चडे छे: "मायाइविलसिएणं पुरिसो वि हु इत्थिया इहं होइ ।
इत्थी वि सरल हियया पुरिसो इह होइ संसारे” ॥ ३।१७ ॥
खरूं ज छे के मायादिदुर्गुणवाळो पुरुष स्त्री करतां जराय च्हडीयातो नथी ज्यारे सरलहृदया स्त्री पुरुष करतां से'ज पण उतरती नथी.
माणपं० प्र. 5

Page #63

नाणपंचमीकहाओ भोगवांच्छु जीवे द्रव्यार्जन करवू ज रहूं. "Money makes the mare go" ए सत्य सनातन छे. "सर्वेः गुणाः कांचनमाश्रयन्ते” ए साध साचुं छे. बळी बेठा बेटा तो राजाना भंडार पण खूटी जाय एटले वडीलोपार्जित द्रव्य मळ्युं होय तो पण नवं धन कमावानो माणसे प्रामाणिक प्रयत्न करवो ज जोईए. "आसीनः भग आस्ते अने "चरन्वै मधु विंदति' ए सौ कोई जाणे छे. लेखक कहे छे:
___ "केण उवाएण पुणो दन्वं अजेमि भोयकारणयं ।
दव्याभावेण जओ भोयाण साहणं नस्थि" ॥ ४२१ ।। जैनधर्म कायरोने छे, संसारभीरुओनो छे, एवो आक्षेप वर्तमानकाळे जैन धर्म उपर छे. ए ज जैनधर्मनो अगीआरमी सदीनो एक विरक्त सूरि, गृहस्थाश्चम दीपाववो होय तो भोगकारण अने भोगसाधक पैसो अलबत्त कमायो जोईए, एवं पडकारीने कहे त्यारे इतिहास प्रसिद्ध साहसिक अने पोताना अभिप्रायने गमे ते भोगे वळगी रहेनार निडर अने रूढिच्छेदक सिद्धसेन सरि जेवा ज प्रतिभाशाली महेश्वर सूरि हशे एम आपणने जरूर लागवू जोईए.
भरत एक मुनि हता छतां 'नाट्यशास्त्र' लख्यु; वात्स्यायन अपि हता तो पण 'कामसूत्र ( कामशास्त्र)' लख्यु. धर्म - अर्थ-काम अने परंपराए मोक्ष ए हेतु शास्त्र प्रयोजनमां लीधो. तेवी ज रीते श्री महेश्वर सूरि, एक विरक्त जैन साधु होई, जैनोना ब्रह्मचर्य नामना प्रख्यात चोथा व्रतना सर्वथा संरक्षक होय ए खतः सिद्ध छे. छतां पण गृहस्थीओने अनुलक्षी तेओश्री, उपर्युक्त निडरताथी, रतिक्रीडा संबंधे कहे छे के रतिक्रीडा करनार माणसे रतिक्रीडा करवी ज होय तो केली, हास्यादि पांच प्रकारे ए सुरतोत्सव पूर भपकाथी उजववो जोईए. ए क्रियाने गधेडानी माफक जेम तेम आटोपी लेनाथी शुं फायदो ? ढूंकामां, ब्रह्मचर्य, गृहस्थ, संन्यास अने वानप्रस्थ ए चार आश्रमो पैकी कोई पण आश्रममा माणस होय तेने तो ते आश्रमने सोए सो टका दीपाववानो ज छे. पोतपोताना वर्तुलमा रही पोते स्वीकारेल तत्कालिन धर्मने पूरेपूरो न्याय आपी उत्तरोत्तर प्रगति करी छेवटे सौए मोक्ष साधवानो छे. ए तद्दन साचुं छे के "स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः" आ हेतुथी ज लेखक कहे छः --
केली हासुम्मीसो पंचपयारेहिं संजुओ रम्मो ।
सो खलु कामो भणिओ अन्नो पुण रासहो कम्मो" ॥ ५/६६ ॥ वीरचंद्र जेवो दरिद्रनारायण दुनियान शुं दाळदर टाळशे, ए संबंधमा लेखक श्री महेश्वर सूरि छट्ठा आख्यानमां दरिद्रता उपर एक वास्तवदर्शी कटाक्ष फेंके छे. माता-पिता, भाई - भगिनी, बेटो-बेटी अने स्त्री पण – सारो लोक दरिद्रीथी विमुख थई जाय छे. दरिद्रीन मोढुं पण सवारमा जोवानुं कोई पसंद करतुं नथी. दरिद्रीनी वाणी धणी मीठी होय अने एणे आपेली सलाह पण घणी किंमती होय तोय भंगीना कुवानी माफक एनी बधी सारी बावतोनो सौ परित्याग करे छे. ज्ञान, कला, विज्ञान, विनय, शौर्य अने धैर्य ए बधा गुणो पुरुषना नकामा-एक जो दारिद्र्य दोष तेनामां होय तो. जुओः
"मित्तो सयणो धूया माया पिया य भाइमाईया। सब्वे वि होति विमुहा दालिद्दकलंकियतणूणं ॥ ६॥१९॥ गोट्ठी वि सुलु मिट्ठा दालिद्दविडंबियाण लोएहिं । वजिजइ दूरेणं सुसलिलचंडालकृवं च ॥ ६॥२३॥ नाणकलाविन्नाणं विणओ सुरत्तणं च धीरत्तं ।
दालि हनिवासाणं सव्वं पि निरत्यय होइ" ॥ ६॥२६ ॥ आ छेल्ला सुभाषितमा "दारिद्यदोषो गुणराशिनाशी" ए सूक्तिनो प्रतिध्वनि संभळाय छे.

Page #64

प्रस्तावना
महेश्वर सूरिनो संसारनो तथा समाजनो अभ्यास केटलो वेधक अने विशाळ हतो ते तेमणे वापरेल सातमा आख्यानना एक व्यावहारिक सुभाषित उपरथी आपणने जाणवा मळे छे. तेओ माने छे के संसार उपर ज वर्ग अने. नरकनो अनुभव थई रहे छे, तो पछी शास्त्रमा वापरेल वर्ग अने नरकना अस्तित्वसूचक परोक्ष कथनो विषे शा माटे अविश्वास धरावत्रो जोईए? Insteal of going to heaven we can bring down heaven on cirth. संसारमा स्वर्गनां सुख अनुभवयां होय, देवलोकना दिव्यानंद अने मजा-मस्ती बँटवा होय तो एक तो खराब स्त्री न होवी जोई ए, बीजु दारिद्य न होवु जोईए, श्रीजुं व्याधिओ न होवा जोईए अने चोधु संतानमां कन्या बाहुल्य न हो, जोईए. आटलां वानां होय तो संसार ए खर्गतुल्य ज छ; अन्यथा ते नरक समान छे. आ चार वस्तु जेनी पासे होय ते जीवननो रसास्वाद माणी शके. सातमा आख्यानमां पद्माभ नामना द्विजने तेनी स्त्री धन्या पासे निमोक्त गाथा तेओ कहेवडावे छेः -
"दुकलतं दालिई वाही तह कन्नधाण वाहलं ।
पञ्चक्खं नरयमिणं सत्थुवाइच विपशेकर"॥७॥६॥ जैन साधु माटे लगभग अस्पृश्य गणाता राजनीति जेबा गहन विषय उपर पण पोतानो द्रढ अने अनुभवसूचक अभिप्राय सूरिचर्ये जणाव्यो छे, तेओ कहे छे के कर्णधार विनाना वहाण जेवी स्थिति अमात्य अने शिष्टजन विनाना राज्यनी छेः--
"कण्णद्धारविहीणं बोहित्थं जह जलंसि डोल्लेइ ।
सिट्टमहंतयरहियं रज पि हु तारिसं होइ" ॥ ८॥२१॥ शकुन शास्त्र जेवा व्यावहारिक विषयना संबंधमां परापूर्वथी चाली आवेली एक रूढिने सूरिवर्ये सूक्तिमां सुंदर रीते गुंथी काढी छे. आंधळो, कुष्ठना रोगवाळो, लंगडो, होठ कपलो, नाक-कान विनानोआटलाने प्रस्थान करती वखते शुभ फळनी आशा सेवनारे प्रयत्न पूर्वक वर्जवाः
"अंधो कुट्टी पंगू छिन्नोट्टो छिन्नकन्ननासो य ।
पढम चिय चलिएणं बज्जेयव्वा पयलेणं" ॥ १।१०॥ कामदेवना सर्वविजयीपणा विपे अने संगीतशास्त्रनी प्रासादिकता विषे सूरिश्री दसमा आख्यानमा कहे छे के संगेमरमरनी पूतळी सदृश कोई नाजुकनयनीना हावभावथी अने संगीतना मधुर आलापथी जेनुं हृदय मुग्ध थतुं नथी ते कां तो पशु छे अथवा देव छः
"वरजुवइविलसिएणं गंधव्वेणं च एत्थ लोयमि ।
जस्स न हीरइ हिययं सो पसुओ अहव पुण देवो" ॥ १०॥२९४ ॥ आटली चर्चा पछी आपणे एम कहेवानी स्थितिमां जरूर छीए के "नाणपंचमी" एक एनीज जातिनो अलौकिक पर्वकथा ग्रन्थ छे. तेना विद्वान लेखक श्री महेश्वर सूरि एक प्रकांड पंडित, कुशळ कवि, अठंग अभ्यासी अने निपुण निरीक्षक हता.
प्राकृत भाषा अने संघ विषेना महेश्वर सूरिनां "नाणपंचमी” कथान्तर्गत मन्तव्यो
प्राकृत भाषा "नाणपंचमी"कथाना लेखक श्री महेश्वर सूरिनो प्राकृतभाषा तरफ पक्षपात हतो. "मंदबुद्धिवाळा मनुष्यो संस्कृत काव्यना अर्थने जाणी शकता नथी तेथी सौ कोईथी सुखेथी समजी शकाय तेवं आ प्राकृत रच्यु छे. गूढार्थवाळा देशी- प्राकृत शब्दोथी रहित, अत्यंत सुंदर वर्णोथी रचेलं, आनंददायक प्राकृत काव्य

Page #65

३६
नाणपंचमीकहाभो कोना हृदयने सुख आपतुं नथी ? परोपकाररत पुरुषे तो आ लोकने विषे ए ज भाषा बोलवी जोईए के जेनाथी बालादिक सर्वने विशेष बोध थई शके."
उपर्युक्त शब्दोमां प्राकृतभाषा तरफनी पोतानी अभिरुचि श्री महेश्वर सूरिए असंदिग्धपणे अने खूब ज आग्रहपूर्वक बतावी छे. एटले प्राकृतभाषानी उपयोगिता, तेनो संस्कृत साथेनो संबंध, तेनी हृदयंगमता, सुखबोधकता अने तेना तरफना सर्वव्यापी आदरभाव वगेरे विषे - खूद भगवान् महावीरथी मांडी प्राचीन, अर्वाचीन जैन - जैनेतर विद्वान वगेरेए जे काई कयुं छे तेनी हूंक नोंध, लेखकना प्राकृत तरफना प्रेमने पूरो न्याय आपवा, लेवी अत्रे आवश्यक छे.
अहंतो धर्मनी प्ररूपणा अर्धमागधी (प्राकृतनो ज शौरसेन्यादिनी माफक एक भेद ) भाषामां करे छे. औपपातिकसूत्र जणावे छे के भगवान् महावीर कूणिकने अर्धमागधी भाषामां धर्मोपदेश आपता हता." अर्धमागधी भाषा जे बोले - बापरे तेने “ भाषार्य" (भाषा+आर्य) कहेवा एम प्रज्ञापनाकार श्यामाचार्य कहे छे. भगवतीसूत्रमा कर्तुं छे के देवो पण अर्धमागधी भाषाने प्रिय गणे छे अने बोलाती (कथ्य) भाषाओमां ते ज भाषाने विशिष्ट स्थान छे. २
आगमो माटे अर्धमागधी भाषा पसंद करवामां भगवान् महावीरनी सफळ दीर्घदृष्टिर्नु आपणने अमोघ दर्शन थाय छे. दृष्टिवाद नामना बारमा अंग सिवायना बधा कालिक, उत्कालिक अंगसूत्रोने प्राकृतमा बोधवामां अने रचवामां स्त्री-बाल वगेरे जीवोने ते बांचवामां सरळता रहे ए ज एक शुभाशय हतो.१ दशवैकालिक टीकामां याकिनीसूनु हरिभद्रसूरि पण एक श्लोक उद्धृत करी ए ज तात्पर्यनुं कहे छे." सर्व सिद्धान्त ग्रंथोने संस्कृतमां रूपांतरित करवानी इच्छामात्र ज सेवनार सिद्धसेन दिवाकरजीने श्री महानुभाव संघे पारांचिक नामर्नु प्रायश्चित फरमाव्युं हतुं. आ घटना श्री संघना सर्वोपरिपणानी जेटली द्योतक छे तेटली ज सौ कोईए अर्धमागधी भाषा ज वापरवी ए बाबतना आग्रहनी व्यंजक छे- समर्थक छे. अहिं तो, गणधरो, पूर्वधरो के विद्वान मुनिवरोने संस्कृत भाषा आवडती नो'ती एम नो'तुं. तेओए संस्कृतमा पण प्रकांड विद्वत्ताथी भरपूर भाष्यो, टीकाओ वगेरे तेम ज अनेकानेक संग्रहग्रन्थो लख्याना दाखलाओ प्रकट थया छे अने कोण जाणे केटलाय हजु अप्रकट पण हशे!
सकयकव्वस्सत्थं जेण न जाणंति मंदबुद्धिया। सव्वाण वि सुहबोहं तेण इमं पाइयं रइयं ।। गूढत्थदेसिरहियं सुललियवन्नेहिं गंथियं रम्म। पाइयकव्वं लोए कस्स न हिययं सुहावेइ ?॥ परउवयाररएणं सा भासा होइ एत्थ भणियव्वा । जायइ जीए विबोहो सव्वाण वि बालमाईणं ॥
-नाणपंचमीकहा, १; ३-५. ७९ समवायांगसूत्र, ३४. (आगमोदय समिति प्रकावित) पृ. ६०. ८. औपपातिकसूत्र (आ. स. प्र.) पृ. ७७. ८१ प्रज्ञापनासूत्र (आ. स. प्र.) पृ. ५६. ८२ भगवतीसूत्र (आ. स. प्र.) पृ. २३१. ८३ वर्धमानसूरिकृत आचारदिनकरमा उद्धृत, उ. १५. ८४ हरिभद्रसूरिकृत दशवैकालिक टीका, पत्र १०१.
८५ प्रो. गोपाणी अने आठवले अनुवादित सन्मतितर्क (पं. सुखलालजी भने बेअरदासजी संपादित) नी अंग्रेजी प्रस्तावना, पृ. २७०

Page #66

प्रस्तावना
ते जमानो ब्राह्मणोनी आपखुद सत्तानो हतो. तेमनो अहं जीवनना नाना मोटा दरेक प्रसंगमां जेम सुस्पष्टते तरी आवतो हतो तेम भाषाप्रयोग संबंधे पण थयुं. संस्कृत भाषा विद्वानोनी भाषा छे. एनो अर्थ प्राकृतभाषाभाषी वर्ग विद्वान नथी एम न करवो जोईए. एनो सीधो अने एक ज अर्थ ए छे के संस्कृत भाषा वापरवामां अने समजवामां स्त्री - बाल - मूर्ख अने मंदबुद्धि, माणसोने एक खास विशिष्ट प्रयत्ननी जरूर छे जे विशिष्ट प्रयत्न आर्थिक, सामाजिक के स्वाभाविक कारणे तेओ न करी शके. तो पछी समाजन आ मोटा भागने संस्कृतिथी विमुख राखवो! साक्षरतानो ईजारो संस्कृतभाषाभाषी लोकोए ज राखवो ?, आ प्रश्नो से' जे उपस्थित थाय ब्राह्मण विद्वान वर्ग पोताना अहंने एकदम त्यजी दे ए पण लगभग अशक्य जेवुं हतुं. तेथी भगवान् महावीरे अर्धमागधीमां अने भगवान् गौतमबुद्धे पालीमां, ब्राह्मणोनी आपखुद सत्ता सामेना विरोध तरीके अने पोताना धर्मोपदेशना मोजाओ आबाल - गोपाल सुधी पहोंची शके एज एक परोपकारमय शुद्ध हेतुथी पोतपोताना सिद्धांतोनी प्ररूपणा करी. आ प्रथा स्थापवामां ए बन्ने धर्मप्रवर्तकोनी निरहंता अने व्यवहारदक्षता जणाई आवे छे. ट्रंकामां, संस्कृतभाषाभाषी पुरुष साक्षर अने प्राकृतभाषाभाषी निरक्षर ए जूना वखतथी घर घाली गयेली मान्यता कोई पण जातना आधार विनानी छे ए, आ उपरथी, स्पष्ट थई जनुं जोईए.
संस्कृत पहेली अने पछी प्राकृत अर्थात् संस्कृतमांथी प्राकृत उदूभवी ए रूढ मान्यता पण एटली ज भ्रामक अने पूर्वग्रहथी भरेली छे. आ संबंधमां प्रथम ज मारे निर्विवादपणे कही देवुं जोईए के संस्कृत प्राकृतनी योनि के प्राकृत संस्कृतनी योनी र वस्तु आपणे इतिहासथी सिद्ध करी शकीए तेम नथी. बन्ने पक्षे विचारणीय दलीलो छे. आ बाबत तो आपणे मनुष्यमानसथी ज निश्चित करी शकशुं. मानसशास्त्रना अमुक मूळभूत सिद्धांतो त्रिकालाबाधित सनातन सत्य जेवा छे. एटले वर्तमान समाजमां प्रवर्तती सामान्य मनोवृत्ति तरफ जो आपणे दृष्टि करशुं तो पण आ बाबतनो खरो ख्याल आपणने मळशे. कोई पण समाज कोई पण एक काळे एकभाषाभाषी हतो ए कल्पवुं तद्दन अशक्य छे. संस्कारवाळी भाषा अने संस्कारविहोणी भाषा ए वस्तु तो सदा सर्वदा रहेवानी ज. ज्ञानना तरतमभावे आ भेद शाश्वत छे. साक्षरता - - निरक्षरताना सर्जनजूना भेद - प्रभेदो सर्व काळे विद्यमान हता अने रहेशे . एटले आटलं तो हवें स्पष्ट ज छे के संस्कृत प्रथम नहि, तेम ज संस्कृतभाषाभाषी ज विद्वान् एम नहि. संस्कृत भाषा अल्पसंख्यकनी भाषा अने प्राकृत भाषा बहुसंख्यकनी भाषा - आ एक ज सत्य निरपेक्ष सत्य छे.
३७
संस्कृतने दुर्जनोना हृदय जेवुं दुःखे ग्रहण करी शकाय तेवुं दाक्षिण्यचिह्न उद्योतन सूरि पोतानी वि. सं. ८३५मां रचेली मनाती प्राकृतभाषाबद्ध कुवलयमाळा कथामां कहे छे. वि. सं. ९६२मां थयेल मनाता प्रकांड पंडित सिद्धर्षि पोताना उपमितिभवप्रपंचा नामना अति विस्तीर्ण कथाग्रंथमां संस्कृत अने प्राकृत ए बने भाषाओ प्राधान्यने योग्य छे एम कहे छे अने उमेरे छे के संस्कृत ते दुर्विदग्धोना हृदयमां वास करी रही छे ज्यारे प्राकृत के जे बालकोने अने बालाओने पण सदूबोध करनारी अने कानने गमे तेवी होवा छतां पण ए पंडितप्रवरोने गमती नथी." मंदबुद्धिवाळा माणसो संस्कृत काव्यनो अर्थ जाणी
८६ पं. हरगोविंददास कृत “ पाइय सद्द - महण्णवो”, उपोद्घात पृ. १ थी १२ तथा ४८ थी ५१.
८७ कुवलयमाला कथा ( जे. भा. ता. प्र. ), पत्र ५७, ५८ ( आ कथारननुं संपादन आचार्य जिनविजयजी करी रह्या छे ).
८८ उपमितिभवप्रपंचाकथापीठ, श्लो० ५१-५३.

-

Page #67

नाणपंचमीकहाओ शकता नथी एम श्री महेश्वर सूरिए कहुं छे ते तो आपणे आगळ जोयु. हरिभद्रसूरि, दाक्षिण्यचिह्न उद्योतन सूरि, सिद्धर्षि, तथा महेश्वर सूरिए करेली प्रशंसा उपर, जैन विद्वानोए ए करेली छे एवो आक्षेप कदाच करवामां आवे. ए माटे जैनेतर विद्वानोना अभिप्रायो तपासवा जरूरी छे.
“शंभुरहस्य" जेवा प्रसिद्ध जनेतर ग्रंथमां प्राकृतने आर्यभाषा गणावी संस्कृतनी समकक्ष स्थापी "छे. कवि दंडी पोताना "काव्यादर्श" नामना अपूर्व ग्रन्थमा प्राकृतना वखाण करे छे;" त्रिविक्रमदेव पोताना “प्राकृतशब्दानुशासन "मां प्राकृतने अनल्प अर्थवाळु अने सरळताथी उच्चारी शकाय तेवु गणे छे-गणावे छे; विक्रमीय दशमी शताब्दिमां थयेल मनाता यायावरीय कवि राजशेखर पोताना “कपूरमञ्जरीसट्टक "मां संस्कृत अने प्राकृतने, कठोरता अने सुकुमारतानी दृष्टिए, अनुक्रमे पुरुष अने स्त्री साथे सरखावे छ, प्राकृत काव्यना लालित्यादि गुणो माटे जयवल्लभे “ वजालग्ग"मां तो स्थळे स्थळे घणुं कयुं छे; वाक्पतिराजे पोताना “गउड वहो" काव्यमा प्राकृतमांथी संस्कृत नीकळ्युं छे एम स्पष्ट जणाव्युं छे;१ भूषणभट्टना पुत्र कुतूहले पोतानी अप्रकट "लीलाबई कहा"मां एक स्त्री-पात्रना मुखे प्राकृतना भारोभार वखाण कराव्या छे..२ आ रीते "शंभुरहस्य"ना रचनार, दंडी, त्रिविक्रमदेव, राजशेखर, जयवल्लभ, वाक्पतिराज अने कुतूहल जेवा विश्रुत जैनेतर विद्वानना मुखेथी पण प्राकृभाषाना यशोगान गवाया छे.
नाट्यशास्त्रमा पण प्राकृतने विशिष्ट स्थान छे. “दशरूपक"नो रचनार कवि धनंजय स्त्रीओनी भाषा प्रायः प्राकृत होय छे एवं सूत्र स्थिर करे छे.३ए उपरांत अलंकारशास्त्र, व्याकरण, प्राकृत कोशो, छंदःशास्त्र, कथाओ, ऐतिहासिक ग्रन्थो, चरित्रो वगेरे वगेरे प्राकृत साहित्यमा पुष्कळ लखायुं छे. राजामहाराजाओए पण प्राकृत वाङ्मय खेड्युं छे. कविवत्सल सातवाहननी "गाथासप्तशती", प्रवरसेननो "सेतुबंध" तथा महाराजा यशोवर्माना आश्रित सामंत वाक्पतिराजनो “गउडवहो" आना दृष्टांत छे. आ रीते प्राकृत वाङ्मय, संस्कृतनी माफक, सर्व दिशामां खेडायेलुं छे ए आपणे जोडे अने साथे साथे प्राकृतनी सुखबोधकता, हृदयंगमता, मधुरता, स्वादुता वगेरे विषेना जैन - जैनेतर विद्वानोना अमूल्य अभिप्रायो पण तपास्या. महेश्वर सूरिए प्राकृतनी सरळता विषे काढेला उद्गारोनुं रहस्य आपणने हवे बराबर समजायु होवू जोईए.
संघ संघ तरफनो श्री महेश्वर सूरिनो अनुकरणीय आदरभाव खास नोंधवा जेवो छे. ज्ञान, दर्शन अने चारित्र्यनी त्रिपुटीनो आधार एकंदरे गणो तो महानुभाव संघ ज छे. संघनी पूजा करो, संघनुं बहुमान करो के संघनी आराधना करो एटले परंपरार ज्ञाननी आराधना ज थई. संघ पण योग्य माणसनी, ज्ञानीनी, मुनिनी कदर क्या नथी करतो? तो पछी संघना प्रोत्साहन विना एक डगलं पण आगळ वधी शकाय तेम नथी. वात्सल्य, अनुशास्ति, उपबृंहणा वडे संघ भव्य जीवना उपकारमां हमेशा तत्पर होय छे. देवो जेमना चरणने पूजे छे, चौद राजलोक जेनी पासे हस्तामलकवत् देखाय छे एवा निर्दोष तीर्थंकर भगवान् पण
८९ शंभुरहस्य, प १७, १८. .. ९. काव्यादर्श, १, ३४.
९१ गउडवहो, ६५, ९२-९४.
९२ आ कथाग्रन्थ- संपादन प्रो. डॉ. ए. एन्. उपाध्ये ए कर्यु छे अने ते सिंघी जैन ग्रंथमालामा हमणां ज प्रकावित थयो छे.
९३ दशरूपक, परिच्छेद २, ६०.

www

Page #68

प्रस्तावना संधने प्रथम वंदन करे छे तो पछी बीजा माणसोए तो तेम करवुज जोईए एमां नवाई शी? अर्धमागधीमां लखायेला आगमग्रन्थोने संस्कृतमा रूपांतरित करवानी इच्छा करनार सिद्धसेन दिवाकरने शिक्षा करनार पण संघ ज हतो.५ अर्थात् चतुर्विध संघनी कल्पना अने स्थापना धर्मना संरक्षण माटे ज छे; माटे चतुर्विध संघ तरफनो भक्तिभाव दरेक धर्मी पुरुषे बताववो ज जोईए.
विक्रमीय छट्ठी शताब्दिनी प्रथम पच्चीसीमां लखाएल देववाचक क्षमाश्रमणना नंदीसूत्रमा संघन काव्यमय वर्णन करवामां आवेलुं छे जेनो भावार्थ आ प्रमाणे छेः- "संघखरूप महामंदरगिरिने विनयपूर्वक वंदन करूं छु. (ते संघ केवो छे ? ) सम्यग्दर्शन ए ज श्रेष्ठ वज्र छ जेनु; द्रढ, रूढ, गाढ अने अवगाढ जेनुं पीठ छे; धर्म ए ज तेना उंचा शिलातलोथी शोभनारा अने चमकनारा चित्रविचित्र कूट छे; सद्भावयुक्त शील ए तेनुं सुगंधयुक्त नंदनवन छे; जीवदयारूपी तेनी सुंदर कंदराओ छे अने उत्साही मुनिवररूपी मृगेन्द्रोथी भरायेली छे; कुतर्कनो विध्वंस करनार सेंकडो हेतुओ ते मंदरगिरिना धातुओ छे; सम्यग्दर्शन तेनुं रत्न छे; औषधिथी परिपूर्ण गुफाओनी गरज लब्धिओ सारे छे; संवररूपी श्रेष्ठ जलनो वहेतो अखंड प्रवाह ए तेनो हार छे; श्रावकगणरूपी शब्द करनार मोरोथी तेनी खीणो गाजी रही छे विनयविनम्र यतिओने तेना शिखर साथे सरखाव्यां छ; अनेकविध सद्गुणो तेना कल्पवृक्षोनां वन छे अने ज्ञान एज श्रेष्ठ मणिओथी सुशोभित अने स्पृहणीय तेनी विमल चूलिका छे."१५
__ उपर्युक्त वर्णन घणु ज अलंकारमय छे छतां तदन साचुं छे. संघ ए सर्वख छे. संघ पाछळनी भगवान् महावीरनी मूळभूत कल्पनाने आपणे बराबर तपासीए तो संघनी किंमत अने महेश्वर सूरिए करेली संघप्रशस्तिनी यथार्थता आपणने बराबर समजाय.
भगवान् महावीरे वर्णने उडाडी त्यागना सिद्धांत उपर पोतानी संस्थाना बे मुख्य वर्ग पाड्या. एक घरबार विनानो, कुटुंबकबीला रहित, अपरिग्रही, पर्यटनशील, अनगार वर्ग अने बीजो परिवारमा राचनार, एक ठेकाणे स्थान जमावीने लगभग स्थिर जेवो अगारी वर्ग. प्रथम वर्ग संपूर्ण त्यागी. एमां पण स्त्री अने पुरुष बन्ने आवे. अने ते श्रमणी, श्रमण,- साध्वी, साधु कहेवाय. ज्यारे बीजो वर्ग संपूर्ण त्यागी नहि परंतु त्याग करवानी उत्कट अभिलाषावाळो. एमांय स्त्री-पुरुष बन्ने आवे. तेमना पारिभाषिक नाम छे श्राविका अने श्रावक. मूळ कल्पना तो ब्राह्मणोना चर्तुवर्णाश्रम उपरथी ज करवामां आवेली परंतु तेने एवो अनोखो ओप आपवामां आव्यो के जेथी जैनधर्मना संरक्षण माटे तेनो बराबर उपयोग थई शके. साधुसंघनी व्यवस्था
९४
अह पंचहिं हारेहिं पंचहिं रयणेहिं तह विभूसेउं । संघस्स कुणइ पूर्य जहसत्तीए महासत्तो ॥ संघो महाणुभावो नाणाइतियस्स जेण आहारो। पूइजते तमि उ नाणाई पूइयं होइ॥ तह उवयारपरो वि हु संघो जीवस्स होइ भव्वस्स। वच्छल्लं अणुसलुि उवबूहणमाइ कुणमाणो ॥ अन्नं च तियसनमिओ केवललच्छीइ संजुओ विमलो। तित्थयरो विहु भयवं आईए वंदए संघं ॥ तम्हा सइ सामत्थे संघं पृएह सव्वकज्जेसु । पाविह तओ उ मोक्खो भोत्तूणं विसयसोक्खाई॥
-नाणपंचमीकहा, १; २३-२७. १९५ जुओ पादनोंध, ८५. ९६ नंदीसूत्र (आ. स. प्र.), पत्र ४.....

Page #69

नाणपंचमीकहाओ साधुओ करे. एने माटे नियमो, विधि, विधानो, बंधनो वगेरे ते घडी काढे. श्रावकसंघना पण नियमो जुदा छ. छतां आ बन्ने वच्चे अंतर छे अथवा भिन्नता छे एवं जराय नथी. कारण के अमुक साधारण बाबतो एवी छे के जेथी साधुसंघनो दाब श्रावकसंघ उपर अने श्रावकसंघनो अंकुश साधुसंघ उपर बराबर रीते जळवाइ रहे. बन्ने वच्चे सुंदर सहकारने संपूर्ण अवकाश छे.
आ व्यवस्थाना उत्पादक भगवान् महावीर छे एम पण नथी. भगवती जेवा अंगसूत्रोमां पार्थापत्ययीओनी वातो आवे छे. केटलाक पार्थापत्ययीओ भगवान् महावीर पासे जतां खचकाय छे; केटलाक प्रश्नो करे छे; केटलाक तर्क-वितर्को करे छे. भगवान् एनुं समाधान करे छे अने अंते ए पार्थापत्ययीओ भगवान्नी साधुसंस्थामा प्रविष्ट थई जाय छे. अने साधुसंघ वळी पाछो जुदा रूपे दृश्यमान थाय छे. आ बधी व्यवस्था एक राजतंत्र जेवी आपणने लागे. आ उपरथी आपणे एम समजी शकीए के ए व्यवस्थाना बीज रोपनार केटला विचक्षण अने दीर्घदृष्टिवाळा हता! एकला भगवान् महावीरना ज वखतमा १४००० हजार श्रमणो अने ३६००० श्रमणीओ हती. साधुसंस्थामा स्त्रीओने पण समान कक्षामां मुकवानुं मान भगवान्ने ज फाळे नथी जतुं कारण के पार्श्वनाथना समयमां पण ए प्रथा प्रचलित हती. अलवत्त, भगवान् महावीरे घणी घणी बाबतोमा जुदो ओप, जुदा रूप, वगेरे वगेरे आप्यां छे ए निर्विवाद छे. भगवान् बुद्ध स्त्रीओने समान स्थान आपवानी बाबतमा महावीरथी कंईक अंशे जुदो मत धरावता हता; परंतु भगवान् महावीरे जोरशोरथी स्त्रीओने पण स्थान आप्यु, तेथी भगवान् बुद्धने पण स्त्रीओने समुचित स्थान आपq पड्यु. आ बधी रीते तपासतां जैनदर्शनमां चतुर्विध संघD मान अने स्थान अपूर्व छे. एटले प्रस्तुत ग्रंथमा श्री महेश्वर सूरिए करेली श्री संघनी स्तुति जराय अस्थाने नथी एटलु ज नहि परंतु आवश्यक छे.
ग्रंथ संपादनमा उपयोगमा लीधेली प्रतिओनो परिचय A:- जेसलमीर भांडारमांनी वि. सं. १००९नी सालमां लखायेल ताडपत्रीय प्रति उपरथी आ प्रति लखवामां आवी छे. प्रतिना प्रान्तभागमां जणाववामां आप्यु छे तेम तपागच्छना बुद्धिविमळ नामना कोई सूरिए वि. सं. १६५१नी सालमां आषाढ शुक्ल तृतीयाने दिने सोमवारे ज्यारे पुष्य नक्षत्रमां चंद्र हतो त्यारे आ प्रति लखीने पूरी करी हती. तेनी लंवाई, पहोळाई ८.८४ ४.२ ईंच छे. अने बन्ने बाजु लखेला कुल्ले बावन पृष्ठ छे. दरेक पृष्ठमां साधारण रीते सत्तर पंक्तिओ छे अने दरेक पंक्तिमा एकंदर बेंतालीस अक्षरो छे. दरेक पृष्ठनी बन्ने बाजुए. ८ ईंचनो नानो हांसीओ राखवामां आवेल छे अने मध्यमा अनेकविध भूषाचिह्नो छे. आठमा पृष्ठना हांसीआमां ६७ थी ७१ गाथाओ टांकवामां आवी छे. मूळप्रतिनी गाथाओनो क्रमांक तो जेमनो तेम सीधे सीधो चाल्यो जाय छे. एटले हांसीआ वाळी गाथाओ कोई बीजी प्रतिमा जोईने कोईए त्यां नोंधी होय एवो संभव छे. पारस्परिक संबंध तपासतां ग्रन्थवस्तु साथे तेनो मेळ होवाथी में ए गाथाओने मूळमां ज लई लीधी छे. आ पृष्ठना हांसीआमां एक पाठांतर पण नोंधवामां आवेल छे. जे शब्दो के अक्षरो भूलथी के प्रमादथी रही जवा पाम्या होय अगर काळदोषे भूसाई जवा पाम्या होय तेने हांसीआमां कोईए नोंध्या छे, मूळ प्रतिना अक्षरो करतां आ अक्षरो जूदा पडता होई जेना हाथमां अगर मालिकीमां आ प्रति आवी होय एणे ए बधा नोंध्या होय एवी शक्यता छे. जे जे स्थळे अक्षरो भूसाई जवानी संभावना जणातां ते ते स्थळे कोईए कागळनी चबरकी चोटाडी तेना उपर मूळ प्रतिना अक्षरो सरसरीते लखी प्रतिने शीर्णविशीर्ण थई जतां बचावी लीधी छे. आ चबरकी चोंटाडवानुं कार्य एटलु दक्षतापूर्वक करवामां आव्यु
९. भगवतीसूत्र, १, ९, २, ५, सूत्रकृतांग, २, ५, ५राजप्रश्नीय, २१४.

Page #70

प्रस्तावना
४१
छे के मूळ प्रतिना कागळनी अने चत्ररकीना कागळनी जूदी जूदी जातिनुं भान भाग्ये ज कोई वाचकने रहे के थवा पामे. बीजी प्रतिओमां होय छे तेम आ प्रतिमां पण हस्ताक्षरोनुं वैशिष्ट्य छे. प्रति सुंदर हालतमां छे अने हस्ताक्षरो पण मोतीना दाणा जेवा शुद्ध अने सरस छे. पाटण भंडारनी आ प्रति छे अने संपादनमां एनो मुख्य आधार लेवामां आव्यो छे कारण के ए घणी ज शुद्ध मालुम पडी छे.
A प्रतिनो प्रान्तभाग
इति श्री महेश्वरसूरिविरचितं पंचमीमाहात्म्यं समाप्तम् ॥ विक्रमादित्य संवत्सरात् १००९ वर्ष लिखितताडपत्रीयपुस्तकात जेसलमेरुमहादुर्गे संवत् १६५१ वर्षे भाषाढ शुक्ल ३ सोमवारे पुष्यनक्षत्रे तपागच्छाधिराजभट्टारक भी श्री ५ श्री श्री आनंद विमलसूरीश्वर शिष्य पंडित श्री श्री ५ विजय विमलगणिशिष्य शिरोमणिपंडित श्री ६ आनंद विजयगणि शिष्य बुद्धिविमलेन लिखितमिदं पुस्तकम् । भद्रं भूयात् । श्रीसंघस्य कल्याणमस्तु । श्रीरस्तु ॥ छ ॥
-
B: आ ताडपत्रीय प्रति पाटण संघवीना पाडाना भंडारनी छे. भंडारना नवा लिस्टमां प्रतिनो पुस्तक नंबर १२३ छे. वडोदराना मुद्रित लिस्टमां आ प्रतिनो नंबर ४० छे (जुओ पृष्ठ ३३ ). प्रतिनी हालत सुंदर छे. पत्र संख्या २१४ छे. वचमां १९४मुं पत्र नथी. दरेक पत्रना प्रत्येक पृष्ठमा वधारेमां वधारे ६ अने ओछामां ओछी ३ पंक्तिओ लखेली छे. लिपि सुंदर छे; शुद्धि पण उत्तम प्रकारनी छे. प्रतिनी लंबाई, होळाई १३ ॥ x २ ईंच प्रमाणे छे. तेनो प्रान्त भाग नीचे प्रमाणे छे :
संवत् १३१३ वर्षे चैत्र शुदि ८ खौ महाराजाधिराज श्री वीसलदेव कल्याणविजयराज्ये तन्नियुक्त श्रीनागडमद्दामात्ये समस्तव्यापारान् परिपंथयतीत्येवंकाले प्रवर्तमाने प्रह्लादनपुरे - (तपा ? ) गच्छे ललित सुंदरगणिन्थाज्ञानपंचमी पुस्तिका लिखापिता ॥ छ ॥ छ ॥
(नीचेनो भाग सी. डी. दलाले भूलथी नोंध्यो नथी लागतो)
शाखा सहस्रमहिते वंशेऽस्मिनो (नो) सवालसाधूनाम् ।
आसीद् वीरकनामा वालिणिहृदयाधिदैवतं धीमान् ॥ १ ॥ श्रीमानानकुमारो मारतनुः श्री कुमारनामा व । जसडूशालिगसंज्ञौ, तत्तनयाः पूर्णचन्द्र इति पञ्च ॥ २ ॥
भगिनी विनयाचारशालिनी गुणमालिनी । पुण्यश्रीरभवत् तेषामिन्द्रियाणां सुधीरिव ॥ ३ ॥ काली शालीनविनया श्रीकुमारहृदीश्वरी । असूत सून (नु ) मन्यूनवपुषं बहुदाभिधम् ॥ ४ ॥ आम्बो धनाम्बसावथजे सलगुणदाव सूत विजयमतिः ।
तद्भार्या स्वथ केल्हीं राजीं च सरस्वतीं ससोमलताम् ॥ ५ ॥
पद्मश्रीरिति निश्छद्मचरिता दुरितोज्झिता । द्वितीया बहुदाकस्य प्रियाऽस्त सुतानिमान् ॥ ६ ॥ वाहढं चाहढं चाम्रदेवसा - (धु ?) कसंज्ञकौ । गांगदेवं तथा जालू, तनयां विनयानताम् ॥ ७ ॥ पद्मश्री -लतां स्वकायवयसां विज्ञाय वाक्यैर्गुरोः, पुण्यश्रीमनिशं समृद्धिमधिकं नेतुं विसर्पन्मतिः । नशा [ना] मृतपानतोऽस्त्यधिकमित्याधाय चित्ते मुहुः, सद्वर्णावलिशालिका लेखितवती यत् पञ्चमीपुस्तकम् ॥ ८ ॥
इदं ललितसुन्दर्यै गणिन्यै गुणशालिनी । सच्चरित्र पवित्राये, सा ददौ सम्मदोदयात् ॥ ९ ॥
C : - आ ताडपत्रीय प्रति पाटण संघवीना पाडाना भंडारनी छे. नवा लिस्टमां आ पोथीनो अनुक्रमांक ूछे. वडोदराना मुद्रित लिस्टमां आ प्रतिनो नंबर २९ छे (जुओ पृष्ठ ३०). प्रतिनी हालत मध्यम छे. पत्रसंख्या २०७ छे. अंतना २०८ मा पत्रनी प्रथम पृष्ठिमां ग्रंथनुं पूर्ण थवुं अने बीजी पृष्ठिना अर्धभागमां नाना अक्षरोथी ग्रंथ लखनार - लखावनारनी प्रशस्ति लखायेली होवानुं ते ज पत्रना नाना अने जीर्ण बे टुकडा उपरथी जाणी शकाय छे. जो के प्रतिनी हालत जोतां अन्त्य पत्र पण अखंड रहेवुं जोइए पण अन्त्य पत्रनी द्वितीय पृष्टिमां लखायेल प्रशस्तिने कोई उठाउगीरे द्वेषने लीधे घसी नाखवाथी पत्र अत्यंत
नागपं० प्र० 6

Page #71

नाणपंचमीकहाओ पातळु अने जीर्ण यई गयु अने परिणामे अत्यारे फक्त बेज नाना टुकडा मळे छे. ए नाना टुकडानी बीजी बाजु प्रशस्तिना घसेला भागमा थोडाक अस्पष्ट अक्षरो जणाय छे. प्रतिनी लंबाई, पहोळाई १४४२६ इंच प्रमाण छे. प्रतिनी लिपि जोतां B प्रति करतां आ प्रति लगभग एक सो वरस वधु प्राचीन छे तेम अनुमान करी शकाय. आ प्रतिना पाठांतरोमां पाठांतर पछी प्रतिनी संज्ञा C पछी जे स्थळे खस्तिकनुं निशान क्यु छे ते पाठांतर मूळ प्रतिमां लखायेलं नहि पण प्रतिना पाठने भूसीने पाछळथी करवामां आवेलुं छे तेम समजq.
D:- आ प्रति भावनगरथी मेळवामां आवी हती. तेनी लंबाई, पहोळाई ९.७४४ . १ इंच छे अने बन्ने बाजु लखेला कुल्ले पंचावन पृष्ठ छे. बन्ने बाजुए .९ ईंचनो नानो हांसीओ राखबामां आवेल छे. बीजी प्रतिओनी माफक आ प्रतिमां पण हस्ताक्षरोनी क्वचित् कचित् विलक्षणता जोवामां आवे छे. प्रति घणी ज सुंदर हालतमा छे अने हस्ताक्षरो A प्रतिनी माफक मोतीना दाणा जेवा शुद्ध अने सुवाच्य छे. आ प्रति मने घणी ज मोडी मळेली तेथी तेनो उपयोग जेवो जोईए तेवो करी शकायो नथी. आ प्रति A प्रतिने घणे मोटे भागे अनुसरनारी छे एटले A प्रतिना पाठांतरोमां मने ज्यां संदिग्धता हती त्यां ज आ प्रतिनो उपयोग करी पाठांतरोनी पसंदगीमां संदिग्धता टाळवा में यथाशक्य यत्न करेलो छे.
पाठांतरो पार्वातरोनी पसंदगीमां सर्व प्रथम ध्यान छंद उपर आपवामां आव्युं छे. पाठांतर अर्थनी दृष्टिए गमेतेटलुं बंध बेसतुं होय परंतु तेथी छंदोभंग थतो होय तो तेने जतुं करवामां आव्युं छे अने पादनोंधमां तेने टांकी तेनी नोंध लेवामां आवी छे. पाठांतरो बधाज नोंधवामां आव्या छे. व्याकरण शुद्धिने पण लगभग एटलुंज प्राधान्य आपवामां आव्युं छे. आ बे दृष्टिओ जे पाठांतर थी सचवाई तेने मूळमां खीकारवामां आव्यु छे अने बीजाने पादनोंधमां ते ते प्रतिनी संज्ञा पूर्वमा मूकी जणाववामां आव्या छे. अर्थदृष्टिने त्रीजा प्रकारमहत्त्व आपवामां आव्युं छे. जे प्रतिना पाठांतरथी आ त्रणे य दृष्टिओ अव्याहत रही ते पाठांतरने, कोई पण प्रति तरफ मोह राख्या विना, अपनावी लीधुं छे. बधी प्रतिओना पाठांतरो अमक एक पाठ बाबत संमत होय परंतु मने पोताने अर्थमेळ न लाग्यो तेवा स्थळे में शंकाचिह्न मूकेल छ; अथवा पाठ सूचवी में त्यां आवा () कौंसमां ते पाठ मूक्यो छे. बधी प्रतिओना पाठांतरोने ध्यानमा लीधा पछी पण छंदनी दृष्टिए अक्षर के अक्षरो ज्यां ज्यां मने खूटतां लाग्यां त्यां त्यां आवा [ ] कौंसमां ते ते अक्षरो में केवळ सूचना रूपे बताव्या छे. कोई नवी प्रति मळी आवतां मारा सूचित पाठो खोटां सिद्ध थाय एवी पूरती शक्यता छे. 'य' श्रुतिनी बाबतमां अने 'न' के 'ण'नी बाबतमा प्रतिओना पाठांतरोनी बहुमति उपर ध्यान आपवामां आव्यु छे. ए बे बाबतोमां कोई एक नियम आयंत अखत्यार करवामां आव्यो होय एम नथी.
प्राकृतभाषामां लखायेल जैन कथा साहित्यनो ढूंक परिचय प्राकृत भाषामा लखायेला जैन कथा साहित्य विषे एटलं बधुं कहेवामां आव्युं छे के एना विषे अहिं । पुनरुच्चारण करवु उचित नथी. ए विषे विगतवार, अभ्यासपूर्ण माहिति मेळववा ते विषयना शोखीन जिज्ञासुओए आचार्य जिनविजयजीनो 'कुवलयमाला' नामनो लेख,“ सिंघी जैन ग्रंथमालामा प्रसिद्ध थयेल, खसंपादित हरिषेणना 'बृहत् कथाकोश'मांनी प्रो. डॉ. ए. एन. उपाध्येए लखेल विस्तृत प्रस्तावना, प्रो. डॉ. घाटगेनो 'नरेटीव लिटरेचर ईन जैन माहाराष्ट्री' नामनो लेख," तेम ज वर्गस्थ मो. द. देसाई कृत 'जैन साहित्यनो संक्षिप्त इतिहास', अने छेल्ले आ बधी माहितिनी पूर्व भूमिकारूप थई पडेल जोहानीस हर्टटनो
९८ वसंत रजत महोत्सव स्मारक ग्रंथ-वि. सं. १९८४, पृ. २५९-२८४. ९९ भां. ओ. री. इ. पूना, एनाल्स, वॉ. १६; भाग १ - २; १९३५.

Page #72

प्रस्तावना
'नॅरॅटीव लिटरेचर ऑफ धी जैनाझ' शीर्षक लेख तथा हरिभद्र सूरि रचित 'समराइच कहा'नो प्रो. डॉ. हर्मान याकोबीनो उपोद्धात जोई जवा खास भलामण छे. आ बधा लखाणोमां एटली सामग्री भरी पडेली के के एनो अहिंआ पुनरवतार करवो अस्थाने छे अने अनुपयुक्त पण छे. तेथी अहिं ए साहित्य विषे केवळ अंगुलिनिर्देश करीने ज संतोष पकड्यो छे. में नीचे आपेल विगतोनो आधार पण उपर्युक्त साहित्य ज छे.
जैनोनु कथा साहित्य प्रमाणमा महाकाय छे. प्राकृत, संस्कृत, अपभ्रंश अने गूजराती एम चारेय भाषामां लखाएला सेंकडो जैन कथा ग्रंथो आजे मळी आवेल छे. एमांना घणा खरा ग्रंथो विक्रमीय दसमी सदी पछी बनेला छे. विक्रमीय प्रथम सहस्राब्दिमां रचायेला ग्रंथोनी संख्या दसथी वधारे नथी पण ओछी हशे.
जैन कथा साहित्यना मूळ 'ज्ञाताधर्मकथा' नामना छट्ठा जैन अंगमां मळी आवे छे. जैन कथाग्रंथोमां बहु प्राचीन ग्रंथ होय तो ते 'वसुदेवहिंडी' छे. आथी पण जूनुं चंद्रगुप्त मौर्यना गुरु भद्रबाहुरचित 'वसुदेव चरित' छे. परंतु अत्यारे ए उपलब्ध नथी. 'वसुदेवहिंडी' पछी विमल सूरि रचित 'पउमचरिय' आवे छे. आ सूरिए 'हरिवंस चरिय' लख्यु होवानो पण उल्लेख छ जो के ए अत्यारे उपलब्ध नथी. ऐतिहासिक अने काल्पनिक वस्तुओना मिश्रणवाळा 'वासवदत्ता', 'सुमनोत्तरा," उर्वशी', 'भैमरथी, अने 'नरवाहन दत्त' जेवा अनेक शृंगाररसप्रधान लौकिक कथा ग्रंथो रचाया.
___ शंगाररसथी छलबलती अने वर्णनोथी भरपूर कथाओमां पादलिप्त सूरिनी 'तरंगवती कथा' सर्व प्रथम छे. जो के अफसोसनी वात तो ए छे के ए कथारन हजु सुधी क्यांय कोईने मळ्यु नथी एटले आपणे तो अनिश्चितसमयी आचार्य वीरभट्ट के वीरभद्र शिष्य गणि नेमिचंद्ररचित तेना 'संक्षिप्त सारथी ज मूळकथानो रसाखाद करवानो रह्यो. 'तरंगवती'ने कुवलयमालाकारे संकीर्णकथामां खपावी छे.
पादलिप्तसूरिए सर्जेली आ नवीन कथासृष्टिमां पाछळथी धीमी पण संगीन भरती थई. फलखरूपे 'मलयवती, 'नरवाहन दत्त', 'मगधसेना', 'बंधुमती', अने 'सुलोचना' नामक सुंदर कथाओ रचाई. कमनसीबे ए बधी कथाओ कालदोषे के बीजा कोई कारणे लुप्त थई गई अने एमना नामो सिवाय आपणे एमना विषे कशुं जाणता नथी.
'वसुदेवचरिय', 'पउमचरिय', अने 'हरिवंस चरिया' दि पुराण पद्धतिना चरित्र ग्रंथोने कथा वर्गमां न गणीए तो, ते पछी 'धम्मिल्लहिंडी' अने तेनी साथे जोडाएल 'वसुदेवहिंडी' नामनो कथा ग्रंथ आवे छे. ए आठमा सैका पहेलानो छे. तेना पछी हरिभद्रसूरिनी 'समराइच्च कहा' आवे छे. आ कथा कविनी कवित्वशक्तिनी साक्षात् प्रतिमा छे एटलं कहेवू बस थशे. आचार्य हेमचंद्र आ कथाने सकलकथानी कोटिमां मूके छे. अत्रे ए पण जणावQ जोईए के एमर्नु रचायेखें 'धूर्ताख्यान' पण हवे तो प्रसिद्ध थई गयेल छे." आ पछी उद्योतन सूरिनी 'कुवलयमाला' आवे छे. आ कथा चंपूना ढंगनी छे. रचनाशैलि 'कादंबरी' के 'दमयंती कथा' जेवी छे. काव्यचमत्कृति उत्तम अने भाषा मनोरम छे. विनोदमां कथा लेखके एमां पैशाची अने अपभ्रंश भाषामां पण वर्णनो आप्या छे. आ कथानी उपयोगिता ऐतिहासिक दृष्टिए पण खास महत्त्वनी छे. एनी पछी शीलांक- 'महापुरुष चरित', विजयसिंह सूरि रचित 'भुवनसुंदरी कथा', कोई अज्ञातनामा लेखकनुं 'कालकाचार्य कथानक' अने धनेश्वरन 'सुरसुंदरी चरिय' आवे छे. ए पछी महेश्वर सूरि रचित आपणो आ प्रस्तुत पर्वकथानो ग्रंथ आवे छे. त्यार बाद कथासाहित्य घणा मोटा प्रमाणमां जैन लेखकोए लख्युं छे; परंतु ए विषे अहिं लखवू अनावश्यक छे अने अप्रस्तुत छे एटले छोडी दीधुं छे.
१०० आ ग्रंथ आचार्य जिनविजयजीए संपादित करी सिंघी जैन ग्रंथमालामां नं. १९ तरीके प्रकाशित कर्यो छे.

Page #73

नाण पंचमी कहाओ
जैन कथा साहित्यना आ विहंगावलोकन पछी एटलं कहेतुं जरूरी छे के जैन कथालेखकोनुं मूळ ध्येय एक ज हतुं अने ते आध्यात्मिक कल्याण. गमे ते जैन कथा ल्यो. आ ध्येय तेमां स्पष्टपणे प्रतिबिंबित थयेलुं देखा. कथा देह गमे ते होय अने गमे तेवो होय परंतु धर्माधर्मनुं, पुण्य-पापनुं फळ बताववानो आशय अने कर्मना अचळ सिद्धांतनी स्थापना माटेनी जैन कथा लेखकनी तालावेली - आ के मुख्य सिद्धांतो कथानो आत्मा छे. सामान्य लोकवार्ताओने पण जैन कथाकारोए पोताना अवनवा रंगे रंगी छे अने एना उपर पोताना ध्येयनी महोर मारी छे. सामान्य लोकवार्ताना संबंधमां पण आ ध्येय उग्रपणे सिद्ध करवामां आव्यो छे तो पछी खास विशिष्ट वस्तुनो आधार लई, जैन धर्मना मूळ तत्त्वोने प्रतिबोधवाना एक मात्र हेतुने खातर रचवामां आवेली कथा विषे तो कहेवानुं ज शुं ? हुंकामां, आ महोरनी विशिष्टता एवी कथाओमां उडीने आंखे चोंटे ए स्वाभाविक ज छे. महेश्वर सूरिनो प्रस्तुत ग्रंथ आ हरोळमां आवे छे. एनी मुख्य म ऐहिक अने पारलौकिक सुखनी प्राप्ति करावी आपवानी छे अने ते ज्ञान पंचमी जेवा पुण्य दिवसे जैन धर्मना आराधन द्वारा. कथानो प्रतिपाद्य विषय आ छे; बीजी बधी बाबतो आनुषंगिक छे.
छंद, भाषा अने कवित्व
४४
समग्र ग्रंथमां एक ज छंद वापरवामां आवेल छे अने ते छे गाथा. भाषा माहाराष्ट्री प्राकृत छे. एना उपर कचित् अर्धमागधीनी तो कचित् अपभ्रंशनी असर पडेली छे. देशी शब्दोनो प्रयोग लेखके करेल छे. जेवां के:- कोड, खुखुत्र, फेक्कार, खत्थ, खेड, घग्घर, घल, चुक्क, चुल्ली, छडु, छुट्ट, छोड, छोल, झाड, डोल्ल, तु, तोड, धाडी, निच्छोल, पुक्कार, पोट्टल, फेड, फिट्ट, अने मोक्कल वगेरे वगेरे. लेखकनी शैल घणीज हृदयंगम, सरळ, अने प्रासादिक छे. एनं मुख्य लक्षण अनायास छे. शब्द प्रवाह सीधे सीधो, अस्खलितपणे लेखकना हृदयमांधी जाणे के न वहेतो होय एम लागे छे. अर्थ पकडी पाडवामां मुसीबतनो अनुभव जराय करवो पडतो नथी. शब्दाडंबर क्यांय नथी जणातो. शैलि कोई पण स्थळे खडबचडी नथी जाती. हृदयंगमता, प्रासादिकता, सरळता, सुबोधता, वगेरे वगेरे लेखकनी शैलिना गुणो छे. श्लेषनो उपयोग लेखके स्थळे स्थळे सफळताथी कर्यो छे. काव्यचमत्कृति लेखकने सिद्ध हती. तेना नमूना माटे जुओ खास करीने प्रथम कथानकनी ४१९मी, ४८८थी ४९२मी, आठमा कथानकनी १२० मी अने दसमा कथानकनी २९७ - २९८मी गाथाओ.
आभार दर्शन
आ ग्रंथना संपादनमां मारा विद्यागुरु भारतीय विद्याभवनना ऑन. डिरेक्टर आचार्यश्री जिनविजयजीए मने प्रतिओ मेळवी आपीने, जे गाथाओनो अर्थ मने बेसतो नो' तो ते समजावीने, संपादननी आंटी -घुंटीना उके मां यथोचित मदद आपीने, तेमज प्रस्तावनानी माहिति मेळववामां उपयोगी थाय एवं साहित्य सूचवी अने मेळवी आपीने मने जे अमर्याद सहाय आपी छे ते माटे हुं तेमनो परम ऋणी छं.
अमृतलाल सवचंद गोपाणी.
भारतीय विद्या भवन मुंबई माघ पूर्णिमा, सं. २००४

}

Page #74

सिरी महेसर सूरिविरइयाओ
नागपंचमीकहाओ ।
卐
॥ ॐ नमो वीतरागाय' ॥
१
९
पंचेंदिर्य निरवेक्खं पंचनमोक्कारहेउयं तह य । पंचमगइसाहणयं पंचमनाणं नमसेउं ॥ दुविहाऍ पंचमी कालं पुरिसं विहाण - गहणं च । उज्जवणं फलभावं गाहाहिँ म हे सरो भणइ ॥ २ सक्कयकवस्त्थं जेण न जाणंति' मंदबुद्धीया । सव्वाण वि सुहबोहं तेण इमं पाइयं रइयं || गूढत्थदेसिरहियं सुललियवन्नेहिँ ' गंधियं रम्मं । पाइयकवं लोए कस्स न हिययं सुहावेइ ? || परउवयाररएणं' भासा सा होइ एत्थ भणियन्वा । जायइ जीऍ विबोहो सवाण वि बालमाईणं ॥ पंचवरिसेहि जेट्ठा पंचहिँ मासेहिँ लहुइया होई । एवइयकालमाणा होइ अखंडा य' कायद्या ॥ ज कह वि असामत्थं होइ सरीरस्स दिवजोएणं" । ता उत्तरकालं पि हु पूरिजा असढभावो" उ ॥ ७ खलिओ विजद्दा सुहडो पुणरवि वलिऊण पावइ जसोहं । तह नियमं पूरितो" जीवो सुहभायणं होइ ॥ ८ एगणं जेणं चउत्थवयपालणं दढं भणियं । तेण जहासत्तीए सेसं खलु होइ काय ॥ ज हो असमत्थो काऊणं जे पंचमिं को वि" । सो इयरिं पि करेजा तीए वि फलं जओ " तुलं ॥ १० लहुई वि किरियाए सोक्खं खलु होइ असढभावस्स । विसमविसे मरंतं किन्नवि रक्खेइ अमयंसो ? ॥ कित्तीऍ" मच्छरेण मैं पूयनिमित्तं च चित्तपीडाए । उग्गं पि तवं चिन्नं दोग्गइगमणं पसाहेइ " ॥ पुरिसो वा इत्थी वा नाऊणं निययदेहसामत्थं । संमत्त - नाणकलिओ माणां विवजिओ धीरो || गंतून जिणिंदघरं काऊणं तस्स विविहपूयं च । ठविऊण पोत्ययवरं सुहतंदुलसत्थियं कुज्जा ॥ घयपरिपुन्न" काउं पंचाहिँ वट्टीहिँ दीवयं तह य । फल- पुप्फ-वत्थ- गंधाइएहिँ परिपूयणं करिय ॥ लहुई" पंचमीए गहण - विहाणं इमं तु विनेयं । एयं चिय पंचगुणं इयरीए होइ कायध्वं ॥ तत्तो गुरूण पुरओ गहिऊणं पंचमीऍ उववासं । सुद्धे पक्खम्मि सुहे सव्वाण वि कम्ममासाणं ॥ मग्गसिरे तह माहे फग्गुण- वइसाह - जेड - आसाढा । एए कंमियमासा सेसा य अकम्मिया मासा || उववासो य अकम्मो अहव करेजा उ थोवमणवजं । पहाणं खरस्स इयरह छारेण य लोट्टणं जाण ॥ अह पुन्नाएँ ताए नियविहवं भाविऊण हियएणं । हीणो-तम-मज्झिमयं उज्जवणं" होइ कायवं ॥ पंचण्डं पोत्थाणं काऊण लिहावणं च सत्तीए । पच्छा जिणवरबिंबे" हवणाईयं" सुहं काउं ॥ ठविऊण पोत्थयाई काऊण विलेवणं च वन्नेहिं । कयपुप्फाइविहाणो देइ बलिं पंच पंचेहिं ॥
११
१२
१३
१४
'
१५
१६
१७
१८
१९
२०
२१
२२

1 B जिनाय । 2 A पंचिंदिय | 3 B दुविहाय । 4 C याणंति । 5 A अयं । 6A वयणेहिं ।
13 18
7A हाणं । 8 C जीव । 9 B उ । 10 B जोएण । 11 B भावा । 12 B पूरेंतो। 14 A कोइ । 15 C जतो । 16 B लहुईऍ । 17 B विसयंसेण; C विसअविसेण । 19 B व । 20 A पयासेइ | 21 C माणादि । 22 A डिपुनं । 23 A लहुई । 25 A छारेणं | 26 B पुष्णाए । 27 B उजमणं । 28 B पंचन्ह पोत्थयाणं | 29 B भवणे | 30 C °इ वरं ।
24 A नु ।
४

B होजउ ।
B कित्तीय ।

Page #75

२८
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[१, २३-४५ अह पंचहिँ हारेहिं पंचहिँ रयणेहिँ तह विभूसे । संघस्स कुणइ पूयं जहसत्तीए महासत्तो॥ २३ संघो महाणुभावो नाणाइतियस्स जेण आहारो । पूइज्जते तम्मि उ नाणाई पूइयं होइ॥ २४ तह उवयारपरो वि हु संघो जीवस्स होइ भवस्स । वच्छलं अणुसद्धिं उववूहणमाइ कुणमाणो ॥ २५ अन्नं च तियसनमिओ केवललच्छीइ संजुओ विमलो । तित्थयरो वि हु भयवं आईए वंदए संघं ॥ २६ तम्हा सइ सामत्थे संघं पूएह सव्वकज्जेसु । पाविह तओ उ मोक्खं भोत्तूणं विसयसोक्खाई ॥ २७
सोहग्गं कुलजम्मो वाहिविमोक्खो पिएण संजोगो । बंधण-मुयणं विहवो कर-चरण-च्छीण तहभावो ॥ दीवंतरम्मि सोक्खं विम्हयहे समत्थलोयाण"।
मणुय-सुरा-ऽसुरसोक्खं फलं च तीसे तओ मोक्खो ॥ -दार गाहा" २९ एए य जहा जाया जेसि जीवाण तीऍ करणेणं । तं तह भणिमो अहयं नियमइविहवाणुसारेण ॥३०
जयसेण नंद भदा वीरो कमला गुणाणुराओ य ।
विमलो धरणो देवी भविस्सदत्तो य दाराई॥ एएसु अंतरत्था अन्ने वि हु इस्थि-पुरिस नायवा । पंचमिफलं विचित्तं बहुभेयं पावियं जेहिं ॥ ३२
१. जयसेणकहा। जयसेणकहा पढमा अक्खिजइ पुव्वजम्मपरिकलिया । सोहग्गदारविसया भवियजणाणुग्गहट्ठाए ॥
३३ इत्थेव" भरहवासे दाहिणदेसम्मि जलहितीराए । खलचित्तं व दुगेज्झो रम्मो तह सुयणचेढ व ॥ ३४ संसारो व विसालो संकर इव गणसएहिं संजुत्तो।धणउ व दविणभरिओ कुच्छियराया व बहुभंडो॥ ३५ सिंघलदीवो रम्मो तत्थे य राया नराहिवो नाम । तस्स य निवतणयाणं होइ सयं महिलियाणं च ॥ ३६ ताण य मज्झे एगा ईसा-कामेहिँ पीडिया पावा । नामेण इंदुमइयों एवं" हियएण चिंतेइ ॥ ३७ तिण्हं मासाण नवाहियाणे मह एत्थ पाडियाँ होइ । तत्थ य सोक्खं तुच्छं गलतालुयनायओ विरसं ॥ ३८ वरि हलिओ वि हु भत्ता अनन्नभजो गुणेहिँ रहिओ वि।मा सगुणो बहुभजो जइ राया चक्कवट्टी" वि॥ ३९ वरि गब्भम्मि विलीणा वरि जाया कंत-पुत्तपरिहीणा ।मा ससवत्ता महिला हविज जम्मे वि जम्मे वि ॥ ४० जइ विहुभता सरिसो होइ कलत्तेसु सबकज्जेसु । तह विह ताण मणेसुं अत्ताणे थोवपरिहावो"॥ ४१ संकर-हरि-बंभाणं गउरी-लच्छी जहेव बंभाणी। तह जइ पइणो इट्ठा तो महिलौ इयरहा छेली ॥ ४२ पावणे सवत्तिजणो दुहा सासू-नणंदमाईया । धम्मेण य निकंटो घरवासो होइ महिलाणं ॥ ४३ धण्णा ता महिलाओ जाण न जोएई को विखोजाई। सासू(सु)नणं९ सवत्ती"ससुरोजिहोय दियरो ये ४४ जेण तहिं विलसिजइ निचं इत्थीहिँ निययइच्छाए। इयरह वरि वणवासो मा घरवासो जहा पासो॥४५
1C पंचहि वण्णेहिं । : A दूसेढे । 3 A C जयं । 4 B°लच्छीए; C°लच्छीय । 5A तिस्थगरो । 6 A तंह । 7 A. मोक्खो। 8 A विमुक्खो । 9 B विभवो। 10 A °जणणं। 11 B °लोयाणं । 12 C दार; B none of the two is found. 13 A तेसिं। 14 A तीह। 15 B°सारेणं। 16 A "कम्म। 17 C पत्थेव। 18 A सुयणुचिट्ठ व्य। 19 B नामं। 20 A °कामेण । 21 A नामेणं इंदुमई। 22 A एयं । 23 Cमासाणं । 24 B पवाहियाण; C साहियाण। 25 A पीडिया। 26 A
तालय। 28A विर। 29 A चक्कवही। 30B अत्ताणं। 31 C परिभावो । 32 A°वम्हाणं । 33 B महिली। 34 B C पावेण य। 35BC सवई। 36 B C °माईओ। 37 A. नव्वंटो। 38 A. चाएइ B चाहेइ। 39 ACखोज्झाई। 40.Cन is missing in this Ms. 41 A सव is missing in this Ms. 42 A वा ।

Page #76

१, ४६ - ६९]
नाणपंचमीकहाओ - १. जयसेणकहा
३
निदो' घरवासो सग्गो पोढाण होइ महिलाण । इयरो नरगो' भणिओ सत्थेसु र्यं कप्पियों दो वि ॥ ४६ इय चिंतिय ताएँ' तही दाऊण धणं करावियं किं पि । जह नामं पि न गिन्हई राया खलु अन्नजुवईणं ॥ ४७ अणुदियहं भुंजंती नाणारूवाइँ विसयसोक्खाई । ने वि सा पावइ तित्तिं अग्गी इव इंधणभरेहिं ॥४८ अवणेइ पुदिनं नवं " पयच्छेइ तं पि थोवं तु । अंकण- मुंडण माई" पइदियहं " कुणइ लोयाणं ॥ ४९ अन्ताणं मनंती सवाण वि उत्तमं च हियएण । हीलई सवं पि जणं अङमयङाणपरिकलिया ॥ ५० इको विमओ धरिओ सोहं नासेइ जह व चंदस्स । जो पुण धरेइ" अट्ठ वि दूरे" च्चिय तस्स सोहाउ ॥ ५१ बहुहा खोई समओ जइ वि हु सूरेण संगमं कुणइ | चंदो व महींपुरिसो तम्हा मयवजणं कुणह ॥ ५२ समओ दोसासंगी समओ वकत्तणेण संजुत्तो । समओ जडयावासो जह चंदो एत्थे लोयम्मि" ॥ ५३ एवंविहमयकलिया धम्मक्खरवैज्जिया महापावा । नरयदुहं तिरियदुहं मरिऊणं पाविया सा उ ॥ ५४ एत्थेव " मणुयलोए पुक्खरदीवस्स पुर्वभायम्मि । खेत्तम्मि भरहनामे बहुजणवयसेविए रम्मे || ५५ आयारो व दुलंघो पायारो सुयणरक्खिओ" जत्थ । परिहाणं पिव परिहा परवसणावायरक्खणिया ॥ ५६ चसारिउ पउलीओ" णीइमग्ग व जीइ" गहिराओ । सुयणर्मंगो इव सरलो वित्थिन्नो हट्टमग्गो वि ॥ ५७ बेले व " रयणपुन्ना जत्थ य" दीसंति विवणिपंतीओ। णरवइणो* इव रम्मा बहुभूमा भवसंघाया ॥ ५८ सा इंदरिमाणा विबुहा हिवसंघसेविया निश्च । नयणमनाणंदयरी" नयरी पउमावई नाम ॥ तत्थ य वणिओ ईं-भो कुलचंदो नाम गुणगणावासो । तस्स य रम्मी भजी सुंदरि नौमि त्ति विक्खाया ॥ ६० अन्नं अणुराओ पइदियहं ** वड्ढिओ तहा ताण । जह तुच्छे वि विओए दुक्खं नरओवमं" होइ ॥ ६१ इंदुमईए जीषो विवरं लहिऊण कम्मचक्कस्स । दोहग्गकम्मसेसे सुंदरिगष्मम्मि उववन्नो ॥ ६२ जह जह वड्डइ गन्भो तह तह सुंदरिमणम्मि संतावो । अणुकूलो वि दुहाई देइ श्चिय कम्मदोसेणं ॥ ६३ दुर्द्ध" गन्भो तुरं" घुसिणं जणवंचणं च पिसुणत्तं । जाईऍ " पचएणं इट्ठाइँ हवंति जुवईणं ॥ ६४ अह अन्नया कयाई कुलचंदो गब्भदोसगयनेहो । सुंदरिमकयवियारं गेहाओ झत्ति णीणेइ " ॥ ६५ अह सुंदरी मणेणं चिंतइ अइतिक्खदुक्खसंतत्ता । अइवच्छलो वि नाहो कह जाओ सुहु निन्नेहो ? ॥ ६६ किंणो वि हु पणओ दुक्खं अइदारुणं मणे देइ । जो पुण मूलच्छिन्नो" मरणं” चिय कुणइ जुवईणं ॥ वरि मी जाओ" नेहो होऊणं भी पुणो दढं नट्टो । अहंसणं पि सेयं लोयरिउणो निहाणस्स ॥ अवराहेण विरतो दुक्खं न वि देइ वलहो जइ वि । अवराहेण विणा पुण जीयं" सो निश्चलं" लेइ ॥
५९
६७
A विविह° ।
स
।
।
1 A निष्चितो । 2 B नरओ । 3 Bप । 4 A कपिपा । 5 A ताय । 6 C तहिं । 7 B गेहइ । 8 A it is not found in this Ms. 9A अण्णाण । 10 11 C न य सा । 12 B C न विय। 13 C माई । 14 A पयहिअहं । 15 A हिलइ 16 B C य | 17 A धारइ । 18 B C दूरं । 19 A C खिज्झइ 20 B कला° । 21 B इत्थ । 22 A लोगम्मि । 23 A धम्मं कुरु । 24 B इत्थेव । 25 B मज्झ° 26 B C बहुजणआ । 27 B सुयणुरक्खिओ; C सुहपरिहिओ । 28 A पचलीओ । 29 B C जस्स । 30 A गुहिराओ । 31A 'जणो । 32 B ब्व । 33A व । 34 A B निववणो । 35 A भवय । 36 B इंदपुरि । 37 A Cणंदरी । 38 A इन्भी । 39 A कुरुवंदो C कुलवंतो । 40 A C भज्जा । 41 A सुंदरि 42 C नामत्ति | 43 B अन्नोन्नं । 44 A पवदियहं B पथदियहं । 45 A अइदोस्सहं । 46 A वुद्धं C दुद्धं । 47 A C गष्भोत्तरं; B गन्भोस्तं । 48 A वत्तणं; B C ° कत्तणं । 49BC जाईये | 50 A वराहं । 51 B नीणाए । 52 C मूलुच्छिन्नो । 53 A तरणं । 54 A it is not to be found in this Ms. 55 A अज्जाओ । 56 B C जो । 57 A कोय° । 58 B जीवं । 59 B C नित्तुलं ।
।

६८
६९

Page #77

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[१, ७०-९४ मणवल्लहो विरत्तो' विणावराहेण कम्मदोसाओ । सरिओ सरिओ दुम्मइ अंगाई नट्ठसल्लो व ॥ ७० धन्ना ता महिलाओ जाणं पुरिसेसु कित्तिमो नेहो । पाएण जओ पुरिसा महुयरसरिसा सहावेणं ॥ ७१ एक्कवसिओं सिनेहो रंडत्तं कन्नयाण बाहुलं । दालिदं च विओगो एयं नरयं महाघोरं ॥ ७२ निक्कित्तिमो न नेहो एयं लोयस्स सञ्चयं वयणं । अन्नह पिययमविरहे कह जीयं धारिमो अहयं? ॥ ७३ धी संसारसहावो जो किर निमिसं पि मुंचए णेय । तविरहेण वि पिच्छह जीविजइ दड्ढलोएण ॥ ७४ नेहो बंधणमूलं नेहो लज्जाइनासओ पावो । नेहो दोग्गईमूलं पइदियहं" दुक्खओ नेहो ॥ . ७५ धन्ना ते वरमुणिणो मूलं नेहस्स जेहिँ परिच्छिन्नं । धन्नाण वि ते धण्णा बाल चिय जे तवं पत्ता॥ ७६ अन्नायरसेहिँ जओ निचाहिजइ तवं सुहेणेव । भुत्तविसयाण चित्तं सरेन्ज ता इंदियकयाइं ॥ ७७ ता मज्झ वि आजम्मं नियमो नियमेण पुरिससंगस्स । दिहो सो मालवओ मंडावि हु भक्खिया तत्थ ॥७८ एवंविहम्मि कजे किं जुत्तं मज्झ एत्थ काउं जे । अहवा पिउघरगमणं मोत्तूण न जुञ्जए अन्नं ॥ ७९ जइ वि हु पइमुक्काणं पियाइगेहेसु आयरो नत्थि । तह वि हुँ त चिय सरणं जह भूमी मंचपडियस्स ॥८० इयं चिंतिऊण हियए चलिया सा मत्तवारणगईएँ । एगागिणी वि विमणा समुहा सौ जणयनयरीए॥८१ सुकुमाल गब्भवइया भीरू एगागिणी दुहं मग्गे"। अहवा धा(धी)रयवसया मुच्छों लोयाण विनेया॥ ८२ कइवयदिणेहिँ तो सातं नयरिं पाविऊण उज्जाणे । उवविहीं मुच्छगया पुणरवि सयमेव संबुद्धा ॥ ८३ अह चिंतियं च तीए कह हं पविसौमि नयरिमैज्झम्मि?।एगागिणी उजम्हा अबली लोयाण निंदणिया॥८४ देहलिलंघणएण वि जो इत्थी कह वि एगिया जायौं । तं पि हु निंदइ लोगो किं पुण देसंतर गयाएं ? ॥८५ नवर्जुवईण वईणं बालाण य एगयाण नियमेण । निदोसाण वि दोसा संभाविजंति लोएहिं ॥ ८६ एगागी दूराओ संपत्तो सुटु तोसओ पुरिसो । महिला अइदुक्खयरा तेणं चिय निंदिया इत्थी ॥ ८७ उप्पण्णाए सोगो वडंतीए य वड्डए चिंता । परिणीयाएँ उदन्तो" जुवइपिया दुक्खिओ निच्चं ॥ ८८ जइ पुण रंडा अईदूहवा य जाएज कम्मदोसेण । ता पिउमाईण दढं जावजीवं मणे" सलं" ॥ ८९ ती वरिमा संभूया अहवा गब्भम्मि चेव परिखीणा । अप्प-पराणं दुहया कन्ना कइया वि मा होज॥ ९० एवं ठियंमि कजे मरणं चिय मज्झ होइ सेयं तु । इयरह लोयावाओ आजम्मं दूसहो' नियमा ॥ ९१ अब्भक्खाणमकजं कजविणासो रिणं च गुणनिंदा । पञ्चुवयाराकरणं दूमति हु माणविहवाण ॥ ९२ अह सा खुहा-तिसाहिं अभिभूयाँ उहिऊण किच्छेणं"। जल-फलगवेसणत्थं उजाणे हिंडए सणियं ॥९३ तिक्खेहिं दुक्खेहिं अभिभूयाणं च दड्डजीवाणं । भुक्खा-तिस-निदाओ हवंति नियमेण संसारे ॥ ९४
1B निरत्तो। 2A पुरिसेहि। 3A B वि णेहो। 4 B अह। 5 B पिययमस्त। 6AC निमसं। 7 ACमुच्चए। 8Cणेव। 9 BC मउलं। 10A दुग्गइ। 11 A पयदियह; Cपइदुसुहं । 12 A बालो। 13 BC इंचियकयाइं। 14 C य। 15 B ति; C ते। 16 A इह । 17 A °गईएण । 18 Coव। 19 A से। 20 Aणायउंप। 21 AD मग्गं। 22 B पारय123 Bहेच्छा। 24 Aकइवह; B कयवय । 25 A ता। 26 A उजाणं । 27 A उवविजा। 28 A ताहे; C ताए। 29 C पइसामि । 30 B नइरि। 31C य। 32 A महिला। 33C जइ। 34 B जाइ। 35 B तह । 36 A वि। 37 A गयाणं । 38 B C निव। 39 A एगगाण। 40 A लोगेहिं। 41 A संपत्ता। 42 A दंडो। 43 A B अह । 44 A D दुहवित्त; B D दुहवत्ति । 45 AC जाएजा। 46 A मणो। 47 B सल्लो। 48 B तो । 49 A °पराण य। 50 B होजा। 51 A कप्पे। 52 A दुस्सहो । 53 B विभवाणं; C विहवाणं । 54 C तिसाखुहाहिं। 55 B अहिभूया; C अभिहूया। 56 B उस्थिऊण । 57 A किच्छेण । 58 A जण। 59 A B उजाणं ।

Page #78

१, ९५ - १२० ] नाणपंचमीकहाओ- १. जयसेणकहा ता पिच्छइ सो सरसिं विमलजलं पउमलोयणसणाहं । जणणि पिव जंपतिं तडठियतरुविहगविरुएहिं ॥९५ मजेउं उत्तिन्ना कुसुमेहिं अच्चिऊण थंडिल्लं । पच्छा फलाइँ भुंजइ दाऊणं जलयराईणं ॥ ९६ जम्मंतरम्मि दिन्नं भुंजिन्जई इत्थं जेण जीवेहिं । तेणं चिय दाऊणं भुंजंति सया वि जाणंता ॥ ९७ जा वीसमेई सत्था कयलीहरयम्मि सुटु रम्मम्मि । ताव य वियलियतेओ अत्थगिरिं पाविओ सूरो ॥ ९८ प्रोकारइ.व भीओ उद्धकरो दिणयरो वि सद्देहिं । अहवा वसणावडिओ सूरो वि हु कायरो होइ ॥ ९९ अत्यंगयम्मि सूरे तिमिरं दद्दूण सुंदरी भीया । अहवा मलिणस्सुदये सभयं चिय निम्मलं होइ॥१०० अंमीकए वि मरणे मरणभयं तह वि होइ जीवस्स । कडुओसहस्स पाणं' कड़यं चिय नियमओ" जेण॥ १ सुमरेवि" इहदेवं वयणं वत्थेण झंपियं" दीणा । संकोइयंगुवंगा सयणिज्जे संठिया सुयणु ॥ २
कारंति" सिवाओ वग्घा गुंजंति खुंखुवइ दीवो"घूधूं करेइ घूओ" सूसू वायंति वाउलिओ॥ ३ इत्यंतरम्मि सहसा पुब्बदिसा सुहृनिम्मला जाया । गहवइकरेहिँ छुत्ता होइ च्चिय इत्थि सवियासा॥ ४
. अमयमओ वि हु समओ बहुआसपरिहिओ वि नीरासो।
रयणियरो वि हु निरओ अहकमसो उग्गओ चंदो ॥ सा.वि हु तं द₹णं अप्पाणं जीविय त्ति मन्नेइ । अमयमयदंसणेणं जीविजइ एत् को दोसो?॥ ६ मुक्के ये अईभयम्मी निद्दा सा लहइ नीसंहसरीरा । चिंतावराण जम्हा निद्दा दूरेण नासेइ ॥ निद्दा भुक्खा तुही सत्थं धम्मो य अत्थ कामो य । चिंताउरस्स सवे विरल च्चिय होंति लोयम्मि ॥ ८ रयणायरम्मि दिहे रयणतिगं पाविउं अणग्धेयं । सुविम्मि रयणिविरमे पडिबुद्धा सुंदरी तुट्ठा ॥ ९ न य रयणाइँ न उव(य)हिं लयहरयं चेव सुंदरी दहूं। अह चिंतेइ मणेणं किमयमसुयपुव्वयं दिढं? ॥११० कत्तो मे पुनाई रयणाणं जेहि" होज उप्पत्ती । किं वा मह रयणेहिं रमणीऐ रयणिविरमम्भि ॥ ११ स्मणाई बंधुयणो गेह-कलत्ताइयं च लोयाणं । सबाइँ वि विहलाई पाणच्चायम्मि नियमेण ॥ १२ जं. दिजइ धम्मेणं तं चिय वित्तं गणंति सप्पुरिसा । इयरे कम्मयरा इव कस्स वि रेसंमि संचंति ॥ १३ अहवा न याणिमो च्चिय अन्ज वि पावाएँ होसए किंचि । पाएण जओ कजे विग्यसहस्साइँ ढुक्कंति ॥ १४ मुमिणं च जं पहाए चिन्ताई विवज्जिएहिँ सत्थेहिं । दीसइ तं सव्वं(चं)चिय निद्दिढ सत्थयारेहिं ॥ १५ अणुहूय-दिव-चिंतिय विसमावत्थाहिँ तह य धाऊहिं । जं सुमिणं दीसेजातं जाणह निम्फलं सत्वं ॥ १६ वियलइ तारानिवहो सत्थामं रयणिचारिणो जंति । वासंति तंबचूडा सारसजुयलाइँ तु रुलंति॥ १७ करकरकरेंति काया चुहुचुहु विरुवंति चिडयसंघाया। थुवंति देवसंघा संझं वंदंति दियपवरी ॥ १८ आईए रविकिरणा फुरिया सव्वेसु पञ्चयगणेसु । अहवा सूरस्स करा पडंति पढमं महिहरेसु ॥ १९ सिहरंगए रविबिंबे उदयगिरी सुट्ठ पायडो जाओ। सूरो मत्थय धरिओ कुणइ चिय महिहरक्खाई॥१२०
1 A सी। 2 A तडविहागरुएहिं महुरेहिं; B तडिठियतरुविगविरुएहिं । 3 B भुजेज्जइ। 4 A एत्थ । 5 A atit; C the whole fourth quarter is not to be found in this Ms. 6 Barat 7A मलिणु। 8AC भयं । ) BCपासं। 10 Cनिम्बओ। 11 Bसुमरोवि; Cसुमरेमि। 12A जंपिड। 13 BC°यंगमंगा। 14 A सुयणा। 15 B पोकारंति। 16 A दीवी। 17A Bछु । 18 BCऊल। 19 A वुत्ता; C छिता। 20 Cरयनि। 21 A अत्ताणं। 22 A इत्थ । 23 A इ। 24 A अय'; B यय। 25 B निस्सह। 26 A चिंताउराण । 27 BC सुइणम्मि। 28 BCD उवही। 29 A किमियम: Cकिमेयम। 30A जत्थ। 31 A नयरीए; B रयणीए। 32 A सव्वाई। 33 A it is not to be found in this Ms. 34 BCसुइणं । 35A चिंताए। 36 B सुयणं । 87 B निफलं: Cनियफलं। 38 B चोरिणो। 39 BCक। 40 B°करंति; C°करिति । 41A °य । 42 B°वइणी। +3 B सिहरं; C सिहरि। 11B उयय। 10A मच्छर। 46 B°क्खाई। .

Page #79

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[१, १२१-१४७ उदयगओ आइचो वंदिजइ अहव भत्तिकलिएहिं । सूरं उदयसमेयं जत्तेणं पणमए लोओ ॥ १२१ उइए रविणो बिंबे मिलंति मिहुणाइँ चक्कवायाणं । विहडियसंघडणाइं मित्तो च्चिय कुणइ सवत्थ ॥ २२ अह सुंदरी वि गंतुं तीरे सरसीएँ चिंतइ मणेणं । नीरपवेसाईणं किं मरणं मज्झ सेयं ति ॥ २३ ताव य विरुद्धसत्ते पेच्छई अहि-नउलमाइएं मुइए । अन्नोन्नं कीलंते वहमाणा विह्ययं हियए॥ २४ अह सरहसमुढेउं पेच्छइ थोवंतरम्मि मुणिवसहं । केवलनाणसमेयं" धम्मं धम्मं व मुत्तिमयं ॥ २५ कंचणपउमनिविहं कुणमाणं देसणं सुराईणं । अमएण व सिंचंतं गंभीरसुहाएँ वाणीए ॥ २६ तं वंदिऊण जा सा उवविठ्ठा एगदेसमायम्मि । ताव य पुट्ठो भयवं पुरिसेणेगेण एयं तु ॥ २७ देवस्स य धम्मस्स य धम्मियलोयस्स लक्खणं जमिह । तं सामिय कहसु महं बहुभेया तस्स जेणेह ॥ २८ जंपइ सो मुणिवसहो सवं अक्खेमि जं तए पुढे । संखेवेण महत्थं सुबउ एगेण चित्तेणं" ॥ २९ मोहो खुहा पिवासा बंधण-जर-मरण-रोग-निदाओ। चिंता खेओ" सोओ" राग-दोसा य अरई य॥ १३० भय-मय-पमाय-मायाँ अट्ठारसमं च ज समाइरुं । एए जस्स पणही तं देवं मुणसु नियमेण ॥ ३१ एसो सो वरदेवो जम्मंतरसोक्खदायओ होउ । अन्ने पुण बहुभेया इहलोयफलावहा भणिया ॥ ३२ इहलोइयं पि कजं सिज्झइ नियमेण पुत्वसुकरण । देवाइया निमित्तं तम्हा सुकयं चिय पहाणं ॥ ३३ दालिदं भत्ताण वि दीसइ विहवो अभत्तिमंते वि । एयं पि हु कारणयं सुपुष्पकम्मानि हु देवा ॥ ३४ धम्मो वि सुहो एसो हिंसाइविवजणं जहिं कहियं । अन्नो पुण नायवो धम्मो वि अहम्मैसारिच्छो॥ ३५ धम्मो धम्मो भन्नइ न य नजइ तस्स किं सरूवं तु । गड्डुरियपवाहेणं जम्हा तं कारएँ बहुसो ॥ ३६ सरिसाण वि पुरिसाणं रयणगुणे जाणए जहा एक्को । तह लक्खाण वि मज्झे धम्मगुणे जाणए विरलो॥ ३७ खंतो दंतो सरलो परहियनिरओ पियंवओ नाणी । अममत्तो तवजुत्तो एसो पुण धम्मिओ नेओ॥ ३८ जडिओ"चुंबियंगल्लो रत्तंबरधारओ य अन्नो वा। पुष्वगुणेहिँ विहूणो सबो वि हु जीवियाकलिओ॥ ३९ जह पेरणमज्झगओ लिंगंधारेइ अह व न हु धम्मी। तह खंताइविहूणो अन्नो विहु तारिसो चेव॥१४० एत्थंतरम्मि सो चिय बहुविहदुक्खेहिँ पीडिओ भणइ । जलणाइपवेसेणं मरणं पि हु उत्तमं कयरं॥ ४१ अह भणइ मुणिवरिंदो जलणाइपवेसणं पसवचरियं । कममागयं सनियम एवं पुण उत्तमं मरणं ॥ ४२ दुक्खाण नासणत्थं जे विहु मरणं पवन्नया एत्थ । दुक्खं ताण तह चिय पावं पुण जायए तिवं ॥ ४३ *मरणेणं चिय फिट्टइ दुक्खं जइ होज एस परमत्थो । ता तव-चरणाईयं सत्वं पि निरत्थयं जाण ॥ ४४ जस्स भएण मरिजइ तं दुक्खं जाइ पुट्ठिमणुलग्गं । सग्गं" पत्ते वि खरे अणुमग्गं दावणो जाइ ॥ ४५ अह सुंदरी विचिंतइ अन्ज वि मह अस्थि सुह पुन्नाई। अन्नह तव-नाणनिही दटुं कह लब्भए एसो ?॥ ४६ जइ कह वि ण एस मुणी पुन्नविभावणं दिट्ठओ होजौं। ता कुच्छियमरणेणं दोग्गईंगमणं हुयं आसि ॥१४७
1 B उअय। 2 B कलिएण। 3 A चक्कवायाण। 4 A विहडण। 5 A तीरं । 6 B मणेण । 7Cमि। 8 B पिच्छह। 9 A Coमाह। 10 A पमईए। 11 B सहरस। 12 B°समेउं । 13 C एवं। 14 A वुटुं। 15 B चित्तेण । 1GC सेओ। 17 A B सेओ; C खेओ। 18 B C चिंता । 19 B जम्म । 20 A प्पणहा। 21 BC(5)झाओ। 22 C एवं । 23 A B पुग्व। 24 A B°कम्मा । 25 B देव । 26 A विवजओ। 27 A अधम्म । 28 Cइ। 29 B कीरए । 30 B भेओ। 31 AC जडितो। 32Cचुंबिअ । 33 A पेराण। 34 C धम्मो। 35A B°वेसाणं । 36 BC (1) कम्मा । * In B, C, and D this stanza is found after st. 145. 37 C सग्गे। 38 A स्थि; B इथि । 39C विभाएण। 40 A. होज । 41 B°मरणाणं। 42 B दुग्गइ ।

Page #80

४९
१, १४८-१७२ ] नाणपंचमीकहाओ- १. जयसेणकहा मुणिणो ये पसाएणं नायं कायच्वयं च लेसेणं । एयं चिय तवचरणं मज्झ वि सरणं किमन्नेणं १ ॥ १४८
गब्भेण सह विओओ चरणस्स विघाइणी कया होजा? । केत्तिर्यदिवसेहिँ पुणो दिक्खा वि हु पावियव त्ति ? ॥ सुविणस ये किंचि फलं कस्स व कम्मस्स परिणई गम्भे? । सव्वं पुच्छामि मुणिं अह लज्जा वारिया जाया ॥
१५० तो झूरइ हियएणं वयणं ठविऊण मउयकरकमले । जणतुल्लं पिहु वयणं लज्जा कह वारए पावा? ॥ ५१ बोलंती निल्लज्जा अहव न बोलेइ कज्जपरिहाणी । कुलपुत्तियाणं कजे छुरिया दोधारियो होइ॥ ५२ परहियनिरओ य मुणी नाऊणं सुंदरीऍ" चित्तगयं । बहुजणबोहिनिमित्तं एयं वयणं पयंपेइ ॥ ५३ तुह पिउणो इह सुंदरि मज्झ पिया आसि वलहो मित्तो। नामेणं गुणचंदो तस्स य भज्जा पियाणेदा“॥ ५४ ताण य पुत्तो अहयं धम्मो नामेण वल्लहो सुट्ठ । दसवरिसो कीलंतो अवहरिओ सीहखयरेण ॥ ५५ नेऊण कुंभनयरे तुह पुत्तो एस जंपियं" एयं"। दिन्नो नियमहिलाए नेहेणं चंदकंताए ॥ ५६ पिउ-जणणीण यं मरणं मह विरहे दुक्खपुव्वयं जायं । अहवा अवच्चदुक्खं मारेइ न एत्थ संदेहो ॥ ५७ सीहेण वि विजाओ दिन्नाओ मज्झ सुहु तुट्टेण । नहयलगमणाईया बहुविहकजाण साहणिया ॥ ५८ जम्मंतरं वै पच्छा वीसरियं पुवयं तु मह सव्वं । पायं लच्छिगयाणं वीसरइ जणमि(पि)अप्पाणं ॥ ५९ इंदउरे" वरनयरे भीमो नामेण खेयरनरिंदो" । तस्स य रइसारिच्छा धूया नामेण गुणमाला ॥ १६० तं कन्नं मज्झ कए तुट्ठो मग्गेइ खेयरो सीहो । भीमो वि कोववसओ एयं वयणं पयंपेइ ॥ ६१ भन्नायकुलस्स कए कन्नारयणं वि" मग्गमाणस्स । सयखंडं कह न गया जीहा तुहे पावकलियस्स?॥६२ अप्पाणस्स परस्स य जो न वि जाणेइ अंतरं मूढो । सो खलु पावइ निहणं जह मयणो रुद्दकोवाओ॥ ६३ जह जीएणं"कअं ता ओसर झत्ति दिट्ठिमग्गाओ। जाव न निवडइ कंठे मह खग्गो दारुणो एसो॥ ६४ मह सीहो वि हु जंपइ पाव! न जाणेसि लोयपरिवाडिं। कन्नं मग्गइ सबो दिजइ पुण जस्स इट्ठत्ति॥ ६५ जह विन कीरइ कजं आसाऍ घरागयस्स लोयस्स ।महरक्खरेहि तह विहु दिज्जइपरिहारयं किं पि॥६६ दूरडिओ वि आवइ कजेण घरम्मि पुन्नवंताण । एगग्गामे वि घरं इयराण न जाणए को वि" ॥ ६७ तं चेव घरं जाणसुजत्थ य कन्जेहिँ विविहजणनियहो। आगच्छइ पइदियहं वयणामयपाणपरितुट्ठो॥ ६८ जह कह वि न संपज्जइ दाणं घरमागयाण लोयाणं । ती किं वयणे वि पिए दालिदं दडलोयस्स?॥ ६९
एसो चिय गिहिधम्मो कीरइ घरमागयाण पडिवत्ती।
तं पुण निग्घिण! पाविय! जंपसि कह निडुरं वयणं? ॥ ता उहे(हि)हिंई लहुँ चिय रे रे फेडेमि तुज्झ भडवायं । ताव च्चिय हणइ गओ जाव न सीहं पलोएइ ॥ ७१ अह उहिऊण भीमो खग्गं गहिऊण भीडइ सीहस्स । अहवा रणम्मि भीमो सीहं पि न मन्नए किं पि ॥१७२
1AI 2 BC नायब्व। 3 A लेसेण । 4 A किमन्नेण । 5 B विघायणा । GA कित्तिय। 7 BCसुणस्त । 8 AC it is not found in these Mss. 9AC किंवि। 10 B पोत्तियाण। 11 Aदोहारिया। 12 BC संदरीय। 13C बोह। 14 BC पियानंदा। 15 Cजंपिओ। 16A भहयं। 17 A°जणणीए। 18 Ait is not found in this Ms. 19 B तुठेणं । 20 BC च । 21AC इंदउखे। 22 BC यर । 23 Bखयर'; D खेयरो। 24 BC() वरचंदो; D चंदो। 25C इ। 26 B °रयणम्मि। 27 BC it is not found in these Mss. 28 Cखंडा। 29 BC किं । 10 BC तव। 31B जीविएण। 32 A न। 33 A वि। 34 C क्खरे वि। 35 C ठियओ। 36 C पुन मंताणं । 37 A इ। 38 A. व। 39 B°माझ्याण। 40 A तो। 41 A चिय। 42 A उठेल। 43A रयंमि ।

Page #81

सिरी महेसरसूरिविरइयाओ
[ १, १७३ - १९८
७४
७५
७६
८३
८४
दोन्नि विपहरंति दढं दोन्नि वि वंचंति विविहकरणेहिं' | दोन्नि' वि चडंति गयणे दोन्नि वि निवडंति महिवट्टे ॥ दोन्नि विकुति भिउडिं दोन्नि वि सोहंति सेयबिंदू हिं । दोनं वि झाडिंति' असं दोन वि भिंदंति महिवीढं ॥ तंबर व जाया दोन वि खग्गेहिँ दारियावयवा | अहवा पच्छिमकाले रत्तं चिय अंबर होइ ॥ अन्नोन्नमम्मपहया पंचत्तं पाविआ तदा दो वि । जह जाओ अविसेसो दोण्ह वि पडियाण भूमीए ॥ सोऊण सीहमरणं चंदक्कता वि विलविउँ (उं) बहुयं । जंपइ एयं वयणं कस्स अणाहा अहं एत्थ ? ॥ ७७ असा मए विभणिया माए ! मा भणसु एरिसं वयणं । पुत्तत्तणेणं एहि अहमेव य सामिओ तुज्झ ॥ ७८ जणओ कुमारभावे तारुन्ने तह य होइ भत्तारो । विद्धत्तणम्मि पुत्तो न कया वि निराहि (सि) या नारी ॥ ७९ अह भणइ चंदकंता सच्चं धम्मो सि नत्थि संदेहो । तं कुणसुं जेण सामिय ! मज्झ अणाहाऍ नाहत्तं ॥ १८० सत्थे वि जहा भणियं गय-मयभत्तारयाण नारीणं । अन्नो वि य भत्तारो तम्हा जुत्तं तए भणियं ॥ ८१ अह भणिया सावि मए अंब ! म जंपेस एरिसं वयणं । पुत्तो भन्नइ भत्ता एवं अइनिंदियं लोए ॥ ८२ तो भइ चंदकता किन्नवि जाणेसि मूढ ! नियमायं । न हु अंबाणं" सद्धा पूरिजइ अंबिलीयाहिं" ॥ हरयणाईयं वच्चामो जत्थ नेय नज्जामो । नीसंकं तत्थठिया भुंजामो विसयसोक्खाई || अह चिंतियं मए विहु पेच्छह एयाऍ एरिसं चित्तं । अहवा कामायत्ते तं नत्थि हु जं न संभवइ ॥ ८५ इमे विसया जाण पसंगेण एरिसी चेट्टा । इहलोयनिंदणिजो " (जा) परलोए दोग्गइकरी य ॥ ८६ ताण नमो विसयाणं जाण पहावेणं दुक्खसंघाओ । बलिकीयं तं सोन्नं जं कन्नं तोडए पावं ॥ विसयासमोहिएहिं तं कीरइ किं पि दारुणं कम्मं । जेण नै जायइ कित्ती नेय सुहं उभयलोए वि ॥ ८८ भुंजता विहु विसया तह न वि" तित्तिं करेंति बहवो" वि । तुच्छा व ओसहीओ नराण संतोसरहियाण ॥ ८९ दाऊ" अणुकूलं वयणं तम्हा इमाऍ पावाए । दणं किं पि मुणिं विसए छड्डेमि नियमेण ॥ १९० पावनिवित्तिनिमित्तं अलियं पि हु वयणयं न दोसयरं । इयरह दोग्गइगमणं कोसियरिसिणो व नियमेण ॥ ९१ अणुकूलं चिय वोत्तुं छड्डिज्जइ जेण नत्थि इह कजं । जो मरइ गुडेणं चिय तस्स विसं दिजए किं" व ? ॥ ९२ इय चिंतिऊण भणिया मए वि तं अंब ! अच्छसु णिचिंता । कायचं तुह वयणं को वा नेच्छेई कल्लाणं ? ॥ किंतु इमं निणिज करेउ तायस्स ताव करणिजं । परिवाडी कज्जं सवं पि सुहावहं होइ ॥ अह भणइ चंदकंता होउ कमेणावि तह य मह इटुं । न हु उत्तालवसेणं उंबरपाओ कओ होइ ॥ अह उट्ठऊण तत्तो पत्तो हं देवसूरिपामूलं । गहिऊण तत्थ दिक्खं नाणाइतियं" तओ गहियं ॥ काऊण कम्मखवणं केवलनाणं च पवियं विमलं । तुम्हाण बोहणत्थं संपइ इह आओ अहयं ॥ एयं ठियम्मि सुंदरि ! मह पुरओ किं तुमं विलज्जासि ? | अहवा जुवइजणाणं लज्ज चिय मंडणं परमं ॥ १९८ 3 C दोन । 4 C दोन । 5 B दोनि । 6 B ताडिति । 10 B पुत्तत्तणा वि; C पुत्तृत्तणे वि एहि कस्स अाहा
८७
९३
९४
।
।
13 B अणाहाइ; C अणाहाय । 14 BC (5) 18 A अंबलीयाहिं । 19 B गिण्हह । 20 B C 23 B C सुन्नं । 24 B ण । 25 B वि न तत्ति
।
30 BC कीस । 35 B C नाणाईयं ।
८
12 BC कुणसि
1 BC (5) 'चलणेहिं । 2 C दोन | 7 B दोनि । 8 B अंबरो । 9 B C विलवियं । सुमं एत्थ । 11 B इहि; C एन्हि । उ | 15 B अम्ब । 16 C जंपेसि । 17 B अम्बाणं निंदणीया | 21 A पभावेण । 22 A °सयाओ । करिति । 26 A C वहवे | 27 B C इव । 28 C दाऊण य । 29 B नियमेणं 31 A निच्छे | 32 B C कोरङ । 38 A ता परवाडी । 34 A C मण° । 36 B गहिओ । 37 C पाविडं । 88 A मागओ । 39 A औलवेसि ।

१७३
९५
९६
९७

Page #82

१, १९९-२२६ ] नाणपंचमीकहाओ- १. जयसेणकहा ता सई पि हु कहिमोजंतुह चित्तम्मि संठियं सुयणु! चित्तगयं पि हु जेणं केवलनाणीण पञ्चक्खं ॥१९९ अज्जेव तुज्झ पसवो होही कन्ना उ तत्थ नियमेणं । दिक्खा वि तुज्झ सुंदरि! जाणेज्जसु मासमेत्तेण ॥२०० जलहिं मं जाण तुमं रयणाई तिन्नि मुणसु एयाइं । नाणं दंसणमेव य चारित्तं होइ तइयं तु ॥ १ एयाइँ तिन्नि सुंदर ! लद्धिसि रयणाइ मह सयासाओं। ताणं च पहावणं लहिहिसि सोक्खं निराबाहं २ गन्मस्स पुज्वचरियं सव्व पि हु अक्खिऊण सविसेसं । आगामियं पि अक्खइ सुंदरिमाईण धम्ममुणी ॥ ३ तुह अंगाणं होही धूयाजम्मेण ताव परिहाणी । चित्तंमि य उव्वेओ दिट्ठाए तक्खणं चेव ॥ ४ अन्नाण वि तं दई होही अइसुट्ठ चित्तसंतावो । बाहिं च नेई वाओ घरलहुयं नत्थि संदेहो ॥५ तुह वयणपहावेणं थोवं काऊण किं पि तव चरणं । जम्मंतरम्मि सोक्खं सा धूया पाविही नियमा ॥ ६ कुलचंदो वि हु एही पंचमदियहम्मि एत्थ नयरीए । तुह अयसपंकमेयं अवणेही अच्छ वीसत्थों ॥ ७ इयं जंपियम्मि मुणिणा केहिँ" वि गहिया 3 सव्वविरइ ति। अन्नेहिँ देसविरई सम्मत्तं चेव इयरेहि ॥८ अन्ने मिच्छादिट्टी" के वि" अभव्वा य तत्थ उवविट्ठौं । जति वयणमेयं कह एए वंचिया इमिणा ॥ ९ संभासिऊण लोयं सविसेसं सुंदरीऍ" पियरं च । एगागी उप्पइओ नहमग्गे सिद्धजीवो व ॥ २१० सुंदरिपिया वि वीरो' गंतूणं सुंदरीएँ" पासंमि । जंपइ सदुक्खहियओ पुत्ति ! कहं एगिया तं सि ॥ ११ सबम्मि तीऍ सिढे गहिऊणं तं गिहं गओ सो उ । मायाईपरियणेणं रुन्नं कंठम्मि लग्गेउं ॥ १२ न्हाणं भोयणमाई काऊणं जाव अच्छए तत्थ । ताव य वियालसमए संजाया दारिया तीसे ॥ १३ दणं तं कन्नं उव्वेओ सुहु सुंदरिमणम्मि । अंगाणमसुहभावो अन्नाण वि चित्तसंतावो ॥ १४ खलसंगमेल्लणेणं जह सुयणो सुहु वलहो होइ । गब्भविमोक्खे" तह सुंदरी वि कुलचंदनामस्स ॥ १५ एगा सुकुमालतणू सुहु विणीया निरावराहा य" गब्भालसा रसंती निच्छूढा सा मए कह णु१ ॥ १६ पयडम्मि वि अवराहे अवहीलणमेव कुणसु नारीणं । निस्सारिया य जम्हा अहिययरं होइ विक्खायौं ॥१७ मलिणा भूसणरहिया भूसयणा पिंडमेत्तकयवित्ती । अणुदियहरक्खणेणं धारिजइ दुट्ठमहिला ॥ १८ दोसविहूणं तु तइं(जुवई) जो नरु मेल्लेइ दारुणसहावो। सो तं पावइ पावं जन्नवि जम्मे वि फिट्टेइ ॥ १९ पंडिच्चं कुलजम्मो पुरिसवयं लोयजत्तमाईयं । सत्वं पि मह पणटं सुंदरिवयणम्मि पावस्स ॥ २२० जइ सा कह वि विवन्नी गच्छंती एगिया वि गयआसा । ती मज्झ वि मरणं चिय होही नियमेण पावस्स ॥२१ सेणाए नयरीए जइ होजा कह वि सुंदरी पत्ता । ता मह जीवियहेऊ सा होज्जा अमयधार व ॥ २२ गुण-दोसमचिंतेउं जं कर्ज कीरई उ सहस त्ति । तं दहई हिययनिहियं विवत्तिसमयम्मि लोयाणं ॥ २३ इय चिंतिऊण बहुयं संपत्तो सेण यरियं कमसो। उवलहिय पियावत्तं पविसइ सो नयरिमज्झम्मि ॥ २४ अह जीवइ ति नाउं तुट्ठो हियएण वोलिङ हट्टं। पविसइ लज्जियहियओ ससुरघरं धरणिगयनयणो ॥२५ दहणं कुलचंदं सबो वि हु परियणो दढं मुइओ । वयणाइएहि सहसा सम्माणं कुणइ जहजोग्गं ॥२२६
1A य। 2 A तुज्झ । 3 A य । 4 A जालहिं । 5 B सुयणु। 6 A एयाइ। 7 BC()वि तए। 8 A लद्धा; B लडाई। 9 B सगासाओ। 10 A मोक्खं । 11 A अणाबाहं। 12 Cबाहे। 13 A हर; Cहिरई। 14 A °पभावेणं । 15 A वीसरथो। 16 A इयं । 17 B केहि । 18 AD य । 19 A इयरेहिं। 20 A सम्मत्तं । 21A मिच्छहिटी। 22 Aइ। 23 A उविग्गा। 24 B सुंदरीय । 25 Bधीरो। 26 B सुंदरीय। 27 BC मायाएँ। 28 B वेला। 29 CD सुमणो। 30 B विमुक्खो। 31 B वि 132 BC रुयंती। 33 B पयदंसिय । 34 A अहिययरा। 35 B विच्छाया । 36 A ओ; B विं ।
। नर । 39 A मेल्हेइ । 40 A. विविन्ना। 41 A तो। 42 A. कीरह। 43 A सहसति । 44C डहा। 45A संतितो। 46 C सेणि। 47 A 'नयरिय। 48 C वोलियं। 49 BCoभीओ। 50 BC कुलं। 51 B जहजोगं । नाणपं० २

Page #83

सिरीमहे सरसूरिविरइयाओ
[ १, २२७ - २५४
एवं सुकलियाणं तत्थ ठियाणं च अन्नदियहम्मि । पियमेलिय ति पच्छा बालाऍ पइट्ठियं नामं ॥ २२७ कुलचंदो विहु गंतुं सुंदरिपासम्मि भणइ उवविट्ठो । खमसु पिए अवराहं सुहु महलं महं अज्ज ॥ २८ अह सुंदरीए भणियं तुह दोसो नत्थि एत्थ मणयं' पि । जिणवरधम्मो जेणं तुज्झ पसाएण संपत्तो ॥ २९ तुज्झ वि जुज्जइ काउं जिणधम्मो चेव उभयलोयहिओ । जम्हा भन्नइ एयं इटुं धम्मे निओएज्जा ॥ २३० अह जंपर कुलचंदो वल्लहवयणेण सव्वलोएणं । की रंति अकज्जाइँ वि किं पुण धम्मो पिए परमो " ॥ ३१ जुत्ता- जुत्तवियारो जह कीरइ इयरलोयवयणेसु । तह जइ वलहभणिए ता हो कित्तिमो नूणं ॥ एस मए पडिवन्नो जिणधम्मो तुज्झ वयणमेत्तेणं । गम्मिज्जउ नियनयरे सीयन्ति हु तत्थ कज्जाई ॥ अह सुंदरी भणियं नयरं जाणाहि देहयं मज्झ । तत्थ य चिरआया हं कज्जाण न सीयणं किं पि ॥ कजं धम्मज्झाणं तमहं चितामि पइदिणं जेण । तेण तुमं जाणेज्जसु कज्जाण न सीयणं मज्झ ॥ नियमो ये म गहिओ आईए चेव पुरिससंगस्स । मुणिदंसणेण पच्छा सवं पि विवज्जियं जाण ॥ निसुऐ इमम्मि वयणे वज्जेण व ताडिओ य कुलचंदो । मरणाओ अहिययरं दुक्खं चित्तम्मि मन्नेइ ॥ अह मेलिऊण सवं सयणंजणं सुंदरी पर्यपेई । पवज्जामो अहयं पालजेसु बालियं तुम्हे ॥ सवे वि" दुक्खकलिया वयणं जंपंति एरिसं तीसे" । पुत्ति ! न जुज्जइ एयं आयरिॐ" तुज्झ तारुन्ने ॥ ३९ पढमे वयम्मि विज्जा बीए पुण अत्थ- कामया दो वि । तइए जुज्जइ धम्मो एसा खलु जेणं परिवाडी ॥ २४० तो सुंदरीऍ भन्नइ जुज्जइ सवं पि वयणयं तुम्ह । जइ एवं कमभावे हवेज्ज इह निच्छओ" को वि ॥ ४१ गन्भत्थं जम्मंतं बालं तरुणं तहेव विद्धं च । सबं अखलियपसरो जंतू मारेइ जमरायां ॥ बालत्ते तारुन्ने जुज्जइ नाणाइसंगहो लोए । विद्वत्तणम्मि जम्हा पुवन्भत्थं पि नासेइ ॥ बालाणं तरुणाणं लग्गइ चेट्ठा सुहेण लोयाणं । कीरंति नेय जेणं इह कन्ना पक्कभंडाणं ॥ किं च इमो कमभावो" दरिसिज्जइ विसयलंपडमणाणं । सवपणासम्मि जओ अद्धं पि हु जुज्जए लेउं ॥ ४५ बाल-तरुणाण चित्ते" विसयासंगो वि जुज्जए विरलो । विद्धा तओ" नियमा धम्मो वि हु होइ कायवो ॥४६ तम्हा तुम्हे नेउ" सीलायरियस्स मं समप्पेह । इत्थीओ जेण जणे परतंता सबक ॥ नाउं तीसे चित्तं सर्व्वो वि हु सो जणो इमं भणइ । तं किं पि करेज्ज तुमं जह जायइ हासओ" नेह" ॥ ४८ पडिवजिऊण धम्मं जो तं मिलेई विसयगिद्धीए । सो पावइ उवहासं नही व थेरीऍ थणमज्झे ॥ ४९ को विहु दुक्खनिविन्नो विसए चइऊण पत्थइ पुणो वि । अणुहूयपसवपीडा इत्थी इव पुरिससंगं तु ॥ २५० जो गिन्हिऊ धम्मं छड्डड्इ विसएहिँ मोहिओ पावो । इंदो इव महिवडिओ सो होइ अवंदणिज्जो " य ॥ ५१ चडिऊण धम्मसिहरे जे कह वि खिसंति विसयवामूढा । ते नरयदरिमुहेसुं पडंति दुक्खेहिँ संतत्ता ॥ ५२ इहलो अकित्ती परलोए दुग्गई य नियमेणं । धम्मन्भट्ठाण जओ तम्हा चिंतेह नियसत्तिं ॥ ५३ अह सुंदरीऍ भणियं सुकुले जायाण नत्थि परिवडणं । कुलअंकुसेण जेणं निज्जइ मग्गेण मणुगओ ॥ २५४
४२
४३
४४
४७
34
०
1 A खवसु । 2 A थोवं । 3 B सयणेण । मए । 8 C य । 9 B विवजणं । 10 A जेण । 11 C पंजपे । 14 B पालिजसु । 15 A it is missing in
18 BC आयरियं । 19 C जान 1 कहभावो । 24 BC (5) विद्वे D हासाभो । 29 AC नेय । 33 B इहलोइम्मि । 84 C जए |

३२
३३
३४
३५
३६
३७
३८
4 A अकज्जाइ । 5 B रस्मो । 6A त्ति | 7 C B निसुए । 12 C सयल° । 13 A य जंपेइ; this Ms. 16 A दुक्खं । 17 C तियसे । 20 A निस्थिओ । 21 B C जमराओ । 22 C चि । 23 B

।
25 B विद्वेण । 26 A पुणो । 27 B C नाउं । 28 C हासयं; 30 A मेल्हेइ; C मेलेइ । 31 A गेपिहरूण । 32 C भवंदणीओ । 35 C पडिवडणं । 36 C मनुअ' ।

Page #84

१, २५५ - २८१ ] नाणपंचमीकहाओ-१. जयसेणकहा न हु एगम्मि विन?' सद्यो वि हु तारिसो मुणेयवो । जइ कायरा पणट्ठां तो किं सूरा वि नासंति ? ॥२५५ किं बहुणा भणिएणं फलदारेणेव पयडओ होही । सबो वि जणो पढम एरिसयं चेव जपेई ॥ ५६ एयं' सोऊण तओ काऊण जिणिंद-संघपूयं च । सीलायरियसमीवे दिक्खा वि हु दाविया तीसे ॥ ५७ सीलायरिएण तओ गुणमालपवित्तिणीऍ सा दिन्ना । सा वि हु तीसे मूले सव्वं पि हु सिक्खए विहिणा॥५८ काऊण तवचरणं कइवयंवरिसेहि सुंदरी मरिठं । सोहम्मे वरकप्पे देवो चंदप्पहो जाओ॥ ५९ कुलचंदो वि हु गच्छइ नियनयरे थोवसोयपरिकलिओ।दो तिन्नेव दिणाई पियविरहे जेण रणरणओ॥२६० पियमेलिया वि वड्डइ परियणमज्झम्मि सुहु अवहूया। चवला निहुरवयणा बहुभक्खा सुट्ठ अविणीया ॥६१ राईए दिवसम्मि य सवं भुंजेइ नियमपरिहीणा । अहवा तिरिउज्वट्टा हवंति"भुक्खालुया नियमाँ ॥ ६२ ईसरकुलम्मि जाया तारुन्नं पाविया सुरूवा य । तह वि न वरेई को वि हु जम्मंतरकम्मदोसेणं ॥ ६३ बोलंती चलंती" कुणमाणी सोहणं पि" कजं सौ । तह वि न कस्स वि भावइ दोहग्गकलंकिया सुढ॥६४ वीरो वि हु तं दहुँ चित्तेणं वहइ सु? उज्वेयं । कह का(दा)यवा एसा वरजोगा वट्टए जेणं ॥ ६५ तीए चिय नयरीए वणियसुयं भिक्खहिंडियं" निचं । दटुं चिंतइ वीरो एयस्स वि देमि एयं तु ॥ ६६ अह मणिओ सोतेणं मा भिक्खं भमसु निंदियं पुत्त !। अहमेव तुज्झ भलिमो भोयणमाईहिँ नियमेण ॥६७ मुंच इमं खप्परयं अविसंको विससु एत्थ घरमज्झे । भुंजह देह जहिच्छं नियगेहं तुज्झ एयं तु ॥ ६८ जं विहडियाण कीरइ नियगेहसमागयाण लोयाण । तं जाणसु उवयारं भद्द! वयपवंच इयरं तु ॥ ६९ सवम्मि वि विवयगएँ जुजइ दाउं विसेसओ सयणे । सयणा-सणाइ सत्वं इयरह सयणेण किं कजं? ॥ २७० एगउदएण जेणं उदओ सयणाण होइ नियमेणं । तेणं चिय महइ जणो नियसेणीए य उदयं तु ॥७१ बंधू सयणो मित्तो भिचो अन्नो य जस्स गेहम्मि । पावइ मणनिवाणं पुरिसं तं चेव जाणाहि ॥ ७२ एवं भणिए सो वि हु खयकारयनामओ मणे मुइओ।मोत्तुं नियउवगरणं पविसइ गेहम्मि सहस त्ति ॥७३ ण्हाओ कयनेवत्थो" भुत्तविलित्तो" य गहियतंबोलो। वरसयणा-ऽऽसणसत्थो कीलंतो अच्छए जाव ॥७४ ताव य जंपई वीरो हत्थं काऊण मत्थए तस्स । परिणेहँ इमं कन्नं तुज्झ कए संठिया एसा ॥ ७५ अह विहसिऊण मणयं जंपइ दमओ वि एरिसं वयणं । तुम्हें चिय आएसो कायबो किमिह भणियवं? ॥७६ चिंतइ मणेण दमओ नूणं फलिया मज्झ पुन्नाइं । अन्नह चिंताईया कह मज्झं एरिसावाँ ॥ ७७ सचं चिय लोगाणं एगदसाए न वच्चए कालो । अम्हारिसो वि जम्हा एद्दहमेत्तं पयं पत्तो ॥ ७८ काऊण वन्नमाई कमेण वीरेण सयणकलिएणं । पियमेलिय-दमयाणं पाणिग्गहणं विणिम्मवियं ॥ ७९ कयकिच्चस्स य सयणे पुरओ माईण रयणि समयम्मि । पियमेलियफासेणं चित्तं दमयस्स अइखुहियं २८० डज्झइ भिज्झइ फुट्टई मज्झ सरीरं इमीऍ फासेणं । जइ पुण करेज्ज संगं तो हुन्जा नित्तुलं मरणं ॥२८१
- 1 B विणढे। 2 A विनट्ठा । 3 A तो। 4 B किं वा। 5 B बहु । 6 B जंपेति । 7 A एवं । 8 B तंवचरणं । 9 B कइचिय। 10 A थोय। 11 B भवंति। 12 A भुक्खायलुया। 13 Cलोए। 14 C परिण। 15B य चलंति; C पवलंती। 16 A च। 17 A च। 18 Cइ। 1 * Five sts. from 267 to 271 are noted in the margin of A but as they form a regular part of the text in B, C, and D, they are incorporated here as a part of the text. 20 A निदिई। 21 A Qजसु। 22 A देहि। 23 BC विउडियाण। 24 B गये। 25 B नेवच्छो। 26 B चिलत्तो।27 B जंपय। 28 B परिणेहिं। 29 A. वियसिऊण। 80C भणिएणं 31A एरिसी; C एरिसं। 32 C वत्थं । 33 A "मित्तं । 34 B वयण। 35 C माईणि। 36 A इअक्खुहियं । 37Cफिदृ। 38 A फासे वि; B लेसेणं। 39A Bनिन्नलं।

Page #85

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ [१, २८२-३०६ नयरे सुहृ वि रम्मे सयणा-ऽऽसण-भोयणाइ परिकलिए।
तत्थे कहिं घरवे(वा)सों पउलीय वि णिवडणं जत्थ ॥ २८२ सव्वाण वि जुवईणं जइफंसो एरिसो भवे दुहओं। तो जुवई(इ)पसंगणं दुक्खं चिय नियमओ होइ ॥८३ किंतु जहा एयाए तह जइ फंसो हवेज अन्नाणं । तो' नाम पि न पुरिसा गेण्हेजा एत्थ इत्थीणं ॥ ८४ जेणं चिय एरिसया तेणं चिय रूवैसंपयजुया वि । एत्तियमेतं कालं कुमरत्ते संठिया एसा ॥ ८५ ईसरधूयसरूवा एत्तियकालं ने अच्छएं कन्ना । न हु पहि" पक्का बोरी छुट्टइ लोयाण जी खजौं ॥८६ एएणं चिय दिन्ना मज्झ वि एसा अपुन्नजुत्तस्स । परतणयाणं दुद्धं को देज्जा जं हवे सुद्धं ॥ ८७ अहवा एसो वीरो मह पिउणो कह वि वइरिओ नूणं । दाउं एवं कन्नं मह मरणं इच्छएँ जेणं ॥ ८८ ता वच्चामि लहुं चिय जाव न मं खाइ रक्खसी एसा । जीवंतो ताव अहं पीयामों सीयलं सलिलं ॥ ८९ अह मोत्तूणं सा एक्ककडिलेण निग्गओ सहसा। सयणेहिँ दढं धरिओ कह रूससि संपयं चेव ? ॥ २९० मिहुणाणं किर लोए रूढे पणयम्मि होइ रूसणयं । तक्खयमेत्ततलाए एवं पुण सुंसुमारसमं ॥ ९१
अह जंपइ सो दमओ रोसो मणयं पि नत्थि" अम्हाणं ।
*किंतु करप्फंसेण वि मज्झ विगप्पो मणे जाओ ॥ ९२ किं एसा सा मारी कन्नारूवेण संठिया गेहे । फंसेण वि जेण इमा पाणाण पणासणं कुणइ ॥ ९३ ता मेलहँ जामि अहं न हु कजं किं पि मज्झ भोएहिं । सामाण वि सत्तूणं जेणाहं चुक्किमो एथ ॥ ९४ अह निष्फिडिउं दमओ सुक्कतणं गेण्हिऊण सहस त्ति । भामिय मत्थयउवारं पक्खिवई वीरगेहम्मि ॥ ९५ एत्थंतरम्मि वीरो दुक्खत्तो जंपए इमं वयणं । आगब्भाओं इमाए दोहग्गं दारुणं सुङ॥ ९६ गभगया जणणीए जम्मम्मि वि सयणमाइलोयाणं । पाणिग्गहणे पइणो एगंतेणं जओ दुहया ॥ ९७ पियमेलिया वि चिंतइ दोहग्गं मज्झ सबजगअहियं । दमओ विमं अदोसं मोत्तूणं निग्गओ"जेण ॥ ९८ इत्थित्तं चेव दुहं तत्थेव य अइदुहं च दोहग्गं । रंडत्तं बालाए जह पिडओ गंडउवरम्मि ॥ ९९ जीवित्तं वंछिज्जइ पइ-पुत्तसमन्नियाण महिलाण । इयराण जणेण पुणो मरणं चिय अहव पक्वजं ॥ ३०० एवंविहाऍ मज्झ वि मरणं चिय सुंदरं न संदेहो । अन्नह कह दरिसामो वयणं लोयाण पचूसे ॥ १ सुत्ते जणम्मि सणियं गंतूणं गेहपुट्ठिवणियाए । वलिऊणं" उत्तरियं जा पासं देइ गलदेसे ॥ २ ती चंदप्पहदेवो तं तह दळूण दुक्खसंतत्तं । आवइ तम्मि पएसे नेह-दयासंजुओ सिग्धं ॥ ३ काऊण दमगरूवं भणइ पिए! हा किमेयमारद्धं । खेड्डो चिय एस कओ तुह चित्तपरिक्खणनिमित्तं ॥४ मा कुणसु चित्तदुक्खं नाहो हं तुज्झ चंदसमवयणे ! । जंजं चिंतेसि मणे तं तं पूरेमि अवियारं ॥५ सवाण वि कमणीयं दिवालंकारभूसियं देहं । निव्वत्तेउं जंपइ मज्झ पिए ! एरिसं रूवं ॥ ३०६
1B तस्स; C कस्स। 2 Bघरिणासो। 3A Cणिहडणं । 4 B फासो। 5B वुहओ। 6C फासो; D फुसो। 7 Bता। 8 A पुरिसो। 9 B इत्थ। 10 B रूय'; Cरूअ°। 11 Cधूभ। 12C सरूआ। 13 Bअ। 14 Bणच्छई। 15 C पय। 16 C लोआण। 17 B सा। 18 A वेजा। 19 B इच्छई। 20 A पायामो। 21 A B सुंसमार । 22 A नासि। 23 B एईए; D महइहि । * In A there are two following Serås the first of which is in the body of the text and the second is noted only in the margin: (1) किं तु अमणुलफासा एसा मणामदुहजणया॥ (2) करफंसणेण भिनद्भविगप्पो मणे जाओ। 24Cफासेण। 25 A मेल्हह। 26 A लोएहिं। 27.
सत्ता: B मोत्त। 28 B एत्थं । 29 B गिन्हिऊण । 30 B मोत्तण। 31B विनिग्गओ। 32 A "उवरिम्मि। 33 B महिलाए। 34 A बलिऊणं; B वलिऊण। 35 Bउत्तरीयं । 36 B तं। 37 B दाऊण । 38 B खेडो139 B चिय।

Page #86

नाणपंचमीकहाओ - १. जयसेणकहा
धण-कण - रयणसमेयं सयणा - ऽऽसणसंजुयं जणसमिद्धं' । गेहं च इमं सामिणि ! मह तणयं जाणसु विचित्तं ॥ ३०७
१, ३०७ - ३३२ ]
गहिऊण तं करेणं पविसेउं गेहमज्झयारम्मि । दंसेइ तोसजणयं सवं पि हु तत्थ उवगरणं ॥ अह किंकरिजुवईओ हाणुवगरणेण संजुया सिग्घं । दाऊणमासणाई कुणंति उधट्टणं ताणं ॥ उट्टितं तं दहूणं दिवतरुणिजुवलेणं' । पियमेलिया मणेणं ईसं अइदारुणं वहइ ॥ वेव ससइ वियंभइ भिउडिं काऊण जोयएं वंकं । हंतुं इच्छइ गंतुं सा उ जुवाणं च दुक्खत्ता ॥ ११ महिलाणाहिविसहिओ पुरिसो बैहुइत्थिरूवओ दुहओ ।
३१०
जइ पुण जउली महिला ता दुक्खं ताण मरणंतं ॥
13
१३

१४
१५
१६
१७
१८
१२ तो हाऊणं दोन्निवि" वत्था - ऽऽभरणेहिं भूसियसरीरा । अट्ठारसभेयजुयं " भोयणजायं पर्भुजंति ॥ १३ घुसिव देह सुगंधकुसुमेहिँ राइयसि य । तंबोलपुन्नवयणा महरिहसयणे ठिया दो वि ॥ गेयं वज्रं कवं" सोऊणं बहुविहं च अइरम्मं । दहुं नट्टं " चं सुहं एगंतसुहाइँ भुंजंति ॥ बहुरयखेय निसन्ना निद्दं अइनिब्भरं लहेऊ । पेच्छइ पहायसमए सहसा पियमेलिया तत्थ ॥ तत्थेव रुक्खमूले लत्तपहारेण मारियं दमयं । अप्पाणं च विसन्नं पासम्मि परिट्टियं संतं ॥ तं गेहं सो विहवो" सा लीला सो य वल्लहो कंतो । सव्वं खणेण नहं जह दाणं सीलरहियम्मि ॥ किं इंदयामेयं जम्मंतरमहंवं सुविणयं होजा । अज्ज वि संगवियारो दीसंईं तेणेह सङ्घ" पि ॥ १९ अह भइ सबलोओ हा हा ! पावे ! किमेयमायरियं । जइ मोत्तूण पलाओ ता कीस विवाइओ एसो ? ३२० नू मारी एसा पढमं चिय अक्खिया इमेणेव । ता जाहि तत्थ सिग्धं जत्थ न नयणाइँ पासंति ॥ २१ महिला भणाणवईण बालाण अइविदुट्ठाणं" । नियदेसाओ सहसा जुज्जइ निस्सारणं चेव ॥ २२ जा निच्छूढा तत्तो वच्चइ नयरीऍ बाहिरुद्देसे । ताव तहिं सा पेच्छइ सेयंबरिजुवलयं सहसीं ॥ सा भणिया समणीहिं पुत्ति ! तुमं चल्लिया कहिं कहसु । एगागिणी रुयंती" राईए जह व वणिया ॥ २४ पियमेलिया वि चिंतइ कह नाओ रयणिवइयरो मज्झें । एयाहिँ अहव सवो जाणइ अन्नोन्नवयणाओ ॥ २५ हिययट्ठियं मुणिजइ केहि वि काणं पि चेट्ठमाईहि । किज्जंतं वै कथं वा नज्जइ किं एत्थ अच्छरियं १ ॥ २६ इय चिंति सा पणया जंपइ अइघग्घरेण सद्देण । नत्थि जए तं ठाणं जत्थाहं वच्चिमो पावा ॥ एगागित्तं रुजं" दोन्निवि कज्ज्रेण सङ्घकालं पि । मह पावाए जाणह तुम्ह मए अक्खियं सर्व्वं ॥ समणीहि तओ भणिया गम्मिज्जउ उवसयम्मि अम्हच्चे । सवं कमेण होही सोहणयं मा तुमं तम्म ॥२९ तं गिण्हिऊण ताओ पत्ताओ उवसयम्मि अइरम्मे । उवविसिय आसणेसुं वीसमिया थेववेलं तु ॥ ३३० अह भणइ जे समणी सुबउ पियमेलिए ! इमं वयणं । पइवहपावं फिट्टइ जइप (व) वम्मेण तु सुयणु ! ॥
२३
२७
२८
३१
तेणं चिय नासेज्जा दोहग्गं एत्थ नत्थि संदेहो । लोयपवायपणासो एत्थ य तुह पच्चओ एस ॥ ३३२ सिद्धं । 2 C विवित्तं । 3 A आसणाई | 4 B ताण । 5 AD 'जुयलेणं । 6 B जोवए; C जोए । 7 C जुयाणं । 8 A महिलाण वसयहिओ; C महिलाणाहि वसिहिओ । 9BC वि | 10 B महिला । 11 B जउला। 12 AC दोनवि । 13 A° हरणेहिं । 14 B जुतं; C जुतं ।
1 B
18B नह । 19 B व
16 C (5) रद्दयचिहरा । 17 B कजं । 22 A B इंदियाळ° । 23 B C °य 24 B दीसंते; C दीसंतो । 25 27 B किमेव | 28 B दुट्ठाण | 29 A एसा 30 C स्वंती | 34B गग्गरेण । 35 A रोजं; B देजो। 36 B जेठ ।
15 A देहो । 20 B लहेऊणं । 21 B विभवो । B नाह ! C नेह | 26 C सम्बम्मि । 31 A धणियाए । 32 B मज्झं । 37 C वरि । 38 B पवासो ।
33B

.
९

Page #87

१४
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ [१, ३३३ - ३६१ दोहग्गं जं रइयं इंदुमईनामियाएँ अन्नभवे । तं तुमए बहुभुत्तं एवं पुण पुच्छवाडं तु ॥ ३३३ तम्हा कीरउ धम्मो समणाणं अहव सावयाणं च । पडिपुन्नो खलु पढमो बीओ जहसत्तिओ एत्थं ॥३४ पियमेलियाएँ भणियं पढमं काऊण मज्झ नै हुँ सत्ती । अणुदियहं भुंजामी जेणाहं पाविया निचं ॥ ३५ उन्हेण जलेण जओ पाए धोएइ जो ण वि भएणं । सो कह पविसइ कीवो कहेसुं जलणजुत्तेसु?॥ ३६
तो जंपइ सा समणी दक्खण विणा न पत्ति! सोक्खाई।
जेण न पावइ को वि हु इंदियसोक्खं च मोक्खं" च ॥ आईए सुहयाई पच्छा दुयाइँ पुत्ति ! दुसहाई । तुमए चिय रयणीए अणुहूयं एरिसं जेण ॥ ३८ पियमेलियाएँ भणियं सामिणि ! एमेव नत्थि संदेहो । किंतु न सक्केमि अहं किं पि वि काऊण तवचरणं ॥ ३९ अहं तं" भणेइ समणी जइ वि न सक्केसि तह वि कुण एवं । उभयाएँ" पंचमीए उववासं पंचमासं तु॥३४० चित्तट्टिए वि चरणे मोक्खं पावेइ सुद्धहियएणं । अंगीकए वि मरणे" जह तुमए पावियं सुयणु !॥ ४१ नूणं सच्चे" वयणं इमाएँ हियएण चिंतए कन्ना । सत्वं इमीऍ" नायं रयणीए जण महचरियं ॥ ४२ इय चिंतिऊण जंपइ सामिणि! इच्छामि तुज्झ आएसं । दिजउ एसो नियमो अजेव य पंचमी जेण ॥ ४३ नेउं जिणिदभवणे पोत्थयरैयणं च ठाविउं" पुरओ। दिन्नो इमो य नियमो समणीए सुद्धभावाए ॥ ४४ वीराईया वि तहिं पुणरवि गंतूण रुक्खमूलम्मि । दमयसरीरमदडे अच्छरियं सुद्द मन्नंति ॥ ४५ अह नीसरिया तत्तो दमयं दद्दूण हट्टमज्झम्मि । पुच्छंति कत्थ सुत्तो तं' गंतूणं च गेहाओ ॥ ४६ अह जंपइ सो दमओ सुत्तो हं नयरिदेवयांभवणे । तो दुक्खत्ता चलिया पियमेलियपिट्टओ सवे ॥ ४७ पियमेलिया वि भणिया समणीऍ पुत्ति ! पेच्छह नियमफलं । वीराइयों में जेणं तुह चेव गवेसया आया॥४८ अह पविसिऊण ते वि हु जिणिंदभवणम्मि वंदिउं देवे। पणमित्ता समणीओ" उवविहा महियले सब्वे ॥४९ पियमेलिया वि सहसा दह्णं वीरमाइयं लोयं । लज्जाअवणयवयणा महिवेढे मग्गए विवरं ॥ ३५० अलियम्मि वि सञ्चम्मि वि जाए वयणे सुनिदिएँ कह वि। लजालुया जणाणं दंसेइ न माणिणी वयणं ॥५१ पभणइ जेट्ठा वइणी पेच्छसु संसारविलसियं वीर! । पडिबंधछेयजणयं पलहुँयकम्माण जीवाणं ॥ ५२ इट्ठो होइ अणिट्ठो पुणरवि सो चेव होइ इट्टयरो। तुह चेव जहा एसा कन्ना पियमेलिया नाम ॥ ५३ एगा अबला पु(बु)न्नी लज्जा-कुलसंजुया गुणसमेया। तुम्हेहिँ कह णु एसा निच्छूढा निहरमणेहिं ? ॥ ५४ निदोसं पि हु लोओ निंदइ अन्नोन्नवयणपञ्चइओ । वन्नरहियं पि जेणं भणइ जणो नीलमायासं॥ ५५ जइ मारि चिय एसा ता नियमा तुम्ह नयरिलोयाणं । एत्तियकालेण जणे नामं पिपणद्वयं होज्जा ।। ५६ जं जं दीसइ लोए तं तं जइ अवितहं तह चेव । ता मयरूवो दमओ कह जीवइ भणह मह एयं ॥ ५७ हरिचंदउरी माइण्हिया य तह इंदयालमाईया। पयर्ड पि हु दीसंता तह वि न साहिति"नियकजं ॥५८ दिदं सुयं च तम्हा सुचिरं परिभाविऊण हियएणं कायवं मणुएणं दोण्ह वि जम्माण हियजणयं ॥ ५९ इय एयं नाऊणं कीरउ धम्मम्मि निच्चलं चित्तं । तस्स फलं अजं चिय तुम्हाणं दंसिमो पयडं ॥ ३६० पियमेलियाएँ माया जा आसी सुंदरि ति नामेणं । सा तवचरणं काउं चंदप्पहसुरवरो जाओ ॥ ३६१
1A पुत्थवारं; C पुंछवाडं। 2 A तत्थ । 3A पियमेलइयाए; C पियमेलिया य। 4 C भणिया। 5 BC क6 BC ह। 7 A भुंजामि । 8 A किह। 9 AC मणी। 10 B मुक्खं । 11 A पुण। 12A रवि। 13 A. सुहयाएँ। 14 B सुट्ट। 15A मरणं । 16 B.सव्वं । 17 Bइमाए। 18 B पुस्थय । 19 BCठावियं । 20 B अंतो। 21C गंतूणं त। 22 CD तो। 23Cनयर। 24 A वेवया। 25 Bईया। 26 B य is not found. 27 BC समणीणं। 28 AC महिवेढं। 29 C सुनिंदए। 30 A सा वि निय। 31 C अलहुय। 32 A चुन्ना। 33 BD लोए। 3.1 B पुन्न। 35 B°कालेय। 36 A नट्टयं । 37 A चेय। 38 A एवं। 39 A मायण्हिया। 40 Aइंदियाल°। 41 B साहेति । 42 C हियएण। 43 A जम्हाण ।

Page #88

१५
१, ३६२ - ३९० ] नाणपंचमीकहाओ- १. जयसेणकहा मरमाणिं दट्टणं ओहिन्नाणेण नेह-दयकलिओ। एत्थाहं संपत्तो एयाए बोहणढाए॥ ३६२ काऊण तं' पवंचं विविहं मरणाओं रक्खिया एसा । निच्छूढा तुम्हेहिं समणीरूवेण पडिरुद्धा ॥ ६३ पडिबोहिया य एसा गहियं एयाएँपंचमिवयं च । इय जंपिऊण तेणं नियरूवं दंसियं तेसिं ॥ ६४ रम्मविमाणं विभवं गीयं वजं च अच्छरानÉ । एयाइँ वि" दंसेई भवाणं बोहणहाए॥ दटुं अदिट्ठपुवं तं सवं वीरमाइया मुइया । अच्छरियं मन्नता धम्मपहावं पसंसंति ॥ उत्तत्तकणयवन्नो अणमिसनैयणो अलग्गमहिचलणो। अह जंपइ सो देवो तेसिं वयणं इमं सुहयं ॥ ६७ देवाणं नियरूवं दहुँ पारंति जेण न हु मणुया। लेसेणं चिय एयं तुम्हाणं दंसियं तेण ॥ ६८ मह रूवाईयाओ उवरिसुराणं तु रूवमाईयं । वढतं वडतं जाव य सव्वट्ठसिद्धि" त्ति ॥ ६९ तं पि हुनाससमेयं तम्हा कम्मक्खयम्मि जइयत्वं । जेण न पेच्छहँ नासं सोक्खाणं हंत ! कइया वि ॥ ३७० इय एवं सो देवो धम्मे दाऊण ताण अणुसहिं । पियमेलियं भलाविय सोहम्मे पाविओ कप्पे ॥ ७१ एत्थंतरम्मि लोओ हरिस-विसाएहिँ पूरिओ संतो । पविसइ नियनयरीए पियमेलियसंजुओ सबो ॥ ७२ बहुजणसंघसमेयं दटुं पियमेलियं च पविसंतिं । जंपइ सव्वो वि जणो पेच्छह एयाएँ माहप्पं ॥ ७३ सम्माणिया जणणं पविसइ गेहम्मि सयणपरियरिया । मन्नंती नियमफलं पच्चक्खं चेव हियएणं ॥ ७४ सो चेव इमो लोओ अहं पि सा चेव पट्टणं तं च । तह वि पसंसइ लोओ तम्हा नियमस्स फलमेयं ॥७५ इय चिंतिऊण हियए जिणधम्मे सुङ निच्छिया जाया। अह निंदइ अप्पाणं सद्धा-संवेयमावन्नी ॥ ७६ वंदइ जिणवरचंदे साहूण य कुणइ वंदणाईयं । दाणाइधम्मनिरया सज्झाय झाणसंजुत्ता ॥ ७७ पुन्ने वयम्मि तम्मि उ उज्जवणं" कुणइ जं जहाँभिहियं । मन्नंती अप्पाणं कयकिचं सुद्धभावेणं ॥ ७८ अह सा कालकमेणं पत्ते मरणम्मि चिंतए एयं । लद्धे वि हु मणुयत्ते दोहग्गं दारुणं मज्झ ॥ ७९ कुल-रूव-सील-विनाण-तारुन्न-विहवगुणनियरा । सवे वि कया विहला दोहग्गेणं महं जेण ॥ ३८० दोहग्गेणं कलिओ पुरिसो वि न पावए जएं सोहं । किं पुण अबला बाला तुच्छा तह मंदसत्ता य? ॥ ८१ ता पंचमीबलेणं अणण्णतुलं हवेज सोहग्गं । जम्मंतरम्मि मज्झ वि जिणवयणं नन्नहा जेणं ॥ ८२ अह मरिऊणं तत्तो उववन्ना चंपनामनयरीए । गुणसेणभारियाए गुणवइएँ पुर्तभावेणं"॥ ८३ उच्चत्थेहिँ गहेहिं संजाए अंसयम्मि पंचमए । जाओ कमेण पुत्तो सवाण वि तोससंजणओ ॥ ८४ काऊण पूयमउलं देव-गुरूणं पराएँ भत्तीए । सयणाईणं च तहा दाणं दाऊण जहजोग्गं ॥ ८५ वत्थाइएहिं तत्तो भूसेउं नयरियं च सव्वत्तो। पंचमहासद्देहिं वद्धावणयं पवत्तेइ ॥ नचंति के वि हिट्ठा अन्ने गायति महुरझुणिकलिया। घुसिणाइएहिँ अन्ने सिंचंति परोप्परं मुइया ॥ ८७ तंबोलं फुल्लाई वत्था-ऽऽहरणाइँ लेंति अन्नोन्नं । एमाइबहुवियप्पं चिट्ठइ लोओ मणे तुहो॥ ८८ वित्ते वद्धावणए जाए लोयाण सुट्ठ परिओसे । गुणसेणो पियवयणो लोयं च विसजए कमसो ॥ ८९ कइवयदियहेहिँ तओ काऊणं सत्वमेव करणिज । जयसेण इई पसत्थं नाम पि पइढ़ियं तस्स ॥ ३९०
1C ओहीनाणेण। C मोह। 3 A it is missing in this Ms. 4 A बहुविहं च । 5 A परिरुद्धा; Cपडिबुद्धा। 6 Cएयाओ। 7 CD तु। 8A विहवं। 9 A it is missing in this Ms. 10 BC भणिमिस। 11B नो। 12 Bit is missing in this Ms. 13 A दरिसियं । 14 B भह; C महु। 15 B "सिद्ध। 16A पिच्छह । 17 C भलावद। 18 C °समेओ। 19 A °संवेग । 20 A. °संपत्ता। 21B उजमणं। 22AC हहा। 23 Cभणियं । 24 Cसुट्ट। 25AC वित्राण। 26A तेण। 27 A. it is missing in this Ms. 28 A जम्मतरे वि। 29 A गुणवइ । 30A "पुत्तत्त। 31 CD भावेण । 32 B °जोगं। 33C सहेणं व। 34 A सिंचिंति । 35 B लेन्ति । 36 Aपरिओसो। 37 Cजयसेणो। 38Cइय। 39 Cसत्थं ।
mS CM

Page #89

१६
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[ १, ३९१ - ४१७
जह जह वड्ड बालो पइदियहं निम्मलेहिँ अंगेहिं । घरलच्छी वि तहच्चिय सियपक्खे चंदजोण्ह व ॥ ३९१ अह सो कालक्रमेणं संजाओ अट्ठवरिसिओ जावे । ताव विभूईऍ जुओ उवणीओ उज्झसालाए ॥ ९२ सो अण्णसरसो नजईं काऊण निच्छयं एयं । सो चेव यं संगहिओ' विजाहिँ सयंवराहिं वै ॥ ९३ विन्नाणाइकलाओ तहा तहा तेण तत्थ गहियाओ । नियउज्झाणं पि जहा जाओ सो चेव उज्झाओ ॥ ९४ काम - Sत्थाणं थाणं जं च निहाणं च सवसत्थाणं । तं तस्स जणमणुन्नं निवडियं झत्ति तारुण्णं ॥ ९५ पओ बज' पियवयणो सवलोयवच्छलओ । तारुन्नम्मि वि" जाए अवियारो सो महासत्तो" ॥ अप्पं पंडिचं अमओ विभवो" गुणाणुराओ य । तारुण्णं अवियारं विरलाणं होइ पुन्नेहिं ॥ वच जहिं जहिं चिय दिणम्मि राई (ए) सो" सुहिंसमेओ" । बालो तरुणो बुड्ढो अणुमग्गं सरइ सवो वि ॥
९६
९७
९८
१
२
४
५
गमणं वयणं सयणं" भुंजण - नेवच्छे-रमणमाईयं । सिक्खइ जुवाणसत्थो विसेसओ तरुणिसंघाओ ॥ ९९ अन्नं च तस्स रूवं" दडूणं महिलियाण समवाओ । पइवयजुत्तो वि दढं असइत्तं महइ चित्तेणं ॥ ४०० बाला अबला गामेल्लयाँ य पाएण रुवमाईसु । अवियारियपरिणामा सहसा रचंति मोहंधा ॥ कपि हु मोत्तूणं जाओ पेच्छंति अलियको पि । अचंतगुणे ताओ कह व णे रज्जति महिलाओ || तत्थेव य नयरीए सूरो नामेण वाणिओ इन्भो । तस्स य घरिणी" सीला तीसे धूया य सीलवई || जयसेणेण समाणं” पाणिग्गहणं च तीऍ संजायं । अइसुड्डुविभूईए अणुरुवैगुणाएँ" सुहलग्गे ॥ जाए पाणिग्गहणे लोओ जंपेइ सुहुपरितुट्ठो । अणुरूवो संजोओ दिवनिओए संजाओ ॥ मिहुणाणं संजोगो रुवाइविलक्खणाणे अइदूरं । दुक्खा - ऽसोहाजणओ उट्ट- बलिद्दा व हलम्मि ॥ ६ अन्नोसें दिहंतो हर-गोरीणं व ताण संजोओ । जाओ कमेण सुहओ दोहे वि मण - नयणसुहयाणं ॥ ७ जंताणं ताणं पइदियहं उत्तमं विसयसोक्खं । अन्नोन्नं अणुराओ " अणुसमयं " वड्डए अहियं ॥ चंपाहिवस्स धूया नामेणं कंचण त्ति विक्खाया । तारुन्नं पत्ता वि हु पुरिसे दूसेइ जा निचं ॥ रायगिहासन्नेणं वच्चंतं" इगोट्ठिपरियरियं । जयसेणं दहूणं सा वि हु कामाउरा जाया ॥ अह जंपइसा कन्ना तग्गयणयणा सहीण पच्चक्खं । किं होर्जे एस देवो किं सिद्धो" अहव गंधवो १ ॥११ किं वा रईऍ " नाहो अहवा सो चेव एस वइसमणो ? । एवं रूवसमेओ नो" दीसइ माणुसो जेण ॥ १२ भणियं एगसहीए चित्तं नाऊण रंजियं तीसे । वयणं उद्दीवणयं" हियपइस्स कामस्स ॥ १३ सहि! एसो गुणनिलओ देवाण वि चित्ततोससंजणओ । गुणसेण सेट्ठिपुत्तो जयसेणो नाम विक्खाओ चाई दक्खो सूरो सरलो पडिवन्नवच्छलो धीरो । पियवयणो धम्मिट्ठो नाणी विन्नाण- गुणकैलिओ " ॥ १५ दंसणपवलीणो जयसेणो जाव रायकन्नाए । ताव य सा उवेयं चित्ते अइदारुणं धरइ ॥ तं चैव लिहइ चित्ते तं चैव य" जंपए जणसमक्खं । अन्नं पि तमिव पेच्छई तं" चिय सरणं विभग्गेइ ॥ ४१७
८
९
1
४१०
1
१४
१६
1 B जेणं । 2 C लेह | 3 C निजइ । 4 BC सयं । 5BC गहिओ । 6 B C वराहि । 7 BC व्व । 8BC यज्ज्ञाणं । 9 B C °जणेणा । 10 Aय । 11 C तो 12 A बिहवो | 13 A it is missing in this Ms. 14 A लोयहिं; B सहि° | 15 A समेउं । 16 BC वसणं । 17 A नेवत्थ । 18B रूयं । 19 A गामिलया। 20 B C न । 21 B C वि । 22 A घरणी । 23 A मासणं । 24 C अणुरू | 25 C गुणाय । 26 A °नियोएण । 27 A ° विलक्खणेण । 28 C (5) रूवं । 29 B - बलदान । 30 B C च। 31 B दुह । 32 B अणुरातो । 33 C° दियहं । 34 C वश्चंतो । 35 B नियय° । 36 C परियरिओ | 37 C सहीहि । 38 C एस | 39 C होज । 40 C इंदो। 41 C रंभा । 42 BC न हु । 43 B तुद्दीवणयं । 44 C हियइ° । 45 B°पयट्ठस्स | 4G B it is missing in this Ms. 47 B 'कलिओ य । 48B वह । 49 A उब्वेवं; D उब्वेवो । 50 AC it is missing in this Mss. 51 A पिच्छइ । 52 A it is missing in this Ms.

Page #90

१, ४१८ - ४४४] नाणपंचमीकहाओ- १. जयसेणकहा
१७ गायइ हसइ वियंभइ सयणाइसु णेव ठाई खणमेत्तं । आलिंगइ सहिययणं सुन्नं चिय देइ पडिवयणं ॥४१८
खणि खणि धावइ बाहिं खणि खणि लोलेइ कुट्टिमतलम्मि ।
खणि खणि रुवइ सदुक्खं खणि खणि मुच्छं च पावे ॥ एवमवत्थं तीसे एगा दट्टण ताण मज्झाओ । नरवइणो गंतूणं हिट्ठा विनिवेयए सिग्धं ॥ ४२० न सहंती नामं पि हु पुष्विं पुरिसाण जा महाराय !। जयसेणदंसणेणं सा भिन्ना मयणबाणेहिं ॥ २१ अह तुट्ठो नरनाहो तीसे दाऊण अंगलग्गं तु । लक्खं च देइ सिग्धं दम्माणं हरिसउल्लसिओ ॥ २२ सित्तो हं अमएणं एयं वित्तंतयं कहतीए । सुयणु ! तुमाए अजं कजं देवाण वि असज्झं ॥ २३ जयसेणो विय सुहओ जयसेणो चेवं सुंदरो एत्थ । जयसेणो चेव गुणी कंचणचित्तं हियं जेण ॥ २४ इय जंपिऊण बहुयं राया सयमेव लोयपरियरिओ । गुणसेणघरे पविसइ कयसम्माणो जणाइण्णो॥२५ काऊणं पडिवत्ति' गुणसेणो रायसम्मुह भणइ । देव ! पवित्तं जायं मह भवणं तुज्झ चलणेहिं ॥२६ नरवइणो मुणिवसहाँ गुणिणो समणा य एत्थ लोयम्मि। धण्णाण घरंगणयं कमंति पायारविंदेहिं ॥२७ नरनाहो गुणसेणं हत्थे गहिऊण जंपए वयणं । दिन्ना मे नियधूया जयसेणस्सऽद्धरज्जं च ॥ २८ अह जंपइ गुणसेणो जोडियहत्थो" चलंतसिरकमलो । राय-वणियाण सामिय ! संबंधो लोयहसणिजो॥२९ नरवइणा वि हुँ भणियं सुयणु ! म जंपेसि" एरिसं वयणं । गुणवंताणं जेणं संबंधो सोहमाहवइ ॥ ४३० जाईए भिन्नाण वि सगुणाणं सोहमेव संबंधो । आहरणनिविडाणं मणीण जह कंचणजुयाणं ॥ ३१ अन्नं च वन्नभेओ कम्मवसेणं जणाण संजाओ । आईए सव्वं पि हु जहँ सीसई एगवन्नं तु ॥ ३२ अहवा जुत्तमजुत्तं एयं न गणंति पत्थणे गरुया । दिन्नं कन्नेण जओ विट्ठ(ण्हु)स्स सरीरकवयं पि" ॥३३ पच्छा गुणसेणेणं पडिवन्ने रायसंतिए वयणे । राया पहरिसपुन्नो नियभवणं पत्थिओ सहसा ॥ ३४ तत्तो कमेण जाए पाणिग्गहणम्मि तीऍ कुमरीए । गय-हय-रहमाईणं* जयसेणस्सऽद्धयं दिन्नं ॥ ३५ दोहिँ वि भजाहिँ समं जयसेणो भुंजए तहाँ भोए । दोण्ह वि जुवईण जहा अहिययरं अत्तबहुमाणो॥३६ एयं चिय पंडिचं वन्निजइ एत्थ" लोयमज्झम्मि । चित्तुत्तिन्ने वि जणे वट्टिजइ हिययइटे ॥ ३७ सुरसेणो पढमाए बीयाए नंदसेणनामो य । जयसेणसुया जाया गुणगणकलिया महासत्ता ॥ ३८ पुत्तजुओ जयसेणो मन्नइ दाराण संगहं सहलं । अन्नो वि जणो जंपइ वयणं खलु एरिसं जेण ॥ ३९ रइ-पुत्तफला भजा लच्छी वि हु दाण-भोगफलसारी । निबुइफलो य मित्तो धम्मफलाइं च सत्थाई॥४४० जाव कमेण पत्ता दोणि वि पुत्ता उ तस्स तारुन्नं । चंदप्पहो वि देवो ताव य एवं विउव्वेइ ॥ ४१ रूवेण कामदेवो सद्देणं तुबरु व गुणनिलओ । नट्टायरिओ सहसा नियपरियणसंजुओ पत्तो ॥ ४२ गीएण वाइएणं बहुविहपत्तेहिँ नच्चमाणेहिं । अक्खित्तो सव्वजणो तेणं नयरीऍ मज्झम्मि ॥ ४३ राया वि पुहइचंदो कोउगभरिओ जणाउ सोऊणं । आणावेउं सिग्घं नट्टायरियं इमं भणइ ॥ ४४४
1A हाइ। 2A नेय। 3 C मज्झम्मि। 4 Cहा। 5 B चिय; Cचिय। 6A नवर। 7 B पडिवत्ती। 80 °सम्मुहो। 9 B C वसभा। 10 B मुणिणो। 11 C"विंदेणं। 12 A D तो। 13 Bहस्था। 14 B वलंत। 15 Coसिरि। 16 A य। 17 BC जपेसु । 18 B निबद्धाणं। 19 B संजातो। 20 BC जेण। 21 B C आसी। 22 B ति। 23 C यहरिस। 24 Bरह] देसाणं। 25 AC it is missing in these Mss. 26 B जहा। 27 B इत्थ। 28 B भट्टे। 29 B व। 30 B C नंदिसेण। 31 A पुन्न-दाण-भोगफला। 32 Cit is missing in this Ms. 33 CD कमेणं । 34 A. दोण्डि: Cदोन्न। 35A य। 36 BC एयं। 37A. तुंबुरो; B तुंबरो। 38 B वाइएण य । 39 Bपुहविचंदो।
नाणपं०३

Page #91

१८
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[१, ४४५ - ४७०
४६
४७
कत्तो तं संपत्तो ? किं ते नामं पि ? किं च नश्चेसि ? । किं वा पत्थेसि तुमं ? एयं सवं पि मे कहसु ॥ ४४५ नारिओ विलहुं पुहईचंदस्स उत्तरं देइ । कयसम्माणो' धीरो' जलहरगहिरेण सद्देणं ॥ पुक्खरवरपुवद्धे भरहट्टिय सेर्णणयरिमज्झाओ । एत्थाहं संपत्तो नामेणं मणियो ति ॥ पियमेलियाऍ चरियं नच्चामो" सयललोयरमणीयं । मग्गामि सिद्धिमग्गं कज्जं न वि किंचि अन्नेणं ॥ ४८ बोलइ राया वयणं पेच्छसु जयसेण ! एयमच्छरियं । कम्मं जायगसरिसं मुणितुल्लं निष्पिहत्तं च ॥ ४९ एवं रायाईया अन्नोन्नं जंपिऊण अइबहुयं । स वि भांति तओ नट्टायरियं सबहुमाणं ॥ पणं करेह रंग पत्ते सज्जेह ठाह सहाणे । गेण्हह आउज्जाई पेच्छामो तुझें पेच्छणयं ॥
४५०
५१
५२
५३
सोऊण ताण वयणं नट्टायरिओ वि रंगमज्झम्मि । कारेइ नंदिघोसं सवर्णं- मणानंदयं" सहसा ॥ अह वारिऊण रोलं वरयं काऊण दाहिणं" हत्थं । नट्टायरिओ हट्ठो गाहाकुलयं इमं पढइ || पडियाणं संसारो वहिम्मि" भवियाण सिद्धिजोग्गाणं । जो बोहित्थो सत्थो सिवतीरंपराणओ सिग्वं ॥ ५४ जो तिक्खदुक्ख संपीडियाण जीवाण वेज्जओ" निउणो । जो दोसींनलविज्झावणम्मि घणसन्निहो निचं ॥ ५५ संसाराडविमज्झे सिवमग्गपणडयाण मूढाणं । जो सत्थवाहसरिसो जीवाणं पयणुकम्माणं ॥ ५६ अइदुक्करं पि कज्ज" जस्स पभावेण * सिज्झइ जणाणं" । दूरट्ठियं पि लब्भइ हियइडं जेण लोएणं ॥ ५७ नजंति जत्थ भावा जे" जहरूवेण संठिया भुवणे" । पुज्जो य जणो जायइ देवाईणं पि जेणेह ॥ ५८ नरसोक्खं सुरैंसोक्खं मुत्तिसुहं जं च उत्तिमं" पयडं । तं पि जओ पाविजइ किं वा बहुएण भणिएणं १ ॥ ५९ जंजिधम्मं विमलं उवेढणयं तु गरुयकम्माणं । अविरुद्धं सुविसुद्धं पयओ पणमामि भत्तीए ॥ ४६० पेच्छउ सध्वो वि जणो मोतुं विगहाइयं तु जत्तेण । पियमेलियाऍ " चरियं नच्चितं पसाएण ॥ उवओयवैजियाणं करूं अइसुंदरं पि इहलोए । कहियं दंसियमेव य सवं पि हु निष्फलं जाण ॥ बालत्तं कुमरत्तं पाणिग्गहणं च दमयवित्तंतं । निप्फेर्डे समणिदंसण चेइयघर पंचमिवयं च ॥ पुरविनयरिपवेसं वयउज्जमणं कमेण मरणं च । जयसेणंतं सवं वित्थरओ नञ्चियं जाव || ताव य जंपेइ जणो दूर च्चिय ताव चरियनचणयं । रूवादयो" वि एसिं देवाण वि हिययणंदयरों ॥ ६५ एयाण दंसणेणं अम्हं नयणाण अज सहलत्तं । अहवा इह नयणाई दट्ठवयदंसणफलाई ॥ ६६ जयसेो विहु सिग्धं जाई सरिऊण विहिँओ सुहु । नट्टायरियं" पुच्छइ कत्थेयं चरियमुवलद्धं ? ॥ ६७ एवं भणिओ जंपइ नहायरिओ जणाण पञ्चक्खं । मज्झ पिया भरहवई " आसी सेणाऍ नयरीए ॥ ६८ तेणेमं*" संरइयं जं जहवत्तं विरायसंजणयं । भवियाण बोहणत्थं दहूणं इंदियालसमं ॥ ६९ मज्झविणं कहियं यं सवं पि जंतएँ दिट्ठ" । विज्जा य इमा दिन्ना तइया आगासगामिणिया ॥ ४७०
६१
६२
६३
६४
13
1 B पि; Cवि । 2 BC ( 5 ) एवं । 3 BC ( 5 ) भूए । 4 BC ( 5 ) वि । 5 B ° कम्माणो । 6 C वीरो । 7 B C °सद्देण । 8 B C गहिरेण । 9 C ° सेणि। 10 A माणि° । 11 A C नश्वामी । 12 A सव्व । 13BDपि। 14 A तुम्ह । 15 B नंद' | 16 A सयल । 17 A. 'जणाणंदयं । 20 C 'नयरि । 26BC जं ।
18 A सम्मुहं । 19 C यहिम्मि । 21 B विजओ । 22 B देहा° । 23 A कम्मं । 24 A पहावेण । 25 A जणस्स | 27 A भुवणा; B सुयणु । 28 B सर° | 29 B उत्तमं । 30 B भणिएण । 31 B उब्वेवणयं; C उब्वेदणयं । 32 B पियमेलियाय । 33C उवओग | 34 A वित्तं च । 35A निफेड; B निप्फाड । 36 B C रूवादओ । 37BD दणया; C नंदणयं । 38 C विभिओ । 39 B °यरिओ। 40 C एयं । 41 B कई । 42 B तेणामं । 43 C° वित्तं । 44B इंदयाल' । 45 B C एवं । 46 C मए । 47 C रहयं ।

Page #92

१, ४७१ - ४९६] नाणपंचमीकहाओ- १. जयसेणकहा परउवयारनिमित्तं भमिउं सव्वत्थ परियणसमेओ' । पयर्डतो चरियमिणं एत्थाहं संपयं पत्तो॥ ४७१ रायाईणं पुरओ जयसेणो भणइ उच्चसद्देणं । सत्वं पि मए एयं अणुहूयं नत्थि संदेहो ॥ ७२ किं तु इहं जं दिटुंतं व(बु)ज्झई बुद्धिमंतलोएहिं । एयं तु महच्छरियं जं चित्तगयं पि इह रइयं ॥ ७३ पेच्छह जिणवरधम्मे पञ्चक्खं चेव पंचमिवयस्सं । माहप्पं जेणाहं तारिसओ एरिसो जाओ॥ ७४ थोवं' पि कयं पुट्विं तस्स फलं पावियं मए एयं । जइ पुण कीरइ बहुयं तो लब्भइ इच्छियं नृणं ॥ ७५ सबन्नुमयं अमयं विसं व मन्नंति मोह-मयमत्ता । अन्ने विसयासत्ता कहंति धम्मं अहम्मं ति ॥ ७६ हिंसाईओ" धम्मो तत्तणं जइ हवेज इह लोए । ता किं अन्नं पावं एयं मह कहह सवे वि ॥ ७७ चंदप्पहो वि देवो जइ कह वि हु एज एत्थ समयंमि । तो धम्मपसंसाए करेज मह एत्थ साहेजं ॥ ७८ कजम्मि" भन्नमाणे पुरओ लोयाण केण वि जणेणं । सप्पुरिसाणुमईए तं सुङ पइडियं जेण ॥ ७९ एत्थंतरम्मि सहसा आयासे दिव्वरयणचिंचइयं । विमलं रम्मविमाणं" सच्चवियं सव्वलोएणं ॥ ४८० पच्छा दस वि दिसाओ उज्जोवंतं" कमेण तं दिव्वं । तत्थेव य जणठाणे" संपत्तं सुरजुयं झत्ति ॥ ८१ चंदप्पहो वि तत्तो अवयरिउं दिव्वरयणनिम्मविए । सिंहासणे व(ब)इट्ठो"जयसेणं भणइ नेहेणं ॥ ८२ अणुहवसिद्धो पुत्तय ! कीरउ सयमेव जिणमओ धम्मो। अप्पसमं सवाण वि को सक्कइ लाइउं भणसु॥८३ बंभाइएहिँ मणुमाइएहिँ मंधत्तमाइराईहिं । जयमेगमयं काउं न सक्किउं" बहुहिँ किमणेण ? ॥ ८४ एत्यंतरम्मि कहिओ जसभद्दो केवली समवइन्नो।वणमज्झट्ठिएँ" रम्मे चेइयभवणम्मि सुविसाले॥ ८५ सोऊण इमं मुइया सवे गंतुं जिणस्स भवणम्मि । वंदंति जिणवराणं बिंबाइं परमभत्तीए ॥ ८६ जयसणो वि हुँ तुट्ठो जम्मंतरपढियवंदणं काउं । जोडियकरोवविठ्ठो एवं थुइमंगलं पढइ ॥ ८७ निदंद-रायवजिय ! मोहमहाबंधभंजणसमत्थ ! । निद्दा-विगहविवजिय ! अट्ठमयट्ठाणनिद्दलण ! ॥ ८८
कोहग्गिनासणीरय ! सत्तभयहाणरहियवरचित्त !।
भुक्ख-पिवासँविवजियें ! चिंता-ऽरइरहिय ! गुणनिलय !॥ भववणगहणनिमूलण! मायादढवेलिंदैप्पनिद्दलण! । लोहमहासुरनासण! इंदियचोराण विद्दवण!॥ ४९० लोया-ऽलोयपयासय ! केवलनाणेण नायपरमत्थ ! । तिहुयणमत्थयसेहर! भवियजणाणंदसंजणय!॥९१ सामिय! कुणसु पसायं सिवनयरे नेसुमं तुमं सिग्धं । जिणवर ! भवसयभीओ सरणं तुम्हाणमल्लीणो ॥ ९२ अह ऊट्ठिऊण तत्तो वंदित्ता मुणिवरं गुणनिहाणं । पुच्छइ अइनिचिन्नो कइया हं मुचिहं भयवं!? ॥ ९३ मुणिवसहो विहु जंपइवयणमिणं दसणकिरणधवलासो। कल्ले चिय तव दिक्खा केवलनाणंच निवाणं ॥९४ सवाण वि परिकहियं सवं पि हैं पंचमीऍ फलमेयं । अन्नो वि इमं पावइ जो तं पालेइ भावेणं ॥ ९५ बहुएहिँ तओ गहियं दुविहाए पंचमीऍ वयमउलं । संमत्तं अन्नेहिं दिक्खा इयरेहिँ लोएहिं ॥४९६
1A°समेउं; C समेयं । 2A अणुहणं। 3C न एत्थ। 4 Bचज्झइ। 5A अम्ह चरियं । 6 C°वयम्मि। 7 BD थोयं। 8 A तो। 9 BC पि। 10 B हिंसाईयो। 11 B हविज । 12 A तो। 13 B कनं पि। 14 Bजणेण । 15BC दिव। 16 B°विमाणे। 17 A उजोवंतं । 18 C it is missing in this Ms. 19 Coहाणे। 20 B सीहासणे। 21 B निविट्ठो। 22 B सकियं । 23 BC वहउ। 24 B किमणेणं। 25 B समोइन्नो। 26 A °ठिय० । 27 C°भुवणम्मि। 28 A य । 29 C एवं। 30 A°निट्टवण! । 31 B C परिचित्त!। 32 A°पिवासा। 33 A°वजिय!। 34 B मल्ल। 35 B °निम्महण!। 36 B मोह। 37 BC मुचिमो। 38 B °वसभो। 39 A य । 40A तवं। 41C मूलं ।

Page #93

२०
सिरीमहे सरसूरिविरइयाओ [ १,४९७ - ५०४; २, १ - १५
९९
मज्झहे संजाए वंदित्ता मुणिवरं जणो सो । निय- नियगेहिम्मि गओ वन्नं तो जिणमयं सुदु ॥ ४९७ जयसेणो विहु दाउ रजं पुत्ताण बीयदियहम्मिं । जसंभदंते दिक्खं लेइ विभूइऍ सुहज्झाणो ॥ ९८ जह जह वढइ दिवसो तह तह झाणं सुनिम्मलं तस्स । केवलनाणसमं चिय निवाणं पावियं तेण ॥ केवलमहिमं काउं चंद पहसुरवरो जणसमक्खं । झविऊर्णं तं सरीरं खीरसमुद्दम्मि पक्खिवइ ॥ ५०० जंपंति' विद्धमुणिणो पेच्छर्ह अचिरेण जं कयमणेणं । अहवा लहुपवइया वड्डरं लिंति' करचंडं ॥ चिरपव्वज्जा नाणं एयं न हु कारणं हवइ" मोक्खे " । जस्सेव सुहो भावो सो चेव य साहए कज्जं ॥ २ जयसेणकलत्तेहिं" गहिया दिक्खा सुहेण चित्तेणं" । दुक्खियजणाण" अहवा एयं चिय जुज्ञ्जए काउं ॥ ३ सूरि हे सर रइयं जयसेणक्खाणयं" इमं पढमं । संखेवेण समत्तं पंचसयाई " च माणेणं" ॥ ५०४ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये जयसेनाख्यानकं
१
प्रथमं समाप्तम् ॥
*
२. नंदकहा ।
२
सोहग्गफलेण जुयं जयसेणऽक्खाणयं पुरा भणियं" । कुलजम्मफलसमेयं संपइ नंदस्स वोच्छामि ॥ १ वाणारसिनयरीए विप्पो नामेण इंदसम्मोति । सर्व्वं मन्नइ नीयं नियकुलमयमत्तओ निचं ॥ जाणतो वि हु चोदस विज्जाठाणाइँ अत्थगरुयाई । तह वि हु कुलमयजुत्तो निंदइ सवाण चरियाई ॥ ३ रिउ - जजु साम - Sत्थवर्ण सिक्खा कप्पो तहेव वागरणं । नीरुत्त-छंद - जोइस - मीमंसा चैव तक्कं च ॥ ४
५
ई तह य पुराणं अणयभेयसयसंजयं सवं । विजाएं ठाणाई भवंति इह चोहस इमाई || जो नाउं सत्थाई अप्पाणं" थुणइ निंदइ परं " च । सो पंडित्तणजीवी पढंतमुक्खो महापावो ॥ रूवं सीलं नाणं विन्नाणं जोवणं च लायन्नं । विणयं चायं च तवं सूरतं" धीरिमं तह य ॥ वच्छलं पियवयणं दक्खत्तं" तह य निष्पिहत्तं च । निंदइ अन्नजणाणं कुलदोसं नियमणे ठवियं ॥ ८ अहियं उक्को विहु गुणनियरो सबलोयमणइट्ठो । नियमा विसंवएई निम्मलकुलवजिओ लोए ॥ ९ जह जह पूएइ जो कुलजुत्तं मन्निऊण अणुदियहं । तह तह अहिययरं चिय संवड्डइ कुलमओ तस्स ॥ १० मयवजिओ वि पायं" पूइज्जतो मयं पवज्जेइ । मयजुत्तो तं पावइ किं वा भर्णं एत्थं अच्छरियं ? ॥ ११ जत्ता - दिक्ख-विवाहे घर - देव - तलाय - कुर्वविणिवे से" । जम्मण - मरण - ऽज्झवणे" सो चेवग्गेसरो तत्थ ॥ १-२ पुत्त- कलत्ताईणं सवेसिं हिययनंदणो सो उ । अहवा उवयाररओ भण को व न वल्लहो होइ ? ॥ अह सो जंतदिणेसुं" बंधित्ता नीयगोत्तयं" कम्मं । हुंबकुले" वि हु" हीणे मरिउं तत्थेव उववन्नो ॥ नामेण पुप्फदंतो घणकज्जलसन्निहो य गीयरुई । कुमरत्तं संपत्ती हीलिज्जइ सुद्दु लोएणं ॥
38

6 ू
10 B भवइ ।
1 C दिवसम्मि । 2 A जय । 3 C सयं । 4 A जविऊण; C गविऊण । 5 B C जंपते । 6 B C विहु । 7 B पिच्छ । 8A बट्टेरं । 9 B लेइ । 11 A मोक्खो । 12 B कलत्तेण य। 13 B C सुदुक्ख । 14 B C °चितेहिं । 15 B C 'जणेण । 16 A कहाणयं । 17 C संयाणं । 18 C पमाणेणं । 19 B °ति माहेश्वरसूरिविरचितं जयसेनाख्यानकं सम्मत्तं ॥ छ ॥; C इति महेश्वरसूरिविरचितं जयसेनाख्यानकं समाप्तम् ; D इति श्रीसूरिमहेश्वरविरचितं जयसेनाख्यानकं प्रथमं समाप्तम् । 20 A रइयं । 21 B
व | 22 B वेजाए । 23 AD हवंति । 24 A इय । 25 AC जं । 26 A अन्ताणं । 27 B पुरुं । 28 B लावनं । 29 B सूरितं । 30 A दिक्खन्न । 31 CD ठविउं । 32 C पावं । 34 B D इत्थ । 35 B कू° । 36 B विणिवेसो । 37 A ज्झयणे; B 'स्सषणे । 39 B गोययं । 40 A कुलंमि । 41 A it is missing in this Ms.
33 A भणडू | 38 B दिहिं ।

१३
१४
१५

Page #94

२, १६-४४] नाणपंचमीकहाओ-२, नंदकहा
२१ अप्पत्थेओ' जाओ न य पावइ कन्नयं विरूवं पि । अत्ताणं अइंनिंदइ हीणाण वि हीणओ अहियं ॥ १६ सरिसे वि हु मणुयत्ते तुल्ले वि हु अवयवाण संखेत्ते। चोक्खा-ऽचोक्खविभागो केण कओ एस लोयाणं?॥१७ सरिसाण वि वंचणयं दुक्खं माणुण्णयाण संजणइ । एगम्मिं मंचएँ वि हु दुहसेज्जा कन्न दूमेइ ? ॥ १८ एवं दुहसंपत्तो पइदियहं इंदसम्मगेहम्मि । गायंतो दारठिओ भोयणजायं विमग्गेइ ॥ १९ अइसयणाणी चंदो तीसे नयरीऍ बाहिरुज्जाणे । अहिणवसीससमेओ कारणओ आगओ तइया ॥ २० तस्स समीवे एगो रायसुतो थोवदिवसंपवइओ । कुलमयमुव्वहमाणो न कुणइ साहूण पडिवत्तिं ॥ २१ तस्स मयणासणत्थं बोहत्थं पुप्फदंतमाईणं । सिक्खगजुत्तो चंदो गोयरचरियं पविहो उ ॥ २२ अह सो कमेण पत्तो विहरंतो इंदसम्मगेहम्मि । पेच्छइ य पुप्फदंतं हीलिजंतं गिहिजणेणं ॥ २३ अवसरसु रड्डपाविय! मग्गं"वज्जेसु सुहृदूरेणं । अप्पाणस्स परस्स य किं न वि जाणेसि रे ! भेयं?॥ २४ जेसुयं महुसम्म जंपतं एरिसं खरं वयणं । वारेइ मुणिवरिंदो पियवयणो उच्चसद्देणं ॥ २५ जम्मं नाणं लच्छि जस्स पसाएण पाविओ तं सि । एयं तं नियजणयं मा ! एवं" निंद महुसम्म !॥ २६ अह जंपइ महुसम्मो भयवं तुह वयणयं अईविरुद्धं । जाणइ सव्वो वि जणो मह जणयं इंदसम्मं ति ॥ २७ पचक्खेण विरुद्धं जपतो तं मुणिंद ! लोयम्मि । होहिसि अइहसणिज्जो बालाण वि मंदबुद्धीणं ॥ २८ अह जंपइ मुणिपवरो जइ तुह मेलेज एत्थ अहिनाणं । ता एस तुज्झ जणओ सुव्बउ एयस्स वयणं तु॥२९ सोऊण मुणिपलत्तं" कह एवं हवई चिंतमाणस्स । जायं जाईसरणं झत्ति तओ पुप्फदंतस्स ॥ ३० नियघराण" महुसम्म एगते ठाविऊण अइगूढं । सव्वं पुवणुहूयं फुडकहियं पुप्फदंतेण ॥ ३१ अह जंपइ महुसम्मो मुणिवइ ! मह एत्थ सु? अच्छरियं । मह ताओ सुइभूओ कह हीणकुलम्मि उववैनो? ३२ अन्नं च जणे सुब्बइ विप्पाईओ य इथि पुरिसो वा । जम्मतरे तह चियं न हु बीयं अन्नहा जेणं ॥३३ तो जंपइ मुणिचंदो सुबउ महुसम्म ! मह इमं वयणं । न हु बाहिरदवेणं जायइ सूइत्तणं एत्थें ॥ ३४ खम-दम-णाण-तवेहिं सुज्झइ जीवो दयाएँ" झाणेणं । तेणं चिय विउसजणो तेसिं चिय आयरं कुणइ॥३५ जइ पुण अवडिओ चिय जाईभावो हवेज जीवाणं । ता दुट्ठबंभणाणं खरमाइसु कह हुँ उववाओ?॥३६ समिईसें जओ भणियं अंगोवंगाइँ पढियवेयाइं । गहिऊण सुद्ददाणं होइ खरो बंभणो दुट्ठो ॥ ३७ बारस जम्मा खरो सहि जम्मा सूयरो होई। तह सत्तीरं च सुणओ कहमेवैमवट्ठियाँ जाई ? ॥ ३८ बीयं च एत्थ जीवो सबगईणं च सव्वजाईणं । कम्मसमेओ दियवर ! जह नडो विविहपत्ताणं ॥ ३९ कम्मेण भमइ जीवो चउरासीलक्खैजोणिभैवगहणे । कम्मेण विणा सिज्झइ तेण सकम्मो य सो बीयं ॥४० अहियं कुलमयमत्तो तुझं पिया बंधिऊण बहुकम्मं । एसो सो हीणकुले उववन्नो पुप्फदंतो ति ॥ ४१ एवं सोऊण मणे सव्वाण वि विम्हओ दढं जाओ।पेच्छह जीवाण गई कम्माण य परिणई चित्ता॥ ४२ लोयाण वंदणिज्जो दियवरकुलमंडणो गुणनिहाणो । मरिऊण सो महप्पा कह जाओ इंबैगेहम्मि?॥ ४३ अह निश्चिन्नमणेहिं गहिओ बहुएहिँ जिणमयो धम्मो। जहसत्तीऍ वयाई वि गुरुकम्मा भवए मोतुं॥ ४४
1A B अप्पं तेओ। 2A सो। 3AD अहयं । 4 AC उल्ले। 5A एक्कम्मि। 6 Bमुंचए। 7A दुहसेजं । 8 A 'मेत्तं । 9A °दियह । 10 A य। 11 B दिट्ठी। 12 B मग्गाओं। 13 A अप्पाण य। 14 A एयं । 15 B निर। 16 AC मोलेज । 17 CD एस। 18 AD सहिनाणं । 19 B°पलितं । 20 B भवह। 21 BCघरणी। 22 AC फुड । 23 BC उप्पन्नो। 24 . 26 A तत्थ। 27 B दयाइ। 28 A व। 29 C समईसु। 30 B सही; D सुही। 31 A °मेस। 32 B°मवहिया। 33 A नाडो। 34A जोणि। 35A लक्ख। 36A बीय। 37 A तुम्ह। 88 BC दुह। 39 A एयं। 40 B बुम्ब'; D डोम्ब। 41 A वयाई ।

.

Page #95

२२
सिरीमहे सरसूरीविरइयाओ
[ २, ४५ - ७२
४७
५२
जंपइ य पुष्पदंतो भयवं ! तं चैव बंधवो मर्झ । संसारजल हिपोओ जिणधम्मो देसिओ जेणं ॥ ४५ सो चिय माया बप्पो सो चेव य बंधवो य मित्तो य । जो धम्मं उवएसइ परलोयसुहावहं लोए ॥ ४६ जो धम्मं उवएसइ तेणं सव्वं पि दिन्नयं होइ । धम्मेणं चिय जेणं हियइट्ठे लब्भए एत्थ ॥ एत्तियकाले वि गए लद्धो धम्मो य एत्थ सुंदरओ | अहवा सा विसइ चिय जाएइ पहायसमयम्मि ॥ ४८ कुच्छिय कुल कारण यं फिट्टेजा कह णु सामि ! कम्मं पि । तं चिय जाणेसि तुमं अइसयनाणेण संजुत्तो ॥ ४९ तो जंपर मुणिनाहो इमाओं जम्माओं पुवजम्मम्मि । पावाऍ खेमणामो पक्कणकुलचेडओ आसि ॥ ५० जिणधम्मम्मि पवन्नो सेट्ठिसुओ गुणनिही महं मित्तो । पर हियरएण तेणं उवदिट्ठे जिणमयं मर्झ ॥ ५१ ते समं पइदियहं चेइयगणसाहुवंदणनिमित्तं । गच्छामि तत्थ दूरे निंदंतं अप्पयं ठामि ॥ तेणुवइटुं काउं वयमउलं पंचमीऍ महईए । तीऍ बला उववन्नो उद्दिन्ने (ते ?) खत्तियकुलम्मि ॥ ५३ बंभायरियसया से दिक्खं गहिऊण कम्मविवरेणं । लहिऊण य वरनाणं तुह बोहत्थं अहं पत्तो ॥ ५४ तो गिहिं तुमं पि इमं पंचमिवयरयणयं कुर्ण विहीए। मुच्चसि " जेण इमाओ किलिंकम्माओं नियमेण ॥ ५५ नियउवयाररएणं परउवयारो " नरेण कायो । तस्सुवयारेण जओ नियउवयारो हवइ सिग्धं ॥ ५६ अवितहबुद्धीऍ तओ गिण्हइ सो पंचमिं च अइमुइओ । भत्तीऍ" पुप्फदंतो मुणिपय मूलम्मि विहिपुत्रं ॥ ५७ दहूण सिक्खो वि हु जं" वित्तं तं तहेव सोऊणं । कुलमयमइदूरेणं मेल्लित्ती मुणिगणं नमई ॥ ५८ तो बोहिऊण चंदो अन्नत्तो विहरिउं समाढत्तो । बोहिंतो भवियजणं पइदियहं बहुपयोरहिं || जो जेणं चिय बुज्झइ तस्स तयं चेव होइ दायवं । बोहंतेण नरेण वि बहुरुजुत्तम्मि लोयमि ॥ ६० गीण नचिएण य रुएगें खुहिएर्णं चेर्वे लोहेण । दुक्खेण गहिलियाए भूसाईणं च करणेणं ॥ ६१ गयराय-मच्छरेण वि उचियाणुचियाइँ दूरओ मोत्तुं । परउवयाररएणं पडिबोहो हो का || ६२ महुसम्मो वि हु सिग्धं गेहं काऊण नियघरासन्ने । नेहेण कुणइ सवं अणुदियहं पुष्पदंतस्स ॥ वरिसाइँ पंच काउं सिरिपंचमि उज्जमीयै जहजोग्गं । अन्नं पि पुप्फदंतो कुणइ तवं सुड्डु निधिन्नो ॥ ६४ एत्थेव भरहवासे दक्खिणदेसम्मि सुहुरम्मम्मि । पयडत्थिं नयरि कंची कंची इव पुहइकन्नाए ॥ ६५ कलिकालो इव दुहओ कयली व विसालओ * य सवत्थ । गयगण इ बहुरयणो जो सो पडओ " व गुणकलिओ" ॥
५९
६३
६६
सरओ इव विमलासो हरि व कमलासओ इह जणम्मि । मित्तो व विसमआसो जिणवरनाहो व जियराओ ॥ ६७ तीऍ” नयरीऍ" राया इक्खागकुलब्भवो विहू नाम । भज्जा य तस्स चंदा सवाण वि हियय आणंदा ॥ ६८ मरिऊण पुप्फदंतो तीसे गन्भम्मि पुन्नजोएण । उववन्नो बहुपुन्नो कयकोउय-मंगलो सुहओ ॥ ६९ सुहलग्गम्मि पवत्ते पत्ते जोगम्मि निम्मलयरम्मिँ । संपुन्नदोहली अह कमेण सा दारयं जई ॥ वित्ते वृद्धावणए दिन्ने दाणम्मि बहुपयारम्मि । विविहम्मि जम्मकम्मे पत्ते तह पुन्नदियहम्मि ॥ जाएण जेण नंदइ तम्मि जणो वित्त-धन्नमाईहिं । तेणं चिय तस्स कयं नामं" पि" है नंदे इय गुरुणा ॥ ७२
७०
७१
1 B मज्झं । 2 B जेणं । 3 B तेण य । 4 B इमं । 5 A पावाय । 6B मज्क्षं । 7A मतुलं । 8 C इहं । 9 B गेण्ड । 10 A कुल 11 C मुंचसि । 12 A किले ° | 13 A परोवयारो । 14 B भत्तीय; D भत्तीइ । 15BC तं । 16 B मेलित्ता । 17 B C भणइ । 18 B भणिएणं । 19BC खुज्झिण | 20 BC it is missing in these Mss. 21 A उज्जुमेदि; D उज्जमेवि । 22 B इत्थेव । 23 A पडित्ती । 24 BC बिसारओ । 25 B वइ । 26 C पयडो । 27 B C 'निलओ । 28 B तीइ । 29 B नयरी | 30 BC गुण | 31 A 35 A. नंदो । 36-38 A नामेण ।
वरम्मि | 32 A 'डोहला । 33 A विय। 34 BC जिइ ।

Page #96

२, ७३ - १०२] नाणपंचमीकहाओ-२. नंदकहा
२३ वडति वड्डमाणे हय-गय-देसा तहेव दविणं च । नंदे लोयाणंदे तह गुणनियरो य तस्सेव ॥ ७३ विहुरिव बुहसंजुत्तो सहइ वि हु नंद तणयपरिकलिओ। वियरंतो पइदियहं सिंघाडय-तिय-चउक्केसु ॥ ७४ सिक्खइ य सिक्खणीयं विणयजुओ गुरुजणाओं गयगयो । वंदइ य वंदणिजे नंदो निचं पि पियवयणो॥७५ अह परिणेइ कमेणं कन्नाणं रूव-जोवणेजुयाणं । बत्तीसं सगुणाणं सो मुइओ अइविभूईए ॥ ७६ ताहि समं अणुदियहं भुंजतो विसयसोक्खमणुकूलं। रइसागरम्मि पडिओ गयं पि कालं न याणेइ॥ ७७ महुसम्मो वि हु काउं धम्मं जिणदेसियं सुहमणेणं । मरिऊणं उववन्नो अट्ठमकप्पम्मि सुरपवरो ॥७८ सो य तहिं दहणं देवविहूई मणोरमं पवरं । चिंतइ विम्हियहियओ कस्स फलं मह इमं जायं? ॥७९ पेच्छइ ओहीऍ तओ सव्वं पि हु पुव्वजम्ममणुभूयं । जिणधम्मस्स फलेणं विहवो विहु मह इमो जाओ॥८० चिंतइ इमं च हियए पिउणो नेहेण मोहिओ सुट्ठ । मरिऊण पुप्फदंतो न य नजइ कत्थ उववन्नो ॥ ८१ दिह्रो कंचीऍ तओ नंदो विसएहिँ सुट्ठ वामूढो । परलोयनिप्पिवासो निचं काम-त्थगयचित्तो ॥ ८२ तप्पडिबोहनिमित्तं सव्वं मोत्तूण कंचिनयरीए । सो सहसा संपत्तो पाहाउयरूवयं काउं॥ ८३ नंदसयणीयनियडे रयणीए मज्झिमम्मि भायम्मि । आलविय महुरझुणिणां एयं तब्बोहयं पढइ ॥ ८४ जहे वोलीणा रयणी तह चेव य आउयं पि वोलेइ । जीवाणं पइदियहं तह वि न धम्मे मइं कुणई। ८५ विसयासत्तो लोओ धम्मं दूरेण वजए सु? । न वि जाणेइ वराओ विसया धम्मेण जायंति ॥ ८६ पुचिलं उवभुंजई विढविज्जइ अन्नयं पि जह दविणं । तह पुवधम्मसोक्खे भुंजते जुज्जए धम्मो ॥ ८७ अबावारो दुक्खं पावइ जह पुत्ववित्तछेयम्मि । तह जीवो वि अहम्मो पुव्वक्कयधम्मभोएणं ॥ ८८ धम्मपसाएण नरो लहिऊणं उत्तमा सोक्खाइं । तं चेव चयइ दूरे जह व खलो कजसिद्धीए ॥ ८९ महुसम्मपिया वि पुरा कुलमयदोसेण पक्कणकुलम्मि । वाणारिसिनयरीए उप्पन्नो" पुप्फदंतो त्ति ॥९० चंपपसंगेण तहिं लहिऊणं जिणमयं सुहावासं । काऊण पंचमिवयं लहिऊणं पुन्नपन्भारं ॥ ९१ तस्स पहावेण इमो नंदो नामेण इह सुहं पत्तो । अच्छइ विसयासत्तो निल्लज्जो धम्मनिरवेक्खो ॥ ९२ वीसरइ जस्स बुद्धी विभवमएणं जणस्स इह लोए । सो होइ अदवो पावो पावाण संजणओ ॥ ९३ जो न सरइ अप्पाणं सो कह संभरउँ अन्नलोयाणं? । इय नाऊणं एयं मा रूसंह विहवभुल्लाणं ॥ ९४ विहवेण जो न भुल्लइ जो न वियारं करेइ तारुन्ने । सो देवाण वि पुज्जो किमंग पुण मणुयलोयस्स १॥ ९५ जइ इच्छसि नंद ! तुमं नंदि आगामियम्मि जम्मम्मि। ता मोत्तूणं विसए जिणधम्मं कुणहँ भावेणं ॥९६ सम्मि सुए कमसो सहसा नंदस्स रंजियमणस्स । उप्पन्नं लहुकम्मत्तणेण जाईऍ सरणं तु ॥ ९७ तक्खणमेत्तेण तओ जाओ भजाणमुवरि निरवेक्खो। जंपइ जोडियहत्थो को सि तुमं कहसु मह एयं ॥९८ अह जंपइ सुरकेली महुसम्मो इंदसम्मपुत्तो हं । वाणारसिनयरीए पडिबुद्धो चंदवयणेणं ॥९९ काऊण सावयत्तं पत्तो हं अट्ठमम्मि कप्पम्मि । तुह नेहनडियहियओ एत्थाहं आगओ सिग्धं ॥१०० दूरमसज्झमकजं दुक्खं हाणी तहेव मरणं च । नेहाबद्धो लोओ मणयं पि न मन्नए हियए ॥१ जुत्ता-ऽजुत्तवियारो कीरइ जत्थेह हिययइट्ठम्मि । नियकज्जरएण फुडं दिन्नो सलिलंजली नेहे ॥१०२
1 B "रिय। 2 A तुह°। 3 B°जुब्बण'। 4 A ताहि। 5 BD विभूई। 6A "मणुहूयं । 7 B कंचिद। 8 A पच्छिमम्मि । 9 B झुणिणो। 10 A तक्खोभयं; B तच्छोभयं । 11C अह । 12 B आउगं। 13 A.C कुणह। 14 A उवभुजइ। 15 B°वुत्त। 16 A °कय। 17 A उत्तिमाई। 18 AD उववन्नो। 19 A पभावेण। 20 A संभरओ। 21A रूसह। 22 BC मेत्तस्स । 23 A Cकुणसु।

Page #97

२४ सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[२, १०३ -१२० अप्पाणस्स परस्स य कीरंतो मुत्तिसाहओ चेव । नेहो वि धम्मकज्जे परंपरेणेह संसारे ॥१०॥ पढमेत्थ ताव ताओ वीयं गुरुभाइओ महं तं सि । तुह बोहणानिमित्तं तेणाहं आगओ भद्द ! ॥ सो चेव हवई बंधू जो मोयई कम्मबंधओ नियमा । जो पुण बंधइ तेणं तं सत्तुं मुणसु तत्तेणं ॥ नंदो वि भणइ एवं पढमं तं आसि मज्झमवियारं । पुत्तो सामी य तओ धम्मायरिओ इयाणिं तु ॥ ६ इहलोए चिय सुहओ पुत्तो सामी य एत्थ लोयम्मि । इह-परलोयसुहाई धम्मायरिओ उ संजणइ ॥७ इय नाऊणं एवं मझं तं चेव कहसु परमत्थं । कइया हं पावेज्जा संसारुत्तारणिं दिक्खं? ॥८ तो बोल्लई सुरकेली कलं चिय एत्थ नयरिवर्णमज्झे । सिरिभद्दो आयरिओ अवयरिओ गुणगणावासो ॥ ९ मासम्मि इओ दियहा दिक्खा तव तस्स पासओ" होही । कले तुह सुयजम्मो जाणेज्जसु पञ्चयं एयं ॥११० वत्थाऽऽ-हरणाईयं दाऊणं तस्स सुरवरो मुइओ। संपत्तो नियठाणं गंतूणं रयणिविरमम्मि ॥११ उइयम्मि तओ सूरे नंदो गंतूण तत्थ वणसंडे । अहिवंदइ सिरिभई भत्तीए परियणसमेओ ॥१२ पच्छा जोडियहत्थो उवविठ्ठो महियलम्मि गुरुपुरओ। धम्म सुणेइ पणओ निविन्नो जम्म-मरणाणं ॥ १३ निसुयम्मि तहिं धम्मे सुट्ठयरं विसयसोक्खनिम्विन्नो। पभणइ सूरिं भयवं ! इह कीरउ मासकप्पं तु ॥१४ खेत्तस्स बहुत्तणओ" बहुयाणं बोहहेउओ तह य ।आयरिएण तह चिय पडिवन्ने सो गओ नयरिं ॥१५ एत्थंतरम्मि जाओ पुत्तो तस्सेवं दिणयरालोओ । कालेण कयं नामं वालस्स वि सूरसेणो त्ति ॥१६ संभालिऊण पियरं बालं पक्खिवई तस्स उच्छंगे । काऊण महीपूयं जिणवरभवणेसु सवेसु ॥१७ जणणी-परियणमेव य संठाविय दुहियभजवग्गं च । मोत्तुं तणं व लच्छि नीसरिओ नयरिदाराओ ॥ १८ गंतूण सूरिपासे गिन्हइ दिक्खं जणाण पञ्चक्खं । बहुएहिँ समं नंदो कुलउत्तय-मित्तवग्गेण ॥१९ दहूण तस्स चरियं बहुयाण वि जिणवरिंदमग्गम्मि । जायं मणपणिहाणं जं पूर्वई पूइओ" लोओ॥१२० आयरिएण समाणं सो चलिओ तम्मि चेव दिवसम्मि । सयणाण मज्झयारे पवजा दुक्खरा जेणं ॥२१ सयणपमोए राओ तदुक्खे जेणं दुक्खसंघाओ । तेण सयणाय दूरे पवजा सुट्टियाँ होइ ॥२२ नाऊण जाणणीयं चारित्तं पालिऊणं सो सुद्धं । संलिहियतणु-कसाओ संपत्तो अचुए कप्पे ॥२३ तत्तो चविऊण तओ निव्वाणं पाविही सुहनिहाणं । नयरे नंदावत्ते नंदो कम्माण विगमेणं ॥२४ सोऊण नंदचरियं जो पालइ पंचमीऍ वयममलं । सो पावइ निव्वाणं अहवा सुरसंपयं विमलं ॥ १२५ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते" पञ्चमीमाहात्म्ये नंदाख्यान
द्वितीयं समाप्तम् ॥
1A नेह। 2 Bहोइ। 3C मोअइ। 4 BC एयं । 5 Bअवियारं; C सुवियारं। 6 B इहलोइ । 7 A घि। 8 BC एयं । 9 A जंपद। 10 B जण। 11 AC पास। 12A कलं। 13 B पहुत्त
ओ। 14 BC पडिवनो। 15 B तस्सेह । 16 BC पक्खिविय। 17 BD तहा। 18 B परियर । 19 A °सेक्य। 20 BC बहएण। 21 B मेत्त। 22 ACपरिहाणं। 23A पूइयं । 24 A पूयओ। 25A दियहम्मि। 26A जेणह; Cजेणेह। 27 A सुट्टया; CD सुद्धिया। 28 A जणणीयं । 29 Aपाविऊण। 30 A°मतुलं: D मउलं। 31 BCD विरचितं। 32 BCD it is nob found in these Mss. 33C समाप्तमिति ।

Page #98

नाणपंचमीकहाओ - ३. भद्दाकहा
३. भद्दाकहा
७
कुलजम्मफलसमेयं चरियं नंदस्स साहियं पुष्विं । वाहिविमोक्खेण जुयं संपइ भद्दाऍ ' वोच्छामि ॥ अमिसनया सुरकामिणि वं देह व भिन्न बहुसोया । माल व तंतुकलिया गहगणचक्कं व बहुउडुया ॥ २ वेस व भुयंगजुया कम्माणं परिणईं वं दुत्तारा । गीवं र्व्वं तरलहारा सुपुरिसहिययं वै बहुत ॥ ३ कालिंदी नाम नई अत्थि पसिद्धा जयम्मि सवम्मि । अहियं गच्छइ नीए जा निचं दुट्ठमहिल व ॥ ४ तीसे' पच्छिमभाए देसो नामेण सूरसेणो त्ति । बहुगाम-नयरेकलिओ जन्नू - सवसोहिओ रम्मो ॥ अहियं नीरागमणो ठाणट्ठाणम्मि ठवियबहुसासो । सरसो तह य विरामो देसो सो मुणिजणसमाणो ॥ ६ कन्न व लीणचरणा लाडीजुवइ व दीहरच्छीयों । सारि व बहुपयारों बहुवन्ना चित्तसाल व ॥ विव सुगसहिया कन्नाहियउँ हैं धरियवरआसा । अडवि व महुरनयरी बहुविहवा तत्थ सम्मि ॥ ८ सालि व कोसत्तो रुद्दो सेट्ठी तहिं सुविक्खाओ । रयणि व तारहारा तारा पि य भारिया तस्स ॥ ९ भुंजंति दो वि भए अन्नोन्नं रंजणेक्कैवरहियया । अहवा नेहजुयाणं एरिसओ चेव सन्भावो || १० अह अन्नया कयाई रयणीए पच्छिमम्मि जामम्मिं । पेच्छइ सुमिणं" तारा तुट्ठ-विसन्ना य तुट्टा य ॥ ११ कंचणवन्नं तं पच्छा जालावलीऍ निद्दड्डुं । पुणरवि कंतिकरालं गिहिय पउमावलिं दिवं ॥ १२ पक्खिवइ निययकंठे अपु (प्पु ?) वं मण्णिऊ अइमुइया । पडिबुद्धा य निवेयइ नियपइणो जं जहादिहं ॥ १३ रुद्द वि तओ" जंपइ ताराए सम्मुहं इमं वयणं । नीरोग-सरोगा रोगवज्जिया जहकमं सुयणु ॥ १४ होही तव वरधूया सव्वाण वि उत्तमा पुरंधीणं । जइ इहें अर्थिं पमाणं सुमिणफलखा (क्खा ) ययं सत्थं ॥ १५ तद्दिवसे चितीए गन्भे सुह - असुहकम्मपरियरिओ । मरिऊण को वि जीवो आवन्नो" इत्थिभावेणं ॥ १६ माया विलसिणं पुरसो वि हु इत्थिया इहं होइ । इत्थी वि सरलहियया पुरिसो इहैं होइ संसारे ॥ १७ पसुमाईणं लोभाइएहिँ जो कुणइ निद्दओ" लोएँ । अंगाईण विद्यायं वे संढो होइ सो पावो ॥ १८ to जाओ sोहलओ एरिसओ तीऍ* हिययमज्झम्मि । जह करिमो उवयारं दीणाऽ-णाहाण सत्ताणं ॥ १९ चिंत सा डोहलओ अइविसमो मज्झ एस संजाओ । पयईऍ जओ वणिया हियएणं संकडा होंति ॥ २० एवं चिंतंतीए तीऍ" सरीरं च जाव परिहाइ । ताव य पभणइ रुद्दो दुक्खत्तो पेसलं वयणं ॥ कहसु पिए ! अविसंकं जं दुक्खं तुज्झ संठियं हियए । सामत्थेण धणेण य जेणाहं फेडियो सिग्घं ॥ २२ पभणइ तारा सामिय ! अलमिमिणा पुच्छिएण अम्हाणं । जेणासज्झाऽ- णुचियं" कजं चिंतंति इत्थीओ" ॥२३ उचियाऽणुचियवियारो जइ महिलाणं हवेज्ज हिययम्मि । ता किं विउहिँ इमा विसासकजेसु परिहरिया ? ॥
२१
जेणं चिय एयाणं हियए कज्जाइँ ठंति विसमाई । तेण वियड्डेहिं इमा मंतम्मि विवज्जिया सुहु ॥ लज्जा-कुल- जाइ घणाउलीं वि" तह णेह भत्तिकलिया वि । तं कुणइ झत्ति इत्थी जायइ सिरढक्कणं जेण ॥ उम्मग्गे व पट्टो पुरिसो मइलेइ पिउकुलं चैव । महिला उ अकज्जरया पिउ-ससुरकुलाइँ मइलेइ ॥ लजं धम्मं नेहं पडिवन्नं कुलकमं च मज्जायं । सवं ण गणइ इत्थी मोहपिसाएण संगहिया ||
३, १-२८ ]

२५
।
1 B भद्दाह । 2 B च । 3B परिणई। 4 Bव । 5 BC गीवे । 6 BC व 7 ACD व 8B°सुता । 9A तस्स य । 10 C मज्झिम | 11 A°नयरि; D ' नगर° । 12 C गण | 13 B रच्छाया । 14 Bपवासा; C पराया । 15 साल | 16 B विण्डु; D विहु । 18 A हिययं । 19 A व 20 B रञ्जक | 21 C भाग्मि । 22 B सुइणं । 24 B तयं । 25 A होइ । 26 A इह | 27 BD फला । 28 A अवइन्नो । 30 A. विय। 31 C निड्यं । 32 A लोओ। 33 B दोहलओ । जेण जणासज्झं चिय । 37 A महिलाओ । 38 B C ° विउला । Mss. 40 AC टकणं । 11Aय । नाणपं० ४
29 B मायाऍ ।
34
B तीय। 35 B तीय। 36 AD 39 BC it is missing in these

२४ २५
२६
२७
२८
17 C सुकय° । 23 A. पासिऊण ।

Page #99

२६
सिरी महेसरसूरिविरइयाओं
[ ३, २९-५६
॥ ३४
॥ ३५
॥ ३६
तम्हा सामि ! न जुज्जइ महिलाण समप्पिऊण अप्पाणं । सुहु विरागजुएहिं उचियं चिये कीरए ताण ॥ २९ महिला गोसाणी वय नीया तह दुज्जण य पयईए । अइसम्माणं नीया चडंति सीसेसु सामीणं ॥ ३० इय जंपियम्मि तीए सुहुयरं रंजिएण रुद्देणं । तह गाढयरं पुट्ठा जह कहियं तस्स परमत्थं ॥ ३१ तुट्ठेण तओ भणिया तारा रुद्देण किन्न भणिएणं । तं चिय वित्तं सहलं जेण तुमं निघुया होसि ॥ ३२ वित्तेण हणह वसणं रक्खह वित्तेण तह य भज्जाओ । वित्तेणं भज्जाहि य अप्पाणं चेव रक्खेज्जा ॥ ३३ भंडारं कोट्ठारं उग्वाडेऊण दंसियं सवं । देसु पिये ! मा संकसु तुहतणयं सयलमेयं तु नयरिमुसु प य मढ - देवतलाय - कूवमाईसु । अवारियसत्ताई सिग्धं रुद्देण दिन्नाई ॥ दिजइ बहुविहदाणं तह कीरइ परियणस्स सम्माणं । राया विरुद्दणेहा मेलइ बंदीर्ण संघायं पडिपुन्ने' दोहलए ताराए कालपरिणईंवसेणं' । गुणसंजुत्ते लग्गे स ( सं ) जाया दारिया विमला ॥ जायाऍ तीऍ जेणं पइदियहं " सव्वमेव भद्दं ति । तेण कथं से नामं गुरुयणेलोण भद्दत्ति नरवइणो वि हु धूया वय-रूवसमाणया ज्या नाम । जिणवयणभावियमई तीऍ सहित्तेण संजाया ॥ ३९ कलगहणं विन्नाणं भोयण - वैरकील- मज्जणाईयं । एगत्थ कुणंति सया ताओ नेहाणुबंधाओ अन्नोन्नं गिण्हिज्जेई विलसिज निच्चमेव एगत्थ । सन्भावेण वलिजेई एसो नेहरू परमत्थो ॥ ४१ सोऊण मुणिजनाओ माहप्पं पंचमीए भावेणं" । गिण्हंति ताओं दो विहु सद्धा - संवेगकलियाओ ॥ ४२ अन्नदियहम्मि सहसा स भद्दा वीहिपीडिया सुहु । अइविरसं आकंदइ जयाऍ कंठम्मि परिलग्गा ॥ ४३ सूलं सासो" खासो" सिरवेयण- दंत-कन्नवियणाओ । एगपए भद्दाए जायाओ सुड्डु तिवाओ
३७
॥ ३८
1180
॥ ४४
जाणया स वि हुँ आणिया तहिं तुरिया । नाऊण असज्झं" " सवे वि गया ये परिहरिउं ॥ ४५ जंपइ भद्दा वितओ गहिऊण सहिं करेण दुक्खत्ता । बहिणि" महं अइदुक्खं जं ण वि वयपूरणं जायं ॥ ४६ तह न तव मह वाही जह असमत्ती वयस्स एयस्स । अहवा वाहिदुहाओ अहियं आहीण दुक्खं तु ॥ ४७ वाही तओ भद्दा इवयदिवसेहिँ तह कया झत्ति । जह कहिया वि न नज्जई एसा सा भद्दकन्न त्ति ॥ ४८ तो जया विचिंत वेलीं भद्दाऍ " मज्झ अवियारं । समसुह- दुक्खाण जओ भणियं मित्तत्तणं लोए ॥ ४९ जइ नैं वि” गहेइ दुक्खं अह न वि फेडेइ केण वि बलेण । ता मित्त-अमित्ताणं को भेओ एत्थ लोयम्मि१॥५० मित्तो वि भणइ हा हा इयरो इव जई जणस्स पासम्मि । ता नामेणं दड्ढो" जाओ सो दोणहुलो" ति ॥ ५१ ता तं करेमि किं पि विनासेज्जा जेण भद्ददुक्खं तु । अह व मरेनं सयं चिय एवं सइ मित्तया सहला ॥ ५२ एवं ठविऊण मणे भइ जया भद्दसम्मुहं वयणं । सुयणु ! न कीरइ दुक्खं देव्वायत्तम्मि कमि ॥ ५३ दिव्वं च पुष्वकम्मं तस्सायत्ताइँ सोक्ख- दुक्खाई" । तं च सयं चिय रइयं रूसिज्जइ कह णुं अन्नस्स ! ॥५४ जीवो जं किर कम्मं करइ हसंतो वि एत्थ संसारे । तं वेयइ रोयंतो तह य कणंतो ससंतो " य ॥ ५५ होइ सरीरं खेत्तं बीयं पुण कम्ममेव पुविलं । भुंजंतो निययकिसिं लोओ किं खेयमुच्वहइ ? ॥ ५६
1 A जं । 2 A उचियं । 3A साणे । 4 B जुजणा । 5 B C किमन्न । 6 BCD बंदाण | 7 CD परिपुन्ने । 8 B परिणय' । 9 B वसेण । 10 B पर्यादियहं । 11 A जण । 12 C पर | 13 B 'बद्धाओ । 14 B गेण्हेज्जइ । 15 A मेव is missing in this Ms. 16 BD चलिज्जइ । 17 C 20 A जायाए । 21 B खासो ।
भावेण । 18 A it is missing in this Ms. 19 A वाहीऍ । 22 B सासो । 23 BD विजा । 24 Aय । 25 B C असज्झ । 26
B C तं । 27 B ए। 28 A परिहरियं । 29 C बहिनि | 30 B तरइ | 31 सज्जइ । 32 B चेला | 33BC भद्दाय । 34 A वि । 35 A न। 36 B C it is missing in these Mss. 37 B C जणवयस्स | 38 AC दहो । 39 A दोणभुलो; B दङ्गतुल्लो; C देहुलो । 40 A वाही । 41 A य। 42 A मरिज । 43 A नूण । 44 A सोक्खाई। 45 A व 46 AC हसंतो ।

Page #100

३, ५७-८६ ] नाणपंचमीकहाओ-३. भद्दाकहा
२७ विसयासत्तो जीवो तं कम्मं कुणइ किं पि अइरोदं । पावइ जेण दुहाई भममाणो एत्थ संसारे ॥ ५७ तम्हा धारसु हियए निचं चिय जिणवरं विगयमोहं। पावसि जेण सुहाई दुक्खाभावं च नियमेणं' ॥ ५८ भद्दाए पडिवन्नं तीए वयणं पराएँ भत्तीए । अहवा अत्तो सत्तो देवाणं भत्तओं चेव ॥५९ ण्हाया सियवसणा वि य पुरओ जक्खस्स माणिभद्दस्स । रइऊणं भूमिसयणं कुणइ जया जाव तेरत्तं ॥६० ताव य जक्खो तुहो सत्तेणं रंजिओ सुकन्नाए । भणइ वरं वरसु वरे ! जं इढं तुज्झ हिययस्स ॥ ६१ विजं सोहग्गत्तं नीरोगत्तं च रज्जमाईयं । सव्वं पि देमि सिग्धं मग्गसु बाले ! विगयसंका ॥६२ अह भणइ जया वयणं जइ तुट्ठो सञ्चयं तुम मज्झ । ता भद्दाए रोगं नीसेसं हरसु अंगाणं ॥६३ जंपइ जक्खो मुइओ सुट्ठयरं सुयणु ! तुज्झ तुट्ठो हं । सव्वत्थ वि निरवेक्खा सहिकजे जेण उजुत्ता॥ ६४ पंचमिवयभत्तीए तीसे रोगं पणट्ठयं चेव । अहयं पि तस्स नासे निमित्तमेत्तं भविस्सामि ॥ ६५ देवा मंता तंता बंधुयणो तह य मित्तवग्गो य । लोयाणं कज्जेसुं निमित्तमित्तं चिय हवंति ॥ ६६ कम्माणं निरविक्खा देवाईया करेज जइ कजं । तो दारिद्दाईयं कस्स वि नै हुँ एत्थ जाएज्जा ॥ ६७ इय जंपिऊण तेणं दिन्नं गोसीसचंदणं तीसे । भणिया य पुत्ति ! एवं रोगं दूरेण नासेइ ॥ ६८ गहिऊण जयाएँ" तयं भणिओ जक्खो सुमहुरवाणीए । दावेसु निययरूवं भदाए मज्झ वयणेणं ॥ ६९ जायइ जेण थिरत्तं तीए हिययस्स धम्मकज्जेसु । जुत्तं चिय तुम्हें इमं साहम्मियकज्जयं भद्द ! ॥ ७० अस्थि थिरत्तं तीसे तुम्ह पहावेण होइ सविसेसं । पक्खित्तं गुडमज्झे होइ गुडं गुडयरं चेव ॥ ७१ एवं करेमि भणिउं अइसयरूवेण संजुओ दित्तो । भद्दाघरम्मि पत्तो जयसहिओ झत्ति सो जक्खो॥७२ भणिया जयाएँ" भद्दा सणियं गंतूण महुरवाणीए । साहम्मियपडिवत्ती कीरउँ सहि ! आसणाईहिं॥७३ एसो सहि ! जक्खवई देवो नामेण माणिभद्दो त्ति । तुह रोगनासणत्थं इह पत्तो धम्मबुद्धीए ॥ ७४ साहम्मियउवयारं जो जहसत्तीएँ कुणई भत्तीए । सो भन्नइ धम्मिठो इयरो पुण नाममेत्तेणं ॥ ७५ भद्दाएँ"जया भणिया सहि! मह वयणे वि नत्थि सामत्थं । हियएण कयं सत्वं पढमं चिय जंतए कहियं ७६ अग्घाईयं दाउं जयाएँ जक्खस्स जंपियं एयं । अहिमंतसु महायस ! गोसीसं निययहत्थेण ॥ ७७ अभिमंतिएणं जाव य तेण विलित्ताइँ सत्वगत्ताई । ताव य निम्मूलाई दूरपणहाइँ रोगाइं ॥ ७८ उच्छाहो लावन्नं दित्ती कंती तहेव बलियत्तं । अप्पुवं भद्दाए तक्खणमेत्तेण संजायं ॥ ७९ भणियं जक्खेण तओ भद्दे ! पेच्छाहि धम्ममाहप्पं । देवा वि हु मणुयाणं आणाएं जेण वटृति ॥ ८० इहलोइयं च कजं पुप्फ चिय जाण धम्मरुक्खस्स । जम्मंतरम्मि जं पुण फलमउलं तं वियाणाहि ॥ ८१ जम्हा पञ्चक्खं चिय दिहते" पंचमीऍ फलमेयं । तम्हा पुत्ति ! करेजसु तं तं सुद्धेण भावेण ॥ ८२ एक्केकीएं दिन्नं तेणं वत्थाण जुवलयं दिवं । बहुविहआभरणाई लोयाणं पच्चयनिमित्तं ॥ ८३ दो वि पुणो वि सरेन्जसु जइ कजं किंपि होज तहभूयं । इय जंपिऊण जक्खो अबेहो" झत्ति संजाओ ॥ ८४ भद्दाएँ रोगविगमं वत्थाऽ-भरणाइँ तह य दिव्वाइँ । दळूण जणो मिलिओ अच्छरियं मन्नए सु९॥ ८५ राया रुद्दो य तओ कन्नाओ गिव्हिऊण उच्छंगे। पुच्छइ लोयसमक्खं पुत्तीओ कहसु परमत्थं ॥ ८६
1B नियमेण | 2 C भइओ। 3A होइ । 4 B रइयम्मि । 5 B देइ। 6 Bपणच्छयं। 7 BD °मित्तं । 8-10A लोए न। 11 AB जयाय । 12 C तुज्झ। 13 BC कजओ। 14 B हिययं । 15 B दिन्नं । 16 B जयाय। 17 A सहि ।18 A कीरउ । 19 Bकुणह। 20 AD मित्तेणं । 21B भहाइ। 22C ण। 23 A अभिमतेस। 24 Bहत्येण 25 A अभिमंतिऊण । 26 A. तीऍ। 27 A लायन्नं। 28 A दितिं । 29 A अखुव्वं । 30 Bाणाते। 31 A दिट्तो। 32 B पंचमीय। 33 Bएकिकीए । 34A आहरणाई। 35 A BD अहसो। 36A हरणाई। 37 Aगरुयं; BCसट्ट। 38A पुत्तीए ।

Page #101

२८
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[ ३, ८७ - ११५
1
ताहि वि सवं कहियं जं जहवत्तं कमेण जणयाणं । मन्नंति ते वि अप्पं सकयत्थं धूयजणणे' वि ॥ ८७ धूया विगुणसमेया पुत्तो पुत्तफलाई कुणमाणां । जो श्चिय वालइ गावी सो चेव य अज्जुणो होइ ॥ ८८ दहूणं कन्नाओ पंचमिफलसंजुयाओं लोयाणं । जाओ एस वियप्पो पलहुयकम्माण हिययम्मि || ८९ धम्मफले पच्चक्खे तह वि हु माणंतरं जणो वहइ । हत्थठियं कंकणयं को भण जोएइ आरिसएं ? ॥ ९० इय निच्छिचितेहिं गहिया सिरिपंचमी य बहुएहिं । गंतुं जिणिंदभवणे गुरुपामूलम्मि भत्तीए ॥ ९१ तत्थेव य नयरीए रायसुओ सुंदरो त्ति नामेणं । सेट्ठिसुओ वि य कमलो तेर्सि दिन्नाओं कन्नाओ ॥ ९२ अणुवम-वररूवाओ विसयसुहं उत्तमं पर्भुजंति । दाणं देंति मुणीणं पूयंति जिनिंदबिंबाई ॥ ९३ पडिपुन्नम्मि वयम् उ उज्जमणं' तह कयं तहिं ताहिं । जह लोयाणं जाओ अणुराओ सुटु धम्मम्मि ॥ ९४ सुंदर महिला पढमा नाऊणं सुंदरं जयारत्तं । तं किं पि करेई जोयं जेण जया गहिलिया जाया ॥ ९५ धावइ वलई पलोई बाहिं नीसरइ देइ अहिखेवं । गायइ रोयेई नच्चईं कुणेई गुरूणं पि निंदणयं ॥ ९६ भदा दट्ठू इमं चिंतs अइदुक्खिएण हियएणं । मह उवयाररयाए कह जायं दारुणं वसणं ? ॥ ९७ उवयारे उवयारो ववहारो चेव एत्थ लोयम्मि । सो वि महं न वि जाओ जयविसए पावकम्माए ॥ ९८ मह उवयारकरणं मरणं पि जयाऍ कंखियं तइया । तह वि अहं निल्लज्जा किं पि उवायं न चिंतेमि ॥ ९९ अह संभरियं तीए वयणं जक्खस्स चिंतमाणीए । अहवा वसणगएहिं" सुमरिजइ दुक्खनासणओ ॥ १०० हाया सुक्किलवसणा पूयं काऊण तस्स जक्खस्स । भद्दा सयणम्मि ठिया पुरओ तस्सेव भूमीए ॥ १ तइयदि रयणीए जक्खो सहस त्ति निम्मलसरीरो । आगंतुं" भणइ इमं भद्दे ! हं कीस संभरिओ ? ॥ २ भद्दाऍ तस्स कहियं सव्वं पि तयं जयाऍ वित्तंतं । भणिओ य कुणसु सामिय! जयाऍ गहमोक्खणं झत्ति ॥ ३ ती सवत्तीऍ तओ गहिलत्तं लाइऊण सो जक्खो । आणइ जयं सत्थं तम्मि पएसम्मि सहसति ॥ ४ अह देइ ताण तुट्ठो दोह वि मणिजुवलयं " गुणविसिहं" । जेण न पहवई किंचि वि" जं दुद्वं एथेँ संसारे॥ ५
॥ ८
वह जामि अयं तुम्ह भयं नत्थि एत्थ नियमेणं । अहवा धम्मजुयाणं कह णु भयं होइ लोयाणं ? ॥ ६ जक्खे गयम्मि संते भणइ जया भद्दसम्मुहं वयणं । सहि ! मज्झकए तुमए मित्तत्तं पयडियं" अज ॥ ७ इयरह गहगहिया हं नृणं मरिऊण पावसंजुत्ता । जिणधम्मपोयरहिया संसारे बुड्डिआ आसि अह जायम्मि पहाए लोओ दहूण ताण तं चरियं । अहियं निच्छयैमइओ धम्मम्मि पयट्टए सुहु ॥ ९ काले ये संजाया ताणं धूयाओं तह य पुत्ता य । कजाइँ वि जायाइं संसारिय हिययहरणाई ॥ ११० कारावियाइँ बहुहा चेइयभवणाइँ सुरु रम्माई | साहम्मियाण दाणं दिन्नं च जहिच्छियं ताहिं ॥ ११ पोत्थाण लिहावणयं आगमसंबद्धयाण भावेणं । पूयं उज्जवणं" चिय बहुभेयं त वि" निम्मवियं ॥ १२ जं जं कुणंति ताओ तं तं लोओ वि मग्गओ कुणइ । अहवा विहवजुयाणं सवो वि हु लग्गए मग्गे ॥ १३ महयाणं चरियाई होंति पमाणाइँ जेण इयराणं । तेणं चिय महएहिं सुहमग्गे चेव ठायां ॥ १४ जह जह वयपरिहाणी तह तह धम्मम्मि ताण अइतित्ती | अहवा वयपरिणामे धम्मो चिय जुज्जए काउं ११५
34
6AB
1 A जम्मंमि । 2 BD कुणमाणी । 3 B गावो । 4 C दण चि । 5 A अयरिसो । निच्छय । 7 B वयम्मि; C वयम्मी । 8Aय । 9 C उज्जवणं । 10 A कयं । 11 A चलइ । 12 B पुलोहह । 13 A अक्खेवं । 14 A नच्चइ | 15 A रोवइ । 16 A करइ | 17 B इत्थ । 18 A गए । 19 A आगंतु । 20 C जुयलयं । 21 A अणग्धेयं; C विसुद्धं । 22 A हवइ; D पावइ । 23-24 A विरूयं । 25 Aकिं पि । 26 A पयडिअं । 27 A नित्थिय । 28 A कालेणं । 29 A
31BD उज्जमणं । 32-33 A नवर; B तह य ।
it is missing in this Ms. 30B कजाइ । 34B असित्ती ।

Page #102

३, ११६ - १२५४, १ - १४] नागपंचमीकहाओ - ४. वीर कहा
११६
१७
१८
१९
१२०
२१
अभासवण पुणो पडिमं एगारसिं पवज्जंति । ताओ कज्जवसेणं चित्तेणं निष्पिहाओ वि ॥ सम्मत्तं वयमेव य सामाइय पोसहो य पडिमा य । बंभं सच्चित्तवयं वज्जइ आरंभयं तह य ॥ पेसणयं उद्दिहं वज्जइ तह समणओ व कालेणं । एगारस पडिमाओ सावयलोयाण एयाओ || देसंति' बहुजणाणं धम्मं जिणदेसियं च पइदियहं । भाविंति भावणाओ आसंगनिवारणडाए ॥ झायंतिय अणुदियहं धम्मैज्झाणं महाणुभावाओ । वीरासणाइयाइं कुणंति तह आसणाई पि ॥ अहं रोहं धम्मं सुक्कं झाणाइँ होंति चत्तारि । पढमाइँ दोन्नि वज्जह अंतेसु य आयरं कुणह || वीरासन - वज्जासण - गोदोहियँ माइयाइँ बहुयाई । दुहियाइँ आसणाई भणियाई आगमे एत्थ ॥ संलिहिय तओ देहं तह य कसायाइँ सुहु रोद्दाइं । खामित्ता सङ्घजणं भत्तं पञ्चक्खियं ताहिं ॥ नवकारेण समाणं मरिऊणं ताओ तइयकप्पम्मि । देवा भासुररूवा संजाया एगभविया उ ॥ भद्दा अक्खाणं वाहिविमोक्खेण संजुयं सोउं । जो कुणइ पंचमिवयं सो पावइ सासयं ठाणं ॥ १२५ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये' भद्राख्यानकं" तृतीयं समाप्तम् ॥
२२
२३
२४
*
४. वीरकहा
१
वाहिविमोक्खेण जुयं भद्दाऍ कहाणयं कहेऊणं । पियसंगमसंजुत्तं संपइ वीरस्स तं कहिमो ॥ इह चैव भरहवासे दक्खिणअम्मि मज्झखंडम्मि । पुन्नम्मि बहुविहेहिं तित्थेहि" ये लोर्यं सिद्धेहिं ॥ २ सग्गो व विबुकलिओ मगहानामेण जणवओ तत्थ । हारो व बहुसरीओ मग्गो इव बहुपयाकंतो ॥ ३ आगासं व विसालं वयणं पिव रयणसंजुयं रम्मं । नइपुलिणं व सरामं" नयरं तत्थत्थि रायगिद्दं ॥ ४ सज्झो व तुंगचित्तो विंझो इव नम्मयाऍ संजुत्तो । सेट्ठी गुणाण निलओ तत्थ य नामेण वीरो त्ति ॥ ५ गोरि व बडा लच्छि व अनंतहियय आवासा । तस्स य सुवयनामा भज्जा अइसुडु वल्लहिया ॥ ६ अणुदियहं संगेण वि ताण न तित्ती मण िमणयं " पि" | अहवा सेविज्जंतो अहिययरं वड्ढए कामो ॥ ७ तं भज्जं सो वीरो जीवं" पि व रक्खए परजणाओ । तं चिय मन्नइ वित्तं" तं चैव य सङ्घपरमत्थं ॥ ८ महिलाण वि मिलणेणं मन्नइ पुरिसो" ण एसे मिलिय त्ति । अहवा वल्लहलोए एस चिय होइ परिवाडी ॥ ९ तित्तं पि मुणइ छुहियं सुत्तं पि हु तह मुयं वियाणेइ । तुद्धं पि गणइ रुडं सो वीरो मोहिओ कंतं ॥ १० विरुए कए वि मन्नइ एयाए उत्तमं कयं मज्झ । असियं पि सियं पभणइ तीए परिभासियं वीरो ॥ ११ अगुणं पि गुणं मन्नइ वल्लहलोयस्स मोहवसवत्ती । करजक्खयदुहयाइँ वि" कामीणं जेण सुहयंति ॥ १२ अन्नदियहम्मि वीरो रत्तीए पच्छिमम्मि भायम्मि । संभालइ घरवत्तं" केत्तियमेत्तं महं वित्तं ? ॥ १३ घरमज्झट्ठियै भुत्तं गलियं दिन्नालयं च सवं पि । कामासत्तस्स दढं आयविहूणस्स कालेणं ॥
१४
२९
1 B देसिंति । 2 B भावंति । 3 C आतंक | 4 A धम्मं । 5 A जाणं; D ज्झाणं । 6 BC गोदुहियामाइ | 7 C इई । 8-10 B विरचितं फलसंसूचकं सुभद्वाख्यानकं C 'विरचितं पंचमिफलसंसूचकं भद्राख्यानकं; D विरचितं पंचमी फल संस्तवकं भद्राख्यानकं तृतीयं समाप्तम् ॥ 11 BC तिव्थेहिं । 12 BC it is missing in both these Mss. 13 B तिलोय° । 14 B सरासं । 15 B मणं पि । 16 B मणयस्मि । 17 B it is missing in this Ms. 18 C जीयं । 19 B चित्तं । 20 BCD पुरिसा । 21 A एरथ; D इत्थ । 22 A B सुयं । 23 C परिहासियं । 24 A ° दुहयाइं । 25 A it is missing in this Ms. 26 B द्वियं । 28A च निहालि; D निहालियं ।
वित्तं । 27 A D

Page #103

३०
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[ ४, १५-४२
॥ २०
॥ २३
बहुआओ' थोववओ पुरिसो अइउत्तमो इहं लोए । नित्थरइ जेण वसणं दुब्भिक्खं तह य वाहिं च ॥ १५ समआय-वओ मज्झो होइ जणो एत्थ लोयमज्झम्मि । थोवाओ " बहुयवओ निक्किडो चेव पुरिसो ति ॥ १६ आयविहूणो जो पुण वयमेव करेइ निच्चकालं पि । सो घडखप्परहत्थो भिक्खं चिय भमइ अचिरेणं ॥ १७ एत्तियकालं भुत्तं जं पिउणा अज्जियं मए वित्तं । इण्हिं कह निव्वाहो होही मह पावकम्मस्स ? ॥ १८ जो ववसायविहूणो भुंजइ पिउसन्तियाइँ दवाई । सो लग्गइ मायासाडए वि अइनिंदिओ धडो ॥ १९ रंडा विववित्तं भुंजइ काऊण कत्तणाईयं । अब्बावारेणं चिय मइ पुण भुत्तं इमं सवं केण उवाएण पुणो दवं अज्जेमि भोर्यकारणयं ? । दव्वाभावेण जओ भोयाणं' साहणं नत्थि ॥ २१ दीवंतरम्मि गंतुं तम्हीं विढवेमि पउरदव्वाई" । पलियैलुहणेण कत्तो लक्खसहस्साइँ जायंति ? ॥ २२ इय चिंतिऊण मेलइ कमसो भंडाइँ बहुपयाराई । दाऊणं गेहसारं " जोग्गाइँ सुवन्नदीवस्स अण्णे व इन्भपुत्ता मिलिऊणं करिय सत्थसंघायं । वीरेण समं चलिया कयकोउय- मंगला सर्व्व ॥ २४ उवगरणेण समेया रंधणए सुवया वि अइकुसला । पंथे वि कुणइ निचं गेहाओ भोयणं अहियं ॥ २५ परमत्थेण जणोयं भोयणकज्जेण कुणइ सवं पि । जइ न मणोज्जं तं पि हु ता जाणह निष्फलं सव्वं ॥ २६ उववैसे-कास-ऊणिम य तह रुक्खया य मलिणत्तं । धम्मत्थे सहलाई इयरस्स दुहं चिय करिति ॥ २७ सर्व्वसिं जहजोग्गं भोयणकालम्मि सा तयं देइ । सव्वायरेण तेसिं पइदियहं सुवया मुइया ॥२८ तत्थ य सत्थे एगो सुव्वयरत्तो घणो त्ति वाणियओ । वीरेण समं मित्तिं करेइ अइनिब्भरं मूढो" ॥ २९ भक्खं भोज्जं मल्लुँ” वत्था - ऽहरणाइँ तह य गंधाई । चोक्खाण वि चोक्खाइं अणुदियहं देइ वीरस्स ॥ ३० नियघरिणीऍ" विसरिसं जं विश्चइ किं पि सुहु गुज्झं" पि" । तं पि हु तस्स कहेई अविसंको भविय एगंते ॥ ३१ वीरो वि तस्स चेट्टं दहूणं तिनेहपडिबद्धो । अप्पाणस्सेव दढं वीससिओ सङ्घकजेसु || नीईर्कुसलो वि जणो" वंचिज्जइ गाढमूढहियएहिं । वयणेणं विणएणं बहुविहदाणेण सरणेण ॥ ३३ अह कमसो गंतूणं पत्तो जलहिस्स तीरदेसम्मि । सो सत्थो" अइसंतो” आवासइ समविभागेसुं ॥ ३४ ठवियाई वहणेसुं इंधण - सलिलाइँ तह य भंडाई । गहिया तह य सहाया दिन्नं सुकं च चरडाणं ॥ ३५ काऊण तओ पूयं रयणायरदेवयाऍ भावेणं । सर्व्वे वि हु आरूढा तुंगबुहित्थे रम्मे ॥ ३६ बद्धाइँ धयवडाई अणुकूलो मारुओ य संजाओ । चलिया झत्ति" बुहित्य चिंध-पडायाहिँ " चिंचइया ॥ ३७ गच्छंतेसु दिणेसुं इंधण- सलिलाइँ सुहुँ खीणाई । पत्ता अंतरदीवे गच्छंता पुन्नजोएण ॥ उत्तरिऊणं तुरियाँ सर्व्वे" हिंडंति तत्थ दीवम्मि | इंधण-सलिलकणं कुसुम-फलाणं च लोभेणं ॥ ३९ वीरो विवणसमेओ परिसंतो तत्थ एगदेसम्मि । सोवइ जाव णिचिंतो ता चिंतइ सो घणो पावो ॥ ४० एसो चि पत्थावो सुव्वयहरणम्मि मज्झ अवियारं । कालंतरिए कजे विग्घाई " जेणं जायंति * ॥ ४१ सिग्धं गंतूण तओ धाहावई उग्भियाहिँ " बाहाहिं" । हा ! हा ! झत्ति पलायह पत्ता सबराण धाडि त्ति ॥ ४२
३२
३८
1 BCD 'याओ । 2 B इत्थ । 3 BD थोयाओ । 4 B व्वि । 5 A D एहि । 6 B धिट्टो । 7 B भोग । 8 B पुणो । 9 B भोगाणं । 10 B दव्वं । 11 B किं वियारेण ? | 12 A पेलिय° । 13 B दाऊण य । 14 B घरसारं । 15 A D उववासो । 16 C असणा; D कयसण | 17 C ऊणिमया; D मूणणा 18 C तह य। 19 C गूढो । 20A मव्वं । 21 B ° धरिणीय | 22 A गरुयं । 23 C 'मि। 24 B निच्च' । 25 B नीइ | 26 B लोओ। 27 B C सरसेण | 28 B सव्वो । 29 B सुविसत्थो; CD अइसत्थो । 30 B विभूईसु; C °विभूमीसु । 31 B तह दाणं । 32 D वर । 33 A वहित्तेसु; B बोहित्थे । 34 B सुहावासे । 35 B लहु । 36 B बोहित्था । 37 B 'पओगेहिँ । 38 B तथ्थ | 39 B सब्वे । 40 B तुरिया | 41 BC परिसंठिय । 42-44 B हवंति विग्धाई बहुयाई । 45 C वाहावइ । 46 B उब्भिऊण । 47 B दो बाहू |

Page #104

४, ४३ - ७० ]
नाणपंचमी कहाओ - ४. वीरकहा
३१
॥ ४४
॥ ४५
॥ ४६
मह् मित्तो' वि हु वीरो णीओ पावेहिँ बंधिउं तुरियं । तं दहुं दूराओ पत्तो हं एत्थ सहसति ॥ ४३ वालेर्हं पवहणाईं जइ इच्छह जीवियं च दव्वं च । अन्नह सङ्घपणासो होही सङ्घाण नियमेणं तो तेहिँ पवहणाइं वेएणं * वालियाइँ' भीएहिं । वीरस्स विओएणं अइगाढं दुक्खियमणेहिं गंतूणं अइदूरे' सज्झसगहिएहिँ मिलियसचेहिं । भणिया सुवयनामा रइऊणं अंजली सीसे तं चैव अम्ह माया भोयणदाणेण नेहकलिएणं । अम्हे वि तुज्झ पुत्ता मा कीरउ एत्थ संदेहो ॥ ४७ जइ सुचिरेण वि वीरो पुन्नविहाणेण एज्ज अम्हाणं । ता गिण्हइ नियवित्तं को किर पडिबंधओ एत्थ १ ॥ ४८ संप पुणतुतयं यं सवं पि नियमओ सुयणु ! | मा चिंतिज्जउ अन्नं अहं अणाह त्ति नाऊणं ॥४९ सा वि रुयंती" जंपइ किं" महं दद्वेण वीररहियाए ? | भोगाय जओ दव्वं न यँ भोगो वीररहियाए ॥ ५० इत्थीण इहं" भोया भत्तारजुयाण सोहर्यां होंति । तवज्जियाण नियमा ताणं पडणं चिय कुणंति ॥ ५१ रंडाओ रिसिणो वि हु भोग-संपयाकलिया । बालाण वि हसणीय किमंग पुण विउसलोयाणं ? ॥५२ तम्हा मज्झवि वीरो जाव न पावाऍ मिलइ जीवंतो । तावेगंतरंसहियं पारणयं एगदवेणं ॥ ५३ विरएइ वेणिदंडं छोल्लइ दसणाइँ भूसणं मुयइ । निंदइ अई अप्पाणं पिययमविरहेण दुक्खत्ता ॥ ५४ अह चिंते धण विहु जीसे कज्जेण विरइयं" पावं । एवं निरवेक्खा सा बहुएहिँ मैं रक्खिया सु ॥ ५५ मित्तो वि मए दुहिओ एसा वि ये मज्झं नये संजाया । एसो मह संजाओ पयडो धण - मित्तनासो उ ॥ ५६ पच्छा ते संपत्ती कमेण स सुवन्नदीवम्मि | दिन्नं निय-नियंभंडं गहिऊण सुवन्न - रयणाई ॥ ५७ वीरो विहु पडिबुद्ध उवविट्ठो पेच्छिऊण पासाइं । एकलं" चिय पेच्छइ अप्पाणं सिद्धजीवो व ॥ ५८ उट्ठेऊण पहावइ पेच्छइ उदहिस्सें सुन्नयं तीरं । चितइ य इमं हियएँ किं एयं एत्थ अच्छरियं ? ॥ ५९ सो विमहं मित्तो सत्थो सम्माण - दाणसंगहिओ" । तेणाहं कह मुक्को एगागी एत्थ दीवम्मि ? ॥ ६० अहवा एतठियं सत्यो मं मेलएँ अयाणंतो | कह मेल्लई धणमित्तो" मज्झं चिय जो ठिओ पासे ? ॥ ६१ किं सुब्बयाऍ लोहं" किं वा दव्वस्सं ते गया मज्झं ? । जेणाहं एगागी अडवीए मेल्हिओ" तेहिं ॥ ६२ कह मज्झ विओएणं धरिही पाणे य सुवया दुहिया ? | मज्झ मैं जायं मरणं तीऍ विओगेण नियमेणं ॥ ६३ मित्तो वि होइ सत्तू पुरिसाणं पुत्रकम्मदोसेणं । भज्जा वि विरज्जेज्जा अत्थो वि अणत्थयं जाइ ॥ ६४ जइ हरियं मह वित्तं विहिणा रुट्ठेण पावकम्मेण । ता किं हरिया कंता जीऍ वसे जीवियं मज्झ ? ॥ ६५ मइच्छिण समयं नूणं दारिद्दयं पि रमणीयं । रज्जं पि पिएण विणा दुक्खं चिय कुणइ लोयम्मि ॥ ६६ अज्जम विन्नायं नत्थ हु नेहो जयम्मि सयलम्मि । जेणाहं जीवामो सुन्वयविरहे वि" निलज्जो ॥ ६७ जाया अस्थिय होही भज्जा पुरिसाण एत्थ लोयम्मि । सुवयसरिसा मैं जणे जइ नूणं सुवया होइ ॥ ६८ एवं चिंताविहुरो कामुम्माएण सो दढं गहिओ । सुव्वयभणिरो वियरइ दीवस्स य तस्स मज्झम्मि॥ ६९ रुक्खं पि हु दट्ठूणं मणुयायारेण संठियं झत्ति । एसा सा मह भज्जा आलिंगइ इय मणे काउं ॥ ७०
1 B मेत्तो | 2 C बाहाहिँ । 3 C चालेह | 4 B वेगेणं । 5 B C चालिया हूँ । 6 B विओगेणं । 10 A रुवंती । 11-12 A किमिह । 13 C हि । 14 B एत्थ । B हसणिजा । 18 C एगंतर । 19A सह । 20 B
23 A सुहिओ | 24 C हु | 25 C नेय |
26 C मज्झ ।
7 A अइदूरं । 8 A सव्वं । 9A एअं | 15 B सोहणा । 16 BC गई। 17 कज्जम्मि | 21 B वचसियं । 22 B वि। 27 Bति । 28 C पुर्ण पत्ता । 29 A CD निययं । 30 B पिच्छिऊण । 31 BD एक्कलं । 32 B उयहिस्स । 33B च मणे । 34 A C सन्वो । 35 B परिगहिभो । 36 A मेल्हए | 37 A मेल्हइ । 38B मेतो । 39 B लोभं । 40 C दविणस्स | 41 B मेलिओ । 42 C वि। 43 A B C जस्स । 14 CD | 45 C हु । 46 B चिंततो विहु ।

Page #105

३२
सिरीमहेसर सूरिविरइयाओ
[ ४, ७१ - ९७
धावर पमग्गेणं एसा सा मज्झ पिययमा जाइ । मह पुरओ कह नाससि अबल च्चियं तं पिए ! जेण ? ॥ ७१ सोऊण सउणिस पडिवयणं देव उन्नयग्गीवो । कीस पिए ! पोक्कारसिं ? एसो हं आगओ सिग्धं ॥ ७२ उवरिलम्मि विलग्गे तरुवरंगहणम्मि मुणइ सो मूढो । गहियं एयं वत्थं नियमा मह हियर्यदइयाए ॥ ७३ बोलंतस्स लयाए गाढं गुत्तम्र्मिं केसपासम्मि । मन्नइ पियाऍ धरिओ केसेसुं सुडु रुट्ठाए || ७४ पक्खलिये पडियदेहो चिंतइ कंताऍ सुहु रुट्ठाए । चलणेसुं अहं पहओ चिरकालाओ अ ( इ १) हं पत्तो ॥ ७५ किं बहुणा भणिएणं ? सवं पि हु दीवयं मुणइ भज्जं । वीरो मोहियचित्तो हिंडतो तत्थ अणुदियहं ॥ ७६ विरहो श्चिय सेयय" वल्लहलोएण एत्थ संसारे । जायइ जेण जणाणं तिहुयणमिव तम्मयं विरहे ॥ ७७ तोहणाय सहसा अइसयनाणी य चारणो समणो । दीवम्मि तम्मि पत्तो नामेणं चंदगुत्तो त्ति ॥ ७८ वीरेण भमंतेणं दिट्ठो सो मुणिवरो सुहनिसन्नो । तस्स पभावेण तओ उम्माओ दूरओ नट्टो ॥ ७९ तं वंदिऊण वीरो उवविडो महियलम्मि तप्पुरओ । पुच्छइ मुणिवरवसहं" कत्तो भट्टारया आया ? ॥ ८० अह मुणिवरेण भणियं पत्ता अम्हे सुवन्नदीवाओ । अट्ठावयम्मि चलिया परिसंता एत्थ " वीसमिया ॥८१ चिंतइ बीरो मुइओ नूणं नाही पियाऍ मह एसो । वत्तं जहासरूवं पइगेहं हिंडए जेण ॥ ८२ बालंजुयपव्वाई भिक्खयरा देसहिंडिया तह य । सवाण वि" लोयाणं नियमा जाणंति वत्ताओ || ८३ इय चिंतिऊण पुच्छइ समणं वीरो कहेह मह भयवं ! । दीवम्मि तम्मि दिट्ठो किं सत्थो रायगिहतणओ? ॥८४ मुवि सत्यवत्ता कहिया तह सत्थियाण नामाई । तेसिं चिय चरियाई सुवयचरियं च धणचरियं ॥ ८५ इय जंपियम्मि मुणिणा चिंतइ वीरो मणेण परितुट्ठो । जह जाणियैमि मिमिणा नाही अन्नं पि तह चेव ॥८६ भयवं ! कुणसु पसायं कहसु ममं सवजाणओ तं सि । किं सुवयाऍ " संगो मह होही ? अहव णेव त्ति ॥ ८७ अह मुणिणा विभणियं तुह संगो तीऍ नियमओ होही । ति मासेहिँ एहिँ खीणे कम्मे वि बंधयरे * ॥
८८
किं इहलोइयमेयं किं वा परलोयसंचियं किं पि" ? । जस्तै विवागो एसो" वीरो मुणिसम्मुहं" भणइ ॥ ८९ भइ मुणी इह भर गयउरनयरम्मि पिंगलो नाम । आसि तुमं सेट्ठिसुओ तुह भज्जा नाम चंदवई ।। ९० * चिंतिय मणेण एवं (B एवं) गहिया भावेण पंचमी तुमए । जम्मंतरे वि विरहो मा मह कंताऍ सह होज्जा ॥
९१
अन्नदियहम्मि तुमए मजंतेणं" नईऍ तीरम्मि । गंतूण सणिय-सणियं गहिया खलु चक्कवाइ ति ॥ ९२ गहियाऍ ताऍ विहगो विलवइ गाढं च कलुणसद्देणं । उप्पयइ गयणमज्झे निवडइ वेएर्ण जलमज्झे ॥ ९३ दक्षूर्ण निययैछायं एसा ममैं पिययमी त्ति" सहसैं ति । आससइ सुट्टु मुइओ निस्साओ” मुच्छिओ मुयँ ॥ ९४ इ बहुमेयं दुक्खं अणुहवरें जाव बारसमुहुत्तं " । ता तस्स तए मुक्का मिलिया सा पिययमा झत्ति ।। ९५ कम्मस्स तस्स उदए विरहो त पिययमाऍ संजाओ । बारसमासपमाणो दोसु वि लोएस दुहजणओ ॥ ९६ सोऊण इमं वीरो भणइ मुणिं नाह! सुड्डु अच्छरियं । हासो वि कह णु जाओ" भयवं ! अईंदारुणविवाओ ।। ९७
1 A तस्स । 2 B C अवलंबिय | 3 A पुकारसि । 4 B तरुयर | 5 B C नियय । 6 BCD गोसम्म । 7 B पियाह । 8 C पक्खु । 9 B C चलणेण | 10 BC अहिययरो | 11 B मवि । 12 B सभं । 13 C तस्थ | 14 BC वालं । 15 C य । 16 C तस्थ । 17 BD जाणियं; C जाणाही । 18BD मिमि; C इमिणा । 19 B तं। 20 C महं । 21 B सुब्वयाइ | 22 C हु | 23 C खाएँ । 24 B बज्जयरे । 25 B किं चि; C कम्मं । 26 B कम्म । 27 B इय वीरो *This stanza is not found in A. and D. 29 B कजंतेणं । 30 B वेगेण । 32 B निय। 33B मे; C मह | 34 B पिययमि । 35A य । 36B चिंतंतो। 37 A नेसासा | 38 A होइ । 89 अहवई। 40 B वीर ! सुमुहुत्तं । 41 B तुह । 42 A जाय । 13 B कह ।
।
28 B मुणिवरं । 31 B दद्दू

Page #106

४, ९८ - १२३]
नागपंचमीकहाओ - ४. वीरकहा
३३
जो पुण करेज को विहुकोहाइवसेण दीहकालं च । तस्स कहं भण मोक्खो दुक्खाओ एत्थ संसारे१॥ ९८ तम्हा मुणिवर ! मज्झं सरणं तुम्हाण संतिओ धम्मो । होही तस्से बलेणं' संगो मह हिययइडाए ॥ ९९ दीसइ जस्स पहावो पच्चक्खेणेव एत्थ कज्जम्मि | सुहु तहिं अणुराओ होइ परोक्खे वि लोयाणं ॥ १०० सम्मत्तेण समाणा गहिया भावेण पंचमी तेर्णं । नियमविहूणो मणुओ पसुतुलो होइ धरणियले || बहुलोयबोहणत्थं करिय विमाणं बलेणं विज्जाए । आरुहिर्यं वीरसहिओ रायगिहं मुणिवरो पत्तो ॥ आयासठियं हुं रम्मविमाणं जणो जणं भणइ । किं एयं अच्छरियं अदिट्ठे पुत्रं इहं पत्तं ? ॥ उज्जयंतं नयरं अवयरियं वीरगेहमज्झम्मि । पेच्छंताण जाणं झत्ति विमाणं मणभिरामं ॥
१
२
मुह य लोओ सो विहु तत्थे आगओ गेहे । दहूण मुणिवरिंदं वंदित्ता महियले विसइ ॥ सुणिणा कहिए धम्मे पडिबुद्धे तत्थ लोयसंघाए । सव्वजणाणं मज्झे जिणमग्गं पहावण जाया ॥ अह मुणिवरो वि तत्तो उप्पईंउं जत्थ सुवया तत्थ । संपत्तो सहस चिय बहुलोय विबोहणडाए ॥ दहूण मुणिवरिंदं गयणाओ तत्थ आगयं सहसा । अह वंदिऊण पच्छा उवविट्ठा महियले सवे ॥ पुच्छंताणं ताणं कहिए सम्मिँ मुणिवरिंदेणं । अहं चिंतियं मणेणं सुवयनामाऍ एत्थं तु ॥ जइ एस मुणिवरिंदो कहेज तस्से हैं संतियं वत्तं । तो तं करेज्जं नूणं जं एसो अक्ख धम्मं ॥ णि वितओ कहियं वन्नेउं पंचमीऍ माहप्पं । सव्वं पि वीरचरियं तीसे नाऊण चित्तगयं ॥ तुट्टा सुबयाऍ सत्थियलोएण तह य सवेणं । गहिओ जिणवरधम्मो पंचमिवयसंजुओ विमल ॥ उप्पइय मुणिवरिंदो विहरइ वसुहं जणं विबोहिंतो" । सत्थो वि कमेण गओ रायगिहे निययनयरम्मि ॥ दविणाओ सदिययरं संगं" बीरेण ते उ मन्नंति | अहवा वल्लहसंगो सव्वाण वि उत्तमो होइ ॥ पियरिहे दुक्खं तस्स य मिलणेण जं" हवई सोक्खं । तं जइ जाणइ सो श्चिय अहवा जो चेव सघण्णू ॥
३
४

६
७

८
९
११०
११
१५
१६
१९
सुहु पमोओ जाओ नायरलोयाण ताण मिलणेणं" । अहवा ईसरमिलणे भण कस्स न आयरो होइ ? ॥ हरिण धणं सवं नयराओ नीणिओ घणो सिग्घं । अन्नो वि मित्तदोही दुक्खं पावेइ नियमेणं ॥ १७ सुच्चय-वीराण तहिं भुजंताणं च विसयसोक्खाइं । जाओ पुन्नवसेणं पुत्तो दामोयरो नाम ॥ १८ परिणीए तम्मि सुए संजाए घरभरस्स जोग्गमिं । वीरो सुइयसहिओ " धम्मे चिंय आयरं कुणइ ॥ देवाण कुणइ पूयं दाणं सव्वाण देइ जहाजोग्गं । विसयसुहाओं नियत्तो घरे वि परिसंठिओ निचं ॥ जई चित्तं न विसुद्धं ता जाण तवोवणं पि घरसरिसं । सुद्धम्मि तम्मि नियमा गेहं पि तवोवणं होइ ॥ जह जह आगमतत्तं भावइ पइदियहमुत्तमं वीरो । तह तह निम्मलचित्तो देहम्मि वि णिपिहो जाओ ॥ तं" वल्लहं पि वीरो जणसरिसं सुवयं मणे मुणइ | अहवा गयरागाणं एरिसओ चेव सन्भावो ॥
१२०
२१
२२
१२३
१२
१३
१४
1 B जस्स । 2 B बसेणं । 3 B पभावो । 4 B तेणं । 5 B निमम° । 6 B नियमेण; C धरियमणो | 7A खणेण । 8 A आरुहद्द | 9 C अइह° | 10 A राया । 11 C एत्थ । 12 C ( 5 ) धम्म । 13 B पभावणा । 14 B उपओ। 15 B सव्वं पि । 16 C अहि । 17 B करेज । 18 A तस्सेय; D बीरस्स | 19 C करेमि | 20 A कम्मं । 21 C विबोहतो | 22 A संगो । 23 B होइ | 24 B जं । 25 B मिलणम्मि । 26 B C दामोदरो । 27 B जोगम्मि । 28 C ° सरिसो 31 B होइ । 32 B C तह ।
29 B अह । 30 A जह 1
नाणपं० ५

Page #107

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ [४, १२४ - १२५, ५, १-२१ कालं काऊण तओ सो' वीरों आगमाणुसारेणं । पत्तो अचुयकप्पे तेएणं पंचमिवयस्स ॥ १२४ वीरक्खाणयमेयं सोऊणं जो करेइ पंचमियं । लहिऊण विसयसोक्खं सो पावइ परमनिव्वाणं ॥ १२५ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये वीराख्यानक
चतुर्थ समाप्सम ॥
*
५. कमलाकहा। पियसंगमेण कलियं भणियं अक्खाणयं च वीरस्स । बंधण-मुयणसमेयं संपइ कमलाए भणिमो हं ॥ १ चोर्ड(ड) व हीरयजुओ अग्गीगेहं व पावयसमेओ।रंड व सयखणिओ य अत्थि वरो लाडदेसो त्ति ॥२ रन्नं व सावयपियं कामिणिवयणं व सोहणालीयं । नम्मयनईएँ तीरे नयरं तत्थत्थि भरुयच्छं ॥ ३ तत्थ य राया मेहो मेहो इव सव्वसस्ससंजणओ । तस्स य घरिणी विमला विमलाणणसोहिया सुयणु ॥ ४ तेसिंधूया कमला कमले" व सुहावहा जणमणाणं । लायन्नस्स निहाणं खाणी व गुणार्णं जो सुहया॥५ सत्तण्ह भाउयाणं सा लहुया सत्तबुद्धिसंजुत्ता । वड्डइ वड्डियकामा सवेसिं रायपुत्ताणं ॥ ६ रइ-लच्छि-गोरिरायं मयण-जणद्दण-हरा वि मेल्हंति । दहण तयं कन्नं किं पुण अन्नेसु दारेK १ ॥ ७ सा चेव एत्थ सुहया जा इट्ठा इट्ठमहिलकलियाणं । कामेणं तवियाणं रासहि य वि अच्छरा होई ।। ८ कयसणतित्तो वि जहा मणोजभोजम्मि कुणइ अहिलासं । इयरत्थीजुत्तो विहु तहेव महिलाण रयणम्मिं ॥९ छुहिए असणं तिसियाणं पाणियं कामुयाण संजोओ। होंत विसूरो एसो कामो" उ विसेसिओ' होइ॥१० सोपारयम्मि नयरे राया रइवलहो सुविक्खाओ । रइवल्लहो व हियए जो वट्टई सबलोयाणं ॥ ११ चंगत्तणम्मि रेहा दिज्जइ तस्सेव एत्थ लोयम्मि । जो वन्निजइ सययं अरिणा वि हु पयडवयणेहिं ॥ १२ अइउत्तमौ वि लोए जायंति य सत्तु-मित्त-मज्झत्थी । सवेसिं भूवाण वि रिउणो सुवंति जेणेह ॥ १३ मा वहउ कोई गवं मह सत्तू नत्थि एत्थ लोयम्मि । मुणिणो विभिन्नपक्खा हवंति जेणेह नियमेणं ॥ १४ चंगं सुङ महग्धं वत्था-ऽऽहरणाइयं च पउरंमि । मेहस्स रंजणत्थं पेसइ रइवल्लहो सययं ॥ १५ पडिवजावइ सेवं लिहियपयारेहिँ दूयवयणेहिं । पयडावइ गुणनियरं अप्पणयं चारणाईहिं ॥ १६ इ8 पि" जणं मेहं निंदतं भणइ तिक्खवयणेहिं । मेहस्स लेहमाई सीसेण पडिच्छए पणओ॥ १७ दाणग्गहणपसंसा अणुकूलत्तं च सबकजेसु । एएण विलसिएणं मित्तत्तं भयइ सत्तू वि ॥ १८ चिंतइ मेहो वि इमं गुणगणनियरेण तह य विणएणं । रइवल्लहेण सरिसो अण्णो इह नत्थि रायसुओ ॥ १९ कमला वि गुणब्भहिया इत्थीलोयाओं एत्थ भुवणम्मि । अणुरूवं संजोयं तम्हा एयाण करिमो" हं ॥२० इय चिंतिऊण जंपइ पुरओ मंतीण नीइकुसलाणं । कमलाएँ वरं जोयह अणुरूवं जं जए एत्थं ॥ २१
10वीरो। 2 Cखलु । 3 B सोऊण। 4 B it is missing | 5 B पंचमी जो उ। * B वीराख्यानकं समाप्तम् ; C इति महेश्वरसूरिविरचितं पञ्चमिफलसंसूचकं व्याख्यानकं चतुर्थ समाप्तम् । 6 B चोडु। 7Cमि। 8 B सिरिनम्मयाएँ। 9 B नामेण। 10 B तीसे। 11-12 B कमलिग्व। 13 C निहाणा। 14-16 B सुहाण खाणी व। 17 A जण। 18 B मिल्लति । 19Cदारासु। 20-22 B जेण खरी । 23A एइ। 24 A °हुंता; D°भोई। 25 BC महिला। 26 BC परयणम्मि। 27 28Cवि जं जलं। 29 B कामा। 30 B विसेसओBC विसेविओ। 31Cत्ति। 32 B वट्टइ। 33A उत्तिमे। 34C मज्झत्थं । 35A B पूयाण; C भूयाण। 36 A पुष्वंति। 37 A जेणाह। 38 C को उ । 39 B परं पि। 40 C अप्पाणं । 41-44 A किन्वन्नसि हयमेहं। 45 BC अणुरूयं । 46 B एयं। 47 Bकरेमो। 48 C अणुरूयं। 49 B तुरियं; D इत्थ ।

Page #108

५, २२-४३ ] नाणपंचमीकहाओ-५. कमलाकहा
३५ मंतीहिँ तओ भणियं* जइ वि हु बहवे वि अत्थि इह सगुणा। तह विहु अम्हाण मणं थक्कं रइवल्लहे चेव ॥ २२ चिंतइ राया वि मणे भणियं मझेव सम्मयमिमेहिं । सह वसमाणाण इहं सरिसो च्चिय बुद्धिपरिणामो॥२३ जइ मंतीण न होंतो विविहो' बुद्धीऍ पयरिसो पयडो । ता किंकर व ताणं रायाणो कीस वटुंति ?॥ २४ परमत्थेणं रज्जं मंतीणं चेव एत्थ लोयम्मि । सबो वि जओ कडओ तेसिं चिय कुणइ आणं ति ॥ २५ जइ मंतिणो न होजा राईणं वसणरक्खयाँ एत्थ । ता नरवईर्णं नूणं नाम पि पणट्ठयं होतं ॥ २६ वसणम्मि समावडिओ सूरो वि हु नरवई दढं भीओ । पुच्छइ किं करणीयं मोत्तूणं सबकडयं ति॥ २७ नत्थेउ बुद्धीए बंधेउं वयणरज्जुमालाए । मंतियणो हलियसमो रायबइलं भमाडेइ ॥ २८ इय चिंतिऊण मेहो तेसिं जपेइ सुट्ठ संतुट्ठो । मज्झमणट्ठियमेव य तुम्मेहँ ये मंतियं एयं ॥ २९ तम्हा कन्नं दाउं पेसिज्जइ सिग्घमेव अवियारं । सोपारयम्मि नयरे कुसलो रयवाडिओ कोइ" ॥३० तकालुप्पन्नमई परहिययवियाणओ वयणदक्खो। अवधारओं निल्लोहो" भत्तो" रयवारिओ" कुसलो॥३१ दूयायत्तो जेणं संधी तह विग्गहो य लोयम्मि । कजम्मि पट्टविजइ कुसलो दूओ" पयत्तेण ॥ ३२ अन्नदियहम्मि सालो दाऊणं पाहुडं बहुपयारं । रइवल्हस्स पासे दूओ संपेसिओ तेहिं ॥ ३३ सालेण वि गंतूणं दिन्ना रइवल्लहस्स सा कमला । तेण वि तुट्ठमणेणं सायरतरमिच्छिया कन्ना ॥ ३४ मणचिंतियं पि कजं संपजइ एत्थ पुन्नवंताणं । पावजुयाणं" नूणं करयलपत्तं पि नासेइ ॥ ३५ रइवल्लहो वि सालं सम्माणिय पट्ठवेइ भरुयच्छे । तेण वि गंतूण तहिं नरवइणो अक्खियं सत्वं ॥ ३६ कइवयदिवसेहिँ तओ पत्तो रइवल्लहो वि भरुयच्छे । परिणेइ य तं कन्नं महाँविभूईएँ सुहलग्गे ॥ ३७ करगहणेण यै गहियं अन्नोन्नं हिययमेव दोण्हं पि । दिट्ठीए मिलणेण य बद्धं तं चेव अइगाढं ॥ ३८ अन्नोन्नं मिहुणजणो दिद्धिं दाऊण जं नियत्तेइ । बंधेऊणं हिययं तं आणइ अप्पपासम्मि ॥ ३९ विसमाओ महिलाओ एयं कजेण नज्जए एत्थ । दिहितिहाएणं जओ हिययं पुरिसाण बंधति ॥ ४० सवं चिय तुच्छत्तं इत्थीणं अस्थि एत्थ लोयम्मि । अइवल्लहे वि" जेणं दिट्ठीऍ तिहाययं देति ॥४१ अइवल्लहं पि मेहो दाउं दाएजयं विसज्जेइ । रइवल्लहं सकमलं रुयमाणो परियणसमेओ ॥ ४२ रइवल्लहो कमेणं पत्तो गंतूण निययनयरम्मि । अप्पाणं मन्नतो सकयत्थं कमललंभेण ॥ ४३ * The following three quarters are found instead in B and C:
सोपारयनयरसामिओ भत्ता। रहवल्हो य जुत्तो, अम्हं पडिहाइ कमलाए ॥२२॥ + The following stanza is found instead in B and C:
राया वि तो चिंतइ, मम सम्मयमेव मंतियमिमेहिं ।
सह वसमाणाण इहं सरिसो चिय बुद्धिपरिणामो ॥ २३ ॥ 1BCविहवो। 2-3 B आणत्ति। 4 B रायाणं । 5C रक्खणा। 6 B नरवणा(णो)। 7 BC समावडिए। 8 B नञ्चे। 9 B°जणो। 10 D°बइल्ले। 11 B C it is not to be found in these Msg. 12 B बयणं । 13 B रबारिओ; C रहवारिओ, D रयवारिओ। 14 Cको चि। 15 BC अवधारिओ। 16 B तिलोहो। 17 B तत्तो। 18 Cरइवारिओ। 19-20 CD च्चिय दयओ तेणं । 21 BC पावेण पुणो। 22 CD सुह। 23 C गहणेणं । 24Cit is not found in this Ms. 25 BC 'तिभाएण। 26 B अइवल्लइय। 27 Bव । $ The following quarters are found in B:
पत्तो नयरीए परियणसमेओ। अप्पाणं मनंतो कमलालाभैण कयकिण्वं ॥४३॥

Page #109

३६
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[ ५, ४४ - ७०
५०
कमलजुयं गयखं पविसंतं सह बलेण कयसोहं । कमलाजुत्तं व हरिं पेच्छइ रइवलहं' लोओ ॥ ४४ बाला तरुणा विद्ध पुरिसा अहँ इत्थिओ य नयरस्स । निव - कमलदंसणत्थं चडंति उच्चुच्चठाणेसु ॥ ४५ पुरिसा थुणंति रायं इत्थीओ पयडमेवं कमलं च । भज्जा - कंतफलेणं अणन्नसरिसेण परितुट्टा || ४६ अन्ना सही ये जंपइ वत्था ऽऽहरणेहिँ बहिणि ! चंगत्तं । जइ मज्झ ताइँ होज्जा ता एसा पायधूलि त्ति ॥ ४७ एयं पभणइ अन्ना को किर लोयाण एत्थ कोडो' त्ति ? । नियभत्तारसणाहा इयरा वि हु सोहए महिला ॥ ४८ लजा विनत्थि हियए एयाएँ एगआसणगयाए । जइ किर खज्जइ मंसं ता बज्झइ किं गले हड्डुं ? ॥ ४९ एक्का सहीण पुरओ जंपइ वयणं सुपेसलं पयडं" । सवं पि हु धम्मफलं जं दीसइ उत्तमं किं पि ॥ ता जइ इच्छह एयं कुणह पयत्तेण धम्मकजाई । कोडे हलफैलिया न हु बज्झइ पोट्टले कोडुं ॥ ५१ इय बहुभेयालावे" जाए लोयाणं तत्र्थं नयरम्मि । पविसइ * कमलासहिओ राया। रज्जं च पालेइ ॥ ५२ रइवल्लह-कमलाणं जं सोक्खं तत्थ विसयनिरयाणं । तं जइ मुणंति ते श्चिय किं बहुणा एत्थ भणिएण ? ॥ ५३ विसयसुहं" पसुईदुहं पढमसवत्तीण जाइँ दुक्खाई । ताइँ न जंति कहेउं हियएण परं धरिति ॥ ५४ गिरिनयरे रायसुओ नामेणं कित्तिवद्धणो तइया । अहियं इत्थीलोलो कमलाए सुणिय गुणनियरं ॥ ५५ जोगंधरनियमित्तं" लज्जं मोत्तूण भणइ एगंते । जइ कमलाऍ न संगो ता महे मरणं फुडे" जाणं ॥ ५६ जोगंधरेण भणियं दुविहा मित्तेह होंति जुवईओ । काओ पइवयाओ अन्नाओ सहजणियाओ ॥ ५७ जइ सा पइवयकलिया ता निष्फलमेव तीऍ आणयणं । पइवइयाओ" जेणं" जीयं पि चयंति न हु सीलं ॥ ५८ अह कित्तिवद्धणं भणियं जोगंधरस्स वयणं तु । आणयणं तव उचियं सेसं मह चेव आयत्तं ॥ ५९ अन्नदियहम्मि कमला सुत्ता रयणीऍ मज्झसमयम्मि । जोगंधरेण नाउं आणीया झत्ति गिरिनयरे ॥ ६० भूमीहरम्मि छन्ने सयणीए ठाविऊण तं" कमलं । जोगंधरो ससंको तओ पएसाओं निक्खंतो ॥ जेण सईओ मुणिणो जोगिण - देवा य सुटु रोसवियाँ ।
६१
६२
वाहिं अहव उमायं (अहवुम्मायं) मरणं व झत्ति कुब्वंति ॥ सयणीयवत्थकलियं मंगलआहरणधारिणि " तह य । सो कित्तिवद्धणनिवो कमलं दट्ठूण चिंतेइ ॥ ६३ एवंविहा वि एसा चित्तं कामीण हरइ वरमहिला । भूसियदेहा नूणं तियसाण वि देजै उम्मायं ॥ ६४ जइ एवं चिय एसा भुंजिज्जइ नत्थि कामनिस्संदो" । उभयाणुरायकलिओ कामो किर वन्निओ सत्थे ॥ ६५ hot हाम्मीसो पंचपयारेहिँ संजुओ रम्मो । सो खलु कामो भणिओ अन्नो पुण रासहो कामो ॥ ६६ तम्हा बोहिय एयं चित्तं रंजेमि महुरवयणेहिं । जेण महं संजायइ इमीऍ सह उत्तमो कामो ॥ ६७ इय चिंतिऊण जंपइ कमले ! उट्ठेह नियह मह वयणं । तुज्झाहं" देवेहिं दिन्नो भत्तारबुद्धीए ॥ ६८ अह कमला उट्टे दहूणं कित्तििवद्धणं सहसा । चिंतइ सज्झसभरियाँ किं एयं मज्झ संजायं ? ॥ ६९ अन्नं गेहं सयणं अन्नो चिय एस दीसए पुरिसो | कहें मज्झ अउन्नाए कम्मविवागो इमो जाओ ? ॥ ७०
1 B रद्दवल्लहो । 2 C बुड्ढा । 3C तह | 4 C (5) उच्चस्थ । 5 A पयडमे; C पयडतो य । 6 B°ऍ। 7 B कोड; C कोडं । 8 A एया । 9 B बाला । 10 B वयणं । 11 A कोट्टेण; B C कोडेन । 12 B C हल्ल° । 13 A C कोडं । 14 A भेयपयारे; C भैयपलावे । 15 B को इलम्मि । 16 C एस्थ । * The following is thus found in C :- कमलाराया, नियगेहे सुठु रम्मम्मि ॥ + The following is thus found in B: नीसेस सुहजणओ ॥ 17 A तत्थ । (स) व° । 20 B सोहगं । 21AC मित्तो । 22 B it is नितुलं | 24 B मज्झ । 25-26 B अहवा पतिव्वयाओ । 27 B सं 28 B रूसविया । 29 C मा । 30 A धारणं । 31 B देह | 32 C नीदो । 33 A सत्थो । 34 A कम्मो । SD This st. is not found in this Ms. 35A मेयं । 36 A तुज्झोहं । 37 B हिपमा । 38 A अह ।
18 A° सुह । 19 A पसूइ° B पसू not found in this Ms. 23 B

Page #110

५, ७१ – ९६ ]
नाणपंचमीकहाओ - ५. कमलाकहा
३७
७५
निवतणणं भणियं मं जाणसु कित्तििवद्धणं सुयणुं ! | गिरिनयरसामिसालं तुह भत्तारं अणन्नरयं ॥ ७१ पडिऊणं पाए एवं पि हु भणइ पेसलं वयणं । मह जीवस्स घरस्स य तं चेर्वं यं सामिणी नूणं ॥ ७२ पभणइ कमला पि तयं हा पाव ! अकित्तिवद्धणो तं सि । जं इच्छसि भुंजेउं रइवल्लभारियं कुलयं ॥ ७३ जइ अचिरेण न पेससि घरिणी रइवल्लहस्सं तं पावें ! । ता तस्स खग्गरयणं निवडेही तुह गले नियमा ॥ ७४ ताडेऊणं बहुहा निठुरवयणेहिँ सो तयं भणइ । तुज्झाहं अइपावे' ! अज्ज सइत्तं पणासेमि ॥ संजमिय इत्थ - पाए गलसंकलसंजुयं च काऊणं । नरययाराऍ लहुं घलेमि" पसुँ गोत्तीए || रवलो वि दहुं सयणीयं सुन्नयं" इमं भणइ । सेज्जापाहरियाणं कत्थ गया कहह मह भज्जा ? ॥ ७७ भणियं च तेहिँ सामिय ! रत्तिं जग्गंतयाण अम्हाणं । पयचारेणं देवी न निग्गया ताव नियमेणं ॥ ७८ स पि वा (पा) हिऊ पभणइ रइवल्लहो जणसमक्खं । विज्जाबलेण केण वि" हरिया नियमा महं भज्जी ॥ ७९ * पुरिसाहमं वियाणसु निज्जइ दूरे वि जस्स किर भज्जा ।
७६
उच्छंगठिया वि पुणो निज्जइ जस्सेह किं भणिमो ? ॥ ८० ॥
जो मह कहेज वत्तं भज्जाए को वि" कह वि" ठाणम्मि । रजं पि तस्स देमो दविणं च जहिच्छियं चैवं ॥ ८१ सोगावन्नस्स तहिं पंचममासम्मि तस्स रायस्स । पत्तो केवलनाणी वणसंडे तस्स नयरस्स ॥ सोऊण तओ राया पट्टणैलोएण संजुओ सिग्घं" । थोऊणं तं सुसाहुं उवविट्ठो भत्तिसंजुत्तो ॥ कहिए धम्मसरूवे मुणिवरवसहेण सव्वलोयाणं । नाऊणं कहंतरियं पुच्छइ रइवलहो एयं ॥ किं जीवइ अहव मुया मह कंता अणह सामि ! गुणकलिया ? | कहियं च जहावत्तं मुणिणा वि हु तस्स तं सर्व्वं ॥
८५
८९
कम्मस्स कस्स भयवं ! तीऍ विवागो मैं दारुणो एस ? । किं गोत्तीए मरणं बंधाओ होज्ज मोक्खो वा १ ॥ ८६ अह जंपर मुणिवसहो विंशर्यंनयरम्मि हुजओ" राया । तस्स य घरिणी धन्ना आसी सा तुज्झ भज ति॥८७ कोहाविङमणाए नियचेडी बंधिऊण पक्खित्ती । भूमीहरम्मि तइया तयाएँ" अणुकंपरहियाए || ८८ परियणपसाइयाए मुक्का सा ताऍ थेव दिवसेहिं" । तब्बंधणपञ्चइयं बद्धं कम्मं च देवीए ॥ तस्स फलं भुंजेउं कडुयं" बहुयासु चेव जोणीसु । तुह भज्जा संजाया अंतिलं" बंधणं चेयं ॥ ९० अन्नभवे बद्धाए महइं" काऊण पंचमी भणियं" । जम्मंतरे" वि" मज्झं बंधणमोक्खो लहुं होजा ।। ९१ होही ती मोक्खो तीऍ पभावेण मासमेत्तेणं । तुमए वि समं मिलणं नरवइ ! मा संसयं कुणसु ॥ ९२ नरवइपमुहाण तहिं जाओ बहुयाणं सुठु पडिबोहो । सो वि मुणी नीसंगो विहरइ अन्नेसु देतेसु ॥ ९३ गिरिनयरे विहु पत्तो अइसनाणी महाबलो नामं । तस्स पहावेण लहुं कमलाए बंधणं तुट्टं ॥ ९४ अह कित्तिवद्ध विहु वंदित्ता मुणिवरं सुणइ धम्मं । बहुयाण बोहणत्थं भणइ मुणी कमलवित्तंतं ॥९५ सिरिपंचमिमाहप्पं पेच्छह एत्थेव लोयपच्चक्खं । कमलाऍ निगडभंगो पुवावस्थाएँ" देहस्स ||
९६
1 A सुयणं । 2 C एवं | 3 - 4 C चेविह । 5 B कु ( क ) मलं । 6 B बलहव्व । 8 B तो ताडिऊण । 9 B आ पावे ! । 10 B नरगा° । 11 B घलेसि C पल्लेमि;
7 B पावं ।
D पप्पिइ ।
12 B C तसु । 13 B सुन्नं । 14 B सयणीययं । 15 B °इ। 16 C D कंता । * The following first half is found in B: -सो खलु पुरिसाहम्मो निज्जइ हरिऊण जस्स किर भज्जा । 17 A को । 18 A कहिं चि । 19 B पउरं । 20 B बहुणा । 21 B तत्थ । 22 C थोऊणं | 23 C साहुं । 24 A काऊण । 25 A उ । 26A विभय; B बिभय° । 27 B C दुज्जओ । 28 A B परिखित्ता । 29 C ताए । 30 B दिहिं । 31A बहुयं । 32 B आइलं । 33 C चेव । 34 BC महई । 35 B C पंचमी । 36 C भइ । 37-38 C जम्मंतरम्मि । 39 A मिलेणं । 40A बहुआण । 41 B अइसइ° । 42 A D पभावेण । 43 B युतं । 44 B तत्थेव । 45 C नियल । 46 A Cवस्थाय ।

८२
८३
८४

Page #111

सिरीमहेसरसूरीविरइयाओ
[५, ९७ - १२१ सोऊण इमं वयणं विमलमणो कित्तिवद्धणो भीओ। निंदइ निरु अप्पाणं लजा-दयपरिगओ अहियं ॥ ९७ कामासत्तेण मए आढत्तं उभयलोयदुक्खयरं । कमलाएँ निच्छएणं तं न कयं पुन्नजोएणं ॥ ९८ अह उट्ठिऊण तत्तो कमलं गोत्तीहराओ नीणेउं । खामेइ चलणपडिओ अइनिरु महुरेहिँ वयणेहिं ॥ ९९ अद्दट्टवो पावो अहयं लोयम्मि निदिओ धहो । तुज्झ अपावाएँ कयं वसणं अइदारुणं जेण ॥ १०० तं चेव मज्झ बंधू धम्मायरिओ य एत्थ नियमेण । वट्टन्तो य अकजे जेणाहं वारिओं तइया ॥ १ अकरितो वि हु लछि वयणं अइनिहुरं पि बोलेंतो' । पावाओं नियत्तंतो तत्तेणं बंधवो भणिओ॥ २ बहिणि ! पसाएण तुमं रोसं रइवल्लहस्स अवणेजा । वच्चामि तुज्झ नयरे अहमेव तुमाएँ परिकलिओ॥ ३ भरिऊणं वहणाई"रयणाईणं महग्घमोल्लाणं"। कमलाएँ समं चलिओ गिरिनयरनराहिवो सहसा ॥ ४ रइवल्लहो वि रुहो नासत्थं कित्तिवद्धणनिवस्स । सामंतचक्ककलिओ चलिओ सहस त्ति नयराओ"॥ ५ एत्थंतरम्मि पत्तो कमलाए लेहवाहओ तत्थं । पडिहारेण निउत्तो" पविसइ रइवल्लहसमीवे ॥ ६ पणमियँ सो वि हु निवइं लेहं अप्पेइ कमललिहियं च । राया वि सयं गिण्हिय तं वायइ सुट्ठ परितुट्ठो॥ ७ सिरिकमलाए हियए पणमिय रइवलहं महारायं"। रयणायरमज्झाओ कमला विन्नत्तियं कुणइ॥ ८ अक्खयसीलसरीरीं तुम्ह पसाएण सामि ! अच्छामि । हिययहिएण तुमए जेण सणाही अहं सामि"!॥ ९
भाया वि मज्झ सामिय ! आगच्छइ कित्तिवद्धणो नाम । तुह चलणदंसणत्थं गुणगणकलिओ महासत्तो ॥
११० चिंतिइ राया विमणे पेच्छह कमलाएँ सीलमाहप्पं । सत्तू वि मैंझ मित्तो जाओ जेणं अकिच्छेणं ॥ १ वद्धाविओ य राया उत्तिन्ना कित्तिवद्धणसमेया। कमला बहुजणकलियाँ रयणायरतीरदेसम्मि ॥ २ सुह विभूईऍ तओ गंतूणं कित्तिवद्धणं राया । कमलाएँ समं पेसइ नियनयरे हरिसिओं" रम्मे ॥ ३ रंयणाइयं च सई अप्पेउं कित्तिवद्धणो तस्स । पडिवजाविय सेवं अच्छेउं कइवयदिणाई॥ ४ कयसम्माणो गच्छइ नियनयरे सह बलेण संतुट्ठो” । रइवलहो वि भुंजइ कमलाएँ समं महाभोए॥ ५ पुत्तम्मि तओ जाए जोग्गे जणवल्लहम्मि गुणकलिए । दाऊण तस्स रज्जं पूर्व काउंजिणिंदाणं ॥ ६ दाऊण दाणमउलं खामित्ता सबलोयसंघायं । चंदणसूरिसमीवे सुहलग्गे महँविमूईए ॥ ७ गिण्हंति दोवि दिक्खं नर-नारिजणेण संजुया पच्छौं । मोत्तूण विसयतण्डं मुत्तिसुहाकंखिणो निचं ॥ ८ अज्जा य नंद णामा कमलाएँ पवित्तिणी सुहा दिन्ना । विहरंति अणिस्साए गामा-ऽगर-नगर-माईसु॥९ नाणम्मि दंसणम्मि य चरणम्मि तवम्मितहे थे विरियम्मि । पइदियहं वटुंता कुणंति ते आयरं परमं ॥१२० दहूण ताण चरियं सोऊणं पंचमीऍ माहप्पं । बहुयाण वि" जिणधम्मे सुहृयरं आयरो जाओ" ॥१२१
1 B गुत्ती । 2 C नीणेइ। 3 B°वडिओ। 4 B लोएण। 5 C 'धारिओ। 6A लच्छी। 7C बोलंतो। 8 A नियत्तेतो। 9 C अवणेज। 10C भरिऊण। 11C पवहणाई। 12 B°मुल्लाई। 13 Cogurati 14 C it is not found in this Ms. 15 C this word is followed by नीसरिओ। 16 C एत्थ । 17 B नियत्तो। 18 C पणविय। 19C महाराय । 20 B अक्खंडियवरसीला । 21 A D अणाहा। 22 A D इत्थ। * B जेण मेत्तो एयाऍ पहावओ जाओ। 23 B °सहिया। 1B पत्ता स्यडायरन डम्मि। 24 B गओ। 25 B ०३द्धणो। 26 B°नयरं। 27 B पमुइओ; C पेसिओ। 28 Bाया। B रयणाई पाहुडाइं ढोएउं। 29 C रयणाईयं । 80C it is not found in this Ms. 31 A D संजुत्तो। 32 B जोगे। 33 B काऊण य। 34 B जिणाणं । 35 B काऊण। 36 B वर; Cमहा। 37 B°गणेण । 38 B पावा। 39 A °यर। 40A नयर 41-43 B बीरिए तह य । 44 B बहुयाणं। 45 B it is missing in this Ms. 46 B जातो।

Page #112

३९
५, १२२-१२५, ६,१ - १८] नाणपंचमीकहाओ-६. गुणाणुरागकहा वचंतेसु दिणेसुं' घाइयकम्मेसु सुदुखीणेसु । रइवल्लह-कमलाणं उप्पन्नं केवलं नाणं॥ १२२ पडिबोहिऊण बहवे काऊणं केवलीसमुग्धायं । मोत्तूर्णं इहं देहं पत्तो रइवल्लहो सिद्धिं ॥ ३ भरुयच्छे गंतूणं पडिबोहिय पियर-माइए तत्थ । कमला वि गया मोक्खं सिरिपंचमिकरणबीएणं ॥ ४ बंधण-मोक्खसमेयं कमलाएँ कहाणयं सुणेऊणं । जो करई पंचमिवयं सो वि हुँ पावेई सोक्खाई"॥१२५ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये कमलाख्यान
पञ्चमं समाप्तम् ॥
६. गुणाणुरागकहा बंधणमोक्खद्दारं भणियं कमलागयं तु लेसेणं । संपइ विहवदारं गुणाणुरायस्स वोच्छेहं ॥ १ एत्थेव भरहवासे नयरि अव(उ)ज्झ त्ति सुट्ठ विक्खाया। लोयाण वंदणिज्जा उत्तिमपुरिसाण ठाणं ति" ॥२ विहवेण धणयतुल्लो सेही नामेण संगओ तत्थ । विहवमएणं मत्तो तिगसरिसं मन्नए अन्नं ॥ बहुयं पि देइ दाणं गउरवरहियं जणाण पयईए । इंदं पि मुणइ रंकं सो निचं माणदोसेणं" ॥ ४ एवं सो मयमत्तो, दारिद्दनिबंधणं तु बंधेउं । कम्मं विवायकडुयं तत्थेव अणाहइन्भस्स ॥ ५ पुन्नाए परिणीए मरिउं पुत्तत्तणेण उववन्नो । नामेण वीरचंदो गब्भे चिय वित्तनासणओ ॥ ६ चेयणमचेयणं वा तं जायई किं पि गेहमज्झम्मि । दालिहं विहवो वा जायइ जेणेह लोयाणं ॥ ७ केणावि पुणो मरणं वाही तह बंधणं च केणावि । तह तिव्वविडंबणयं जाएणं होई लोयाणं ॥ ८ जह जह वड्डइ बालो तह तह दालिद्दकंदलीओ वि । पसरंति दुक्खजणया पइदियहं ताण भवणम्मिं ॥९ विहडंति कुठाराई सुन्न सव्वं पि होइ भंडारं । छारं-गारजुयाइं तह य निहाणाइँ जायाइं ॥ १० दिन्नं पि नेय लन्मइ सवे अद्देयणं पि मग्गंति । सव्वाइँ चउपयाइं मरंति नासंति पइदियहं ॥ ११ निविडाइँ"वि गेहाइं पडंति मूलाओं तह य वीहीओ। उवगरणं पि हु निचं दिसोदिसं जाइ सञ्चं पि॥१२ अह अन्नया कयाई दुक्खियचित्ताण नट्ठपुन्नाणं । मग्गंताणं ताणं मरणं सरणं च संजायं ॥ १३ इटेण विरहियाणं विहवमुक्काण वाहियाणं च । पिसुणेहिँ पीडियाणं मरणं चिय होइ सरणं तु॥१४ एगागी संजाओ कमेण सो वीरचंदकुलउत्तो । जणपरिभूओ हिंडइ नयरीएं मज्झयारम्मैि ॥ १५ जं जं करेइ किं पि वि तं तं सत्वं पि निप्फलं तस्स । कम्मविवागेण पुणो दुक्खं वह-बंधणाईयं ॥ १६ यवसाएण ठियाण वि पुनविहूणाण एत्थ लोयम्मि । कणयं पि हत्थछित्तं नियमा धूलित्तणमुवेइ ॥१७ पइदियहं तस्स घरे भुत्तं पीयं च निवसियं जेण । सो वि हु विमुहो जाओ लोओ खलु वीरचंदस्स ॥१८
1Cदिणेसु य। 2 B मोत्तणं। 3 B इह; Cइम। 4 C°माइयं । 5 B °बीएणं। 6 A सुणेऊण । 7 B कुणइ। 8 B it is not found in this Ms. 9 B it is not found in this Ms. 10 Bपावति । 11B सिद्धिपयमो(सो)क्खं । * BD पंचमिफलसंसूचकं कमलाख्यानकं समाप्तम् ; Cइति महेश्वरसूरिविरचितं पंचमिफलसंसूचकं कमलाख्यानकं समाप्तम् ॥ 12 B it is missing. 13 B समासेणं । 14 A उत्तम। 15-16 Bठायंति। 17 Bअथि। 18 A D जणेण। 19 B °दोसेण। 20 BC य । 21 BC इभ'। 22 BCनाहस्स। 23 B चिय। 24 AD जह। 25 A D लोयाण। 26 C होति। 27 B नाण; C नाह। 28C भुवणम्मि । 29 A D कुठाराई। 30 B अन्नं। 31 BC निवता। 32BCनाहपुनसा। 33BD सरणं। 34 B मरणं । 35 Bइद्धाण । 36लियाणं । 38 A पिसुणेहि। 39 C सेयं । 40-41 B नयरमज्झम्मि । 42 A D विणासेण । 43 AD दुक्ख । 44 AD °वहं। 45 B वचसायम्मि। 46 Bहुतं ।

Page #113

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[६, १९-४१ मित्तो सयणो धूया माया य पिया य भाई-माईया । सच्चे वि होति विमुहा दालिद्दकलंकियतणूणं ॥१९
उचियं हियं सुभणियं भणियं वयणं पि लच्छिरहियस्स ।
नेहजुयं पि हु सहसा हीरइ दालिद्दपवणेणं ॥ निरवेक्खं पिहु दहुँदालिद्दकलंकियं च दारम्मि । सुङ वि पियस्स सहसा दिजइ मसिवट्टओ वयणे॥२१ उठेऊण पहाए पढमं दूरेण वजए लोओ । दालिद्दयवयणाई भोयणेलाभस्सै संकाए ॥ गोट्टी वि सुट्ठ मिट्ठा दालिद्दविडंबियाण लोएहिं । वजिज्जई दूरेणं सुसलिलचंडालकूवं* ॥ २३ वच्छल्लेण जुयस्स वि गेहं दालिदियस्सै वजेति" । परमत्थबंधवा वि हु दूरेण मसाणभूमि व॥ २४ निस्साणं बंधूण वि मरणे दुक्खं पि नेह लोयस्स । अहवा कजं इ8 बंधू पुण नाममेत्तेणं ॥ २५ नाण-कला-विन्नाणं विणओ सूरत्तणं च धीरतं" । दालिद्दनिवासाणं सव्वं पि निरत्थयं होइ ॥ २६ मूलं परिभक्तरुणो दालिदं चेव होइ नियमेणं । निस्सो जो सगुणों विहुतणं व लोयाण पडिहाइ॥२७ अह सो वि वीरचंदो दालिद्दकरालिओ जणसएहि । निंदज्जतो निंदइ अप्पाणं हियर्यमज्झम्मि ॥ २८ *किं मह जम्मेण इहं पुरिसत्थविवजिएण अहलेणं १ । अयगलथणसरिसेणं इओ तओ हिंडमाणेणं ॥ २९ केण वि निययगुणेणं जो न वि उब्भेई अप्पणो वंसं । निम्मलकित्तिपडायं किं नणु जम्मेण तस्सेह? ॥ ३० उवयारेण विहूणो" पुरिसो जाओ वि एत्थ लोयम्मि । नियकुलविग्गोवणओरंडागब्भो व नियमेणं ॥ ३१ मह निंदियस्स संपइ जुज्जइ वसिउं न एत्थ देसम्मि । तम्हा विएसगमणं करेमि अचिरेण किं बहुणा १॥३२ माणुन्नयाण धणवज्जियाण सहयरजणेण हसियाणं । जुज्जइ विएसगमणं मणनिव्वुइकारणं परमं ॥ ३३ इय चिंतिऊण तत्तो निक्खंतो सो ये दुक्खसंतत्तो । होति चिय दुक्खाइं जम्मणभूमि मुयंताणं ॥ ३४ अणुवाहणोऽसहाओ कुच्छियवसणो असंबलो तह य । मग्गं अयाणमाणो दुक्खत्तो अडइ अडईएँ ॥३५ खुह-तिस-परिस्समेहि मरणावत्थो मणेण चिंतेइ । कह मरणं मह जायं अडवीए पुन्नरहियस्स? ॥३६ थोवंतरम्मि पेच्छइ बहुविहरुक्खेहिँ सोहियं रम्मं । निम्मलसलिलतलायं बहुसत्तनिसेवियं सहसा ॥ ३७ गंतूण तत्थ तुरिओ सलिलं अवगाहिऊण आईए । थोवं थोवं" पच्छा वीसमिओ पियइ तीरत्थो॥३८ अइसंतो पढम चिय पियई जणो पाणियं च जो मूढो। सोलहइ पाणहाणि वाहिं वा एत्थ नियमेणं॥३९ अह तोडियाइँ कमसो नाणारूवाइँ" फलविसेसाई । एगपएसम्मि ठिओ भुंजइ सत्थो जहिच्छाए॥४० सत्थावत्थो जाओ" जा वियरइ तीररुक्खगहणेसु । ताव मुणिं सो पेच्छइ तरुतलझाणम्मि वटुंतं ॥४१
1B भाय। 2 B तणुस्स। 3 BCपि भणियं। 4 B वयणं । 5-6 B पुरिसस्स । 7 B दारिए । 8 B कुच्चओ। 9 A दालिदिय । 10A भायण । 11 BCलाभस्स | 12 Cलोएणं। 13B वजेजह । 14-15 A D कूव व्व। 16 A दालिद्दयस्स । 17C वति। 18 AC समाण । 19 A निस्सीणं । 20 A D मित्तेणं । 21 C वीरत्तं । 22 A परिहव। 23 B लोयाणं। 24-25 B जेण जणो; C जेण जणे। 26 AD °सएणं । 27 B लोय । * This stanza and the following one are thus found in B:
किं अस्थवज्जिएणं पुरिसेणं लोयनिंदणिजेणं । तत्थेव सयणमज्झे इओ तओ हिंडमाणेणं ॥ २९ ॥ किं बहुणा भणिएणं जो न वि वह मप्पणं वंसं ? ।
निम्मलकित्तिपडायं किं पुण जम्मेण तस्सेह? ॥३०॥ 28 Cविहलेणं। 29 BC वडे । 30C परायं। 31 B विहीणो। 32 B नियमेण । 33 B सहियाणे; C रहियाणं । 34 Cहु। 35 B°भूमी। 36-37 Bदीणो। 38 Bअडवीए। 39 B°परिकमेहिं। 40 Bथोयं । 41Bथोयं। 42-46 Cजो पिया) पाणियं जणो। 47 B°रुक्खाओं। 48 Bठितो। 49 B जातो। 50C वतो।

Page #114

६, ४२-६७ ]
नागपंचमी कहाओ - ६. गुणाणुरागकहा
४१
दहूण तयं मुइओ उवसप्पिय वंदिऊण उवविसई | दालिद्दनासणत्थं किं पि उवायं गवेसेइ ॥ ४२ उस्सारेउ" झाणं सो वि मुणी अन्नकजतलिच्छो । दाऊण धम्मलाभं पुच्छइ वत्तं सुहनिसन्नो ॥ ४३ अह भणइ वीरचंदो भयवं ! मह देह किं पि उवएसं । जम्मंतरे वि जेणं दालिदं नेय पेच्छामो ॥ ४४ एवं इमस्स बोहो होही इयं जाणिउण मुणिणा वि । महईऍ पंचमीए कहियं वयमुत्तमं तस्स ॥ ४५ तेावितयं गहियं अवितहमेयं ति भाविउं तत्थ । अलियं न जेण मुणिणो जंपंति ह निष्पिहत्ताओ ॥ ४६ चिंतइ य वीरचंदो परहियनिरया हवंति नियमेणं । समणा जेणं' म वि" उवएसो सायरं दिन्नो ॥ ४७ असो मुणिवरवसो विहरइ अन्नत्थ लोयबोहत्थं । सो वि हु तत्थेव ठिओ चिंतइ एयं तु हियएणं " ॥ ४८ सत्ताण असंताणं यें दोसाणं पयडणम्मि पाएणं । वसणं लोयाण दृढं अणुदियहं पावचित्ताणं ॥ ४९ तम्हा जणवयरहिए रन्ने चिय अच्छिउं मह उचियं । जत्थ न वयणं कडुयं फलमाइजहिच्छियं असणं ॥ ५० वत्थाइँ वक्कलाई वित्थिन्नंसिलायलाइँ" सयणीयं । असणं जत्थ फलाई तं रन्नं कह न रमणीयं ? ॥ ५१ अन्नदियहम्मि पेच्छइ जिणायणं" सो यै रन्नमज्झम्मि । तुंगं थिरं विसालं सुपुरिसचित्तं व अइरम्मं ॥ ५२ आइजिणिदं दहुं तस्स य मज्झम्मि सुहुरमणीयं । तं पेच्छिऊ तुट्ठो" उवविसिय महीयले" रम्मे" ॥ ५३ चिंतइ मणेण एवं नूणं एयस्स पूयकरणेण । नासई असुहं" कम्मं मह निधुई जेण चित्तस्स ॥ ५४ अणुदियहं पूएउं दाऊण फलाइँ बहुपयाराई । पणमिय जंपइ एयं " पइदियहं भत्तिसंजुत्तो ॥ इविन जाणाम अहं तुम्ह गुणे वन्निरं जडसहावो । तह विहु नमामि सामिय ! तुह चलणे सद्धहियएणं ॥
५५
५६
अन्नायगुणं पि जहा रयणं लोयाण विहवसाहणयं । तह भयवं ! मज्झ तुमं हवेज्ज दालिद्दनासयरो " ॥ ५७ पुन्नमिव पच्छा खविए तह अंतराइए कम्मे । मरिऊण पोयणपुरे उववन्नो पुन्नजोएणं ॥ ५८ yat गुणाणुराओ नवइभरहस्स लच्छिघरिणीएँ । नयण - मणाणंदयरो पइदियहं विहववडणओ " ॥ ५९ तह तेण गुणा गहिया मय -मार्यंविवज्जिएण अणुदियहं " । जह सच्चवियं लोए नियनामं पुरिससीहेण ॥ ६० तह सो भुंजइ भोए दाणं पि हु देइ अगणियं बहुसो । जह सवो सिरि हायइँ इब्भो मज्झो मैं हीणो य ॥ ६१ दिंतस्स वि पइदियहं " अहिहयरं तस्स वड्ढए विहवो । अहवा पुन्नखएणं" सो तुट्टइ नेय दाणेणं ॥ ६२ जं भुत्त-दिन्नसेस नहं पि हु तं नैं दुक्खसंजणयं । तेहिँ विहूणं नहं दुक्खं पुण दारुणं कुणइ ॥ ६३ इय नाऊण सरूवं भुंजह तह देह विमलचित्तेणं । केण समं इह विहवो परलोयं पत्थिओ भणह ॥ ६४ अह अन्नया कयाई पडिहारो कहइ भरहनरवइणो । सुलसस्स सामि ! चिट्ठइ पुरिसो दारम्मि किं करिमो ॥ ६५ भरहेण वि" सो भणिओ पेसह सहस त्ति अवसरो एस। नूणं सो सुहकहओ चिन्हेहिं जाणिमो अहयं ॥ ६६ कंद दाहिणनयणं फुरइ तहा दाहिणं भुयासिहरं " । तेण मए विन्नायं एसो पियभासओ दूओ ॥ ६७
44
1 B उवविट्टो । 2 B ऊसारेउं । 3B लाई । 4 AD निसन्नं । 5 7 C इइ । 8 B भावियुं । 9-11 A D मज्झ वि जेणं । 12 B हियएण । ताणं । 14 C it is not found in this Ms. 15 A विच्छिन्न । 16 जिणभवणं । 18B उ 19 B सो । 20 C अहिवंदिऊण | 21 C हट्ठो । 22 B उवविहो । 23 B तस्स | 24 B पयपुरओ 25 B नासेइ | 26 B असुह° । 27 C ( 5 ) होइ महं । 28 C ( 5 ) निव्वुई ।
C देहि । 6 B पेच्छामि । 13 B मसंताण; C असंB ° सिलाओं चेव । 17 B
29 C (5) जेणं; D जणणेण | 30 C it is not found in this Ms. 31 B एवं।
32 C नासणओ । 33 A धरणीए । 34 B विद्धणओ । 35A मह; B मई° । 36 B नाण; C 'माण' | 37 B पइदियहं । 38 C हाई | 39 C ब्व | 40 AD अणुदियहं । 41 C स्वएण वि । 42-43 C तत्थ । 44 B तेहि । 45 C सख्यं । 46-47 A D भरणं । 48B एसो । 50 A C मणे ।
49B च भुयजयलं
नागपं० ६

Page #115

४२
सिरी महेसरसूरिविरइयाओ
[ ६, ६८- ९२ ६८
७४ ७५
पुरिसस्स दाहिणंगं फुरियं इट्ठस्स सूयगं होइ । वामं च इत्थियाए एयं खलु जाणए सो ॥ पडिहारान्नाओ पविसिय पुरिसो वि पणमिउं निवई । उवविसिय उचियदे से भणइ इमं पेसलं वयणं ॥ ६९ सामिय ! अवज्झनाहो सुलसो नामेण नरवई पयडो । नामेण मियंकसिीरें' नियधूयं रूर्व-गुणकलियं ॥ ७० इच्छइ दाऊण फुडं गुणाणुरायस्स सुहु जत्तेणं' । अणुरूववरो जेणं लब्भइ पुन्नेहिँ लोयमि ॥ ७१ अह भणइ भरहराया किं खलु भणिएण एत्थ बहुएणं ? । नरवइधूयं नियमा परिणेही नरवई चेव ॥ ७२ जाणइ नूणं सुलसो जं जोग्गं जस्स होइ लोयम्मिं । रायाणं मुत्तूणं गुण-दोसे" को वियारेई ? ॥ ७३ सोचिये जायइ राया जो गुणवंताण संगहं कुणइ । इयरगहणेण जेणं रज्जब्भंसो धुवं होइ ॥ गुणवंतेहिँ निबद्धं रज्जं संचेर्णं सुहु निवहइ । भारं च तणाईणं बद्धं रज्जुहिँ लोयम्मि || ता कहसु इमं गंतुं छोलीऍ (?) पडिच्छियाँ मए कन्ना । सुलसेण समो सयणो को होही भई मह अन्नो ? ॥ ७६ तेण य भणियं सामिय ! सुज्झइ कुमरीए सत्तरत्तेणें । तम्हा कीरउ पउणं कडयं कुमरस्स जं जोग्गं ॥ ७७ पेसइ राया वि लहुं गुणाणुरायं बलेण संजुत्तं । दाऊण दाणजोग्गं वत्थाईयं च अइबहुयं ॥ पत्तो कमेण गंतुं गुणाणुराओ अवज्झनयरम्मि । सुलसो वि सुहु तुट्ठो बहुमाणं कुणइ कुमरस्स ॥ ७९ पत्ते विवाहसमए पाणिग्गहणम्मि तत्थ निवत्ते । वरहत्थीसंघगओ हिंडइ नयरीऍ मज्झम्मि || ८० रच्छामुहेसु तह चउमुहेसु उवरिमतले सर्व्वसु । विद्धिं गओ यै लोओ उद्धब्बाहो तहिं जाओ ॥ ८१ दहुं गुणाणुरायं मियंक सिरिसंजुयं जणो भणइ । विहिणा अइकुसलेणं" अणुरूयं " मिहुणयं घडियं ॥ ८२ इत्थी पुरिसाण गुणाजे के विहु संभवंति संसारे । ते सवे विहु मिलिया इयँ मिहुणे अस्थि नियमेण ॥ ८३ ईदाणीसंजुत्तो अइरावर्यंखंधसंठिओ रम्मो । इंदो वि अस्थि सग्गे एवं पिहु निच्छियं" अर्ज ॥
७८
८४
"इमा पुtि ललिआ आराहिया सउन्नाए । तेणेसो” पई लद्धो पयडं चिय एगिया भणइ ॥ ८५ एवं पर्यापमाणं सोऊणं भमडिउं बहिं कुमरो । नियपुवभवं सुमरई सहस त्ति समाउलमणो उ ॥ ८६ कमलं व सीयपहयं विच्छायं तस्स वयणयं दहुं । पासट्ठिएहिँ " भणियं अडणेणं खेइओ कुमरो ॥ ८७ तन्हा गम्मउ गेहं पुणरवि नयरीऍ दंसणं होही । एत्थंतरम्मि कुमरो मुच्छाविहलंघलो जाओ ॥ ८८ उत्तारेउं सहसा गयवरखंधाओं ठवियं सयणीए । सुलसाईया दुहिया जलसेयणमाइ कुवंति ॥ अह सत्थं संजायं कुमरं पुच्छंति सुलसमाईया । किं एयं तुह जायं सव्वाण वि दुक्खसंजणयं १ ॥ ९० जोडि त्यो कुमरो पुरओ सुलसस्स जंपए एयं । तं मझें पियौं नूणं" अक्खिज्जइ तेण परमत्थं ॥ ९१ जओ ह उवणेया विज्जादाया तहऽन्नदाया य । अन्नो वि सरणदाया पियरा पंचैव लोयम्मि ॥ ९२
८९
1AC सूययं । 2 BC 'सिरी । 3 C°धूया | 5 C कलिया । 6 B जत्तेण । 7 B वा। 8 A जोगं । 9 B नियमेणं । 10 C ° दोसं । 11 12 A चिय | 13 B संघेण । 14 C परिच्छिया । 15 B इमा । 16 A D तह | 17 AD महं । 18 BC कुमरीय | 19 C मासमेत्तेणं । * In place of this, the following is found in B: - तियचश्चरेसु उज्जाणनयररच्छासु । 20 Aव्व | 21 B निउणेणं । 22 B अइरूवं । 23B इहु । 24B भइरावद्द° । 25 C (5) निज्जयं । 26C ( 5 ) जेण । 27 C निऊणं । 28B इमऍ । + The following one and half stanza is found in B in place of this: तिक्कालं पूइओ जिणो वीरो । तेणेसो पर बद्धो जिणिदधम्मस्स कुसुममिमं ॥ ८५ ॥ एकथं पर्यपमाणो सोऊणं चिंतए मणे कुमरो । 29 A C तेणेसं । 30 A C पई । f In place of this, the following stanza is found in भमिडं । कुमरो निवपुब्वभयं सुमरइ सो तत्थ सहसति ॥ ८६ ॥ 33 B गमणेणं । 34A C वणो । 35 B ठानिओ । 36 B पियट्ठाणं । 40 C जह |
C :- एयं पर्यपमाणं सोऊणं चितए तर्हि 31 A समरद्द | 32 AD पासडिएन । संजायं । 37 B मज्झं ।
38-39 B

4B रूय । B वियाणेइ ।

Page #116

m
६, ९३ - १२१ ] नाणपंचमीकहाओ-६. गुणाणुरागकहा पिउ-सामिय-मित्ताणं परमत्थं चेव अक्खियं उचियं । तेर्सि पयारणेणं पावं चिय जेण अइगरुयं ॥ ९३ आमरणंतं सत्वं पच्छिमजम्मस्स संतियं कहियं । सव्वाण वि लोयाणं विम्हय-निव्वेयसंजणयं ॥ ९४ जो पुष्विं निंदतो लोओ सो चेव मं पसंसेइ । थोवस्स वि ताय ! तुमो पेच्छह धम्मस्स माहप्पं ॥ ९५ पंचमिमेत्ततवस्स वि जिणधम्मे एरिसं फलं जत्थ । सो पडिपुन्नो चिन्नो मोक्खस्स वि साहओ होइ ॥९६ उजाणपालएणं कहियं सुलसस्स अवसरे तम्मि । सामिय! चंदणनामो उजाणे केवली पत्तो ॥ ९७ सचे वि तओ गंतुं मुणिवसहं वंदिऊण भावणं । पुच्छंति सुहुँ तुट्ठा निय-नियसंदेहकारणयं ॥ ९८ बोलई गुणाणुराओ भयवं! इच्छामि गिहिउं दिक्खं । संसारवासभीओ तुम्हाणं अंतिए अहयं ॥ ९९ तो मुणिवरेण भणियं अज्ज वि तुह अस्थि पंचमीजणियं । कम्मं च भोगहलियं वरिसाणं जाव चउवीसं॥१०० सुंदरमसुंदरं वा जाव न भुत्तं पुरा इयं कम्मं । ताव न छुट्टइ जीवो नियमेणं कंखमाणो वि ॥ १ जई इच्छियं पिकजं हवेज लोयाण एत्थ संसारे । ता सुहिउ चिय नियमा सबो वि हवेज किं बहुणा?॥२ तम्हा गेन्हसु एवं सावयधम्म दुवालसंगं पि । पच्छा होही दिक्खा तुह नियमा वीरसूरीओ॥ ३ अह पणमिऊण भणिओ गुणाणुराएण सो मुणी तझ्या । गेण्हामि पंचमिवयं तीऍ पसाओं इमो जेणं ॥ ४ बहुएहिँ समं गहिया अह तेणं पंचमीविहाणेणं । अन्नेहिँ सव्वविरई सम्मत्तं चेव इयरहिं ॥ ५ तं वंदिऊण सम्बो मज्झे नयरीऍ पविसए लोओ। अइरंजिओ कमेणं" गुणाणुरायस्स चरिएणं ॥ ६ सुलसो वि तओ राया सव्वेसु वि निययभुत्तिठाणेसु । चेईहरसंघाणं" पूयणयं कुणइ भावेणं ॥ ७ अन्नदियहम्मि वच्चइ पोयणनयरम्मि अइविभूईए । गहिऊण मियंकसिरिं गुणाणुराओ महासत्तो ॥८ भरहो वि सुद्द मुइओं" तं कुमरं पेच्छिऊण सकलत्तं । पविसेऊणं नयरे नियरज्जे ठावए सहसा ॥ ९ पूएइ जिणवरिंदे दाणाई देइ तह सुपत्ताणं । झायइ धम्मज्झाणं एगते संठिओ पायं ॥ ११० मरिऊण विहाणेणं पत्तो कप्पम्मि बंभलोयम्मि । लेइ अभिग्गहमेयं गुणाणुराओ वि निविन्नो ॥ ११ जम्मि दिणेण सरामो नियचरियं पुत्वजम्मसंबद्धं । दीणाराणं लक्खं धम्मेणं दाहिमो तम्मैि ॥ १२ सो परिपालई रजं इंदो इव सत्तअंगपरिकलियं । भुंजइ भोए वि तहा सन्वाण वि उत्तमे रम्मे ॥ १३ सामी र? अमच्चो दुग्गं कोसो बलं च मित्तो य । सत्तेव य अंगाई रजस्स हवंति एयाइं ॥ १४ पइदियहं कुणइ तहा तित्थस्स पभावणं च भावेणं । काराविया य तेणं चेइअघरमंडिआ पुहई ॥ १५ भुंजंतस्स य भोए मियंकसिरिसंजुयस्स नरवइणो । जाया कमेण सुहया तिन्नि सुया सव्वकमणीया॥१६ अन्नदियहम्मि पत्तो वीरायरिओ वि" तम्मि नयरम्मि । नियसीसेहिँ समग्गो वणसंडे संठिओ रम्मे॥१७ सोऊणं तं राया गंतूणं वंदिऊण भावेणं । धम्म सुणेइ पणओ निश्चिन्नो विसयसोक्खाणं ॥ १८ अह पविसिऊण नयरे रजं दाऊण जेट्टपुत्तस्स । गिण्हइ दिक्खं मुइओ अंते गणहारिणो तस्स ॥१९ विहरतो तेण समं गिण्हइ नाणं च चरणसंजुत्तो। सिक्खाए परिकलिओ तवचरणं कुणइ भावेणं ॥१२० तह तेण तवं चिन्नं अविचलचित्तेण कवडरहिएणं । जह कहिओ वि न नजइ एसो उँ गुणाणुराओत्ति ॥१२१
1B पियु। 2 B "मित्तेणं। 3A D अक्खिउं । 4 B मुणी(णि)। 5 B हिट्टा। 6 B जंपड। 7 B पुच्छामि। 8 B गिहियं। 9C°वाहि। 10A B अहियं। 11 A B it is missing in
Bहलीयं । 13 B भोतं । 14 B जो। 15 C एवं। 16 B गिण्हसु। 17 C मणेणं । 18 B संघस्स य । 19 A D विहुईए । 20 B गुणाणुरातो। 21 B°मुइतो। 22 A दाणाई। 23 Cतस्थ। 24 B परिवाल। 25 B C सव्व । 26 B रोट्ट। 27 B पहाणं। 28 Bहर। 29 A य। 30C तत्थ। 31C नाऊणं। 32 B पणतो। 38-34 B सो पसस्थदियो। 35AD बिणय। 36 Cहु।

Page #117

४४
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ [६, १२२ - १२४;७, १-१९ दिक्खं गहिऊण जणो जो न वि सोसइ कसाय-देहाई । भिक्खालाभनिमित्तं पवजा जीविया तस्स ॥१२२ खविऊण पावकम्मं केवलनाणं च पाविउं कमसो । पत्तो गुणाणुराओ सिद्धिं सिरिपंचमिवएणं ॥ २३ इय अक्खाणयमेयं गुणाणुरायस्स अक्खियं तुम्ह । सोऊण कुणह धम्मं पन्नत्तं वीयरागेहिं ॥ १२४ *इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये गुणानुरागाख्यानक
षष्ठं समाप्तम् ॥
*
७. विमलकहा विहवगयं इह भणियं गुणाणुरायस्स छट्ठमक्खाणं । पाणीण तहाभावं संपइ विमलस्स वोच्छामि ॥ १ दियवरसहस्सकलियं जम्मणभूमिं च वइरसामिस्स । तुंबवणं वरनयरं अत्थि इहं भरहमज्झम्मि ॥ २ तत्थ दिओ पउमाभों वेयत्थवियाणओ महासत्तो। दिजंतं पि हु दाणं न हु लेइ कयाई केसि पि॥३ अडवीओ" गहिऊणं उंछाईयं च असणकजेणं"। धन्नाए घरिणीए आणेउं अप्पए निच्चं ॥ ४ भणइ य त मह घरिणी जइ काहिसि मज्झं चैवं अणुकूलं । इयरह नूणं सत्तू दोसु वि लोएसु दुहजणया॥ ५ दुकलत्तं दालिदं वाही तह कन्नयाण बाहुलं । पच्चक्खं नरयमिणं सत्थुवइटं च वि परोक्खं ॥६ तम्हा करेज भामिणि" ! सुट्ठ पयत्तं तु असणसुद्धीए । जेण वि सुद्धं जायइ नाणादीयं महं सुयणु ॥ ७ आहारीसुद्धीएं होंति असुद्धाइँ नाण-चरणाई । तेसिमंसुद्धत्तणओ" निवाणं" दूरओ नहें ॥ ८ सुबहुं पि तवं चिन्नं दुट्टाहारस्स निष्फलं चैवं । पउरं पि जहा दुद्धं कंजियलेसेण लोयम्मि ॥ ९ वंदिई पइदियहं लोएणं सो ये सवठीणेसु । अहव अलिंतो नूणं भण कस्स न वल्लहो होइ ? ॥१० सगुणो वि हु अइबहुअं" लिंतो नियमेण होइ लहुययरो । विण्हू इव मूंगहणे एयं खलु जाणए सबो ॥११ जइ इच्छह निवाणं तो नाऊणं गुरूवएसाओ । धम्मुवगरणं मोत्तुं सेसं दूरेण वजेह ॥ १२ धम्मुवगरणविहूणो' मोक्खो नत्येत्थ हंत नियमेणं । जेण उवाएण विणा उवैयसिद्धी जणे दुलहा ॥१३ धम्मुवगरणजुओ वि हु मुच्छाभावे परिग्गहो नेओ । काओ विसरागाणं तत्तेण परिग्गहो चेव? ॥ १४ अह अन्नया कयाई धन्ना दट्टूण नियपई किसियं । चिंतइ हियएण इमं कह एसो होहिई बलवं?॥१५ होहि सिणेहेण बलं बलवंताणं च सव्वकजाई । उच्छौंहारो य इमो कह होही नेहसंबंधो ? ॥ १६ तत्थ य नयरे तीसे परिवसइ वयंसिया परमगोवी । तीए पुरओ कहियं ताए सव्वं पि हिययगयं ॥१७ गूढाइँ वि कजाइं जाव न कहियाइँ पियवयंसीणं । ताव न लहंति सोक्खं महिला जाईऍ पञ्चयओ॥१८ गोवीए सा भणिया भणह पइं" एरिसं तुमं वयणं । पंचमंगबुब्वरी(रि)यं" गोरसयं लेह तं नाह ! ॥१९
1B°लाह । 2 BC तओ। 3 B पावियं । 4 B बहुसो । 5-6 B सिद्धिसुहं । *BD पंचमिफलसंसूचकं गुणाणुरायाख्यानकं षष्ठं समाप्तम् ; C इति महेश्वरसूरिविरचितं गुणाणुरायाख्यानकं षष्ठं समाप्तम् ॥ 7 BOवासम्मि। 8 Bपउमाहो। 9 B कयाचि। 10 B चि। 11 B अडवीए । 12C कज्जेण । 13 B पइदियह। 14 B निश्च। 15 B मेव। 16 B दोहगं। 17-19 B दारिदयं च बहकना । 20 B °फलं । 21 B पश्चखं। 22 BC सामिणि!। 23-24 B परत्तेण । 25 BC आहार। 26 BC विसुद्धीए। 27 BC य सुद्धाई। 28 C चरियाई। 29 B तेण । 30 B[s]विसुद्धत्तणओ। 31 B नेवाणं। 32 Bहोइ। 33C दिजइ। 34-36 BC सम्वमेव । 37 BC °बहुयं । 38A धू; Bस। 39 B नेव्वाणं। 40 Bता। 41 B विहीणो। 42 A D उवाय'; B उवोय । 43 BC होइ। 44 BC उग्छा। 45 C तह । 46 B मूढाई। 47 B पई। 48 B C पंचय'; D पंचमु। 49AD वरीयं ।

Page #118

४५
७, २०-४८] नाणपंचमीकहाओ- ७. विमलकहा गेण्हह दुद्धाईयं नेऊणं गुत्तयं च मीसेउं । तस्स य देज जहिच्छं तेणं सो होहिई बलवं ॥ २० अह ताएँ तहाँ भणिओ सो भत्ता सुट्ठविणयपउणीए । जह पडिवन्नं तेणं तीऍ तयं निप्पिहेणावि॥२१ पंडिचं दक्खत्तं सूरत्तं तह य निप्पिहत्तं च । इत्थीवसपडियाणं सचं चियं निप्फलं होइ॥ २२ एवं सा पइदियहं गोवीऍ घराउ दुद्धमाणेउं । मीसेउं अइगुत्तं पइणो दुद्धाइयं देइ ॥ २३ पउमाहेण विनाउं कालेणं तीए तारिसं चरियं । अइरुटेणं सहसा करछेओ तीऍ निम्मविओ ॥ २४ आजम्माओ" पावे ! सुद्दन्नं खाविओ तए दुढे" । मह सुद्धी जेण जणे जायई आहीरियाँ भणिया ॥२५ अवगयकोहो चिंतइ रइयं अइदारुणं मए कम्मं । लोयाणं अववाओ कह सहियवो पहायम्मि? ॥२६ मह उवयारनिमित्तं एयाएँ पवंचियं इमं सत्वं । मइ पुण एवं रइयं छंदसएणं" कहं पेच्छ ॥ २७ अहिमाणगहविमूढो मन्नतो अन्नलोयमविवेयं । मुक्खाणं सहस्साण वि छंदसलोओ महामुक्खो" ॥२८ उवयारपराए वि हु वहतेणं च अणुवयारम्मि । सुघरी-मक्कडयाणं सच्चविओ वइयरो एसें ॥ २९ कोहायत्तो जीवो कजं अवियारिऊण तं कुणइ । दोसु वि जम्मसु दुहं अइरोदं पावए जेणं ॥ ३० अइसंचियं च पुन्नं मित्तं कजं च जं च इंह लोए । कोहग्गिसन्निवाए सव्वं छारत्तणमुवेइ ॥ ३१ किं चिंतिएण बहुणा एवं गहिऊण जामि अन्नत्थ । पालेमि तहा काउं जह चिंतइ मंगुलं नेसा ॥३२ पडिऊणं चलणेसुं भणइ पिए ! मह तुमं पसेज्जासु । अजप्पभिई भयवइ ! देविं पिव पेच्छिमो अहयं ॥३३ गहिऊण तयं सिग्धं पउमाहो नीसरि(री)य नयराओ । वचंतो रयणीए वग्घेणं मारिओ झत्ति ॥ ३४ धन्ना भएण नहा विलवंती पाविऊण उज्जेणी । पेच्छइ उजाणठियं अइसयनाणि मुर्णि" सुमणं ॥३५ कहिऊण तीऍ धम्म मुणिवरसीहेण अक्खियं एयं । अजेव तुज्झ मचू कुणसु मणे जिणवरं देवं ॥३६ झायंती नवकारं खामित्ता सत्वमेव जियलोयं । मरिऊणं सा धन्ना उववन्ना असुरकुमरेसु ॥ ३७ पउमाहो मरिऊणं सिरिनयरे करयलेहि परिहीणो। उववन्नो तुच्छकुले नामेणं टुंटओ दुहिओ॥३८ अह वड्डिओ कमेणं सोलसवरिसो य तत्थ संजाओ । अइहीलिओ जणेणं चिंतइ हियएण निविन्नो॥३९ अन्नभवे किं पि मए रइयं नियमेण दारुणं कम्मं । मणुयत्तणे वि जेणं नरयायारं दुहं पत्तं ॥ ४० एत्थंतरम्मि पत्तं लक्खणसूरि गुणायरं तत्थ । वंदइ लोएण समं टुंटो गंतूण भावणं ॥ ४१ कहिए बहुविहधम्मे अक्खाए पंचमीऍ माहप्पे । गहिया जहाविहाणं टुंटेणं" पंचमी तइयाँ ॥ ४२ पुन्नंमि वए चिंतइ जइ सचं पंचमीऍ माहप्पं । तो अन्नम्मि जम्मे सोहणपाणी अहं होजा ॥ ४३ वाणारसिनयरीए तिहुयणसेहिस्स संतपरिणीए । विमलो नामेण सुओ टुंटो मरिऊण उववन्नो ॥ ४४ आबालत्ता सबो इत्थी पुरिसो य तीऍ नयरीए । विमलकरहिं छित्तो मन्नइ अमएण छित्तो हं॥४५ दळूण वि करजुयलं तस्स य कंकेल्लिपल्लवायारं । पोढमहिलाण कामो हियएसु चउग्गुणो होइ ॥ ४६ तत्थ य सल्लो राया सल्लो इव सेसरायचक्कस्स । विनाण-नाणकलिओ रूवेणं कामदेवो व॥ ४७ सोऊण जणपवायं विमलं हक्कारिऊण नियभवणे । दटुं करयलजुयलं सुकयत्थं मुणइ अप्पाणं ॥४८
1B गोत्त। 2 A BD पंच। 3 B तेणे। 4 BC तीए। 5 BC तह । 6Cपि हु। 7 BC कालेण वि। 8AD ताएँ। 9 B स्टेणं अह । 10 B आजम्मातो। 11C दुद्धं। 12 BC नेय । 13 AD जार: Cजाई। 14 B आमीरिया। 15 C°मएणं। 16 B सुक्खाण। 17 B °मोक्खो। 18 B एसो। 19 AD अइरुई। 20 Cit is not to be found in this Ms. 21 Cइहं। 22 BD पसिजास। 23 A अहियं । 24 B नीसरेह; Cनीसरीइ । 25 Bउजोगि। 26 ACD नाणी । 27Cमुणी। 28 B अणहं; C मणहं। 290°लोय। 30 B पउमाभो। 31 B करतलेहि। 32 B उप्पनो। 33 B संजातो। 34 A हिययेण। 35 B दटुं। 36 Bटुंटेण वि। 37 A ततया । 38 B भसम्मिय। 39 AD तिहुणण । 40 C करेहि य। 41 C अमिएण। 42-43 B कामदेवस्स । 44 Bसोउणं। 45 B जणवायं। 46 B सकयत्थं ।

Page #119

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[७, ४९-७७ उब्भेऊणं हत्थं पभणइ सल्लो मणेण परितुह्रो । सव्वाण वि लोयाणं पुरओ अइगहिरसद्देणं ॥ ४९ तुच्छे वि हु मणुयत्ते जीविजइ एत्तिएण कजेणं । एवंविहेहि समयं संजोगो जायए जेणं ॥ ५० तेणं चिय सह राया अच्छंतो' चित्तनिव्वुइं लहइ । देइ पसाएण तहा वत्था-हरणाइयं तस्स ॥ ५१ नियगेहासन्ने चिय तस्स गिहं कारियं नरिंदेण । दिन्नाइँ लिहावेउं हय-गय-गामाण वंदाइं॥ ५२ नियमहिलाओं तेणं भणियाओ एस तुम्हे दियरो त्ति । कीलह अणेण समयं मह संकं मा करेजासु ॥५३ अह गन्भेसरिनामाँ नरवइणो अग्गमहिसिया तत्थं । विमलकरप्फासेणं कामासत्ता निवं भणइ ॥ ५४ सामिय ! मज्झ सरीरे रोयं" अइदारुणं समुप्पन्नं । पुरिसाणं न कहिजइ इत्थीणं चेव तं गम्मं ॥ ५५ एगंतठियाएँ मए महिलाहिं संजुयाएँ छम्मासं । तन्नासत्थं किरिया कायद्या अन्नहीं मरणं ॥ ५६ तत्थ ठियाएँ सययं चइयत्वं दंसणं पि पुरिसाणं । तेण तुमं मह गेहं सामिय ! दूरेण वजेजी ॥ ५७ इय वंचिऊण निवई जंतं दारम्मि करिय अइगाढं । विमलं चिय चिंतती सुट्ठयरं कामतविअंगी ॥५८ राईऍ सुरंगाए आणेउं नियघरम्मि तं विमलं । भणइ महं तं नाहो अँजसु मं किं वे बहुएणं ? ॥ ५९ विमलो वि पायवडिओ भणइ तयं मा इमं पयंपेसु । घरिणी सामिस्स तुमं माया इव वंदणिज्जा सि॥ ६० सवा वि हु परइत्थी दवा माय-बहिणिसरिसेह । किं पुण सामि-गुरूणं मित्ताईणं च जा भणियाँ १॥ ६१ सल्लो अणंगतुल्लो पाहिँ वि वल्लहा तुमं तस्स । अहयं च तुम्ह भिच्चो कह सामिणि ! जुज्जए एयं? ॥६२ सामि मित्तं च गुरुं भूणं किविणं च तह य वीससियं । जो दुहइ पावकलिओ सो पावइ नारयं दुक्खं ॥६३ भत्तारवंचयाणं महिलाण वि एत्थ अयसमाईणि । परलोयम्मि य दुक्खं बहुभेयं होइ नियमेणं ॥ ६४ एयं पि मा मुणिजसु गुत्तमकजं न नजए लोए । पंचऽत्थि लोगैंपाला सवं पि हु जेण पेच्छंति ॥ ६५ छक्कन्नं पि हु कजं जायइ लोयम्मि पयडयं नियमा।जं पुण चोद्दसकन्नं कह अन्नायं तयं होजा?॥६६ तम्हा उप्पहपडियं पुणरवि चित्तं करेह सहाणे । पडवह मए माएं ! इय भणिऊणं गओ सिग्धं ॥ ६७ सावि विलक्खा चिंतइ संपइ किं एत्थ होइ कायक्वं?। दोण्ह वि गईण चुक्का कह छम्मासं गमिस्सामि?॥६८ अह सौ कवडसमेया विद्दारइ नियनहेहिं नियदेहं । ठाऊण गेहँदारे पुक्कारई रायपुरिसाण ॥ ६९ धावह धावह सिग्धं देवं बोहेह कहह मह वत्तं । अद्धमुया उव्वरियों सीलेणं" खंडिया अहयं ॥ ७० सोऊण तयं वयणं राया सहस त्ति आगओ तत्थ । दटुं दारियदेहं पुच्छइ केणेयमायरियं ?॥ ७१ कहसु पिए! अईतुरियं तं पुरिसं पावकम्मयं मज्झ । खरकरवालेण अहं तस्स करे छिन्निमो जेणं ॥७२ अह रोविऊण बहुयं जंपइ सा कुणहँ सामि'! एगंतं । संसिज्जई घरकजं न हु पुरओ सबलोयाणं ॥ ७३ एगंतठियस्स तओ पभणइ य अणाउलेण सद्देण । कुलपुत्तिया वि सामिय ! पइपुरओ कहइ दुक्खाइं ॥७४ तुम्ह सयासाओं मए गंतूणं एगइत्थिकलियाए । आढत्ता सा किरिया जीए तं नासए रोगं ॥ ७५ जा सा मह मायसमा नियगेहे पत्थिया सकजेणं । ता राईए सहसा विमलो वि हु आगओ एत्थ ॥ ७६ उवविहो सयणीए में इच्छइ भुंजिउं बला जाव । ताव मए सो भणिओ न हु जुज्जइ एरिसं तुज्रे ॥ ७७
1B भच्चंतो। 2 A°गामाणु। 3 Bवंद्राई। 4 B महिलातो। 5Bदेवरो। GB तुम्ह । 7 BC लीलह । 8C संका। 9 AD करेजाह । 10 B नामो। 11B तस्स। 12 Cरोग। 13 B 'ठियाइ। 14 B संजुयाहिँ। 15 Cइयरहा। 16 B°ट्रियाए। 17 B वजिजा। 18 B चि। 19 Cय। 20Cतई। 21 B माइ। 22 C°सरिसेहिं । 23 BCaणिया। 24 B परलोइयं । 25Bच। 26 B कोय। 27 B कजम्मि । 28 B पायडं। 29 B तं। 30 B कहं। 31 B साए । 32 A D वा। 33 B मेह । 34 B पोक्कारइ। 35 B° पुरिसाणं । 36 A उच्चरिया; C मुवरिया। 37 AD सीलेण अ। 38A D अह । 39 B छिदिमो। 40 B सामि!। 41 B कुणह । 42 A D साहिजइ। 43 AD एत्थि। 44 B माइ। 45 C तत्थ। 46 B तुम्ह।

Page #120

नाणपंचमी कहाओ -
७, ७८- १०४ ]
४७
८२
कि तु भाया सल्लो तुर्ह सामिओ त्ति विक्खाओ। तब्भज्जं भुंजतो' कह न तुमं लजिओ' पाव ? ॥ ७८ तह विन मेल्हेज सो ताव मए कंदिउं समादत्तं । कुविएण तेण पच्छा एसाऽवत्था कया मज्झ ॥ ७९ दंसे सुरंगमुहं अणेण मग्गेण सो गओ तुरियं" । अहं पि हु सुहु भीया विलवंती निग्गया नाह ! ॥ ८० - तस्स न दोसो सामिय ! दोसो तुज्झेव नीइरहियस्स । नियअंते उरसंडो (डे) मुक्को" जेणेह सो तुम ॥ ८१ अट्टहं वरिसाणं उवरिं पुत्तो वि बाहिरो चेव । अंतेउराउ नरवइ ! एसा किर रायनीइ ति ॥ अइरक्खियं पि सुसई" जो मं भोत्तूर्णं इच्छए पावो। कह ण इमाओ तेणं भुत्ताओ तुज्झ महिलाओ" १ ॥८३ महिला रक्खती पुरिसं हीणं पि मुणई हियएणं । किं पुण कामायारं नियगेहसमागयं एयं " ॥ ८४ एत्थंतरम्मि असुरो धन्नाजीवो यँ सुललिओ" नामं । विमलस्स देइ सुमिणं बहुबोहण हेउयं सहसा ॥ ८५ दोन व पुवभवाई दिट्ठाई सवकज्जजुत्ताई । एसो विभवो जाओ" जिणवरधम्मेण विमलेणं ॥ ८६ अज्जपहायमिं तुहं" होही करछेयणं च सल्लाओ । धम्मस्स पहावेणं" पुणरवि होहिंति तुह हत्था ॥ ८७ राया विसु कुविओ खग्गं गहिऊण विमलगे हम्मि । गंतूण झत्ति पत्तो जंपंतो निडुरं वयणं ॥ ८८ विमलं जोडियहत्थं सयणाओ उट्ठियं" च दद्दूणं । असिणा दोन्नि वि हत्थे नरनाहो तोडए सहसा ॥ ८९ जइ कहें वि नत्थं लज्जा ता नट्टो किं भओ वि तुह पाव ! । मह घरिणी विनडेउं इह चेव परिडिओ " जेणं ॥
- ७. विमलकहा
९०
रणविरमम्मि लोओ मिलिओ वयणं पयंपए एवं | राईणं सम्माणो मरणंतो होइ नियमेणं ॥ ९१ राईणं सम्माणं सिंगिय - पिसुणाण हत्थि - इत्थीणं । जल-अग्गीण य सययं वीसासो नेय कायचो ॥ ९२ विमलो वि जणसमक्खं हियए ठविऊण जिणवरं देवं । पभणइ उज्झियटुंटी एयं चिय मज्झ दिव्वं तु ॥ ९३ जइ नत्थि मज्झ दोसो जं राया भणइ को हैंगयचित्तो । तो नीसरंतु हत्था जह पुविं होतया आसि ॥ ९४ अह सहसा सो असुरो लोयाणं बोहणायै जहपु"ि । दोन्नि वि करे करेई दिपंते सुड्डु तेएणं ॥ ९५ होऊणं पच्चक्खो लोयाणं सुललिओ तहिं भणइ । विमलस्स पुवचरियं सवं पि हु जं जहावित्तं ॥ ९६ पंचमिवयमाहप्पं दिहं तुब्भेहिँ " अज पच्चक्खं । इयरह विमलस्स करा तथैवत्था कह णु जायंति ? ॥ ९७ नंदउ जिणवरधम्मो जस्स फलं एरिसं तु पच्चक्खं । जम्मंतरे वि नियमा सुरमुत्तिसुहाइँ जायंति ॥ ९८ या वि तेण भणिओ कह तुमए एरिसं अकज्जं तु ? । अवियारिऊण रइयं दोसु वि लोएस दुहजणयं " ॥ ९९ जो इच्छइ अत्तसुहं सो निवइं दूरएण वज्जेइ । बहुपिसुणवयणकुविओ सो मारइ नियमओ जेण ॥ १०० सोऊण इमं राया लज्जाए अवणओ दढं जाओ" । चिंतइ मणेण एवं पावाए वंचिओ कह णु ? ॥ अवियारिऊण कर्ज इत्थीवयणेण जो नरो कुणइ । सो होइ दुहावासो जहा अहं संपयं चैव ॥ लद्धपसरा मैं महिला नियवसपडियं वियाणिउं पुरिसं । इह किंकर हैं पायं नच्चावइ अंगुलीकरियं इय चिंतिऊण सल्लो पणमिय विमलस्स जंपए एयं " । खमसु महं दुच्चरियं अवियारिय जं कयं तुज्झ ॥
1
१
२
॥ ३
१०४

1 B किल । 2 B it is not to be found in B. 3 B दट्ठो तह; C किर। 4-5 B तं भुजंतो पच्छा। 6 C लज्जसे । 7 B मेलिजा । 8 B कंदिऊण । 9 B माढतं । 10 C तुरियो । 11 BC मुक्के | 12 AD तुज्झ । 13 A ससुई; B सुमहं । 14 B मोत्तूण 15 B महिलातो । 16 B महइ । 17 B वा बि । 18 Bवि। 19 B सुललितो । 20 B पहु । 21 B दोन्नि । 22 B जातो । 23 B चिमलेण । 24 B भामि । 25 B तुमं । 26AD पभावेणं । 27 A D उट्टिउं । 28A स । 29-30B नत्थि । 31 B कह वि । 32 A D घरेडिओ । 33 A चेव । 34 B रायाणं । 35 B सम्माणं । 36 C रनो । 1 37 C सम्माणाणं । 38 B C उब्भिय । 39 AD हुंडी । 40 B कोव । 41 B बोहणस्थ । 42 B जहवत्थे; C जह हत्थे । 43 B तुम्हेहिं । 44 C तह । 45 BD च। 46 A D जगणं । 47 B आतो। 48 B वि । 49 A किंकरं । 50 A व । 51AD करिय । 52 B एवं। 53 B अववारिय |

Page #121

४८ सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[७, १०५-१२६ काऊण हत्थिखंधे दिंतो'दाणाइँ सव्वलोयस्स । तूराण निग्घो(घो)सेण(णं) विमलं सम्माणए सुट्ठ॥१०५ असुरो वि गओ पच्छा सट्ठाणे विम्हिऊण सवे वि । अह जंपइ सर्वजणो जिणवरधम्मो अहो रम्मो!॥६ सल्लेण वि सा देवी निच्छूढा बहुविहं च विणडेउं । पेइयहरम्मि पत्ता अप्पाणं सवइ पइदियहं ॥ ७ अब्भक्खाणे दिन्ने एत्थं चिर्य एरिसाइँ दुक्खाइं । परला(लो)ए जं होही तं जाणइ जिणवरो चेव ॥८ विमलेण वि गंतूणं जिणवरभवणम्मि सूरिपामूले । बहुलोएण जुएणं गहिया खलु पंचमी पयडा ॥ ९ सल्लेण वि सह मुइओ सम्वत्थ वि कारवेई भवणाई । विमलो भत्तिसमेओ जिणवरचंदाण रम्माइं॥११० पुवकयाणं च तहा पूयं कारेइ सुड रिद्धीए । सिद्धतं च सुणेई" संघस्स य पूयणं कुणइ ॥ ११ धम्मरयाणं" ताणं कालो वोलेइ केत्तिओ" जावं । ताव य सल्लो गहिओ सूलेणं" सुहु तिव्वेणं" ॥ १२ लोलइ वलइ पलोदृइ कंदइ उढेइ पडइ भूमीए । आलिंगिऊण विमलं भणइ कहं आगयं मरणं ? ॥१३ मंताई" तंताई सवाइं निप्फलाइँ जायाइं" । विमलेणं तो" भणिओ मा सामिय ! कायरो होहि ॥ १४ आहार-विहारकयं फिट्टइ रोगं तु मंत-तंतेहिं । पुवकओ पुण वाही मरणाओ चेव तुट्टेइ ॥ १५ तम्हा सुमरसु देवं सव्वं खामेसु पाणिसंघायं । पावेसि जेण सोक्खं जं जं इच्छेसि नियमेणं ॥ १६ विहवो जिणवरधम्मो रोगाभावो पिएण संजोगो । अंते समाहिमरणं पाविजइ परमपुन्नेहिं ॥ १७
अहिसिंचिऊण रज्जे पुत्तं तह अणसणं च गिण्हेउ । मरिऊण गओ सल्लो माहिदे देवलोयम्मि ॥१८ विमलो वि मणे चिंतइ जाव न एत्थैव पाविमो मरणं । गिण्हामि ताव दिक्खं निद्दलणं सबकम्माणं ॥१९ संठाविऊण तणए दाणं दाऊण किवणमाईणं घोसाविऊण अभयं पूयं काऊणे जिणभवणे ॥ १२० भजाहिँ समं गंतुं मुणिणो सालस्स नाणकलियस्स । पासे गिण्हइ दिक्खं सीहो इवें सो" महासत्तो॥२१
सीहो सीहो सीहसी(सि)यालो हवइ हु सियालसीहो य । तह य सियालसियालो चउभेयो दिक्खिओ पुरिसो ॥
२२ उक्हिोइह पढमो तइओ पुण मज्झिमो समक्खाओ। बीय-चउत्था दोन्नि वि होंति अहम्मा इहं लोए॥२३ अहं विहरिऊण बहुयं विमलो नाऊण मरणकालं च । काऊण तवच्चरणं संलिहियसरीरयं पच्छा ॥ २४
दहिऊण कम्मगहणं सुक्कज्झाणग्गिणा निरवसेसं । चइऊण इहं देहं सिद्धिपयं पाविओ विमलो ॥
२५ विमलक्खाणयमेयं कहियं भवियाण बोहणढाए । पलहुयकम्माण मणे निवेयं कुणइ निसुयं च ॥१२६ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये विमलाख्यान
सप्तमं समाप्तम् ॥
1AD देतो। 2 B सहाणं । 3 B सयल14 Bविणडेणं । 5AD एस्थ। 6AD थिय । 7 B जिणहराई। 8 B कारवेई। 9 B बिंबाई। * In place of this stanza, the following is found in B:-पूवकयाणं पूर्व करावइ [य] सुट्ट विविहरिद्धीए । सिद्धंतपोस्थयाई लिहावए पूयए संघं ॥११॥ 10Cसुणेउं । 11 B°निरयाण। 12 B जाव य। 13 B सुहेण । 14 B परवसणो। 15B तिव्वसूलेण । 16 AD मंताह य । 17 Cजायति । 18 B विमलेण। 19 B तओ। 20 A. सामिल !। 21 Bहोह। 22 BC वियार। 23 BD सुक्खं । 24 Cपवर 125AD आसिंचिऊण | 26 B पुत्तं । 27 B रजे । 28 B it is not to be found in this Ms. 29 B गहेऊणं। 30 A अस्थेव। 31 B निद्दलिणि । 32 B दिण', Cकिविण । 33 B दुहयाणं। 34 B काऊण य। 35 B जिणाणं। 36 Beव। 37 B it is not to be found in this Ms. 38B मुणी महा। 39 Bइह। 40 B'रासिं । 41-43 B उप्पजविमलनाणो। 44 Bपावितो। 45AD भणियं। 46 B भन्वाण | BD पत्रमीफलसंवर्क विमलाख्यान सप्तमं समाप्तम् Cइति महेश्वरसूरिविरचितं सप्तमं विमलास्थानकं समाप्तम् ॥

Page #122

८, १-२६]
नाणपंचमीकहाओ-८. धरणकहा
८. धरणकहा पाणीण तहाभावं विमलगयं अक्खियं समासेण । चरणाण तहाभाव धरणगय अक्खिमो एण्हेिं ॥ १ अवरविदेहे रम्मे जंबुद्दीवस्स मज्झयारम्मि । नरवइ इव बहुदारा नयरी करवंदिया नाम ॥ २ कण्णो व सवणजम्मो पडो व परगुत्तगोवओं निचं । जसवम्मो तत्थ निको अंजणतणओ व हरिनाहो ॥३ अत्थोवायणकुसलो निचं चिय रायकज्जतल्लिच्छो । तस्स य सरलो नाम सबथं य उत्तमो मंती ॥ ४ इह-परलोयविरुद्ध काउं मित्ताचंचणं तह य । नरवइरंजणकजे दत्वं चिय संचए सो वि॥ ५ एयं च अयाणंतो' दोन्नि वि लोयाइँ बाहएं निचं । परकजं चिय किज्जइ सवपयारेण लोएणं ॥ ६ पोसंतस्साप्पाणं" पावणं दोग्गई हवई सहला । परपोसणं अकजाँ दोग्गइगमणं च विहलं च ॥ ७ लहिऊण निओइत्तं" जो यं विराहेइ परियणं सयलं । सो पावइ अचिरेणं" बंधण-मरणाइँ नियमेणं ॥८ नवि अत्थि न वि य होही न वि य गओ को वि सवलोयम्मि । जेण निओयठिएणं निर्वगेहं बहुकयं एत्थ ।। ९ लद्धे वि" निओइत्ते मित्ताई जो करेइ बहुयाइं । रुहे वि नरवरिंदे निबाहो तस्सै नियमेणं ॥ १० इह-परलोइयकजं अहियारी जं करेइ विहवम्मि । तं चिय लग्गइ हत्थे इयरह बंदी य णरओ य ॥११ तम्हा निओइएहिं काय उभयलोर्यंअविरुद्ध" । मोत्तुं रायविरुद्धं वयणाईएहिँ निचं पि ॥ १२ तह रक्खइ सो सरलो दत्वं तं चेव सबकालं पि । जह लोओ चिंतेई हरणोवायाइँ बहुयाइं ॥ १३ भंडाराओ एगो रयणाइं चरणलेवमग्गाई । भंडारिओ हरित्ती पेसइ देसेसैं अन्नेसु ॥ १४ अह अन्नया कयाई पञ्चंतनिवेण सरलपासम्मि । बहुवत्थरयणहत्थो दूओ संपेसिओ तत्थ ॥ १५ कयसम्माणो दूओ अप्पेउं पाहुडं पयंपेइ । सरलस्स वयणमेयं नियसामियकजसूयणयं ॥ १६ मह रजं तुहतणयं एयं नाऊण तह करेजासु । जसवम्मो मह सययं मित्तो चिये जह दढं होइ ॥१७ नइसरिसौं रायाणो निजंति महंतएहिँ वालेडं । हवइ अमच्चायत्तं रजं जेणेह लोयम्मि॥ १८ परमत्थेणं" रजं होइ महंताण एत्थ लोयंमि । जम्हा सबो लोओ तेर्सि चिय कुणइ आणत्तिं ॥ १९ गेहिणिरहियं गेहं रजं च महंतएहिँ परिहीणं । देह-मणाणं दुक्खं करेइ सन्चेसु कब्जेसु ॥ २० कण्णद्धारविहीणं बोहित्थं जह जलम्मि डोलेई । सिट्ठ-महंतयरहियं रजं पि हु तारिसं होई॥ २१ इय सोऊणं वयणं सरलो दूयस्स सम्मुह भणइ । तुह पहुणो नत्थि भयं जाव अहं जीविमो एत्थ ॥ २२ अन्नं पुच्छामि अहं तुम्हं रयणा कत्थ एयाइं ? । मह पहुणो चिय गेहे जेणं एयाण अस्थित्तं ॥ २३ तुम्हें चिर्य नयरीओ" गएहिँ वणिएहिँ तत्थ दिन्नाई । दूएणं परिकहिए सरलो एयं विचिंतेइ ॥ २४ हक्कारेउं वणिएँ सव्वं पुच्छामि साममाईहिं । जेण पउत्तिं लहिमो रयणाणं निग्गमस्सेह ॥ २५ अह पेसिऊण दूयं वणियों हक्कारिऊण सच्चे वि । तह पुच्छइ सो सरलो जह नायं तेण सवं पि॥२६
| Bइपिह: C एय। 2 B'गोवओ। Cघम्सो।। B सत्थो।5 B सवस्स। GB सम्वं । 1AD उ। 8-9 B चियऽयाणतो। 10C वाहिउं। 11 B °स्सापा। 12C भवे । 13 B सकजं । 14 Bहसं। 15 A D निओयत्तं। 16 Bउ। 17 B अहरेणं । 18 Cनियमाई। 19 AD सोय । 20 C (फ) निय। 21 A D it is missing in these Mss.। 22 AD निओइयत्ते । 23 A रुदे। 24 B नस्थि। 25 B बंधो; Cबंधा। 26 A भयलोय; B सब्वहा वि। 27 AD °मविरुद्धं। 28 BC 'लग्गाई। 29 Bहरेत्ता। 30 A D अनेसु। 31 AD देसेसु । 32C जसधम्मो। 33 AD चिय। 34 B°सरिसरि। 35 B चोलेओ; Cबाले। 36 B अमचायचं । 37 B परमस्थेण य। 38 Bममण।
1400 °चिहणं। 41C डोलेइ। 42 B सिट्टि। 43 B°महमतयः। 44 A रयणाह। 45AD सम्ह। 46 AD चिय। 47 Bनयरीए। 48 Cमणुए। 49C वणिणो ।

Page #123

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओं
[८, २७-५५
३५
३७
भंडारियस्स नाउं चरणेहिं रयणनिग्गमं सरलो । कुविओ चलणच्छेयं कारेइ जणाण पचक्खं ॥ २७ अह मरिऊणं सरलो भमिऊणं नरय- तिरियजोणीसु । लहिऊण चरणछेयं सव्वत्थ वि दुक्खिओ बहुहा ॥२८ मणिव गुणवणिओ सिरिया नामेण भारिया तस्स । वीरो पुत्तो जाओ कमेण सो सरलजीवो उ ॥ २९ तस्स य आमूलाओ तत्ते दुद्धम्मि पडिय सहर्स त्ति । दोन्नि वि पाया दड्ढा सडिएहिँ य पंगुलो जाओ ॥ ३० भमतो पइदियहं पंगुलओ तत्थ चेव नयरीए । जाओ जोवणवंतो कमेण सो पुन्नजोएणं ॥ ३१ तावय तपिउभाया समणो नाणी ये आगओ" तत्थे । उवसमलद्धिसमेओ चेइयभवणम्मि उवविट्ठो ॥ ३२ पंगू वि जणेण समं पण मिय गंतूण तं" मुणिमुहाओ " । पंचमिफलकित्तणयं सुणेइ सो सुहु निधिन्नो ॥ ३३ सोऊण बहुपयारं पंचमिफलवन्नणम्मि गयचित्तो । गिण्हइ मुणिणो मूले पंगू सिरिपंचमी तइया ॥ ३४ पुन्ने वयम्मि पच्छा कालकमेणं करेइ उज्जर्वणं । चिंतइ मणेण एयं चलणाभावेण निचिन्नो || जइ सचं किर एवं पंचमिकरणाओं इच्छियं होइ । तो चरणविणासो वि हु तहभावो चेव मे" होजा ॥ ३६ एयं काऊ मणे मरिणं एत्थ मरहमज्झम्मि । कुसुमपुरे नरवइणो कोसलनामस्स गेहम्मि ॥ घरणीऍ" धणवईऍ धरणो नामेण सो सुओ जाओ । वड्ढइ वड्डियतेओ" विणयाइसमन्निओ सुहओ ॥ ३८ अन्ना वि देवमइया कोसलनिवभारिया तया आसि । तीसे य सुओ महणो अणुजेट्टो धरणकुमरस्स ॥ ३९ धरण महणो दो विहु अन्नोन्नं सुहु नेहपडिबद्धा । सवं पि हु करणीयं कुणंति ते एगचित्तेणं ॥ ४० वयण-पणामाईयं दो वि मायाण दो वि ते पुत्ता । कुवंति भत्तिजुत्ता पइदियहं तत्तबुद्धी ॥ ४१ उचियं चिय होइ इमं जणणीए पूयणं तु संसारे । तीऍ समाणो जेणं न हु अन्नो हियकरो तेण ॥४२ भट्ठिएं वि तणए माया चित्तेण आउला होई । तबुडिरक्खणत्थं सुछु उवाए वि चिंतेइ ॥ बालत्ते वि हु निञ्चं रोगाइनिवारणाय मोहेणं । ओसह - तिस - भुक्खाओ सहंति जत्तेण मायाओ ॥ ४४ बालाणं फेडती असुईमाईणि कुच्छणिज्जाई । सकयत्थं चिय मन्नइ जणणी अप्पाणयं सुड्डु ॥ ४५ जह जह वड्डइ तणओ तह तह जणणीऍ वट्ट (ड) ए नेहो" । तणयाणं पुण थोवो" ताणं उवरिम्मि सो होइ ॥ ४६ आगन्भाओ दुहओ” जइ वि हु तारुन्ननासओ तह य । तह वि हु तणओ इट्ठो जुवईणं होइ पयईए ॥ ४७ माया - पिई" - गुरूणं" उवयारो नेय तीरए काउं । विहवेण सरीरेण वि किं बहुणा एत्थ भणिएणं १ || ४८ धरण-महणाण दोण्हें वि जिणवरधम्मम्मि सुठु रत्ताणं । ईसाएँ विमुक्काणं कइवयवरिसाणि” वोलिंति।। ४९ अन्नदियहम्मि पत्ते कोसलराया वि लोयपञ्चक्खं । जुवरज्जे* गुणजुत्तं धरणं अहिसिंचए तुट्ठो ॥ ५० अहिसित्तं जुवरजे" धरणं सोऊण जणवओ सवो । वयणं जंपइ एयं अज साहा इहं पुहई ॥ ५१ महणजणणीऍ हियए चिंता अइदारुणा इमा जाया । मह तणयस्स न रज्जं सुविणे हु अत्थि मन्ने हं ॥ ५२ जेणं सहोयरे वि हु रजं न हुँ चिंतयंति" नरवइणो । मुत्तणं नियतणयं किं पुण सावत्तएँ अणुएँ ? ॥ ५३ कारणवसेण धरणो मज्झं तणयंमि" वलई नेहेण । मा कुणउ एस रुट्ठो डिंभं" रजस्स कज्जम्मि ॥ ५४ उवयारेणं मारइ सत्तुं जो होइ जाणओ" लोएँ । उवयारमयाण जओ पुण उट्ठाणं फुडं नत्थि ॥ ५५
४३
५०
18 C 'देहो | 19 B
1 B °निग्गमो । 2 AD चरण 3 B दुक्खितो । 4 AC मुणिवइए। 5 A वीरा । 6 B सहसोति । 7 B C सडिएहिँ य । 8B जोगेणं । 9-10 B समागओ । 11 B एन्ध | 12-13 B मुणिवरं ताहे । 14 C उजमणं | 15 C मह । 16 B वरिणीए; C घणवइए । 17 C घरणीए । दोन । 20 A D जुत्तीए। 21 A C D जेणं | 22 B गए। 23 B विहु । मोहो । 26 A थोओ । 27 B दुहतो | 28 AD °पिउ' । 2 AD गुरुवाणं; य । 31 B दोनि । 32 B ईसाय; C ईसाइ । 33B ' वरिसाई । 34 C जुयरजे । 36A य । 37 B C देंति । 38 B सावत्थए । 39B जणु । 40 A तणयमि । 41 B वलय; CD 42AD विद्धं । 43 B जनए 44 C लोभो ।

24 C सुछु । 25 B गुरुवयणं । 30A 35 C जुयरज्जे ।

Page #124

८, ५६ - ८२ ]
नाणपंचमीकहाओ ८. धरणकहा
५१
६५
घाण हणिअं तो हणई ये सो चेव दिवजोएणं । उवयारेणं पहओ हत्थं पि न चालए नियमा ॥ ५६ सावत्तयाण नेहो कज्जविहूणो नं एत्थ नियमेण । जलं -अणलाणं' संगो न हु होइ अणंतरो' जेर्णं ॥ ५७ मह तणओ वि अणेणं तह गहिओ कवड - नेहक लिएणं । जह सुविणे वि न चिंतड़ मणयं पि हु मंगुलमिमस्स ५८ केणावि उवाएणं धरणं मारेमि जइ वि अन्नाया । नियमा मरेज नेही महणो वि हु धरण विरहेण ।। ५९ एयाणं च विओए राया वि मरेज एत्थ नियमेण । * तं चिय फिट्टइ नियमा जं लग्गं नवर पिंजणए ॥ ६० तुम्ही तं" चिये करिमो" जेणं वाही इमस्स इह होइ । एवं कयम्मि नियमा मह पुत्तो राणओ होइ ॥ ६१ इय चिंतिऊण ताएँ कारेउं जोगपाणहीयाओ । रयणविचित्ताओं दढं फंसेणं चरणनिहणाओ || ६२ हक्कारेउं धरणं पभणइ सा पुत्त ! मज्झ एयाओ । केर्ण वि अन्नाएणं" नरेण ढोयणिय दिन्नाओ ॥ ६३ तस्स य तुट्ठाऍ मए भुंजाविय अंगछित्तयं दिनं । दीणाराण य लक्खं दिव्वं तह अस्सजुयलं च ॥ ६४ एयाओं मए पुत्तय ! तुम्हं चलणाण सोहजणयाओ । अवंगाओं" तह चिर्यं धरियाओ सुहु जत्तेणं ॥ अन्नं पि पुत्त ! मज्झं जं किं चि" वि अत्थि गेहमज्झम्मि । लट्ठयरं मणइटुं तं तु दाऊण इच्छामि ॥ ६६ मायाऍ एस पयई जं कत्थइ पावई मणोण्णं तु । तं सर्व्वं तणयकए संचइ दूरे वि निवसती ॥ ६७ अन्नं च पुत्त ! लोए सिंगारो विद्धयाण हसणिजो * । तेण इमाणं तुम्हे" परिभोओ जुज्जए काउं ॥ ६८ धरणो वि भइ माए ! किं पडिवजाविएर्ण बहुएणं" ? | तुम्हच्चं अम्हाणं गेण्हेउं जुज्जए जेण ॥ ६९ सुड्डु वितन्नाण ओतणयाणं भोयणेहिँ बहुएहिं । मायाकवलेण विणा निवाणं" नेयें हिययम्मि ॥ ७० परिहेऊणं ताओ जाव य धरणो घरम्मि संपत्तो । ताव यै झत्ति” विलीणों दोन्नि वि चलणा उ जोएणं * ॥७१ रायाईओ” लोओ” मिलिओ सहस त्तिविम्हिओ हियए । दुक्खत्तो भणइ इमं किं एयं दारुणं जायं ? ॥ ७२ दिदोसो एसो भइ जणो नत्थि एत्थ संदेहो । एरिसियाओ" जेणं पाणहियाओ न दीसंति ॥ ७३ देवमई विभणियं मज्झं दोसेण पावकम्माए । अइदारुणं महंतं वसणं धरणस्स संजायं ॥ अनो वि जणो" भणिही " ईसाए एरिसं कयमणाए । ता पज्जालह जलणं जेणाहं पविसिमो तत्थ ॥ ७५ उबयारत्थं पि कथं जायं अइसस्से कारणं मज्झं" । संती वि करंताणं वेयालो उट्ठएँ अहवा ॥ ७६ अह धरणो भणइ तयं" अंबे ! मा एरिसं पय॑पे । दुप्पुत्तो हवइ जओ कह वि दुमार्यौण लोयम्मि॥७७ पुवज्जियं च पावइ सच्चो वि हु माऍ ! एत्थ लोयम्मि । अन्नस्स देइ दोसं जो होइ अयाणओ" सुड्डु ॥ ७८ धरणाइएहिँ एवं मरणाओं नियत्तियाऍ ताए वि । पाणहियाओ" लेउं पक्खित्ता जलणमज्झम्मि ।। ७९ मारेउं मरइ सयं वसणं दाऊण रोयएँ अलियं । इत्थी कवडेण जुया तं नस्थि ह जं न विरएंई ॥ ८० इत्थीवीसासेणं वसणं पावेइ नियमओ पुरिसो । चलचित्ता दयरहिया साहसकलिया य जेणेसा ॥ ८१ अलियं पि सच्चतुलं जंपंती कवडसंजुया इत्थी" । विउसाण वि हिययाई रंजेई किमिह अन्नेसिं१॥ ८२
७४
24 A
1 C हई | 2 it is not to be found in this Ms. 3 B C विहीणाण | 4 B C it is not found in these Mss. 5 B अनल' । 6 B जलाणं । 7 B अनंतरं । 8 B जेणं । 9B मणगं । 10 B एसो । * The whole latter half is to be found thus in C: - एवं च तस्थ फिड्डू जं किर लगं च पिंजणए । 11 B वम्हा । 12 Bणं । 13-14 B चियंकंरिमो | 15 B तीए । 16 ACD केणा । 17 A CD अणाएणं । 18-20 B अत्तन्वंगाओ निचं । 21 Cपि | 22 B तह | 23 C पाए। D हसणीओ । 25 A D तुब्भं । 26 A पडिजामिएण; B पंडितजाए एत्थ । 27 B बहुयाए । 23 B तुम्हे | 29 B न निब्बुई | 30 B - होइ । 31-32 B झडति । 33 B विलीणो । 34 B जाएण । 35B सब्वो वि राय? | 36 B लोगो । 37 B एरिसयाओ । 38B देवमइयाए । 39 B भणेड़ | 40B जणो । 41 C अयतस्स | 42 B मज्झ । 43 B उडिओ | 44 C इवं 45 C जयंपेह । 46 A CD हु माया । 47 B अयाणुओ । 48B पाणाहियाओं । 49AD रोवए । 50AD अहियं । 51 B बिबरेह | 52 B एभ ।

Page #125

५२ सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[८, ८३ -- १११ मणइच्छियं पि जायं दोसो वि हु अवणिओ' मए ताव । देवमई अइतुट्ठा नियगेहं पाविया पच्छा।।८३ धरणो वि मणे चिंतइ जस्स पहावेणं पावियं रज्जं । तं जइ सुकयं सच्चं ता चलणा होंतु अचिरेग ॥ ८४ तं नस्थि जं न सिज्झइ पुन्नेहिँ समन्नियाण जीवाणं । तेणं चिय पुन्नाई करेंति जाणंतया निचं ॥ ८५ हियए विजं न मायइ जंन वि जुतीहिँ घडइ लोयम्मि । दूरं जं च असझं तं पि हु पुन्नेहिँ संपडइ ।। ८६ इय चिंतिऊण बहुयं कुणइ मणे निच्छियं इमं धरणो। जाव न जाया चलणा ताव न भुंजामि असणीयं ।।८७ निच्छयरहियाण जणे कजं न हु सिज्झए अणूयं पि । निच्छयजुत्ताण पुणो गरुयं पि हु सिज्झए कजं ॥८८ कइवयदिवसेहिँ तओ आउट्टा रायदेवया अहियं । भूमीसयणम्मि ठियं धरणं पड़ जंपए एयं ॥ ८९ कीस तुमं आदन्नो? तुट्ठा हं पुत्त ! तुज्झ सत्तेणं । तुह पाया संजाया अन्नं पि य भणसु जं कजं ॥९० धरणेण वि सा भणिया कुणसु पसायं करेसु मह एयं । काऽसि तुमं वरसामिणि कीस पसन्ना महं तं सि?॥९१ किं उवचिन्नो" दिन्नो एस वरो अहव इयरहा चेव । पाया वि" मज्झ नहा केण वै दोसेण सहस ति॥९२ कुलदेवया तवाहं नियओ साहम्मिओ" य त मज्झ । सत्तेण य परिकलिओ तेण पसन्ना अहं तुज्झ॥९३ उवचिन्नो चेव तए एस वरो पंचमीऍ माहप्पी । तेण न किलिट्ठकम्मो निमित्तमेत्तं अहं एत्थ ॥ ९४ तुह असुहकम्मपरिपेरियाएँ कवंडण देवमइयाए । जोगियपाणहियाहिं चरणाण विणासणं जायं ॥ ९५ परिपुच्छिऊण धरणं कहिऊणं कोसलस्स सव्वं पि । नियठाणं संपत्ता कुलदेवी रयणिविरमम्मि ॥ ९६ अह जायम्मि पहाएं दटुंधरणस्स चरणसम्भावं । लोओ विम्हयभरिओ अहिययरों मिलिओ"कोड्डेणं"॥९७ जणमझगओ धरणो जंपइ लोयाण बोहणनिमित्तं । वयणं मणाभिरामं सुइसुहजणयं च सव्वाणं ॥९८ कह नै सुओ जिणधम्मो जस्स पभावेण एरिसं कजं ? । पच्चक्खं चिय जायं देवाण वि तोससंजणयं ॥९९ सिरिपंचमीबलेणं सवं पि हु पावियं मए एयं । पुणरवि करेमि तं चिय पञ्चक्खं दिपच्चइयं ॥१०० बहुएहिँ समं गहियाँ पुणरवि धरणेण पंचमी तइया । गंतूणं जिणभवणे सूरीणं पायमूलम्मि ॥ १ कोसलनरवइणा विहु पूर्य काऊण जिणवरिंदाणं । रइयं वद्धावणयं दिवसाणं जाव मासं तु ॥ २ वित्ते वद्धावणए दिन्ने दाणम्मि बहुपयारम्मि । देवमई पट्टविया पिउगेहे विनडिउं बहुहीं ॥ ३ अन्नदियहम्मि राया धरणं अहिसिंचिऊण नियरजे । जुवरजे पुण महणं दिक्खं जिणदेसियं लेइ ॥४ धरण-महणाण दोण्हँ वि रज्जसिरि तत्थ भुंजमाणाणं । वच्चइ कालो बहुओ कलियाणं धूय पुत्तेहिं ॥ ५ देवमइया वि तत्तो अट्ट-दुह-ट्रेहिं संजुया पावा । मरिऊणं उववन्ना अइरुद्दा वाणमंतारया ॥ कोसलमुणिं च दई एगंते झाणसंठियं संतं । चिंतइ रासाविट्ठा इहि विनडेमि एयं पि ॥ ७ पावेण इमेण अहं विनडेउं सबलोयपञ्चक्खं । नीसारिया अयंडे नियहियएण रुद्वेण ॥ ८ अगणिय निययं दोसं मुणिणो उवार करेइ सा रोसं । अहवा पाएण जणो एरिसओ चेव संसारे ॥ ९ काउं धणवइरूयं आगंतुं कोसलस्स पामूले । भणइ रुयंती एयं पुत्तेहिँ निसारिया अयं ॥ ११० अणुकूलय-इयरेहिं उवसग्गेहिं न सक्किओ जाव । खोहे "मुणिवसहो ताव य खग्गेण सो छिन्नो॥११
___ 1 B अवणितो। 2 B देवमती। 3 B पभावेण। 4 B समशियस्स . 5 B लोयम्मि । 6 B सुचिरं । 7 A निच्छियं। 8 Bअसणाई। 9A निच्छिय। 10 B सहियाण। 11 C एयं। 12 B कि पि। 13 Bउवचित्तो। 14 A य। 15 B य। 16 B साहम्मितो। 17 Bit is not to Ms. 18 B तुम। 19 B परिकलितो। 20 A उवचित्तो। 21 B माइप्पं । 22 B मिस । 23 B योगिय। 24 B पभाए। 25 Bit is not in this Ms. 26 C मिलिय। 27 B कोडेण; C कुण । 28 B°गतो। 29 B °ट्टाए । 30 B लोयाणं। 31 B म । 32 B सुहो। 33 B जायं। 34 B°पंचमि । 35 B°करणेणं । 36 B एवं । 37 B दिट्रि। 38 Bधरिया। 39 B विडियं । 40 B बहुयं । 41 Cजुय । 42 B महणेण । 43 A दोनि। 44 Cसा वि। 45A एण्हि। 46 A'रूबं। 47 BD खोमेड 48 B°वसभो।

Page #126

८, ११२ - १२५, ९, १ - ९ ] नागपंचमीकहाओ - ९. देवीकहा
५३
अहियासिंतस्स दढं खीणे कम्मम्मि कोसलमुणिस्सं । जायं केवलनाणं निव्वाणं तह य सहस त्ति ॥ १२ अन्नदियहम्मि नयरे केवलनाणी दिवायरं नाम । दहूण समोसरियं धरणो महणो य वंदति ॥ १३ नारय- तिरिय - नराS - मरभवाण जं कारणं इहं किं पि । तं सव्वं चिर्यं तेणं कहियं भोएहिँ संजुत्तं ॥ १४ * रोद्देणं नरयगई अट्टेणं तिरियसंभवो होइ । मज्झिमगुणेहिँ मणुया धम्मेणं देवजाईओ' ॥ १९ सुक्कज्झाणेण पुणो सिद्धिगई होइ कम्मरहियाणं । संखेवेणं कहियं मए वि गइकारणं एयं ॥ १६ कोसलचरियं सोउं केवलिवयणाओं' धरण - महणेहिं । अईंनिविन्नमणेहिं गंतूणं निययगेहेसु ॥ १७ दाऊण विविदाणं काऊणं जिणवराणं पूयं च । खामेऊणं लोयं रज्जं दाऊण तणयाणं ॥ १८ गंतूण जिणिंदघरे" वंदित्ता जिणवराण बिंबाई । उवविसिय ताण पुरओ" पढति गाहाण जुयलं च ॥१९ जय सत्ततत्तदेसय ! जय सामिय ! पुन - पावपरिहीण ! |
10
जय असरीर ! निरामय ! जय जिणवर ! पवरनाणड्डू ! ॥
१२० तुम्ह पसाएण म्हं दिक्खागहणं च तह य निवाणं" । आमरणंतं जायउ समाहिमरणं च अंतम्मि ॥ २१ अह उट्ठऊण तत्तो वंदित्ता मुणिवरं महासत्तं । गिण्हंति दो वि दिक्खं निधिन्ना भवकडिल्लाओ" ॥२२ विहरता मैं कमेणं पत्ता सत्तुंजयम्मिँ गिरिपवरे । संलिहिऊणं देहं अणसणयं तत्थ पडिवन्नीं ॥ २३ चइऊण देहगोत्तिं" तोडेउं कम्मबंधणं निबिडं । दुग्गं भयेपैरिहीणं सिवनयरिं" पाविया दोवि ॥ २४ धरणक्खाणयमेयं सोऊणं जो करेइ पंचमियं । सो नर-सुरसोक्खाई भुंजेउं" लहइ मोक्खं" पि” ॥ २५ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये धरणाख्यानकं
अष्टमं समाप्तम् ॥
*
९. देवीकहा ।
१
धरणस्स कहा कहिया चरणतहाभवसंज्या जावें । अच्छितहाभावजुयं देवीएं अक्खिमो एहि ॥ रामकहेव ससीओ" कामिणिहियओ" व पुरिसबद्धासो | कंतारो व ससाही उत्तरदेसो इहं अस्थि ॥ २ तत्थ पुहवीतिया देवत्थाणी व जंत उवैसिया । अस्थि पुरी अइरम्मा तक्खसिला नाम विक्खाया ॥ ३ अयलो व बहुपहाणो राया नामेण सीयलो तत्थ । पिसुणो व पयडअलिया संतिमई भारिया तस्स ॥ ४ ईसावसेण तीए सेससवत्तीण तत्थ जोएणं । अच्छीणं निम्महणं निद्दयहिययाऍ निम्मवियं ॥ पडिबज्जावइ एवं” तुम्हं वसणेण मज्झ बहिणीओ । निद्दा वि णट्ठपाया दूरे च्चिय भुक्खमाईयाँ ॥ असणाईयं ताणं पइदियहं देइ अप्पणी चेव । ण्हावइ मलइ विलेवर नियदोसनिवारणट्ठाए ॥ दहूण तीऍ चरियं राया विणएण रंजिओ सुहु । ससु वि कज्जेसुं तं चिय अग्गेसरिं" कुणइ ॥ सुहकजरएण जओ " नयणविहूणाण दंसणं पढमं । परिहरियवं सययं जत्तेणं बुद्धिकलिएणं ॥
५
६
७
1-2 B घणघाइ चाउसु कम्मेसु । 3 C पि हु । * The following first half is found in B:अणं तिरियगई रोहेण होंति नरयदुक्खाई । 4 B लोगो त्ति । + B केवलनाणेण सासय सुहाई । 5B - नाउ । 6 B सह । 7 C शइ । 8 B सन्वं । 9 B च सुयाण | 10 B दाऊण । 11 B हरे। 12 B ससुजयम्मि। 17 B 22-23 B नेग्वाणं । 24 AD 'जहा । 30AD बि 31 A
पुरतो । 13 C निव्वहणं । 14 B कडिल्लातो; C पडिवनं । 18 AD 'गुलिं । 19 C भव | + B D पंचमीफळ संसूचकं धरणाख्यानकम् ॥; 25 AD ताब | 26 C देवीभो । 27 C सहीओ। 28 B हिययं । 29B व भोलिमा । 32 C एवं 33 C माईयं । 34 A अपणो । 35 B C अंतेारें । 36 B जवो ।

C° कुडिल्लाभो । 15 Aण। 16 A 20 B सिद्धिपुरी । 21 B भोसूणं । 'विरचितं पञ्चमीफलसंसूचकं धरणा ॥
८
९

Page #127

५४
सिरी महेसरसूरीविरइयाओ
[ ९, १० - ३८
॥
१५
१६
१७
१८
अंधr कुट्टी पंगू छिन्नोट्टो छिन्नकन्न - नासो ये । पढमं चिय चलिएणं वजेयवा पयत्तेणं ॥ तु' पडिपुंन्नंगे निम्मलवसणे र्यं इट्ठभणिए य । दिट्ठे य कज्जसिद्धी नियमा पुरिसाइए होइ ॥ संगो य अंधएहिं हरइ बलं नियमओ मणुस्साणं । सवाणं पि गहाणं अंधगहो दारुणो जेणं ॥ इय चिंतिऊण राया ताए चिय संगमं कुणइ पायं । सा वि मणे परितुट्ठा मन्नइ अप्पाणयं छेयं पावं पि हु काऊणं वंचेउं मित्तमाइयं तह य । अत्ताणे' बहुनेहो होइ दढं पावकलियाणं ॥ पावेणं' जा लच्छी लच्छिनिहाँ चैव सा अहं मन्ने । परिणामे दुहजणया भुत्तं च विसूइयाहेउं ॥ सच्चिय भन्नइ लच्छी दोसु वि लोएस जा सुहं जणइ । नियमित्तं बंधुभोजा इयरा पुण नाममित्तेणें ॥ भोत्तू विसयहं संतिमई अह कमेण मरिऊणं । नारय- तिरियगईसुं अंधत्तं पावए दुहिया || इह चैव भरहवासे चंदउरे बउलसेडिघरिणीए । संतिमईए जीवो उववन्नो धूयभावेणं ॥ नामे इंदुमइयाँ तीऍ सही आसि पउमिया नाम । सा वि य सावयधूया जिणवरमयरंजियमईया ॥ १९ उववासइ पंचमियं वंदइ बिंबाइँ जिणवरिंदाणं । पत्ताणें देइ दाणं अणुदियहं सुणइ धम्मकहं ॥ २० उवरोहेणं तीए इंदुमईया वि जाइ जिणभवणे । कुणइ पणामाईयं जिणवरमाईण एमेव ॥ उवरोहेणं लोओ कुणइ बहुं" नवरि एत्थ पाएणं । परमत्थठियाण जओ सीयंति हु सवकज्जाई ॥ २२ निरवेक्खया जईर्णं वि" का लाइविभागओ" इहं भणिया । सेसाणं पुण कज्जे जुज्जइ सावेक्खया चेव ॥ २३ असमत्थो वि हु जायइ कालवसेणं समत्थओ जेणं । निरवेक्खयाण जुज्जइ काऊणं तेण लोयम्मिं ॥ २४ जाए पाणिग्गहणे दोन्ह वि कुमरीण ताण कालेणं । इंदुमईए नयणा केण वि दोसेण निच्छूढा ॥ २५ अह पउमियाए भणियं बहिणि ! इमं तुज्झ संतियं नूणं । उद्दिन्नं अइरोद्दं जम्मंतरसंचियं" कम्मं ॥ २६ संतंपि जेण कम्मं देइ फलं सवजीवरासीणं । दव्वं खेत्तं कालं भवं च भावं च संपप्प ॥ २७ जम्मंतरम्मिँ कस्स वि दिन्नं अंधत्तणं तर सुयणुं ! । तस्स फलं नूणमिणं एहि संपावियं तुमए ॥ २८ जं पहु कीरइ केण वि कस्स वि" जीवस्स दुक्खमिह लोए । तंपि हु कि पाविज्जइ एत्थं जहन्त्रेण दसगुणियं ॥
२१
३२
कम्मं च पुचरइयं अणुभवियवं च नियमओ चेव । तवसा वा सोसिज्जई केण वि पुन्नेहिँ कलिएणं ॥ तम्हा तुमं पिबहिणी ! भावेणं लेखेँ पंचमी महई । जम्मंतरे वि जेणं अंधत्तं दूरओ जाइ ॥ तवयणेणं ताएँ गहिया सिरिपंचमी विहाणेणं । गंतूण जिनिंदघरे भावेणं दुक्खभीयाए ॥ अइ विसयासत्ताण विदुक्खेहिँ विडंबियाण जीवाणं । धम्मम्मि मई जायइ गुरुकम्मं पाणिणं मोत्तुं ॥ ३३ गुरुकम्मा जेण इहं बाहिअंता वि तिक्खदुक्खेहिं । अहिययरं पावं चिय कुणंति तं " अट्ट-रोद्देहिं" ॥ ३४ अहं रोद्द" झाणं नियमा पावाण होईं कारणयं । तेणं चिय विउसजणो एएसिं वज्जणं कुणइ ॥ ३५ चित्तेणं चिय बंधइ पुन्नं पावं च जीवसंघाओ" । उवओगवजियाणं थेवं चिय बंधणं जेणं ॥ ३६ पउमवि हु पइदियहं इंदुमईए जिणिदधम्मम्मि । कुणइ थिरत्तं तइया देसण - दारप्पयारेहिं * ॥ ३७ इंदुमइया वि पच्छा जिणवरघम्मम्मि निचला जाया । काऊण इमं हियए मित्तो न हु वंचओ " होइ ॥ ३८

१०
११
१२
१३
१४
1 C उ । 2 A हेट्ठे; D हिट्ठे | 3 C परि। 4B इ 5 B अत्ताणो । 6B माणो । 7 B पाणेउं । 8 B निभा । 9 Bमेत । 10B मेत्तेण । 11 B धवल° | 12 C नामेणं । 13 A C इंदुमई । 14 B साडूण | 15 A जिणवर । 16 B बिंबाण। 17 A D लहुं । 18 C °वियाण । 19-20 AD जणं । 21 A D विहागओ । 22 A D य जणे वि; C विउसेहिं । 23 C महं । 24 B संतियं । 25 B तरेवि । 26 A सुथन | 27 B इहि | 28 A व 29 B इत्थ । 30 B जेण । 31 B झोसिजइ । 32 A : तुम । 33 A वि। 34 A तेसु । 35 B तीए । 36 C ते 37 B °रुणं । 38 B रुई । 39 B कारणं । 40 B होह | 41 B संघातो । 42 B येव । 43 B पउमी । 44 B ध्यारेण । 45 B विभो ।

२९
३०
३१

Page #128

९,३९-६६ ]
नागपंचमीकहाओ - ९. देवी कहा
३९
४०
४२
४३
४५
४६
४८
पुन्नमिव चिंत इंदुमई उज्जमीर्य एएणं । नयाइँ होंतु मज्झं अन्नभवे सब अहियाई ॥ नयणाणं चंगत्ते सवं पि हु चंगयं इहं अंगं । मुह-वन्नैभल्लिमाए अन्नाणं वि भल्लिमा जेणं ॥ अन्त्रेण नरो बद्धो छुट्टेज कयाइ दिवजोएणं । दिट्ठीए पुण बद्धो सययं पि न छुट्टइ कया वि ॥ ४१ सा वि दुईणं दिट्ठि चिय एत्थ दूइया निउणा । इट्ठा - ऽणिडविहाय जेणं सा चेव वंजेई ॥ जं नयणाण न भावइ हिययं दूरेण तं फुडं चयइ । तेणं चिय नयणाणं मापं सव्वसु ॥ अह अन्ना कयाई इहई' भरहस्स मज्झखंडम्मि । अहिछत्तनामियाए नयरीए माहवनिवस्स ॥ लीलावइरिणीए मरिऊणं कम्मपरिणइवसेणं । इंदुमईए जीवो उववन्नो कुच्छिमज्झम्मिं ॥ पडिपुन्ने दिसुं सोहणलग्गम्मि संपवत्तम्मिं । उत्तत्तकणयवन्ना जाया तीसे सुहा कन्ना ॥ जायाऍ जेण तइया दिप्पइ सद्यो वि जणवओ तावें । देवि त्ति नाम तीसे ठवियं जणणीऍ तेणेव ॥ ४७ वतीए तीए वड्ढइ तारुन्नयं सलावन्नं" | तरुणाणं तावकरं अणंगसत्थं व अंगमयं * ॥ सीसे वि तीऍ धरिया पिट्ठि" चिये ठंति केसया निच्चं । अहवा कसिणसहाव पहुणो दिट्ठि विवति ॥४९ सरलो विकुडिलरूवो तीऍ निडालम्मि कुडिलसंघाओ | अहवा अलियपसंगे सरला वि हु कुडिलया होंति ५० किन्हाओ कुडिलाओ भमुहाओ दो" वि" तीऍ" रायंति । लोयणबाणजुयाओ" मयणस्स व चावलडीओ५१ सवर्णतं पत्ताइं निम्मल-कसिणाइँ" तीऍ नयणाइं । विउसाणं व मणाई कस्स वें हिययं न मोहंति " १ ॥ ५२ किं वन्निएण बहुणा ? सवं पि हु तीए अंगसंठाणं । इयरतरुणीण दिहं मसिवट्टं देइ वयणेसुं ॥ ५३ कुलकमवसेण ती धम्मो विहु जिणमओ मओ निच्च । नर- सुरसुहसंजणओ मोक्खस्स पसाहओ" तह य ॥ ५४ कुलकमओ व पत्तो मेल्हिज्जई दोससंजुओ धम्मो । दालिद्दं पिव दुहओ कलिऊणं विउसलोएणं ॥ ५५ पउमावि समाहीए मरिऊणं लच्छिसुंदरो देवो । माहिंदे वरकप्पे उववन्नो पुन्नजोएणं ॥ ५६ ओहिन्नाणवणं देवं दहूण हवसवत्ती । सो सहसा संपत्तो अहिछत्तं स्यणिसमयमि ॥ इंदुम रूवं काऊ नयणवज्जियं तत्थ । पउमी" कट्टियै - कलियं दंसेई झत्ति गायंती " ॥ जम्मंतरच रियाई जह जह गायंति ताओं" जुवईओ । तह तह देवीहिययं करुणाऍ समाउलं जायं ॥ ५९ विजुवईओ रुयमाणं विडजणं पि सहस त्ति । कुवंति अंसुत्रायं जाईए पचयवसेणं ॥ ६० अह जायम्मि पहा दहुं" रूवं च ताणं सी देवी" । ठाणं जाई" कज्जं सव्वं पि हु पुच्छाई कमेण ॥६१ ताहिँ " वि सव्वं कहियं जं जहवत्तं च अन्नजम्मम्मि । तं सोउं देवीए जायं जाईऍ संभरणं ॥ ६२ अह मुच्छिऊण सहसा निवडीया आसणाओ भूमीए । पच्छा रायाईया दुहचित्ता तत्थ सम्मिलिया ॥ ६३ सलिलेणं अनिलेणं आसत्था उठिऊण सा देवी । आलिंगिऊण पउम दुहिया अइनिग्भरं रुयई ॥ ६४ अबला बाला नीया दुक्खं रुइएण उवसमं नेंति" । तबिरहियाण ताणं मरणं चिय जायए जेणं ॥ ६५ संठविऊणं ताओ उवविसिउं आसणेसु सर्व्वे वि । अहियं विहियचित्ता पुच्छंति यै कारणं तत्थ ॥ ६६
५७ ५८
47

५५
1 B उज्जमाय । 2 A होंति; D हुंतु । 3B पुन° 4A C पन्नाण । 5 B विभायं । 6 AD विजेइ । 7 B इहेब । 8B तीऍ । 9 B उयरम्मि। 10 B सुहृदिणे चेव । 11 B उतउ । 12 C ताए । 13 B सकायनं । 14 B गयं । 15 B पिर्द्ध । 16 B चिय । 17 B ° सभावा । 18 B हुंति । 19-20 Bती। 21 B दो वि । 22 B जुयातो | 23 C ° किन्हाई | 24 B वि । 25 AD मोहिंति । 26 B C नयणेसु । 27 B य साहओ। 28 B मेल्लिज्जइ । 29 B कोएणं । 30 B पउमा । 31B कड्डिय° | 32 B गातं । 33 B ताथ। 34 A दणं । 35A it is not found in this Ms. 36 B प्रभाषः । 37-42 A बहूणं रूवयं च देवीए । 43AB जाई 44 A कम्मं । 45 B पुच्छर । 46 B जेण । 47 B से हैं। 48B संसरणं । 49AC पडमी । 50B भणइ । 51BC नेइ । 52 C हु ।

४४

Page #129

सिरीमहेसरसूरीविरश्याओ
[९, ६५-९५ अह लच्छिसुंदरेण वि नियरूवं पयडिऊण अइरम्मं । निवमाईणं पुरओं कहियं सवं पि वुत्तंतं ॥ ६७ कहियम्मि तम्मि पच्छा जाओ बहुआण धम्मपडिबोहो । पञ्चयओ चिय पायं कज्जेसु पयट्टए लोओ ॥ ६८ दाऊणं देवीए वत्था-ऽऽभरणा बहुपयाराई । सुयणु ! सरेजसु वसणे भणिऊण अदंसणो जाओ॥ ६९ सुरलोयगए देवे विम्हयभरिओ जणो वि विक्खिरिओ। देवी वि धम्मकले अहिययरं उज्जमं कुणइ ॥७० राया वि मणे चिंतइ कस्सेयं कन्नयं पयच्छामि ? । अणुरूवो मीऍ वरो विरलो चिय एत्थ लोयर्मिं ॥७१ अहवा किं बहुएणं ? विरएमि सयंवराऍ मंडवयं । जेण वरेइ सयं चिय एस चिय रोइयं पुरिसं ॥ ७२ कारावियं च बाहिं नयरीए सरिसभूमिभायम्मि । मंडवयं अइविउलं मंचेहिँ समन्नियं रुइरं ॥ ७३ आहूया रायाणो जे के वि हु दसदिसासु वटुंति । दिन्नाइँ अ वासाई" सयणाऽऽ-सणमाइकलियाई॥७४ अन्नदियहम्मि जाए कन्नाएँ सयंवरस्स जोगम्मि । सवे" वि" य नरवइणो मंचेसु पइट्ठिया कमसो॥७५ देवी वि भूसियंगी चडिऊण रहम्मि जुत्ततुरयम्मि । पविसइ मंडवमझे खोहंती" निवइचित्ताइं॥७६ दट्टण तयं इंतिं सवे वि हु नियमणम्मि चिंतंति" । सो चिय पुरिसो सुहओ जस्सेसा घलिही मालं॥७७ अफा(प्फा)लियम्मि तूरे तह य पढ़तेहिँ बंदिण सएहिं । नियपडिहारी कमसो दसेइ नराहिवे सखे ॥ ७८ सवे वि हु मोत्तूणं देवी वरमालियं गुणड्ढस्स । कंठम्मि विलंबेई कायंदीनयरिनाहस्स ॥ ७९ एत्थंतरम्मि कुविया नरवइणो वयणयं पयंपति । अवमाणं अम्ह कयं सवाण वि पेच्छ एयाए ॥ ८० रूवाइएहिँ कलिए सवे वि हु मेल्हिऊण निवतणए । सबाण अहम्मयरे पावाए घल्लिया माला ॥ ८१ अहवा जाइवसेणं सरियाओ तह य द महिलाओ । मोत्तूणं उच्चाई नीयं चिय जंति पाएण ॥ ८२ अन्नो पुण भणइ इमं दोसो मणयं पि नत्थि एयाए । नयणाण चरियमेयं ताणं चिय निग्गहं कुणिमो ॥ ८३ गहिऊण तओ चावं लोहमइं गोलियं च घल्लेउं । निच्छोलइ नयणाई देवीए लाहवगुणेणं ॥ ८४ आकंदिऊण पडिया धरणीए निययलोयपरियरिया । देवी सरेइ हियए अह लच्छीसुंदरं देवं ॥ ८५ वसणम्मि समावडिए झत्ति उवायस्स चिंतणं उचियं । इयरह वड्डइ दुक्खं समयं चिय निसुणमाणेण।।८६ उज्जोयंतो गयणं विमाणरयणेहिँ सो सुरो सहसा । संपत्तो नेहवसा लोयाण विबोहणडाए ॥ ८७ थंभेऊणं सयले" निवतणए जंपए इमं वयणं । उवहह पुरिसनाम ववहारं नेय जाणेह ॥ ८८. एको च्चिय परिणेई कन्नं किर जाणए जणो सयो । ती तम्हे इह खुहिया कहह महं केण कजेणं १॥ ८९ जम्मंतरसंजणिओ संजोओ जेण एत्थं मिहुणाणं । रूवाईया तेणं नेहस्स न कारणं हति ॥ ९० अह गिहिऊण देविं फंसेउं करयलेहिं अच्छीणि । सव्वाण वि पञ्चक्खं भणइ इमं पेसलं वयणं ।। ९१ जम्मंतरम्मि तुमए सुयणु ! कया पंचमी सुभत्तीए । तस्स पभावेण तुहं नयणाइं होंतु पउणाई ॥ ९२ तक्खणमेत्तेणे तओ नयणाई तीऍ सुटु रम्माइं । जायाई लोयाणं जिणधम्मे पच्चयकराई ॥ ९३ भणिया य सुरेण इमं नरवइणो देविछायणणत्थं । जइ इ8 नियजीयं ता देवि नमहँ उठेउं ॥ ९४ ते वि हु मरणभएणं मेल्हित्ता जाइमाइअहिमाणं । सबजणाणं पुरओ* नमंति देवीऍ पयकमलं ॥ ९५ 1 B पइडिऊण । 2 B पुरओ। 3 B कहियं पि। 4A Dssहरणाई। 5A C D इमीऍ। 6 B
B रुइयं । 10 B दिना । 11 B it is not to be found in this Ms. 12 B आवासातो। 13 B सम्वं । 14-15 B चिय। 16 B मरी। 17 Bखोभंती। 18 B चिंतिंति। 19 B धनो। 20 B मेलिऊण | 21 B°वसेसं। 22 BD दह। 23 B उचाई। 24 B
25A चित। 26 A उचि। 27 B सम्वे। 28 AD°माणं। 29 B नेग। 30 A तो। 31 A तुज्झे। 32 Bइस्थ । 33 B देवी। 34 B मंतरे वि। 35 B तीए। 36 B पहावेण । 37 A होति: D हंति। 38 Boमित्तेण। 39 Bसट। 40B तीऍ। 41 Bथोय० । 42 AD नमह। 43B मिछित्ता। 44 Bपुरतो ।

Page #130

९, ९६ - १२४ ] नाणपंचमीकहाओ-९. देवीकहा
५७ इत्थी वा पुरिसो वा पणमिजइ नेये एत्थे लोयम्मि । होति गुण चिय पुज्जा तुम्हाँ मा दुक्खिया होह ॥ ९६ देवीऍ सुरो भणिओ पवजं लेमि निम्मलं अहयं । जम्मतरे वि जेणं दुक्खाण न भायणं होमि ॥ ९७ तेणावि हुसा भणिया अज्ज वि तुह अस्थि भोइयं कम्मं । पच्छा लहिहिसि दिक्खं नाणं चरणं च निवाणं॥९८ अह खामिऊण सवे वन्नेउं जिणमयस्स माहप्पं । गंतूणं सुरलोएँ सो भुंजइ उत्तमे भोए॥ ९९ सव्वेहिं पि निवेहिं गुणड्ड-देवीण नेहकलिएहिं । सुहलग्गम्मि पवत्ते पाणिग्गहणं विणिम्मवियं ॥ १०० हय-गय-देसाईयं दिन्नं सब्वेहिँ तत्थ देवीए । एयं तं संजायं चुणणगया चुंटिया आयां ॥ १ एकसहावं वत्थु नत्थि इहं सच्चयं जिणाभिहियं । सत्तूण वि जेण इमं मित्तत्तं पयडयं दिटुं॥ २ सत्तू वि होइ मित्तो मित्तो वि हु सत्तुसन्निहो चेव । तम्हा रोस-पमोए दोसु वि अ नियामिए चेव ॥३ माहवनिवेण पच्छा सम्माणेऊण सम्बनरवइणो । संपेसिया कमेणं निय-नियनयरेसु सव्वे वि ॥ ४ देवी वि गुणड्डजुया विसयसुहं उत्तमं पि" भुजंती । दिक्खं जिणवरभणियं हियएणं वंछए निच्चं ॥५ भुजंताणं भोए देवी-गुणड्डाण परिणइवसेण । जाया दो वरपुत्ता गुणचंद-गुणायरा नाम ॥ ६ सवं पि तेहि नायं 5 किं पि वि पयरएं इह लोए । अहवा रायसुयाणं एवं चिय मंडणं होइ ।। ७ विन्नाणाइविहीणो राया सव्वाण चेव लोयाणं । होइ सया हसणीओ जुत्ता-ऽजुत्तं अयाणतो॥ ८ राया समणो मंती दूओ तह चेव धम्मअहिगारी । नियसत्थेण विहीणा कयं पि कजं विणासेंति" ॥९ मुक्खो राया लुद्धो मित्तो दुट्ठा य महिलिया लोएँ । थोवेण वि कालेणं मूलस्स विनासया होति ॥११० जायं पाणिग्गहणं बहुविहकन्नाहिँ ताण कुमराणं धम्मे य मई निउणा अकहियपुवा वि संजाया॥११. उवएस-निसग्गाणं होइ निसग्गं च उत्तमं ताव । नइसग्गियाण जम्हा न हु जायइ अन्नहा बुद्धी ॥१२ अह अन्नया कयाई गुणडरायस्स तिववाहीए । पाणा झत्ति पणट्ठा पवणेणं दीवी(वि)यसिह व ॥१३ तस्स कए करणीए लोएणं" सुहु दुक्खियमणेणं । काऊण सोगनासं गुणचंद-गुणायराणं पि ॥ १४ सोहणदिणम्मि जाए गुणचंदो ठाविओ निवपयम्मि । जुवरज्जे अहिसित्तो गुणायरो विउलैंगुणकलिओ ॥१५ दो वि" य तणया भणिया देवीए निहियतत्तहिययाए । मेल्हहै पुत्ती ! तुब्भे पच्वजं गिण्हिमोजेणं ॥१६ तेहिँ वि भणिया देवी खयम्मिमा खिवसु खारय माएँ !। पिय-दुक्खियाण अम्हं हिययविसामो तुमं चेव॥१७ देवीऍ तओ भणियं वीसामो को वि नत्थि जीवाणं । मोत्तूण दुक्खरहियं सिद्धिपयं सासयं पुत्त!॥१८ चित्तं जत्य निवेसइ जीवो इह कज-कारणवसेण । सो चेव होइ सत्तू अहवा मरणेण वोच्छेओ ॥१९ भत्तारवजियाणं" गिहम्मि" नारीण भोयरहियाणं । वावारेसु रयाणं न य घरवासो न पवजा ॥ १२० तम्हा नियमेण मए पबन्जा चेव पुतँ ! कायवा । एवं भणिए मुक्का पवजं गिण्हए देवी ॥ २१ धम्म-ऽत्थपयट्टाणं आलंबणमेत्तमेव सयणाई।न हुनिच्छयहिययाणं इह होइ निवारओ को वि" ॥२२ काऊण तवचरणं खविऊणं" तह य घाइकम्माइं । उप्पाडियं कमेणं केवलनाणं च देवीए ॥ २३ पडिवभिय सेलेर्सि नाऊणं आउयं च अइथोवं।खविऊण कम्मसेसं मोक्खं "पि हुँ पावियं सुहयं"॥१२४
1B एत्थ। 2 B नेय। 3 B लोयंति। 4 B पुजो। 5C तम्हा। 6 B जिणं । 7 AD सम्वं । 8AD लोयं । 9Cजाया। 10 B सव्वयं। 11 B अनियामियं । 12 Bतु। 13 B°वसेणं। 14C चेव। 15 B पइरए; पररए। 16 B विणासंति। 17 B चेव । 18 B प्पयारेण; C कन्माण | 19C सह। 20 B कुमरीणं; C कुमाराणं। 21 B सोएणं । 22 B सोय। 23 B जुय। 24 B विमझ । 25-26B थिय: Cविह। 27 B मेलह। 28 Bपुत्तय!। 29 B तुम्हे। 30-31 Bजेण गेण्हामि । 32 Bअम्मो!। 33 Bविच्छाहो। 34 Boविरहियाणं। 35 B गिहं पि। 36 B भोग। 37 Bपुस्त! 38 Bबेव। 39-40 Bभह। 41A कोह। 42 Bखविऊण म। 43-47 Bसंपत्ता परमनियाणं ।
नाणपं०८

Page #131

५८
सिरी महेसरसूरिविरश्याओ
[ ९, १२५, १०, १ - २४
देवी कह एयं सोऊणं जो करेइ पंचमियं । सधेसि पि सुहाणं सो वि हु खलु भायणं' होइ ॥ १२५ इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये देव्याख्यानकं नवमं समाप्तम् ॥
*
१०. भविस्सयत्तकहा ।
१
७
८
लोयणतहभावजुयं वित्तंतं देविसंतियं भणियं । दीवंतरसोक्खजुयं भविस्सदत्तस्स वोच्छामि ॥ मुवि इव बहुविजओ सायर इव दोणिपोयपरिकलिओ । जंबुद्दीवो रम्मो दीव- समुद्दाण मज्झगओ ॥ २ तस्सं यै दाहिणभरहे' मज्झिमखंडम्मि तित्थपुन्नम्मि | धम्मम्मि य पइदियहं सुहरसकलिए विसालम्मि ॥ ३ सग्गो व सुरसमेओ सुगओ इव अज्जसत्तपन्नवओ | चंदो व नहालीणो चक्कं पिव बहुपयावासो ॥ ४ उवहि व विविहरयणो दिवससमूहो व भद्दियसमाणो । हत्थि व पउरपमओ' कुरुदेसो अत्थि रमणीओ ॥ ५ हंसो व सुप्पयारं नयरं नामेण गयउरं तत्थ । सरओ' व सुद्धकंठं" दिणयरबिंबं व बहुउदयं ॥ ६ काम व सयाणंगो इंदो इव सुरगणेहिँ कयसोहो । कउरववंसप्पभवो भूपालो नाम तन्नाहो" || दुडा - दुभावं पुह" कोहाइवज्जियमणेणं । पालतेणं सययं" नियनामं तेण सच्चवियं ॥ जो चिपाल पुहई" सो चेव य एत्थ होइ भूपालो । जो पुण अन्नायरओ सो चरडो अहव लुंटाओ ॥ ९ तत्थेव य वरनयरे धणवइनामेण वाणिओ तइया । सब्वाण वि लोयाणं" विहवेणं" उत्तमो आसि ॥ १० भूपालस्स वि पूओ " विहवेणं सो दढं" तहिं" जाओ" । सव्वजणाणं" उवरिं सेपियं पावएं तह य ॥ ११ विवेणं गरुयत्तं विवेणं" सयणपरियणाईयं । विहवेणं सुहभावो विहवेणं वसणपरिहाणी ॥ १२ गुणिणो मुणिणो धीरीं जाइ - कुलाहिँ भूसिया अहियं । धणवइणो घरदारे पइदियहं सेवया जंति ॥ १३ तम्हा जह तह जुजइ विहवस्सुप्पायणं इहं लोए । विहवरहियाण जेणं सवो वि परम्मुहो होइ ॥ कमलसिरी सिरितुल्ला तस्स य सेट्ठिस्स वल्लहा भज्जा । अणुदियहं पइभत्ता अणुकूला सवकज्जेसु ॥ १५ सा चैव हवइ भजा पइइ जा करेइ अणुदियहं " । इयरा चंडसहावा घरिणीरूवेण वइरिणिया ॥ १६ धरिणीकुसलत्तेणं सोहं पावेइ" इह जणे पुरिसो" । अइकुसलो वि हु जेणं पुरिसो किं इंडियं" लेइ" १ ॥ १७ विसयसुहं सेवंती कमलसिरी अह कमेण संजाया । गब्भवई" सुहसुविणाँ वहमाणी हिययभाणंदं ॥ १८ कुलया कंतसरूवा विहवजुया वल्लहा य नियपइणो । गब्भविहूण नारी अकयत्थं मुणइ अप्पाणं ॥ १९ जह जह वडइ गन्भो तह तह तीए वि वड्ढए अंग । अहवा उदरपवड्डी" जणणीए कुणइ वट्ट (ड) त्तं ॥ २० दोहलए पडिपुणे काणं" तीऍ दारओ" जाओ । नयण-मणाणंदयरो जणणीए तह य लोयाणं ॥ २१ बालचरियाइँ दडुं अन्नाण वि होइ नेहसंबंधो । जणणीऍ पुणो नेहं जणणि श्चिय जाणए तणए ॥ २२ पिउ - माईसुं नेहो नासर इत्थीण तेत्तिओ" नियमा । तणयाणं जम्मेणं वत्थूण सहावओ एत्थं ॥ २३ वित्ते वद्धावणए दिने दाणम्मि विविहलोयाणं । कालेण कथं नामं भविस्सदत्तो त्ति पियरेहिं ॥
१४
२४
1 B भायणो । * B पञ्चमीफलसंसूचकं देवी (व्या) ख्यानकं समाप्तं नवमम् । ; C महेश्वरसूरिविरचितं पञ्चमीफलसंसूचकं देव्याख्यानकं समाप्तं नवमम् । 2 C दिव्वं । 3-5 B दाहिणभरहे तस्स य । 6 B सग्गु । 7 B° पउमो । 8B हंसु । 9B सर । 10 AD कटुं । 11 B नरनाहो । 12 B पुहवी | 13 B सभ्यं । 14C पुद्दई । 15 B वणियाणं । 16 B विवाणं; C विहवेण य | 17 B पुरओ । 18B हिं। 19 B दढो । 20 B जातो । 21 A CD अणेणं | 22 B पावियं । 23 B विहवेण य । 24 A D मुणओ। 25 A वीरा । 26 C चित्तस्स | 27 C पहूदियहं । 28 B C पावंति । 29BO पुरिसा । 30 C इंडिओ । 31 C लोए । 32-33B गब्भं वहद्द सुहेणं । 34 B विहीणा । वुड्ड़ी। 36BD A वडतं 37B समएणं । 38 B दारतो | 39 B तित्तिओ ।
35 B म
।

Page #132

१०, २५ - ५३ ]
नागपंचमीकहाओ - १०. भविस्सयत्तकहा
५९
अट्ठवरिसोय तो' सो' उवणीओ उज्झयाण पढणत्थं । अचिरेणमधीयाओ' विज्जाओ तेण सङ्घाओ ॥ २५ जिणधम्मस्स वि तत्तं विन्नायं तेण विणयपउणेणं' । लोयस्स वि ववहारो तेण जओ एत्थ निष्वाहो ॥ २६ मुत्तुं' जणववहारं तत्तं चिय जो करेइ निरवेक्खो । सो वज्जिज्जइ लोए धम्मस्स य हीलणं होइ ॥ २७ संजजुत्तो वि जई हीलावंतो जिणस्स मग्गं तु । मिच्छादिडिजणाओ हीणयरो सो इहं नेओ' ॥ २८ दोसेण दुर्गुछाए समाहिगुत्तस्स मुणिवरिंदस्स | धणवइणो कमलसिरी सहस च्चिय अप्पिया जाया ॥ २९ भणिया साधणवइणा मा पुरओ ठासु मज्झ नयणाणं । अचिरेणं चिय वचसु नियपिउगेहम्मि किं बहुणा ? ॥३० कमलसिरीएं भणियं नाह ! म जंपेसुं एरिसं वयणं । निक्कारणरोसणयं " डिंभाण वि जेणे हसणीयं ॥ ३१ गहिऊण तओं कंठे निस्सारइ निययगेहदाराओ । एगागिणी रुयंती" कमलसिरी सो दढं कुविओ ॥ ३२ नायं ताओ अणाए रुट्ठो नियमेण एस मह अज्ज । एयारिसं अणेणं कइया वि न चिट्ठियं" जेण ॥ ३३ तत्थेव य वरनयरे पिउँगेहे सा गया सुविच्छाया । दहुं च तई इंतिं पिउलोओ दुक्खिओ जाओ ॥ ३४ रुयमाणि संठविउं" पुच्छंति य" कारणं च आगमणे । सा वि हु साहइ तेसिं सवं पिय भत्तुणो चरियं ॥ ३५ एत्थंतरम्मि पत्तो भविस्सदत्तो वि णायवुत्तंतो । कमलसिरीए भणिओ पुत्त ! न जुत्तं कथं तुमए ॥ ३६ सुह पिउणा पुत्त ! अहं केण वि दोसेण जइ वि निच्छूढा । तह वि हु तुह तं गेहं मोत्तूण न जुज्जए कह वि ॥ ३७ जंपर भविस्सदत्तो नहु जुत्तं अंबि ! एरिसं वयणं । जणणीविरहे जम्हा जणओ खलु पित्तिओ" होइ ॥ ३८ तत्थेव य अच्छंतो वाणिज्जं चेव कुणइ सो कुमरो । सव्वकला वि" कुसलो सङ्घाण वि तोससंजणओ ॥ ३९ तत्थेव य वरदत्तो तस्स य घरिणी मणोरमी नाम । ताण य नागसरूवा धूया वररूवसंपन्ना ॥ ४० सापरिणीया पच्छा धणवइणा मग्गिऊण वरदत्तं । तीसे जाओ पुत्तो नामेणं बंधुदत्तोति ॥ कालेणं संपत्तो" तारुन्नं जाव रम्मयं सुहु । ताव वयसेहिँ इमो भणिओ काऊण एगंते ॥ जो तरुणत्ते" दव्वं विढवेइ न नियबलेणं केणावि । सो विद्धत्ते सोयई * कज्जेसु विसूरमाणेसु ॥ ४३ पुष्वव दिवसम्मिं अट्ठीँ मासेहिँ एत्थ लोएण । तं किं पि हु कायचं जेणते" सोक्खयं" होइ पुवज्जियदवाई जो भुंजइ महिलिय व घरमज्झे । सो पुरिसनामधारी" कह न वि लज्जेइ लोयम्मि १ ॥ ४५ विढवेऊणं दव्वं जो न वि वियरेइ सयणमाईसु । पुरिसायारो य फुडं सो निवसई महिलिया गेहे ॥ ४६ तम्हा सुवन्नभूमिं गंतूणं अजिमो महादवं । जेण जणाणं मज्झे पुरिसत्ते पाविमो लीहं ॥ जंप य बंधुदत्तो जुत्तं तुम्हेहिं जंपियं एयं । एरिसयं पुवं चिय मज्झ वि हियएं ट्ठियं चैव ॥ गंतूण पिउसासे पभणइ एवं च बंधुदत्तो वि" । ताय ! अहं वच्चामो सुवन्नदीवम्मि दविणत्थं ॥ ४९ वइणा विय" भणियं जुजइ वणियाण एरिसं काउं । किं तु तुमं एगो च्चिय अम्हं चक्खू इहं पु ! ॥ ५० देसंतरं च गरुयं सावायं तह य जलहिउत्तरणं । दविणं च" अस्थि तुम्हं भुंजंतं जं न निहेइ" ॥ ५१ तह विन मेल्हइ जाहे अइगाहं" कह वि बंधुदत्तो वि । ताहे सोऽणुन्नाओ पिउणा मायाऍ " किच्छेणं ॥ ५२ घोसावियं च नयरे सुवन्नदीवं च" जो वयइ को वि । तस्साहं वट्टेमो " सधेसु वि कजजाए ॥ ५३
४१
४२
४४
४७
४८
1-2 B जाओ । 3 B भधीयाओ। 4 AD पढणेण । 5B मोतुं । 6 A संयम° । 7 A होइ । 8 C ° सिरीय वि । 9 B जंपेह | 10 B रूसणयं । 11 B होइ । 12 B हसणिजं । 13AD रुवती । 14 B चेट्ठियं । 15 A पिउणो । 16 B संठवियं । 17 C हु। 18 B पिसतो । 19 C कलाहिं | 20 C it is not found in this Ms. 21 B C मणोरहा । 22 C सो पतो । 23 B तारुने । 24 C मियचलण । 25 A C सोवइ । * In B following quarter is found :- धम्मविहीणो जहा जीवो । 26 B जेणं चिय । 27 B सोक्खमिह । 28B | 29 B न विसइ । 30 BC हियय ।
31 Bति । 32 C हु । मायाइ ।
33 B चेव । 34 Cपि । 35 AC D निट्ठाइ । 36 C भइगाढं । 37 B 38 C दीवम्मि । 39 C it is not found in this Ms. 40B वट्टोमो ।

Page #133

६० सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[१०, ५४-७९ तं सोऊणं भणियं भविस्सदत्तेण बंधुदत्तस्स । जामि अहं चिये भाउय ! तुम्हं सत्येण जइ भणह ॥५४ तुहतणओ च्चिय सत्थो पभणइ विणएण बंधुदत्तो वि ।जइ वच्चइ भाय ! तुमे ता मम सव्वं पि संपन्नं ॥ ५५ जणओ भाया वणिओ जइ सत्थे होइ कह वि पुन्नेहिं । ता जाण विएसो वि हु नियगेहं नस्थि संदेहो॥५६ सवं पि कयं पिउणं *दीवंतरजोगयं च सव्वेहिं । पंचसयाण ये सामी सत्थियपुरिसाण सो जाओ॥५७ भणिओ य बंधुदत्तो मायाए हविय सु९ एगते । तह पुत्त ! करेज तुमं भविस्सदत्तो जह न एइ ॥ ५८ इयरह एसो जेठो पिउविरहे सामिओ इहं होही । अहवा अद्धग्गाही पुत्तय ! इह संसओ नत्थि ॥ ५९ अन्नदियहम्मि सत्थो चलिओ सवो वि सो जणसमेओ । पत्तो कमेण गंतुं तीरे उदहिस्स रुंदस्स ॥६० उवहीं" वि सत्थपुरओ उट्ठइ इवं तुंगतरलकल्लोलो । अहवा गिहपत्ताणं कुणंति गरुया वि उट्ठाणं ॥६१ भरिऊण पवहणाई सन्वे वि हु निययभंडजायस्स । चलिया मंगलपुव्वं सुवन्नदीवस्स मग्गेणं ॥ ६२ गच्छंताण कमेणं तुट्टे सवाण इंधणाईए । मग्गन्नुएहिँ“ सहसा नीया मयणायदीवम्मि ॥ ६३ तत्थ य उत्तरिऊणं गेण्हंति" फलाइयाइँ सव्वे वि । वचंति य सवं" पि" हुपेच्छंति य पेच्छणिजाई॥६४ सधे वि तहिं पत्ता भविस्सदत्तेण वजिया जाव । ताव य चालई पोए वेएणं बंधुदत्तो वि ॥ ६५ अह सत्थिएहिँ भणियं भविस्सदत्तो न दीसए एत्थ । मोत्तूण कीस चलिया ? सत्थस्स न जुज्जए एयं ॥६६ अहं भणई बंधुदत्तो एकस्सै कए न नासिमो सवे । न्हाया तडम्मि तुम्हे गुण-दोसा पुण महं एत्थ॥६७ नाऊण तस्स चित्तं सवे वि हु“ संठिया मणे" दुहिया" । पत्तो य तप्पएसे भविस्सदत्तो विचिंतेइ ॥ ६८ किं मं मोत्तूण गया ? किंवा सो चेव न हु इमो देसो ? । अहवा दीसइ चिण्हं तम्हा लोभेण" मुक्को हं॥६९ इय चिंतिऊण तत्तो सो पुण वलिऊण हिंडए दीवं । कयलीहरम्मि रम्मे रयणी" वोलेइ ठाऊणं ॥७० जाए पहायसमएँ भमडित्ता गिरिवरस्स कडयम्मि । पेच्छइ विवराभिमुहं पुराणसोवाणपंतीयं ॥ ७१ चिंतइ मणेण एवं नूणं केणावि दिवपुरिसेणं । रइया सुवाणपंती कस्स वि ठाणस्स कजेणं ॥ ७२ अह चडइ तत्थ सणियं हियए काऊण निच्छयं एयं । सुपुरिसमग्गम्मि ठिओ पुरिसो पावेइ कल्लाणं ॥७३ नीसरिओ विवराओ पेच्छइ नयणाभिरामयं पुरओ । उववणगणसोहिलं अमरपुरीसरिसयं नयरं” ॥७४ उत्तुंगकणयसालं तोरणकलसेहिँ सोहियसुपारं । अइगहिरपरिहिकलियं जणवयरहियं च दणं ॥ ७५ पविसइ विम्हियचित्तो पेच्छंतो वीहि-गेहपंतीओ । कंचण-रयणमयाओ देवाण वि" तोसजणयाओ॥७६ थेवंतरं च गंतुं पेच्छइ बहुभेयठाणपरिकलियं । कंचण-रयणसभूसं आसणमाईहिँ परिकलियं ॥ ७७ रायगिहं दळूणं नीसरि पेच्छए मणभिरामं । चंदप्पहजिणभवणं बहुविहरयणेहिँ चिंचइयं ॥ ७८ काऊण कायसुद्धिं गहिऊणं सुरहि-गंध-कुसुमाइं"। पविसिय दळूण तहिं चंदप्पहसामियं परमं ॥७९
1Cपिठ। 2 Aत्ति। 3A ठणिओ। 4 Bव B जोगं जं चिय सुवनदीवस्स। 5C 'सयाणं। 6Cit is not found in this Ms. 7-8 B ठाविऊण । 9 B तुह। 10 A D उवहिस्स। 11 Bउदही। 12 Bइह। 13 B सम्वम्मि। 14 B मगन्नएहि। 15 B गिण्हंति। 16 B सम्वे । 17 B वि। 18 B वालइ । 19-20 Cपभणइ य। 21 B एक्कस्स । 22 B सव्वं । 23-27 B मणदूमिया पयंपति। 28 B लोएण। 29 Cरयणिं। 30 B य पहासमए। 31 Bउट्रित्ता। 32A कयमि;
B मज्झम्मि। 33 B हिमुहं। 34 B°सोयाण। 35 Cपंतीओ । 36 AD हिरामयं । 37 B एयं । 38 B°मालं। 39 B°दुयारं; Cमुयारं। 40 A D °परिह। 41 B देवाणं। 42 B it is not to be found in this Ms. 43 C नीहारिउं । 44 B गहिऊण य । 45 B सुरभि । 46 B कुसुम। 47 B°गंधाई। 48 Cपविसह। 49-50 B°सामिजिणपडिम।

Page #134

१०, ८०-९९ ]
नागपंचमीकहाओ - १०. भविस्सयत्तकद्दा
६१
८२
८८
८९
(a) पूएउं भत्तीए अभिवंदिय देवए य अणुपुत्रिं । उवविट्ठो पढइ इमं कुलयं हरिसेण संजुत्तो ॥ ८० चउरासीलक्खपरिट्ठियाण जीवाण सुहु भीयाण । अभयं देसि तुमं चिय (b) अन्नो पुण नाममेत्तेणं ॥ ८१ (c) संसारोयहि निब्बुड्याण जंतूण अहियदुहियाण । हत्थालंबो परमो होसि तुमं चेव मन्ने हं ॥ (d) कम्मारिवग्गपरिवेढियाण भवियाण ताससहियाणं । होसि जयम्मि सहाओ तं चैव य नत्थि संदेहो ॥ ८३ (e) को हाइताव संतावियाण अइरितं - सिढिलगत्ताणं । धम्मोदयसेएणं तं चेव य कुणसि नेवाणं ॥ ८४ दालिकंद निरुकंदियाण अवमाणकंदर्लिजुयाणं । (f) तं चेव माणजणओ' सवोत्तमविवदाणणं ॥ ८५ अइरोद्दवाहिपरिपीडियाण (g) किच्छेहिँ कह वि मुक्काण । नीरोगत्तं परमं तं (b) चेव य कुणसि लोयाणं ॥ ८६ इह चंदप्पहसामिय ! नाऊणं' तुम्ह सरणमल्लीणो । अहमवि भवभयभीओ तम्हा मह (i) भवखयं कुणसु ॥ ८७ पुवविदेहे काउं केवलिम हिमं जसोहरजइस्स । पुच्छित्ता वित्तंतं भविस्सदत्तस्स जं भावि ॥ अच्चुयकप्पमहिंदो' भविस्सदत्तस्स पुवनेहेण । सिरिचंदप्पहभवणे दिव्वक्खरपंतियं लिहइ ॥ अह तत्तो उट्ठेउं भविस्सदत्तो वि बाहिरुद्देसे । पेच्छइ वरभित्तीए रुइरक्खरपंतियं लिहियं ॥ एतो पंचमगेहे बहुविहरयणेहिँ भूसियदुवारे । कन्ना भविस्संरूपा अच्छइ वररुवसंज्डता ॥ सीए होही भत्ता भविस्सदत्तो त्ति" नस्थि संदेहो । धणवइणो" घरिणीए कमलसिरीर सुबो सुहवो # 33 पुणरुतं भाविंतो अत्थं तत्थैक्खराण लिहियाणं । चिंतइ भविस्सदत्तो विम्हिग्रचित्तो य तुट्टो य विष्णाणन्नू पणओ पिउ-जणणीणं च नामगणाओ । केण वि मज्झ निमित्तं लिहिया वन्नावली नियम ॥ ३४ इय निच्छिऊण हियए पत्तो गंतूण तत्थ गेहम्मि । गहिऊण तीऍ नाम सो जंपइ अतिहि बारि" त्ति" ॥ ९५ सोऊण तस्स सद्दं सावि मणे चिंतवेइ अइभीया | मणुयाणे इहं" भावो न वि विज्जेई ताव नियमेण ॥ ९६ असुरो को वि हु पत्तो मज्झ विणासाय नत्थि संदेहो | इयरह पुण मह नामं को जाणइ माणुसो एत्थ ? ॥ ९७ इय चिती तुट्ठी जयंती जाव पेच्छए कन्ना । तावै सयं" चिय दारं उग्घडियं" तस्स पुन्नेहिं ॥ ९८ दहूण तयं एंत निम्मलवररूवसंजुयं सोम्मं । हरिस भएहिँ समेया उट्ठित्ता आसणं देइ ॥
९०
९१
९९
(a) The following stanza is found in B in its place:
पूएऊण विहीए सम्मं तह वंदिऊण भावेणं ।
उवविहो जिणपुरओ भत्तिपरो थुणइ जिणइंदं ॥ ८० ॥
(b) B संसारपिसायभीयाणं ॥ ८१ ॥
(c)
In its place, the following stanza is found in B:भवजल हिबुडुमाणाण नाह ! तिरि-नरयदुक्ख भी याणं । अभयं देसि तुमं चिय को अन्नो तारणसमस्थो ? ॥ ८२ ॥
(d) The following stanza is found in B in its place:कम्मरिउतावियाणं भवदुक्खत्ताण भव्वसत्ताणं ।
परमपयमग्गदेसय ! परमं ताणं तुमं एगो ॥ ८३ ॥
(e) The following stanza is found in its place in B:को हाइकसात्तायाणं बहुदुक्खतावतवियाणं ।
सिंचयसि तेसि देहं धम्मामयसीयलजलेण ॥ ८४ ॥
1 C इमेत° | 2 B दारिद्द | 3 C कंदिय° । (f) The following latter half is found in B:तं चिय माणूद्धरणं करेसि नियवयणविहवेण ॥ ८५ ॥ 4 A चैव य । 5AD 'जओ । (g) B बहुदुक्खतत्तदेहाणं । (h) B छेण नवरि मुयाणं । 6 A माऊणं । (i) B°व कुणेसि भव्वाणं । 7 B दुतं । 8 AD महिड्डी । 9AD भविसणु; B भविस्णणु । 10 Bवि । 11 B श्वयणों । 12 B तरस 13 A D विण्णाण-नाण° । 14 B एसा । 15 B वारं । 16 Bति । 17 AB मणुभाण; मणुयाणं । 18 B इह C इह भ | 19 C नज्जइ । 20 A C तट्ठा | 21 B C ता । 22 B C पढमं । 23 B उघाडियं ।

Page #135

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ [ १०, १००-१२९ सो उवविठ्ठो संतो दह्नणं' तं जुवाणियं कन्नं । नियनयणाणं मन्नइ सफलत्तं तद्दिणे चेव ॥ १०० दोण्हं पि हुँ अन्नोन्नं हिययवियप्पो य एरिसो जाओ । जई पुन्नपहावेणं अम्हाणं होज संबंधो ॥ १ एत्थंतरम्मि जंपइ सहसा अह खेत्तदेवया तत्थ । तुम्हाण होउ पुत्तय ! संबंधो मज्झ वयणणं ॥ २ न्हाया भुत्त-विलित्ता दो वि जणा जाव तत्थ अच्छंति । ताव य पत्तो असुरो नामेणं असणिवेगो त्ति ॥ ३ चिंतइ सो वि मणेणं दीसइ मणुयाण मिहुणयं एत्थ । तो घल्लेमि समुद्दे गहिऊणं निययहत्थेहिं ॥ ४ ताव य खणेण जाओ अहिअयरं सोऽसुरो पसन्नमणो । जाणइ ओहिवसेणं मह मित्तो एस पुश्विलो ॥५ पच्छा भविस्सदत्तो भणिओ असुरेण नेहकलिएण । वरमित्त ! तुमं दिहो चिरकालाओ इहं अज ॥ ६ जम्मंतरवित्तंते कहिए असुरेण तस्स कुमरस्स । जाया मणम्मि तुट्ठी मिलियं चित्तं च अन्नोन्नं ॥ ७ दोण्ह वि ताण खणेणं सुङविभूईएँ पाणिगहणं च । असुरेण समणुरूवं" निम्मवियं जह य जणएणं॥ ८ भणिओ य तुमं राया एत्थ पुरे तह य सयलदीवम्मि । रयण-सुवन्नाईयं सवं चिय तुह कयं एयं ॥ ९
__ इय जंपिऊण वयणं" नियठाणं खामिऊण सो पत्तो ।
ते विहु दोन्नि वि पच्छा विसयसुहं तत्थ भुजंति ॥ अह अन्नया कयाई भविस्सदत्तेण पुच्छिया भन्जा । नियवृत्तंतं अक्खइ जं जहवित्तं च दुईकलियो॥११ नयरं च दीवतिलयं एवं राया जसोहरो एत्थे । भवदत्तो मह जणओ जणणी वि हु नागसेण त्ति ॥ १२ अन्नो वि आसि लोओ बहुविहलोएण संजुओ मुइओ। विन्नाण-नाणकलिओ देवसमूहो व इह नाह! ॥ १३ केणावि हु सहस चिय सबो विहु रायसंजुओ लोओ।रयणायरम्मि खित्तो अहमेव य मुक्किया एक्का॥१४ मह जणणी-जणएहिं निय-नियरूवं" च कारियं पुद्धिं । पेच्छंतीऍ इमाइं मए वि कालो इहं गमिओ॥१५ तप्पभिई मुंजंता विसयसुहं दो वि तत्थ नयरम्मि । अन्नोन्नं पडिबद्धा गयं पि कालं न याणंति ॥ १६ कमलसिरी वि ससोया सुवयअजाएँ नाणकलियाए। कहइ रुयंती" दुक्खं नियतणयविओइया पणया॥१७ अवणीय तीऍ बहुयं सोयं सा समणिया सुवयणेहिं । गिण्हावइ पंचमियं वन्नित्ती तीई फलभावं ॥१८ कहियाइँ ताइँ तीए संवच्छर-मास-पक्ख-दियहाई । होही जेसु इमाए भविस्सदत्तेण मेलावो ॥१९ तवयणसत्थहियया कमलसिरी सुवयाएँ पामूले । जिणसाहुपूयणरया अच्छइ ओहिं विचिंतेती ॥१२० आसा रक्खइ जीयं सुट्ठ वि दुहियाण एत्थ संसारे । होइ निरासाण जओ तक्खणमित्तेण मरणं पि ॥ २१ अन्नदियहम्मि भणिओ भविस्सदत्तो वि निययकताए । सामिय ! कहेसु मझं अप्पणयं ठाणमाईयं ॥२२ कहियं च तेण सव्वं जं जहवित्तं च दीवपज्जतं । सरिऊण निययजणणि पच्छा सो दुम्मणो जाओ" ॥२३ भणिओ य तीऍ सामिय! कीस तुमं झत्ति दुम्मणो जाओ? । तुह विमणत्तं दडे मज्झै दुहं दारुणं होई ॥२४ अणुमाणेणं नजइ हियए इटेण इडसंतीय" । सोक्खं जइ वा दुक्खं संकेतं वयणछायाए॥ २५ पभणइ भविस्सदत्तो पावो हं निठुरो पिए ! सुहु । तहवच्छलं पि जणणिं पेच्छामि न जेण गंतूणं ॥ २६ गहिऊण सारभूयं वच्चामो ताव जलहितीरम्मि । तत्थ ठियाणं होही को विहु अणुगामिओ सत्थो ॥२७ पभणइ सा वि हु सामिय! जंतुह चित्तस्स किं पि पडिहाइ। तं कीरइ अचिरेणं अहं पि अणुकूलिया तत्थ॥२८ अह पणमिऊण चलणे दो वि हु चंदप्पहस्स भावणं । संचारिति कमेणं जंजं चित्तस्स पडिहाइ ॥ १२९
1 B दह्ण य। 2 A D साफलं। 3 B य। 4-6 B पुनाणुभावओ जह। 7 B भुत्तु । 8 B मिहणाण। 9 A तो। 10 AD मए। 11 B रूयं । 12 Cपि हु। 13 Bएयं । 14 Bसुह। 15C कलिय। 16 B कलियं । 17 Bइस्थ; C तत्थ। 18 B रूयं। 19 A रुवंती। 20 A तीइ । 21 B विनत्ता। 22 B तीऍ। 23 A तीह । 24 A ताए। 25 B विचिंतंती। 26 Bखु । 27 B जातो। 28 B मह। 29 B दुक्खं। 30 B जायं। 31C°संतीए। 32 Cपासम्मि । 33 B संचारैति ।

Page #136

१०, १३० - १५९] नाणपंचमीकहाओ-१०. भविस्सयत्तकहा अच्छंति तीरदेसे कइवयदिवसाइँ जावे सुहठाणे । ताव य पत्तो सत्थो सबंधुदत्तो तहिं चेव ॥ १३० उत्तरिऊणं पुरिसा भमडता पेच्छिऊण तं मिहुणं । गंतूण सुद्द मुइया कहति ते बंधुदत्तस्स ॥ ३१ सो वि हु उत्तरिऊणं जाव य पावेई तं पएसं तु । पेच्छइ भविस्सदत्तं ताव य अइलजिओ जाओ॥ ३२ दळूण बंधुदत्तं भविस्सदत्तो वि उडिउ सहसा । आलिंगइ नेहेणं मिलियं बहुयाओं कालाओ ॥ ३३ अह भणइ बंधुदत्तो पावो हं सिटुंदसणअजोग्गो' । तुज्झ अपावस्स मए पावं परिचिंतियं जेण ॥ ३४ दवस्स लोभयाएं एगागी तं मए इहं मुक्को। मह पावं चिय जायं अहिययरा तुह पुणो लच्छी ॥ ३५ दुजणजणचिन्तवियं वसणं पिहु लच्छिकारणं होइ । पुन्नकलियाण नियमा अयसोपावं च पिसुणाणं ॥ ३६ पभणइ भविस्सदत्तो सई पि हु तुज्झ संतियं एयं । तुज्झ कयं पि हु मज्झं मा चिंतसु किं पि पुबिल्लं ॥३७ इय जंपिऊण सव्वे ण्हावेउं भोइया जहिच्छाए । तह पुच्छिया य वत्तं गइ-आगइसंतियं पच्छी ॥ ३८ भणिओ य बंधुदत्तो एयं सव्वं तहेव भाउजं । निययवहणेसु निजइ गच्छामो जेण नियनयरं ॥ ३९ अणुमन्निय तव्वयणं चिंतइ हियएण बंधुदत्तो वि । सव्वं पि अणन्नसमं कह मझं होसए एयं १ ॥१४० अहवा मह पुन्नेहिं एवं नियमेण आणियमणेण । इयरह को मेलावो समयं एएण अम्हाणं १ ॥ ४१ तो वंचिऊण एयं सत्वं गहिऊण वचिमो सिग्धं । पच्छा मरिही एसो मुक्को वि हु एत्थ दीवम्मि ॥४२ इय चिंतिऊण भणियं पेसह भाउजयं तहिं ताव । जेण इमं परिरक्खइ सवं पि हु पयइलोयाओ“॥४३ देसं" पि" अहं पि तहिं जत्थ इमं कीरए य तव दव्वं । एत्थेव तुमं अच्छह जा सवंतत्य संचरई ॥४४ काऊण इमं ठाए अहमेव य सयललोयपरियरिओ । घेत्तूण तुमं चडिमो गहिऊण जलाइयं पउरं ॥४५ मोत्तुं भविस्सदत्तं ठवियं नियपवणम्मि सवं पि । सन्नेउं कम्मयरे चालावइ वहणए सवे ॥ ४६ चिंतइ भविस्सदत्तो अन्ज वि न हुएइ सो महं भाया । तम्ही लहेमि वत्तं उद्वित्ता आसणा चेव ॥ ४७ गंतूण तीरदेसे दणं सुन्नयं तयं सवं । चिंतइ मणेण दुहिओ नूणमहं वंचिओ तेण ॥ ४८ पेच्छह पावस्स तहा विणओ वयणं च सुहु रमणीयं । आयरणं पुण एवं वीसंभो कीरए कत्थ १॥४९ अहवा वंचयलोओ एरिसओ चेव होइ नियमेणं । नहु वंचिजइ को विहु फुड-वियडैपहासिणी जेण?॥१५० दुक्खं न दवतणयं कंत चिय सल्लए महं हियए । मज्झ विओए जेणं दुक्खं सा धारिही जीयं ॥ ५१ ता किं बहुएण इहं वच्चामो तत्थ चेव नयरम्मि । चंदप्पहभवणठिओ उभयहियं पाविमो जण ॥ ५२ गंतूण तओ नयर पविसिय गेहम्मि तत्थ निययम्मि । दटुं कंतविहूणं अहिययरं दुक्खिओ जाओ॥५३ नीसरिऊणं तत्तो पत्तो चंदप्पहस्स भवणम्मि । अहिवंदिऊण देवे जाओ दुहवजिओ किं पि॥ ५४ भविसणुरूवा वि तर्हि हीरतं नाणिऊण अप्पाणं । चिंतइ हियएण इमं पेच्छह एयस्स चरियं तु ॥५५ दविणं चिय जइ गिण्हई महतणयं एस पाविओ दुट्ठो। *जीवंतीऍ महं पुण सीलं न वि खंडए नूणं ॥ ५६ जइ मह कंतेण समं मेलावो नस्थि एत्थ जम्मम्मि । ता भुंजामि न सययं आहारं जावजीवं पि ॥ ५७ उवयरइ बहुपयारं तीए विणएण बंधुदत्तो वि । सा पुण निप्पिहहियया मणयं पि न बीहए तस्स ॥५८ कुविएण तेण ताहे बलिवट्टी चेव काउमाढती । ताव य तीऍ पहावा देवीए एरिसं रइयं ॥ १५९
___1 B नाइ। 2 A D °सु। 3 C पासेह। 4 B य। 5 A सटिभो। 6 B सुह। 7 B भजोगो। 8 Beोहयाए। 9BC रागइ। 10 B सस्था; Cसम्वं । 11AD निय। 12 AD पवहणेस: C°वहणेसं। 13 Bकह। 14 B कोयाणं । 15-16 BC दंसेमि। 17 Bअग्छ । 18 Cसंचरए। 19 Cसम्व। 20 BC जम्हा। 21C'वमण। 22 Bपयासिणा; C°पभासिणा। 23 B विहणो। 24 B गेण्हा B जीवंतीए य महंम खरए पुण इमं
सीजीवंती महणं सीवं नहु संरए नणं। 25Cजीयम्मि। 26 B डा। 27 B°मारखा।

Page #137

६४
सिरी महेसरसूरिविरइयाओ
६९
[ १०, १६० - १८७ वायंति तिवाया उवरिं गति जलहरा गहिरा । डोलंति' पवहणाई जलकलोलेहिं खित्ताई' ॥ १६० स वि जणा भीया तीए चलणेसु सुठु पडिलग्गा । खामिति' महुरवयणा विणिवारिय बंधुदत्तं तु ॥ ६१ रक्खति तई सवे गंजिज्जति' च' बंधुदत्तेण । एस सई अभिभूया सवं पि हु मा विणासेउ || ६२ सुत्तारयणिसम सुविणे देवीए अक्खियं तीए । मिलिही तुह वर इत्तो गयउरपत्ताऍ मासेण ॥ ६३ अह सा सत्था जाया किं पि वि भुंजेइ पाणधारणयं । इयरह मुयाण संगो कह होउ पियेण समयं तु ? ॥ ६४ असहायाणवि कह विहु इहयं " मणुयाण सीलकलियाणं । अच्छंतु ताव अन्ने देवा वि हु किंकरा होंति ॥ ६५ पत्तो कमेण गंतुं सो सत्थो गयउरस्स बैहिदेसे । नरवइणा वि हु सिग्घं आढत्तं नयरभूसणयं ॥ ६६ तक्खणमेते तओ" वत्थाई विभूसियं तयं" नयरं " । अइरम्मं संजायं अमरपुरीसन्निहं" परमं " ॥ ६७ तो राय - पउरलोओ गंतूणं सम्मुहं सबहुमाणं । पेसईं सबंधुदत्तं तं सत्थं निम्मलच्छायं ॥ ६८ मिलियाण बंधुदत्तो नरवइमाईण कहइ पञ्चक्खं । एयं कन्नारयणं पत्तं अम्हेहिँ तत्थेव ॥ एत्थेव य परिणयणं होही एयाऍ सोहणदिणम्मि । मउणाइयं इमीए गहियं जा पाणिगहणं तु ॥ १७० दाऊण जहाजोग्गं दाणं सध्वो वि तोसिओ लोओ । नरवइपमुहा पच्छीं निय-नियठाणेसु संपत्ता ॥ ७१ सो वि जणो जंपइ धन्नो इह धणवई जणवयम्मि । जस्स सुओ अइबहुयं विढवित्ती आगओ दविणं ॥ ७२ सा वि" भविस्सणुरूव मोणेणं चेव चिट्ठए तत्थ । मलिणी मोक्कलंकेसा थोवाहारा य विमणा य ॥ ७३ कमलसिरी विय सिग्घं सोऊणं सत्थमागयं तुरिया । स वि हु परिपुट्ठों वत्तं तणयस्स न कहेंति ॥ ७४ जाणता विहु विउसा कस्स वि नाऊण दुक्खउप्पत्तिं । इह-परलोयविरुद्धं जंपंति न कज्जविरहेण ॥ ७५ ता जाइ सदुक्खा विलवंती सुवयाऍ पासम्मि । सा सुवयाऍ भणिया किं ओही तुज्झ वीसरिओ" १॥ ७६ सो विसा एवं तहवि हु चित्तेण दुक्खमावहइ । सवो वि जणो पत्तो कह सो एगल्लओ थक्को ? ॥ ७७ गंतूणं विणणं कमलसिरिं मणइ बंधुदत्तो वि । अच्छइ भविस्सदत्तो माए ! न हु एत्थ संदेहो ॥ ७८ वहुलोभयाऍ पत्तो" गंतूणं रयणदीवयं सो उ । एही कुसलेणं चिय मा दुक्खं कुणसु हिययम्मि ॥ ७९ इय जंपिऊण ती से नियगेहं पाविओ महापावो । सा वि य" किं पि विसत्था संजाया तस्स वयणेणं ॥ १८० जक्खो वि माणिभद्दो सरिऊणं सामियस्स आणत्तिं । चंदप्पहजिण गेहे " संपत्तो दीवतियम्मि ॥ ८१ पूइय वंदिय देवे भविस्सदत्तेण आसणे दिन्ने । अह्निवंदिय उवविट्ठो जंपइ तेणेव परिपुट्ठो ॥ नामेण माणिभद्दो जक्खो हं सुय ! एत्थं संपत्तो । जिणवंदणानिमित्तं" तुज्झ म अक्खियं एयं ॥ ८३ कत्तो तुमं पिइह एगागी कीस भण संपत्तो ? । पायं मणुयविहीणं" सम्मत्तपरायणो तं सि ॥ ८४
1
८२
वि सवं कहियं जं जहवित्तं च निययवित्तंतं । आईओ जा अंतं जक्खाणं सामिणो तस्स ॥ ८५
सो भणिओ कले" वि है तुज्झ संगमं " कुणिमो । जणणीमाइजणेणं तम्हा मेल्हेसुँ मणदुक्खं ॥ ८६ पभणइ भविस्सदत्तो तुट्ठो हियएण महुरझुणिकलिओ । जक्खाहिवस्स पुरओ हियइच्छियसंगसुणणेणं ॥ १८७
1 B डो ंति । 2-3 B C ° कल्लोला लिंगियतणूणि । 4 B खामंति । 5 B ततो । 6 BC गंजिज्जती । 7 B Cय । 8 C रयणीए । 9 B दंतीऍ । 10 B इहई । 11 B बहु । 12 B मित्तेन । 13 B ततो। 14 B वत्थेहिं । 15 B इमं । 16 B यरं । 17 B°निभं । 18B पउरं; C रम्मं । 19 C पेच्छइ । 20 B पता । 21 B विढवेत्ता । 22 C निय | 23 B सणुरूया; C भविस्सरूवा । 24 B भलिणा । 25 B मोकल° । 26 B तुरियं; C तइया । 27 B तुट्ठा । 28 B कहिंति । 29 B areit | 30 C एतो 31 C हु । 32 B भवणे । 33 A एत्थ । 34 A सुभणु ! । 35 B °वंदणेर (णा) कए फुड । 36 C कए । 37 B भवण | 38 B C 'विहीणो | 39 C हु। चिय। 43 C करिमो । 44 B मिलेसु ।
40 C कल्लि । 41-42 C

Page #138

१०, १८८ - २१७ ] नाणपंचमीकहाओ- १०. भविस्सयत्तकहा
६५ जो उवयारसमत्थो दुक्खं तस्सेव होइ कहणीयं । जो वा सोउं दुहिओ अन्नस्स न किं पि कहिएण॥ १८८ जो पुण दुक्खं पयडइ पुरओ लोयाण कुडिलचित्ताणं । सो ताणं हसणीओ एयं दुक्खं च अहिययरं ॥ ८९ जक्खाहियेण भणियं किं सावय ! जंपिएणे बहुएणं ? । कजेण फुडं होही मह वयणं रयणिसमयमिं ॥१९० वयणं कजविहूणं धम्मविहूणं च माणुसं जम्मं । निरवच्चं च कलत्तं तिन्नि वि लोए ण अग्घंति ॥ ९१ वोलीणे तम्मि दिणे भविस्सदत्तम्मि पाविए निदं । रइयं दिवविमाणं जक्खाहिवमाणिभद्देणं ॥ ९२ बहुरयणेहिँ समेयं ठविय विमाणम्मि कमलसिरितणयं । संपत्तो सहस चिय सो जक्खो हत्थिणपुरम्मि ॥ ९३ कमलसिरीघरदारे दद्दूण विमाणयं च अवयरियं । नायं च सुब्वयाए भविस्सदत्तस्स आगमणं ॥ ९४ कहियं कमलसिरीए तीए सयमेव तत्थ सच्चवियं । पडिबुद्धेण य नायं भविस्सदत्तेण नियनयरं ॥९५ पुच्छिय भविस्सदत्तं सो जक्खो जाइ निययठाणम्मि । सो वि हु उठेऊणं पणमइ नियजणणिपयकमलं ॥९६ सवं पि हु ठविऊणं गुत्तं तं रयणमाइयं सो उ । अन्नाउ चिय अच्छइ वारेउं जणणिमाईयं ॥ ९७ कहियं कमलसिरीए पुत्तय ! तुह भाउणा इहाणीयं । पत्तं कन्नारयणं कत्थ वि दीवम्मि अइरम्मं ॥९८ पहाणु-वट्टणरहिया सवेणिदंडा य मोणवयकलिया । थोवासणा वि कन्नों केण वि कज्जेण सा पुत्त !॥९९ होही पाणिग्गहणं तीए किर पंचमम्मि दियहम्मि । सोऊण कन्नचरियं भविस्सदत्तो वि परितुहो ॥ २०० जाए पभायसमए गहिऊणं रयण-वत्थमाईयं । दिट्ठो भूपालनिवो तेण य गंतूण विणएणं ॥ १ दिनासणेण भणियं सामिय ! तुह पालणं मुणेऊण । तुह पाय-छायसेवं काउं दूराओं पत्तो" ह ॥ २ भूपालेण" वि" भणिओ अच्छसु तुह संतियं इमं नयरं। धन्नं चिय मह रजं तुह सरिसा जत्थ निवसति ॥३ नियगेहे संपत्तो भणिओ जणणीऍ पुत्त ! किं करिमो ?। तत्थ वि विवाहकज्जे हक्कारइ बंधुदत्तो त्ति ॥४ चिंतइ भविस्सदत्तो अन्ना मज् आगमं सौं उ" । कंता अइदुहियमणा चएज जीयं पि हु कयाइ ॥५ सजाणणानिमित्तं तम्हा पेसेमि जणणियं तत्थ । इय चिंतिऊण तेणं संकेयं कारिया जणणी ॥ ६ माए ! मह सा कन्नी मज्झागमणं कहेसु तं तीए । एयं च नाममुदं तीसे हत्थम्मि देजासु ॥ ७ तत्थ गया कमलसिरी पविसइ जा निम्मलेण वेसेणं । ताव य धणवइणा वि हु एयं खलु चिंतियं हियए ॥ ८ चिरकालपमुक्का वि हु पइणा पुत्तेण तह वि सच्छाया । कमलसिरी इह दीसइ ता पुण किं कारणं एत्थ ?॥९ कमलसिरी संपत्ता भविसणुरूवाएँ अंतियं जाव । ताव य जाणियवत्ता सा तीए कुणइ पडिवत्ती ॥ २१० भणिया य मज्झ पुत्तो तुह भत्ता एत्थ आगओ नियमा। एसा य नाममुद्दा साभिन्नाणं च तुह सुयणु!॥११ संठावेऊण तयं गंतूणं कहइ निययपुत्तस्स । सो वि हु पुणरवि पुत्तो गंतूणं रायगेहम्मि ॥ १२ भणिओ य तेण राया सामिय ! जोएK भविउ मज्झत्थो।धणवइपुत्तेण समं अस्थि विवाओ महंगरुओ १३ भूपालेण वि सिग्धं धणवइपमुहा य तत्थ आणीया । तेसिं कहेइ वत्तं भविस्सदत्तो वि जहवत्तं ॥ १४ दडे भविस्सदत्तं लजियभीओ य" बंधुदत्तो वि । जणयस्स कन्नमूले सव्वं पि य" अक्खए कजं ॥१५ सक्खीहिँ तओ कहियं सामिय ! नियमेण सच्चयं एयं । जं तुम्हं परिकहियं सव्वं पि भविस्सदत्तणं॥१६ नरवइणा वि य"सिग्धं पुत्त-कलत्ताइसंजुओ तइया । छुद्धो गुत्तीहरए धणवइसेही वि कुवियेणं ॥२१७
1C बोल्लिएण। 2 C°विरय (म) म्मि। 3 B स°14 C तीऍ वि। 5C कस्स। GB थोया। 7 B C सन्ना। 8 B C कंत। 9 A पत्ता। 10 A उ। 11-12 A D भूपालेणं । 13 B कत्था C कत्थ। 14 B अन्नायं । 15-16 B सोउं। 17 B चइज । 18 Cता। 19 D जणणिजं। 20 BC कता। 21 B दिजासु। 22 B भविसणुरूयाय; C भविस्सरूवा। 23 C तओ। 24 B सामि!। 25 B निजोडेस। 26 B भविय। 27 BCवि। 28-29 B चिय। 30-32 B अन्नो वि ह। 33 Bछढो।
नाणपं०९

Page #139

६६
सिरीमहे सरसूरिविरइयाओ
[१०, २१८ - २४५
२१
२२
२५
अन्नो विह घरविहवो भविस्सदत्तस्स संतिओ जाओ । एयं संखनिहाणं संजायं बंधुदत्तस्स ॥ २१८ अन्नविदत्तं पि' धणं' अप्पणयं होइ पुन्नकलियाणं । अप्पणयं पि परायं संजायइ पावकलियाणं ॥ १९ सिंगारेउं अहियं भविस्सदत्तस्स भारियं राया । अंतेउरि नियावई नियमहिलापत्थिओ सहसा ॥ २२० दहूण तयं लोयो' हरिसेण पूरितो संतो । न हु एरिसयं रूवं दिट्ठे अम्हेहिँ कइया वि ॥ तुट्ठेणं नवइणा समयं रज्जाइएण अद्वेण । दुहिया सुतारनामा दिन्ना य भविस्सदत्तस्स ॥ भणियं कमलसिरी पुत्त ! न उचियं चं एरिसं तुज्झ । पिउ-माइ भाउयाणं परिणयणं बंधणगयाणं ॥ २३ विन्नविडं नरनाहं छोड्डेउं" बंधणाओं नियपियरं । ठविऊण हत्थिखंधे नियगेहे नेइ सो पणओ ॥ २४ दाऊण गाममेगं नियमाइसमाणयं च मेल्हेउं " । देसस्स अंतभाए ठवेइ सो बंधुदत्तं पि ॥ वित्ते विवाहकज्जे ठविउं सीहासणम्मि नरवइणा । विहिओ रजहिसेओ भविस्सदत्तस्स मुझएणं ॥ २६ सु विभूईऍ तओ पूयं विरएइ जिणवरिंदाणं । सहिओ कमलसिरीए संघस्स य कुणइ बहुमाणं ॥ २७ दोहिँ वि पियाहिँ सहिओ " भुंजइ भोए सुरो व सो जाव । पढमाऍ ताव गब्भो संजाओ सवतोसकरो ॥ २८ दोहलाएँ संजाए किसियाई वहइ सा वि अंगाई । कहइ निबंधे " य कए भविस्सदत्तस्स दोहल" ॥ २९ नियजम्मणभूमीए चंदप्पहसामियं च पूएउं । वियरामि जहिच्छाए एसो मह दोहलो" दुसहो ॥ २३० सोऊण इमं दुहिओ भविस्सदत्तो वि अच्छए जाव । ताव य दिवविमाणं गयणाओ झत्ति अवयरियं ॥ ३१ उत्तरिऊणं तत्तो निम्मलपुरिसो पर्यंपए एयं । गुरवो तुम्हे अम्हं आएसह जं मए कजं ॥ कहियं च तस्स सव्वं भविस्सदत्तेण दोहसरूवं" । तेण वि भणियं एयं केत्तियमेत्तं" इमं कर्ज १ ॥ ३३ दोहिं" वि भजाहिँ‍ समं तत्थ विमाणम्मि कमलसिरितणयं । ठविऊण पुराभिमुहो" मणवेगो चलिओ सहसा ॥
३२
३४
३५
३७ ३८
चलंताणं ताणं चलंतं सव्वमेव पडिहाइ | अहवा अप्पेण समं सवो वि हु मन्नए अन्नं ॥ पत्तं कमेण गंतुं दीवत्तिलयम्मि तं वरविमाणं । उत्तरिया स विहु चंदप्पहभवर्णमज्झम्मि ॥ ३६ हाउणं पउमसरे गहिऊणं पंचवन्नकुसुमाई । न्हविय -विलित्तं देवं पच्छा भत्तीऍ पूयंति ॥ काऊण बलिविहाणं धन्नैवियारेहिँ फलपयारेहिं । चित्ते सुद्धिसमेया देवे वंदंति सच्चे वि ॥ पणमिय भविस्सदत्तो उवविट्ठो महियलम्मि भावेणं । चंदप्पहसामिट्टियं गुणजायं किं पि पयडेइ ॥ ३९ नियकित्ती समाणा तुम्हं छाया वि जेण देहस्स । तेणं चिय सामि ! तुमं चंदप्पहनामओ जाओ ॥ २४० सरिओ विजेण सामिय ! तिमिरं नासेसि हिययनिहियं पि । होसि सरिच्छो सामिय ! तेण तुमं कह णु चंदेण ? ॥
४१
खत्थो" मयपडिकलिओ दोसासंगेण संजुओ" पायं । एवं पि तुज्झ तुल्लो कह चंदो होउँ वरदेव ? ॥ ४२ नासि जह महाय ! देहस्स पहाऍ बाहिरं तिमिरं । चंदप्पह ! तह नाससु हिययट्ठियं पि हु तयं मज्झ ॥ ४३ अह उट्ठऊण तत्तो तं नयरं परियडंति सबै वि । आणंद-विसायजुया अन्नोन्नं कहियनयरगुणा ॥ ४४ ठाणे ठाणे लग्गई तेसिं दिट्ठी वि दीदारु व | अहवा गुणवंतेसुं वंका खुष्पंति को दोसो ? ।। २४५
1- 2 C दविणं । 3 A D अंतेउरे । 4 BC आणावइ । 5 A D पत्थिवो । 6 B लोओ । 7 B ●याण । 8B तु । 9 B छोडेउं । 10 B मेलेइ । 11A अंति° । 12 B सहियं; C समयं । 13 B डोहलए । 14 B निबंधेण । 15 B डोलयं । 16 B डोहलो । 17 B डोहल° । 18 B'सख्यं । 19 B मित्तं | 20 B दोहि । 21 B भजाहि । 22 B °हिमुहो । 23 B दीवयतियम्मि | 24 B भुषण । 25 B पूइंति । 26 A B वन्न ; C अन्न 27 B चंदो ; C खंडो° | 28 D संजुतो । 29-30B उवरदे• वस्स; C होइ वरदेव ! । 31 B लग्गति । 32 C विदेह' |
।

Page #140

१०, २४६ - २७३ ] नाणपंचमीकहाओ-१०. भविस्सयत्तकहा अणुहूयं पि अउव्वं भावइ हिययम्मि तस्स मिहुणस्स । अहवा रमणीयत्ते एसो चिय होइ सम्भावो॥२४६ परिभमिऊणं नयरं पुणरवि पत्ता जिणस्स भवणम्मि । पेच्छंति साहुजुयलं उवविलु' एगदेसम्मिं ॥ ४७ अहिवंदिऊण सव्वे उवविठ्ठा महियलम्मि अईमुइया।ते वि हु पियवणणेणं धम्मासीसं पयच्छंति ॥ ४८ तत्थ जयणंदनाम केवलनाणेण संजुयं साहुं । पुच्छइ भविस्सदत्तो विज्झाहरआगमं पणओ ॥ ४९ अह भणइ जयाणंदो कंपिलं अत्थि पुरवरं" एत्थे । तत्थ य राया णंदो आसी सुयणाण आणंदो॥२५० उवरोहिओ" वि तस्स वि" नामेणं वासवो तहिं आसि । तस्स य मणवल्लहिया नामेण सुकेसिया भज्जा॥५१ तीए य दोन्नि पुत्ता सुवक्क-दुव्वक्कैनामयाँ तइयो । दुहिया वि य संतिमई अग्गीमित्तो य तीऍपई ॥ ५२ सो पेसिजइ सययं नरवइगेहेसु णंदनाहेण । पाहुडणयणाणयणं अविणासी एस नाऊणं ॥ ५३ अह अन्नया कयाई सिंघलदीवम्मि पाहुडं दाउं । अन्ने वि हु बहुरयणे" सो विप्पो पेसिओ तेण ॥ ५४ नेऊण तस्सै सवं सिंघलैवइणों" तहाँ समप्पेइ । तह सवं पि हु अक्खइ जं जं नंदेण आइटें ॥ ५५ दिन्नं सिंघलैंवइणा बहुदवं तस्स पाहुडनिमित्तं । अद्धपहे चिय तेणं तं दविणं विलसियं सवं ॥ ५६ नाऊण चिरायंत अवसेरि" कुणइ तस्स नरनाहो । पुणरवि संठवइ मणं दूरपएसो त्ति काऊणं ॥ ५७ मंती सुगुत्तमंतो जोइससत्थस्सै गहियपरमत्थो । वायम्मि सुवक्केणं पराजिओ लोयमज्झम्मि ॥ ५८ सो जोयइ छिद्दाइं वासवलोयाण निच्चकालं पि । अहवा विवायकुविओ मरणं पि हु देइ कालेण ॥ ५९ सुक्कच्छायविवाया धम्मविवाओं य तिन्नि सवे वि।दोन्नि अहम्मा पढमा सोहणओ तत्थ अंतिल्लो ॥२६० दोण्हं चिय अन्नोन्नं सुक्कच्छाओ इहं विणिहिट्ठो। होइ सहायविवाओ दुण्हं अहिणेस" जुत्ताणं ॥ ६१ अन्नोन्नं धम्मीणं उवसमजुत्ताण पक्खरहियाणं । सत्थवियारो सत्थो सो भन्नइ धम्मवाओ ति ॥ ६२ नाऊणं चारजणा नरवइणो जहँ कहेंति अहिययरं । पच्छा कुविओराया अग्गीमित्तस्स उवरिम्मि" ॥६३ अन्नदियहम्मि पत्तो निर्णचंगो त्तिवेईभत्तारो । नरवइवंचणकजे देइ इमं उत्तरं दीणो॥ ६४ पहियं सिंघलवइणा तुम्ह कए उत्तमं च बहुदत्वं । अद्धपहे चोरोहिं गहियं अम्हाण पासाओ ॥ ६५ एत्तियकालं सामिय! अहं पि गोत्तीऍ घल्लिडं धरिओ। दंडकए दुद्वेहिं छलेण अह निग्गओ एण्हि ॥६६ राया वि णायतत्तो अहिययरं तस्स उवरि आरुढो । गोत्तीहरम्मि रोद्दे झत्ति समजं धरावेइ ॥ ६७ दोनयणो वंचिज्जइ जणेण कुसलेण नस्थि संदेहो । नरवइ पुण सहसक्खी कह तीरइ वंचिउं ? भणह ॥ ६८ वासवपमुहा सवे दट्टणं अग्गिमित्तवित्तंतं । निय-नियचारेण गया गंजण-मरणाण अइभीया ॥ ६९ गहिया सुकेसिणीए तष्भयमुक्काएँ देसविरइ त्ति । तीऍ* बलेणं जणणी रविपहनामो सुरो जाओ॥ २७० सो चविऊणं तत्तो उववन्नो तुज्झ घरिणिगन्मम्मि । मरिऊण सुवक्को वि हु उववन्नो सुरवरो ताव ॥७१ पच्छा चविऊण तओ मणवेगो विजधारओ एस । जाईसरणवसेणं जणणीनेहेण इह पत्तो ॥ ७२ दुबक्को वि हु मरि संसारे भमडिऊण अइबहुयं । एण्हि अमरगिरिवरे उववन्नो अयगरो घोरो॥२७३
1B उवविट्ठा। 2 B फासुयपएसे। 3 B अभि। 4 AD तो। 5 B°वयणाणं । 6-7 B C य जयनंदणयं । 8 Bसुमुर्णि। 9-11 B नाम पुरवरं अस्थि । 12 B उपरोहिओ; Cउवरोहियओ। 13 B य; Cit is not to be found in this Ms. 14 B य। 15-17 B तह दुवक्कनामाणो [?]। 18 A D रयणा । 19 B नेऊणो य। 20 B तं। 21 B सिंहल। 22 B°वाइणो य । 23 B तं । 24B सिंहल। 25B दिन; C दवं। 26 A D चिरावंत। 27 B अवसेरी। 28 B°सस्थरथ । 29 B सुधम्मवाओ; Cधम्मावाओ। 30 BC दुण्ह । 31 A अहिणे। 32 A ससुत्ताणं। 33 B
35 C तह। 36 C कहेह। 37 B उवरम्मि। 38 A निद्धवण। 39 B निवेश। 40 Cगुत्तीऍ। 41 C अहि। 42 Bइम्हि। 43 A°याविट्ठो; D आविहो। 44 B तीय । 45B°कुछीए। 46 B बज।

Page #141

सिरीमहेसरसूरीविरइयाओ [१०, २७४-३०० अग्गीमित्त-तिवेई भमिऊणं बहुयतिरियजोणीसु । जायं तावसमिहणं पच्छा मरिऊण कालेण ॥ २७४ जाओ य माणिभद्दो अग्गीमित्तस्स एस सो जीवो। तस्सं घरिणी य तिवेई मरिऊणं अग्गमहिसि ति॥७५ मणुयाणं पंच गई तिरियाणं चेव होंति चत्तारि । नारय-देवाण तहा दो चेव होंति इह (हं) भेया ॥७६ मणुओ मणुओ तिरिओं मणुओं वि य एत्थ देव नेरइयो।मणुओ य तहा सिद्धो एयं मणुयाण पंचावि।।७७ तिरिओ तिरिओ तिरिओ मणुओ देवो य होइ तह तिरिओ। तिरिओ नेरइओ तह एवं तिरियाण चत्तारि॥७८ नारय-देवा दो वि हु चविऊणं जंति तिरिय-मणुएसु । दो चिये ताण गईओ तम्हा इइ सत्थभणियाओ॥७९ गइवजियाय नियमा सिद्ध च्चिय हुंति कम्ममलरहिया । तम्हा कीरउ सहसा कम्मस्स विणासणं चेव ॥२८० जाव सकम्मो जीवो ताव दुहं एत्थ चेव संसारे । कम्मकवयम्मि मुक्के सोक्खं चिय केवलं तस्स ॥ ८१ इय नाऊणं एवं लच्छीमाईसु चय« पडिबंधं । सव्वं पि जओ मोत्तं" एगो" चिय वचए जीवो ॥ ८२ सोउण इमं सवे संसारासारयं बहुपयारं । जिणवरधम्मणुरायं कुणंति हिययम्मि अहिययरं ॥ ८३ पुणरवि वंदिय देवे मुणिवरवसहे य कम्मगइकुसले । आरुहिऊण विमाणे हथिणनयरं गया सव्वे ॥ ८४ वन्नइ सम्बो वि जणो भविस्सदत्तस्स सुहु माहप्पं । सुरमाइया वि जेणं आणं एयस्स कुवंति ॥ ८५ परमत्थेणं राया एसो" चिय एत्थ पुहइमज्झम्मि । अन्ने पुण नरवइणो नूणं एयरस कम्मयरा ॥ ८६ एयं चिय नियमेणं धम्मस्स पुराइयस्स माहप्पं । तम्हा सो" चिय कीरउ किं इह भणिएण बहुएंण ? ॥८७
सम्माणिऊण पहिओं" नियनयरे सो" वि तेण" मणवेगो। नियभारियाहिँ सहिओ सो वि तहिं अच्छए मुइओ ॥
८८ अह अन्नया कयाई जाए समयम्मि सुङ सुहयम्मि । जाओ सुप्पहनामो पुत्तो भजाएँ पढमाए॥ ८९ सोउण पुत्तजम्मं दूरि चिय ताव जणय-माईणं । अन्नाण य परिओसो हियएसु न माइओ चेव ॥ २९० जम्मेण वि पुत्ताणं लोओ हिययम्मि वहइ परिओसं । अहवा उदयाओ चिय कुणइ रवी पउमपडिबोहं ॥९१ वद्धावणयम्मैि कएँ वद्धई लोयाण पहरिसो अहियं" । अहवा विम्हयवसओ सन्बो विहु होइ अहिययरो॥९२ वजं नहें गेयं अइरम्मं तह य गंधमाईयं । हरइ मणं च मुणीणं किं पुण इहई सरागाणं? ॥ ९३ वरजुवइविलसिएणं गंधच्वेणं च एत्थ लोयम्मि । जस्स न हीरइ हिययं सो पसुओ अहव पुण देवो ॥ ९४ अन्ने व* धूय-पुत्ता जाया कालेण तस्स नरवइणो।राया वि वसे जायाँ र पि य परियणं तस्स ।। ९५ अह अन्नया कयाई भविस्सदत्तस्स विसयखुत्तस्स । उजाणपालएणं कहियं एयं च सहस त्ति ॥ ९६ उज्जाणे उजाणे उज्जाणे देव ! तुम्हतणयम्मि । मुणिवसहाँ मुणिवसही मुणिवसहाँ आगया दोन्नि ॥ ९७ गयसंगे गयसंगे गयसंग्गे पिच्छिऊण तत्थ मए । तुह कहियं तुह कहियं तुह कहियं कुणसुजं जोग्गं ॥९८ चलिओ भविस्सदत्तो दाऊणं पारिओसियं तस्स । परियरिओ लोएहिं पाएहिं चेव भत्तीए॥ ९९ गंतूण तहिं पत्तो तस-थावरवजियम्मि ठाणम्मि । उवविहँ नयणसुहं पिच्छई साहूण सो जुयलं ॥३००
1B विवेई । 2 B ससि; C सिरि । 3 A. घरिणीय; C धरिणीए। 4 B विवेई। 5 B हुंति । 6 B हुंति । 7 BC मणुओ। 8 BC तिरिओ। 9AC विद्धो। 10 C एवं । 11 A D नि य । 12 Bण। 13 B°मुक्का। 14 B °माईण । 15C मुयसु । 16 B मुत्तं । 17 B एगु। 18 B सोऊणं । 19 AD इहं; Bइह। 20 Bधम्मम्मि । 21 B एसु। 22 Bइस्थ । 23 Cपि हु। 24 Bसु । 25 C अन्नेण। 26 C भणिओ। 27 A D तेण। 28 A D सो। 29 A D वि। 30 Cजायाएँ । 31 Bरे। 32 BC माईया। 33 Bउदयाउ। 34Cवद्धावणम्मि। 35C जाए। 300 वइ ।
निच्च। 38 Bविम्हिय । 39 Cमणीणं । 40 Cपि। 41C मणं । 42 Bवि। 43 जाओ। 44Cहु। 45B परिणयं। 46 B°वसभा। 47 B वसभा। 48B°वसभा। 49 B दुन्नि। 50B जोगं। 51A मेच्छा।

Page #142

१०, ३०१ - ३२७ ]
नाणपंचमीकहाओ - १०. भविस्सयन्तकहा
६९
दोह विजईण कमसो नमिऊणं पाय पंकयं सो उ । उवविट्ठो भूवीढे' सहिओ सयलेण लोएणं ॥ ३०१ अह सो भविस्सदत्तो अइसयनाणेण संजय साहुं । नामेण विमलबुद्धिं पुच्छइ एयं च विणणं ॥ २ भयवं ! को विहुवाई पञ्चक्खं चैव मन्नए संतं । सेसं च असतं चिय इह वायविणासओ' 'चेवं ॥ ३ कालाविवहियं जं तं नृणं नत्थि एत्थ " लोयम्मि | इंदियगहणाभावा सवं पि हु ससविसाणं व ॥ ४ आया विनत्थि नियमा पंचभूयाइरित्तओ कोइ " । चेयन्नं पुण इहइं भूयाणं मज्झ" सत्ति व ॥ ५ उववासमाइयाणं फलं च अनिण्णनासणं चेव । दिक्खा वि बालिसाणं भिक्खडा चेव निद्दिट्ठा ॥ ६ देवाण करावणयं समाहिकरणं" च सत्थपढणं च । उक्कडें निहूडणमाई लक्खिज्जइ बालकीड व ॥ ७ परलोइणो अभावा एयं नियमेण नत्थि परलोओ " । तम्हा दाणाईयं सर्व्वं पि निरत्थयं चैव ॥ अत्थित्ते वि हु भन्नइ किं सो मुत्तो व अहव इयरो" त्ति । पञ्चक्खो वि य पढमो इयरो पुण जुज्जए कह णु १ ॥ ९ किं वा मुत्तस्स कहं संबंधो घडइ कम्मुर्णी एथे ? । कम्मविहूणो" य कहं गच्छइ लोयंतियं ठाणं १ ॥ ३१० इय नाणं एवं सोक्खेणं धरह देहपंजरयं । छारीभूयस्स जओ पुणरागमणं इहं नत्थि ॥ सोऊण इमं सामिय ! सुड्डु वि विउसाण हिययमज्झम्मि । जाय खलु नाहित्तं किं पुण मुक्खाणं पुरिसाणं ? ॥
८
I
११
१२
तहा कहे सामिय ! यविवक्खं" च जं" इहं किं पि । अम्हारिसाण जेणं चित्तं धम्मे थिरं होइ ॥ १३ अह भइ मुणिवरिंदो एयं लोयाइयं मयं पावं । * पञ्चखाइविरुद्धं कह विउसाणं मणं हरउ ? ॥ १४ पचक्खेणं दिट्टो अत्थो सवो वि अत्थि जइ सच्च" । ता मियतहियसलिलं पहाणाईयं पसाहेउ ॥ १५ करणविसयत्तेणं जइ भावो नत्थि एत्थ भावेणं । जच्चंधाइअवेक्खी रुवाईया विता नत्थि ॥ १६ जइ देसविवहियाणं होइ अभावो इहं पयत्थाणं । लोयाईववहारो ता जाओ निष्फलो सवो" ॥ १७ काण व अंतरिया सबै दीसंति एत्थ लोयम्मि । गहणाईया सवे आगमिया साविया पयडा ॥ १८ जेवि सभावंतरिया ते विहु विज्जंति" नत्थि संदेहो । भूय-पिसाईया [ ओ ] वयणा इय कजदंसणओ ॥ १९
२२
या विहं विज्जइ सुहिओ हं एवमाइ गन्भो त्ति । पुत्रं पि जायमेत्ते थणाहिला से उ सम्भावो " ॥ ३२० आगमियं पिय जम्मं विज्जइ नियमेण एत्थ संसारे । दीसंति मया जेणं भूर्यै- पिसायाइरूवेण ॥ २१ भूएहिं अइरित्तं चेयन्नं चेव भन्नए आया । तयैभेए तवकजं भवेर्जं भूएहिँ मरणे वि ॥ मुत्तो न ताव जीवो होइ अमुत्तो वि कम्मसंबंधो । आयासे" भूएहिँ व तम्हा दाणाइयं सहलं ॥ २३ सुक्केरंडफलस्स व उद्धगइसहावओ य जीवाणं । मुक्कस्स सिद्धिठाणे गमणं पि हु होइ को दोसो १ ॥ २४ पभणइ भविस्सदत्तो जाओ अम्हाण निच्छओ एत्थं । मह पुवजम्मचरियं संपइ भयवं ! परिकहेह ॥ २५ अह जंपर मुणिव लोयाणं बोहणाएं सुपयासं" । जंबुद्दीवेरवर नामेणं अरिपुरं अस्थि ॥ तत्थ पजणनामो राया लोयाण जणियपरिओसो" । मंती वि वज्रसेणो तस्स य भज्जा यँ सिरिकंता ॥ ३२७
२६
1AD भूपीठे | 2 B लोएण । 3 B सयणेण । 4 B संजु । 5 B चि । 6 B इहहूं। 7-8 B अवधारणाविसओ; C चेवऽवधारणाविसओ । 9A एत्थ । 10 A नदिथ । 11 A को वि । 12 BC मज्ज' | 13 C देवाइ | 14 C ° मरणं । 15 A D उक्कुड° । 16 B परलोगो । 17 A उयरो । 18 B कम्णो | 19 B इत्थ | 20 C °विमुक्को। 21 C मुक्खाइ° । 22 AD करेसु । 23 AD ° विपक्खं । 24 C जइ । 25 B महा° 1 * From this onwards, some eight stanzas are not found in B as the page 194 is missing. 26 A सव्वं । 27 C करणे । 28 C भावाणं | 29 C 'अवेक्खो । 30 C सो वि । 31 A वज्जंति । 32 C तब्भावो । † From this onwards the stanzas are to be found in B. 33 C भागामियं । 34 D भूअ°। 35 B तह । 36 B भएन । 37 B C आषारो । 38 Bय 39 B इत्थ । 40 B बोहणाइ | 41 C सुपसायं । 42 B माहप्पो । 43 C

Page #143

७०
सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ
[ १०, ३२८ - ३५६
३२
३४
तीसे' य आसि धूया नामेणं तत्थं कित्तिसेण त्ति । तीसे भत्ता ये कढो' विहवाइसमनिओ सुहओ ॥ ३२८ तत्थेव पुरे इब्भो धणदत्तो नाम सुठु विक्खाओ । भज्जा य नंदिभद्दा धणमित्तो दारओ ताणं ॥ २९ तत्थेव नंदिदत्तो सेट्ठी लोयाणसम्मओ निचं । तस्स य भज्जा भद्दा पुत्तो पुण नंदिमित्तो त्ति ॥ ३३० धमित्त - नंदिमित्ता दोन्नि वि कीडंति तत्थ नेहेण । धणमित्तो जिणधम्मे ठविओ खलु नंदिमित्तेण ॥ ३१ तत्थेव गुत्तदे से समाहिगुत्तेण मुणिवरेणावि । पत्ते पाउसकाले जोगग्गहणं कथं झति ॥ गिम्हे सहति तावं सिसिरे सीयं च साहवो जुत्तं । पाउसकालम्मि पुणो गुत्ते चिय ठंति नियमेण ॥ ३३ महुरत्तणेणं लग्गा देहम्मि झत्ति विवयंति । आउक्काइयजीवा आगमओ एरिसं नेयं ॥ नीरस्स पसंगेणं' पुढवीकाओ सचेयणो सुहु । अन्ने यँ हरियमाई' बायर - सुहुम य" को गणइ ? ॥ ३५ कह वञ्च छउमत्थो बाहिरदेसम्मि संठिओ सो" उ ? । तम्हा पाउसकाले साहूणं गुत्तयं ठाणं ॥ ३६ रिउबद्धे विहु काले अइवाएं वासयम्मि महियाए । गुत्तम्मि ठंति मुणिणो पाणीणं रक्खणट्टाए ॥ ३७ गुरुओ" वि तणुकिलेसो संजमरहियस्स पावसंजणओ । थोओ वि संजमजुओ मुत्तीए साहओ सो उ" ॥ ३८ तम्हा जुज्जइ काउं संजमकज्जेसु उज्जमो सययं । संजमजुत्तो असढो कायकिलेसं पि" सेवेज्जा ॥ ३९ तत्थेव सन्निवेसे बाल वड्डो य कोसिओ आसि । निंदइ समाहिगुत्तं अत्ताणं मन्नए बहुयं ॥ वित्ते पाउसकाले समाहिगुत्तस्स साहुणो तस्यें । अइसुहु कया पूया भत्तीए वज्जसेणेण ॥ दहूण तयं पूयं को सियनामो वि वज्रसेणस्स । कुविओ मरिऊण तओ जाओ सो असणिवेसुरो ॥ ४२ पूपभावेण तहा मरिऊणं वज्जसेणमंती वि । दीवतिलयम्मि नयरे उववन्नो नरवई परमो ॥ धणदत्तमाइएहिं पूयं सक्कारयं च काऊणं । साहुस्स तस्स तइया समज्जियं कम्ममइहयं ॥ साहुं समाहिगुत्तं पडिला हेऊण तत्थ धणमितो | बंधइ कम्मं मुइओ जम्मंतरभोयसंजणयं ॥
15
४१
४३
४४
४५
४८
४९
भावि हु तइया पासित्ता मलिणयं तयं साहुं । हसइ करेइ दुगुंछं कारणयं असुहकम्मस्स ॥ ४६ नूणं कया दुर्गुछा अण्णेसु वि सुड्डु दुक्खसंजणया । किं पुण जइमाईसुं निचं पि हु धम्मनिरए ? ॥ ४७ हीलिज्जता मुणिणो हीलं जम्मंतरेसु बहुसु । देंति फलं जंतूणं तम्हा मा हीलणं कुण वसणेणं अभिभूओ दूरे संतरम्मि संपत्तो । अइदुसहो" सो य कढो मोत्तणं सयणमाईयं ॥ * जणणि जम्मणभूमिं सयणाईयं च दूरओ चयइ । वसणासत्तो पुरिसो माणघणो नत्थि संदेहो ॥ ३५० कम्मवसा मलिणत्ते संजाए झत्ति" माणिणो पुरिसा । जइ वि न चयंति जीयं नियदेसं" तह वि मेल्हति ॥५१ वसणे” विहवाभावे मालिन्ने तह य वाहिसंजोए । माणुन्नयपुरिसाणं परदेसो सुंदरी होइ ॥ गुणगणजुत्तो वि जणो" पावइ वसणाइयं तयं किं पि । निंदिज्जइ जेण इहं परलोए दारुणं दुक्खं ॥ ५३ कम्मं सुड्डु विरुद्धं तं किं” पि” हुँ कुणइ नाणकलिओ वि । पावइ जेण दुहाई दोसु वि लोएसु गरुयाई ॥ ५४ एपि मा सुणिअसु गरुयाण न होइ निंदियं कम्मं । सक्को वि अहिलैरओ भगअंकं पाविओ जेण ॥ ५५ पंचमसिरकट्टणयं सुक्कपवाहं" च दिट्ठिमित्ते" वि । रंभा - गोरीण तहा बंभेण वि पावियं चेव * ॥ ३५६
५२
३४०
1 B अन्ना; CD अन्नं च । 2 B तस्स | 3 C it is not to be found in this Ms. 4 C को । 5 B इत्थेव । 6 A D धणदत्तो । 7 B
|
हुमा । 11 B it is not found in this Ms. 15 B बि। 16 B व 17 C तत्थ | 18 A नामा C दुसढो। * This stanza is not found in C. 25 A वमणे । 26 B नरो । 27-29 Bपि हु किं । 32 C वाहं । 33 C दिट्ठ° | 34 AD चेयं; B तह य ।
य संगेणं । 8 C बि9 B माइ को 10 B 12 B ते । 13 A अहवाए। 14 A D गुरुओ । 19 B 'वेग' | 20 C फुडं | 21 A D 'सुसढो; 22 AD मामि । 23 A देहं । 24 B मिलंति । 30B माण° । 31 BD भद्दल ' ; C विहल' |

Page #144

१०, ३५७ - ३८५ ]
नागपंचमीकहाओ - १०. भविस्सयत्तकहा
पारासराइएहिं केवट्टीमाइसंगमेणेह । तव - नाणसुट्ठिएहिं वि किं न कयं विगयज्जलेहिं ? ॥
३५७
इय गरुयाण वि जायइ मालिन्नं पुवकम्मदोसेण । तम्हा मा भणह तुमं गरुयाण न जायए दोसो ॥ ५८ पिउणा तेण विमुक्का अइदुहिया तत्थ कित्तिसेणा वि । समयं करेइ मेत्ति' पइदियहं नंदिभद्दाए ॥ ५९ काऊ पंचमिवयं उज्जवणं जा करेइ अइगरुयं । भत्तीऍ नंदिभद्दा कढजाया चिंतएँ ताव ॥ ३६० धन्ना खुइमा रामा जीसे सवं पि इच्छियं मिलइ । मह पुण पावाऍ मुहा जम्मं इह निम्मियं विहिणा ॥ ६१ इय चिंतिऊण जंपइसा पुरओ तीऍ एरिसं वयणं । तव - दाणाइविहिणा कह होहामो इले ! अहह्यं ॥ ६२ जइ वि नै पुज्जइ दाणं तह वि उवासेमि पंचमी' ताव । जम्मंतरे वि जेणं एरिसया न वि अहं होजा ॥ ६३ गहिऊण गुरुसया काऊणं पंचमिं च भावेणं । मरिऊण दीवतिलए भवदत्तघरम्मि पुन्नेहिं ॥ ६४ कुच्छीए उववन्ना नामेणं नागसेणघरिणीए । भविसणुरूव कन्ना तुह घरिणी जा इमा एहि ॥ ६५ भुंजतो विसयसुहं जा अच्छइ दीव तिलयनाहो वि । तो उव (य) हिम्मि सलोओ पक्खित्तो असणिवेगेणं ॥ ६६ तुट्टा रुट्ठींय " तहीं देवा वि हु रोस-तोसफलजणया । काले होंति" नियमा भोयगकम्मेहिँ पडिबद्ध ॥ ६७ मरिऊण नंदिभद्दा पुन्नेहिँ विमाणिएसु उववन्ना । अच्चुयइंदो जाओ मरिऊणं नंदिमित्तो वि ॥ ६८ धणदत्तो वि हु तत्तो तुझं पिया एस धणवई जाओ । धणभर्जी वि हु एसा कमलसिरी तुज्झ जणणि त्ति ॥ ६९ धमित्तो मरिऊणं पंचमिवयजणियधम्मनिवहेण । एयाण तुमं पुत्तो भविस्सदत्तो त्ति संजाओ ॥ ३७० पभणइ भविस्सदत्तो को अन्नो एरिसं जहावत्तं । वन्नेउं इह सक्कइ मोत्तूणं नाणिणो " तुब्भे" १ ॥ ७१ जइ इहई न वि होज्जी नाणपईवा तुमेहिँ सारिच्छा । ता मोहपउरलोए धम्माइपयासणं कह णु ? ॥ ७२ एयं सोऊण महं सामिय ! जाओ मणम्मि निवेओ । इच्छामि वयं गहिउं तुम्हाणं पार्थमूलम्मि ॥ ७३ अह गंतूणं नयरे हक्कारेऊण सङ्घलोयं च । जेसुयं अहिसिंचइ नियरज्जे परमबुद्धीए ॥ दाऊण तओ दाणं काऊणं जिणवराण महिमं चै । गंतूण मुणिसयासे दिक्खं भावेण सो लेइ ॥ ७५ कमल सिपमुहेहिं गहिया दिक्खा महाणुभावेहिं । केहिं पि देसविरई अन्नेहिँ वि" दंसणं चेव ॥ ७६ काऊण तवच्चरणं उववन्नो सत्तमम्मि कप्पम्मि | हेमंगयनामधरो भविस्सदत्तो य सुरपवरो ॥ तत्थेव य कमलसिरी संजाओ सुरवरो पहाचूलो । भविसणुरूवा वि तहा संजाय रयणचूलो त्ति ॥ ७८ दोह विपडाण मज्झे सुडु सुगंधाण तह य मउयाण । पढमं चिय उववज्जइ देवो पुन्नाणुभावेणं ॥ ७९ अंतमुहुत्तेण तओ" वीस वरिसोव निद्दविगमम्मि । उट्ठइ उम्मुट्टेउं नयण-मणाणंदणो सहसा ॥ ३८० चउसु वि दिसासु पेच्छइ सो सवं सुदुं तत्थै रमणीयं । पच्छा मणेण चिंता को एसो गुणमओ देसो ? ॥ ८१ एवं चिंतेमाणो ओहीनाणेण " पेच्छए सवं । नयणेणं पिव पयडं कम्मंतरसंचियं चरियं ॥ खीरोदय भरियाए सुवन्नवावीऍ रयणखचियाएँ । किंकरदंसिंयमग्गो" मज्जणयं कुणइ पत्रिसेउं ॥ ८३ उत्तरिऊणं पच्छा चेइयभवणम्मि पणमिउं देवे । वायइ पोत्थयरयणं सीहास संठिओ विहिणा ॥ ८४ तत्थ य अच्छइ लिहियं अणेण अत्थेण संजुयं" पढमं । धम्मेण इमं लष्भइ तम्हीं धम्मे " मई कुह ॥ ३८५
७४
७७
८२
1 A नेह | 2 B मित्ति | 3 C निंदए । 4 Bन। 5 B बि। 6 A पंच । 7 B सगासे । 8 C भविसाणुरूव । 9 B इहि । 10-12 A य तहा रुट्ठा | 13 B हुंति । 14 A D पडिरुद्धा | 15 B मज्झ । 16 B भद्दा | 17 A माणिणो । 18 B तुम्हे । 19 B हुजा । 20A CD तुम्हं । 21 A CD पायाण | 22 B जिटु । 23-24 B महिमाओ । 25 C it is not found in this Ms. 26 C संजाओ । 27 B पुणो | 28 A पणुवीह; B तीसइ । 29 A तस्थ । 30 A सुहु । 31 A ओहिनाणेण । 32 B नियनामं । 33B जम्मं । 34 C ° चित्ताए । 35 AD देसिय° । 36 B मग्गं । 37 B C सिंहासन | 38B संजु 39 A धम्मे । 40 A तम्हा ।

७१

Page #145

७२
सिरी महेसरसूरी विरइयाओ
[ १०, ३८६-४१०
३८६
८७
उट्ठेऊणं पविसइ उज्जाणवरम्मिं सुड्डु रमणीए । सो पवरकुसुम-गंधे निम्मलत रुपलवच्छाए ॥ वियरइ तत्थ जहिच्छं सङ्घट्टाणेसु पहियवरनयणो । मन्नतो हियएणं अप्पाणं पुनसंत्तं ॥ विवहा ये ठाणा वत्था - ऽऽहरणाइँ बहुपयाराई । पेच्छइ कमेण मुइओ वणसंड मेल्हिउं सुइरा ॥ ८८ कहिँ छहिँ मासेहिँ तहिं कजं किर होइ पेच्छणांईयं । नजइ एगदिणेणं देवाण सुहेण कलियाणं ॥ ८९ बहुओ विजओ कालो वच्चंतो नेय नआइ सुहेहिं । दुहियाणं घडिया वि हु छम्माससमाणिया होइ ॥ ३९० किं जंपिएण बहुणा ? मुइय चिय णेंति सुरवरा कालं । मोतुं आएसकरं सम्मद्दिट्ठि च पाएण ॥ ९१ अभिओठियाण तहिं जं दुक्खं होइ देवजाईणं' । तं नरयाओ अहियं हियएण मुणंति नाजुया ॥ ९२ गरुयं पि हु लहिऊणं विहवं वसणं च एत्थं संसारे । सम्मद्दिट्ठी जीवो वत्थुसरूवं वियारे ॥ ९३ विहवेणं न वि मज्जइ वसणेणं नेय दीणओ जेण । सम्मद्दिट्ठी पायं मुणिऊणं" कम्मपरिणामं ॥ ९४ तत्थ ठिओ सो सुक्खं भुंजेऊणं च दीहकालं पि । दीवयसिह " व पच्छा सहस त्ति अदंसणो होइ ॥ ९५ सत्तमकप्पम्मिठिया ते तिन्नि वि सुरवरा गुणसमेया । अन्नोन्नं मिलिय च्चिय कालं गमयंति सुहकलिया ॥ ९६ नील- निसढाण मज्झे पुवविदेहं च" मेरुपुवेणं । लवणो अहिअवरेणं सोलसविजएहिँ संजुत्तं ॥ ९७ तत्थ य विजयं कंतं गंधावइनामयं सुविक्खायं । गाम-नयरेहिं कलियं धण-धन्नसमाउलं सययं ॥ ९८ नयणं व तोयकलियं गंधवपुरं च" तत्थ सुपसिद्धं । अद्भुङपयाकिन्नं सुविसुद्धं सद्दसत्थं व ॥ सरओ इव सुद्धैदिसो पंडियठाणं व वाईपरियरिओ । अयलो व " पहाणजुओ चंदणरुक्खो व नागजुओ" ॥
९९
४००
१
२
तत्थय तइया" आसी चक्की गंधवसेणओ" नाम । बत्तीससहस्सेहिं रायाणं सेविओ निचं ॥ चोसरयणाहिवई नवनिहिनाहो तहेव जुवईणं । चउसट्टिसहस्साणं छन्नउईगामकोडीणं ॥ चक्कं छत्तं कागणि" मणिदंडं" चम्म खग्ग- वड्डइ य । सेण-पुरोहिय - गहवइ - इत्थी -गय-तुरं रयणाई ॥ ३ सप्पे पंडुयएँ पिंगल तह सवरयण महपउमे" । काले य महाकाले माणवगनिही य संखे य॥ ४ गय-तुरय-रहाण तहा चउरासी तस्स होंति" लक्खाई। बारसजोयणमाणं कडयं पिहु तस्स घणसनिहं" ॥५ सोलस य सहस्साई आणं कुवंति तस्स जक्खाणं । सङ्घकडयाओं अहियं सामत्थं घुस्सएँ तस्स ॥ ६ गंधारीनामाए तस् य घरिणीए कालपरिणइएँ । चविऊण पहाचूलो पुत्तो य वसुंधरा जाओ || तस्स वि" जोवर्णसमए सुमई नामेण भारिया जाया । भुंजंताणं" भोए तेसिं कालेण मुइयाण ॥ ८ हेमंगयसुरनाहो चविऊणं पुन्नसेससंजुत्तो । सिरिखद्धणो" त्ति नामं उववन्नो पुत्तभावणं ॥ कालंतरेण पच्छा [हु] रयणचूलो सुरो वि नामेणं । नंदीवद्धणनामो" तेसिं चिय जायओ पुत्तो ॥
७
९
४१०
1 BC वणमि । 2 B it is not found in this Ms. 3 B C ° भरणारं । 4 B छहिँ । 5 D पिच्छणा । 6 B C अहिओय | 7 C° माईणं । 8BC माण° | 9A गुरुयं । 10 B इथ । 11 A गहिऊणं; C गणिऊणं । 12 AD °सिहि । 13 B °निसहाण | 14-15 B विदेहम्मि | 16 ACD 'वहि' 17 B व। 18 B ° कलियं । 19 B C पुट्ठवि° | 20 C वाय° | 21 B व । 22 B C संजुत्तो । 23A it is not found in this Ms. 24 A तया । 25 C सेणतो । 26 B कारिणि । 27 B दंडय | 28 AC it is not found in this Ms. 29 B तुरया । 30 B गया य । 31 A D पंडविए । 32 A परमो । 33B उ । 34 B संखो। 35 B हुंति । 36B °सहिणं; C सहणं | 37AD सुव्व । 38 A D परिणीए । 39B य । कालो य । 43 B 'वज्रणु। 44 AD नामेण नंदिवद्धण |
40
B जुवण । 41 C भुंजंताण य | 42 B

Page #146

२५
१०, ४११-४३६ ] नाणपंचमीकहाओ-१०. भविस्सयत्तकहा दोन्निविय वद्धमाणां तोसं वटुंति लोयहिययाणं । पावाण काम-अत्था इयराणं धम्म-भोक्खा वा ॥४११ भोत्तूणं चक्कहरो विसयसुहं उत्तमं जहिच्छाए । हियएणं निरहिलासो तक्खणमित्तेण संजाओ ॥ १२ केणावि कारणेणं होइ अ भुक्खा तहेव मरणंता । तह उत्तममणुयाणं विसयासंसा निवत्तेइ॥ १३ दाऊण महादाणं रजम्मि वसुंधरं च ठविऊणं । तणमिव मोत्तूण सिरि गिण्हइ दिक्खं महासत्तो॥१४ संतं पि महापुरिसा मेल्हंति तणं व धम्मबुद्धीए । तुच्छाण असंते वि हु पडिबंधो होइ अहिययरो॥ १५ भुंजंति ताव विसएँ पच्छा मेहंति सव्वहा धन्नों । इयरे पुण पावरया दोण्ह वि लोयाण चुक्कंति ॥ १६ उत्तमसोर्खपसत्ताजे न वि मेल्हंति" विसयसोक्खाई। ताण वि इह सुहियाणं सहलचियदोग्गई होइ॥१७ *विसए य अप्पसोक्खे आसत्ता नेय धम्मकजेसु । वट्ठति महामुक्खा विहल चिय दोग्गई ताण ॥ १८ दिक्खं गए वि तम्मिउ छम्मासं जाव रयणमाईयं । सव्वं ठाइ तह च्चिय पुत्वजियधम्मतेएण ॥ १९ भण्णइ ताण पहुत्तं" जाण परोक्खे वि कजसंसिद्धी । दाढी" पावियलज्जा बहुयाण विवजए जेण ॥ ४२० अह अन्नया कयाई सरए सरए व बहलगंधम्मि । अहियं उम्मायकरे वट्टते सव्वपाणीणं ॥ २१ वायायणे विसाले सुमईऍ समाणयं समासीणो । कुणइ वसुंधरराया सबदिसालोयणं गयणे ॥ २२ धवलियआसा-कासा वहुविहवणराइसोहियपएसा । निम्मलजलठाणाई नरवइचित्तं विणोयंति ॥ २३ मणइ वसुंधरराया बुद्धिवियासो जणम्मि जेणेह । चित्तविणोयणकजे सत्थवियारं तयं करिमो॥ २४
को किर गयमयजणओ ? को वा सोईहिँ गरहिओ अहियं ?।।
को असिहत्थो कुसलो ? को दिवसो धूसरो भणह ? ॥ एगालावयजाई एसो पण्होत्तरो पिए! तत्तो । विहसिय जंपइ सुमई पिययम ! नायं मए सरओ॥ २६ नरवइणा वि य भणियं भिन्नं पण्होत्तरं इमं तुमए । एयं अन्नं भणिमो वत्थसमत्थं च जाईए ॥ २७ को आगासे गच्छइ? किं इहें चक्कवायमिहुणस्स?। को दुक्खाणंदाया मिहुणाणं ? भणे पिएँ ! तत्तो" ॥२८ अह सुमई भणइ इमं एयं पिय ! जाणियं मए विरहो । भणइ वसुंधरराया बिंदुचुययं इमं सुणसु ॥ २९ चिन्तती ओहिदिणं नजइ लिहियाहिँ कुड्डलेहाहिं । गर्यवइया खलु नारी दूराओ आगएहिं पि ॥४३० पभणइ सुमई" हिट्ठा चिंतंती बिंदुओ मए नाओ । संपइ पभणसु सामिय ! अलुगाई निमित्तस्स ॥ ३१ दिवं च अंतरिक्खं भोमं अंगं च सरयवंजणयं । लक्खणपसत्थरूवं भणइ निवो अट्ठ एयाणि ॥३२ एत्थंतरम्मि पेच्छइ आयासे सुगुरम्मयं अब्भं । सेयं गइंदसरिसं नरनाहो उम्मुहो" मुइओ॥ ३३ तक्खणमेत्तेण तओ पेच्छंतस्सेव तस्स नरवइणो । वायनिवायवसेणं खंडविहंडीकओ मेहो ॥ ३४ दद्दूर्णं तयं" राया निक्विन्नो सुटु कामभोएसु । पभणई नियरिणीं सो एवं कंते ! चलं सयलं ॥ ३५ अथिरे विहवाईए जे"थिरबुद्धिं करेंति गयनाणा । ते मायण्हियतोयं पिबंति तिसिया जहिच्छाए ॥ ४३६
1 B दुन्नि । 2 C it is not found in this Ms. 3 B it is not found in this Ms. 4 A य वट्टमाणा; BC पवमाणा। 5 B लोअ6 A D मोक्खं। 7 A D च । 8 B हिअएण। 9 A°दानं । 10 BC असंतेस। 11 BCit is not found in these Mss. 12 B भोए। 13 B मिलंति। 14A धम्मा। 15 B दुण्ह । 16 B सुक्ख। 17 B मिल्लंति। 18 B तान । 19 B दुग्गई। * In B this quarter is thus found:-जे विय विसयपसत्ता; and im Cas under:-जे वि य विसयासोक्खे । 20 B दुग्गई। 21 AD विहुत्तं । 22C दाढिय । 23 BC सरय । 24C वढतो। 25 C तइया । 26 C मत्थ। 27 B वियसिय । 28 B सुमुई। 29 Cहु। 30 Cवच्छ । 31Cसमच्छं । 32 B व। 33 Bायासे । 34 C दुक्खीणं । 35-36-37 B को पि वाति तओ? 38-39Cलेहाहिँ कुडलिहियाहिं। 40 B गई । 41 B मुमुई । 42 C °वत्थुस । 43 C एयाई । 44 A उम्महो। 45 B मित्तेण । 46 C द₹णं । 47 C तं । 48 B भणह। 49 B नियं। 50Cघरिणिं । 51A जं। 52 Bअनाणा।
नाणपं० १०

Page #147

सिरीमहेसरसूरिविरइयाओ [१०, ४३७-४६४ सव्वं पि जेण एयं सरयब्भसमाणयं सरूवेण । तेण सयाणा कत्थ वि पडिबंधं नेय कुवंति ॥ ४३७ इढे दुहिय-विणढे दुक्खं नियमेण होइ लोयाण । तम्हा नाऊण इमं इ8 दूरेण वजेह ॥ ३८ चेयणमचेयणं वा सवं पि असारयं अणिचं च । मण-तणुदुहसंजणयं तम्मि निबंधं तओ मुयसु ॥ ३९ देहम्मि वि पडिबंधो कुणइ दुहाई न एत्थ संदेहो । तम्हा तं कायव्वं देहविमोक्खो हवइ जेण ॥ ४४० देहाभावे जाए पडिबंधो नेय सव्वभावेसु । छिन्नम्मि इह विरोहे कलहाभावो सवत्तीण ॥ ४१ तम्हा गेण्हामि अहं पव्वजं सव्वदुक्खनिद्दलणं । निंदामि य गरिहामि य इयरह बंधो ममं होज्जा ॥ ४२ अन्नदियहम्मि राया अत्थाणे संठिओ जणं भणइ । मज्झ खमेजसु दुकयं तवगहणे संठिओ अहयं ॥ ४३ अहिसिंचिऊण रज्जे पुत्तं सिरिवद्धणं जणसमक्खं । जुवरजे य कणिहं पच्वजं गिण्हए राया ॥ ४४ छट्ट-ट्ठम-दसम-दुवालसहिँ मास-द्धमासखमणेहिं । सोसंतो" नियदेहं नाण-ज्झाणाइँ" सिक्खेइ ॥ ४५ पच्छा झाणवसेणं खविऊणं कम्मसंचयं सव्वं । पावइ सो तं ठाणं जत्थ न दुक्खाइँ नजंति ॥ ४६ सिरिवद्धणो वि रजं पालइ तह लोहवजिओ सोमो । जह लोयाण मणेसुं सो चेव य ठाइ अणुदियहं ॥ ४७ सिरिवद्धणं नमेउं विन्नवई नंदिवद्धणो एय" । देव ! भमिजइ पुहई दीसइ दट्टव्वयं तत्थ ॥ ४८ एगट्ठाणठियाणं गउरवभावो न होइ नियमेण । अइपरिचयाओं सत्थे सुहृ अवन्ना जओ भणिया ॥ ४९ अइवलहं पि पुरिसं चुल्लीएँ रक्खवालयं सययं । नियमज्जा वि हु भन्नइ इत्थीओ" वावि" हीणयरं ॥ ४५० भासाऽऽयारविसेसो नजइ देसेसु विविहलोयाणं । उक्कंठा य पियाणं तम्हा देसंतरं जुत्तं ॥ ५१ कागा कापुरिसा वि य इत्थीओ तह य गामकुक्कडया। एगहाणे वि ठिया मरणं पावेंति अइबहुही ॥५२ पुहई पया वि जाणइ एसो मह सामिउ त्ति पञ्चक्खं । खग्गाई परिणीया महिला इव इयरहा लोओं ॥५३ सिरिवद्धणो वि जंपइ आलिंगिय नंदिवद्धणं तुहो । किं भाउय ! बहुएणं ? तुह वयणं चेव कायव्वं ॥ ५४ लहुभाउयस्स हिययं जइण वि रंजेइ भायरों जेहो । ता तस्स जेट्टभावो विहलो च्चिय होइ नियमेण ॥५५ अन्नदियहम्मि तेहिं सव्वं काऊण पउणयं कडयं । दावाविया य भेरी पयाणसंसूइयाँ सहसा ॥ ५६ चउरंगबलसमेया गइंदखंधम्मि संठिया दो वि । उब्भियसियायवत्ता पंचमहासदनिग्घोसा ॥ ५७ जेहाणं पणमंता दिता दाणा' चारणाईणं । पूयंता देवगणे नयराओ निग्गया दो वि ॥ ५८ गामे ये नयरदारे गिहवयणो रायसन्निहे तह य । पेच्छंतो नरनाहो अप्पाणं मन्नए गरुयं ॥ ५९ नरवइणा अणुदियहं जणवयरिद्धीऍ होइ जइयत्वं । खीणम्मि जओ लोए खिजइ राया वि नियमेण ॥४६० नइ-कूव-तलायाई देउलरम्माइँ पञ्चय-वणाई । पेच्छंता पइदियहं दो विहु वियरंति महिवेढं ॥ ६१ वणमिव धरियअसोयं सीय-मणोहरयधरियवरवयणं । वयणमयंकससोहं सोहणजणसेवियं परमं ॥ ६२ परमगुणाण निहाणं निहाणलाहे "वि लोहपरिहीणं । हीणे वि धम्मकहयं हयसवकसायपसरं च ॥ ६३ केवलनाणसमेयं मुणिवसहं रयणसेहरं नाम । पेच्छंति दो वि मुइया उवविठं पायवतलम्मि ॥ ४६४
1B वजिजा। 2 B तम्मि य । 3 B बंधं । 4 B दुहाई। 5-6 A जए करते; C उ करकट्टे। 7 C सव्वं । 8Cइमं । 9 Cखवणेहिं । 10 A सोसेंतो; D सोसिंतो। 11A झाणाहिँ; B °ज्झयणाई। 12 B°बंधणं। 13 A D पि नमिउं। 14 B एवं। 15 B चुल्लाए। 16 A इत्थी वा; Cइत्थीतो। 17 A विही; BCपाविही । 18 Aणयरं; B नयरं; C नवरं। 19 B वच्चे। 20 A अ। 21 B °बहुयं; C°बहुया। 22 ACसाओ। 23 B भायरं । 24 B भायजिठे। 25 A वि। 26 C संसूतिया। 27 B C it is not found in these Mss. 28 B नयरायारे; C नयरागारे। 29 B पिच्छंतो; C पिच्छंता। 30 B वइ । 31 B°तडागाई। 32 B पिच्छंता। 33 C विहरति । 34 B°वीढं। 35 BC हर [या। 36 BC भणिय। 37 Boमियंक । 38-39 B सोहं जण। 40 AD लाभे। 41AD लोभ । 42 B पिच्छंति ।

Page #148

१०, ४६५ - ४९२ ]
नागपंचमीकहाओ -१०. भविस्सयत्त कहा
७५
भत्तीए वंदित्ता तं समणं सुठु लोयपरिकलिया । सुद्धम्मि महीवीढे उवविठ्ठा दो वि तप्पुरओ ॥ ४६५ तेण वि कहिओ धम्मो हिंसाइविवक्खसूयओ परमो' । छिन्नाई' संसयाइँ लोयाणं बोहणढाए ॥ ६६ सिरिखद्धणो वि पुच्छइ भयवं ! लोयस्स केत्तियं माणं I कइया ? कह व ठिई ? केरिसओ चेवं विसओ त्ति ? ॥
६७
I
1
अह जंपर मुणिवसहो बहुओ लोयस्स एत्थं वित्थारो । लेसेणं अक्खिज्जइ किंपि वि तुम्हाण तसिओ ॥ ६८ चोद्दसंरज्जुपमाणो ओहेणं उड्ड- अहयलोओ ति' । उड्डुं तिरियं च अहं भेया विहु तस्स तिन्नेव ॥ ६९ वसाहठाण कलिओ कडिहत्थय संजुओ जहाँ पुरिसो । संठाणं भणियमिणं सङ्घस्स वि चैव लोयस्स || ४७० उड्डम्म होंति देवा तिरियं देवा य तिरिय मणुया य । देवा नेरइया वि हु होति' अहे एस विसओ त्ति ॥ ७१ उड्डम्मरज्जू सत्तेवय तह य अहयलोयम्मि । अट्ठारस य सयाई जोयणमाणेण तिरियं च ॥ ७२ तिरियं च रज्जुमाणं दो दीवा अद्धयं च मणुलोओ । सङ्घे वि तत्थ नेया दीव-समुद्दा असंखेजा ॥ ७३ अन्नं च तेहिँ पुढं" नियचरियं पुवजम्मपडिवद्धं । तेण वि कहियं सवं जं जहवित्तं च सविसेसं ॥ ७४ सोऊण निययचरियं जाईसरणं च ताण संजायं । पच्छा मणम्मि जाओ संवेओ सुहु विससु ॥ ७५ भणियं च तेहिँ सामिय! तुम्ह समीवम्मि गिहिमो दिक्खं । जम्मंतरे वि जेणं दुक्खाण न भायणं होमो ७६ भणियं च मुणिवरेणं विज्जइ अज्जावि जाव छम्मासं " । भोगाणं कारणयं कम्मं चारित्तवारणयं ॥ ७७ पच्छा होही दिक्खा दोण्हें वि तुम्हाण तह य मोक्खो वि । तम्हा गमेसुं कालं कज्जं " परिणामओ जेणं ॥ ७८ मऊ तयं दो विनियनयरं पाविया सह बलेणं । जिणवरसंघाईणं पूयं वियरंति" भावे ॥ ७९ अन्नदियहम्मि पत्तो सो चेव य मुणिवरो तहिं ठाणे । राईणं" अन्नाण य उवयाररओ महाभागो ॥ ४८० नरवइपमुह लोओ सुणिऊणं मुणिवरं" तहिं पत्तं । गंतूण भत्तिकलिओ विणणं वंदए तुट्ठो ॥ ८१ सिरिवद्धणेण भणियं भयवं ! पुन्नाइँ अम्ह दियहाई" । दिज्जउ संपई दिक्खी सुठु पसाएण अम्हाणं ॥८२ सम्मं विणण तओ दिक्खं घेत्तूर्णं पायमूलम्मि* । सिक्खति सिक्खणीयं तवं च कुवंति बहुभेयं ॥ ८३ एवं कुणमाणाणं खीणे सवम्मि घाइकम्मम्मि | लोया - Sलोयपयासं उप्पन्नं केवलं नाणं ॥ पच्छा मोत्तूर्णं इहं" देहं कालेण सङ्घमलमुक्का । सिरिखद्धणमाईयाँ मोक्खपयं पाविया बहवे ॥ कहिय भविस्साईयं भविस्सदत्तस्स भणियम्क्खाणं । लेसेण मए एयं पंचमिफलसंजुयं दसमं ॥ इय सोऊणं एयं माहप्पं पंचमीऍ पयडं तु । कुणउ तयं भवियजणो संसयरहिएण चित्तेण ॥ अह सणियाणं एयं तवचरणं पंचमीऍ संबद्धं । संसारपवड्ढणयं काऊणं जुज्जए कह णु ? ॥ एवं पि हु अजुत्तं " जं भणियं सुहु दुट्टै रुट्ठेहिं | जम्हा पवित्तिहेउं निद्दि एवमाईयं ॥ पढमं सणियाणाओ वयाओं जेणेत्थ होइ लोयाणं । सङ्घवित्ती धम्मे पाएणं तेण न हु दोसो" ॥ ४९० सणियाणं पि हु सेयं तवचरणं भावसुद्धिसंजणयं । पारंपरेण भणियं सुद्धत्तमिमस्स वि" सुयम्मि" ॥ ९१ सुद्धत्तणेण लोओ सणियाणं ताव चेव पडिवज्जे " । सत्थाइवढणेहिं" को वि हु तत्तं पि" पच्छाओ (?) ॥
८४
८९
४९२
1 Bरम्मो । 2 A B छिन्नेई । 3 B C केसिं सो। 4 B इथ 5 B चुदस । 6-7 B लोगग्मि; C लोयं ति | 8 A D महा; C तहा । 9 B हुंति | 10 A D तस्स | 11 B पुट्ठा 12 A D छम्मासा; B हम्मासे । 13 B दुह । 14 C गमेह | 15 A कम्मं । 16 C विरयंति । 17 B भावेणं । 18 C रायाणं । 19 B मुणिवरो | 20 A D दिवसाई; B दीहाई। 21 B दिक्खा | 22 B संपइ | 23 B गहिऊण | 24 B साहुले | 25 A D सिक्खिऊणं। 26 B मुत्तृण । 27 B इमं । 28 B सिरिवद्ध माणमाई | 29 B कहिय । 30 B सोऊण य । 31 C तई | 32 B भजुत्तं । 33 C°दुई | 34 C होइ । 35 A दोसा । 36 Cit is not found in this Ms. 37 C सुधियम्मि । 38 A पडियत्ते | 39 A वड्डणेहिं B वद्रणेहिं । 40 C ति ।

८५
८६
८७
८८

Page #149

७६
सिरी महेसरसूरिबिरइयाओ
[ १०, ४९३ - ५००
९४
अन्नेसु वि कज्जेसुं पाएणं सुद्धओ' इहं लोओ | अइगहणम्मि विचित्ते किं पुण धम्मस्स कजम्मि ? ॥ ४९३ इय नाऊणं एयं अवमन्नियं दुनियढवणारं । कायवा खलु एसा पंचमिया सुर्द्धभावेणं ॥ अन्नं पिहु तवचरणं जं जह भणियं च एत्थ समयम्मि । तं तह कायवं चिय सुहमग्गं एच्छमार्णं ॥ ९५ दोपक्खुज्जोयकरो दोसासंगेण वजिओ अमओ । सिरिसज्जणउज्झाओ अउवचंदो व अक्खत्थो' ॥ ९६ सीसेण तस्स कहिया दस वि कहाणा इमे उ पंचमिए । सूरि म हे सर एणं भवियाणं बोहणडाए ॥ ९७ सद्दगयं अत्थगयं जं किं पि' वि दूसणं मए रइयं । तं सवं विउसेहिं खमिअवं सोहिअवं च ॥ ९८ विरयंतेणं' एयं जं' कम्मं अज्जियं मए सुहयं । तेण जणो मलरहिओ सो वि महेसरो होउ ॥ ९९ मिलियाणं च दसाण वि एथे कहाणाण होइ विन्नेयं । गाहाणं माणेणं दोणि सहस्साइँ गंथग्गं ॥ ५००
इति श्रीमहेश्वरसूरिविरचिते पञ्चमीमाहात्म्ये भविष्यदत्ताख्यानकं दशमं समाप्तम् । समाप्तोऽयं दशाख्यानकसंबद्धः पञ्चमीमाहात्म्यनामा ग्रन्थः ॥
*
इति श्रीमहेश्वराचार्यविरचितं पञ्चमीमाहात्म्यं समाप्तम् । विक्रमादित्यसंवत्सरात् १००९ वर्षलिखितताडपत्रीयपुस्तकात जेसलमेरुमहादुर्गे संवत् १६५१ वर्षे आषाढशुक्ल
३ सोमवारे पुष्यनक्षत्रे तपागच्छाधिराजभट्टारक श्री श्री ५ श्री श्री
आनंदविमलसूरीश्वर पंडित श्री श्री ५ विजयविमलगणि
शिष्यशिरोमणिपंडितश्री आनंद विजयगणिशिष्यबुद्धिविमलेन लिखितमिदं पुस्तकम् । भद्रं भूयात् । श्रीसंघस्य कल्याणमस्तु । श्रीरस्तु ॥ छ ॥

豪
*
1 A D मुद्धओ । 2 B अचिमन्निय । 3 C सुडु | 4 B इच्छमाणेण । 5 C अवकत्थो । 6 B य । 7 B चि । 8 B विरयंतेण य । 9 A यं । 10 B इथ 11 B दुन्नि । * B it is not to be found in this Ms; C the last page is defaced but from the last line which is somewhat legible it can be made out that it contained this; D इति महेश्वरसूरिविरचितं पञ्चमीफलमाहात्म्यसूचकं भविष्यदत्ताख्यानकं समाप्तम् ॥ ग्रंथाग्रं २००० इति पञ्चमीकथा समाप्तेति भङ्गं लेखकवाचकयोः ॥ शुभं भवतु ॥

Page #150

ग्रन्थगतसुभाषितानां पादसूची विषयानुक्रमेण वर्णानुक्रमेण च
N. B. The first figure denotes the number of the Canto and the aecond, the number of the Stauza.
अधर्म
९१२
१,९५
६६२
१७७२
ज्योतिष ९,५५ संगो व अंधएहिं
तृषा ७:२९ तिक्खेहिं दुक्खेहि
दान ७८
जम्मंतरस्मि दिलं
तं गेहं सो विहवो १०,१२१ दितस्स वि पइदियह
दारिद्य ६,३१ १०,१८८
एकवसिओं सिनेहो २०५६
दुकलतं दालिई नाण-कला-विज्ञाणं
मित्तो सयणो धूया १९८६
दुर्गति पोसंतस्साप्पाणं १८८
दुष्कलन १७२
दुकलत्तं दालिई १९९०
दुःखकरवस्तूनि (मानिनाम्) अब्भक्खाणमकर्ज ९.३०
दुर्भाग्य दोहग्गेणं कलिओ
कुलकमो वि हु पत्तो
अनुपकार उवयारपराए वि हु
अशुद्धि आहारासुदीए
आशा आसा रक्खइ जीयं
उपकार उवयारेण विकणो जो उवयारसमथो नियउवयाररएणं पुत्त-कलसाईणं
एकान्तदोष नवजुवईण वईणं
कन्या उप्पण्णाए सोगो एकवसिओं सिनेहो ता वरि मा संभूया दुकलतं दालिदं
कर्मन् कम्मं च पुन्वरइयं बीयं च एस्थ जीवो
कला . वज नई गेयं
काम अणुदियह संगण केली हासुम्मीसो छुहिए असणं तिसियाण सा चेव एस्थ सुहया
६.२६
७६
७६
२०३९
द्रव्य
४१४
| केण उवाएण पुणो
घरमज्झट्ठिय भुत्तं ५६६
जो ववसायविहुणो ५,१०
बहुआओ थोववओ सच्चिय भन्नइ लच्छी समभाय-वओ मज्झो
४१५
५८
गुण
धर्म
इत्थी वा पुरिसो वा सो चिय जायइ राया
गृहवास
जेण तहिं विलसिजह निईदो घरवासो
६७४ जह जह वयपरिहाणी
जो धम्म उवएसइ
धम्मफले पञ्चक्खे १४६ सो चिय माया बप्पो
३७११५
२०४७ ३९९० २०४६
१७४५

Page #151

इहलोए चिय सुहओ
एक्कवसिओं सिनेहो
अवियारिऊण कज्जं
इत्थित्तं चैव दुहं
गूढाई विकजाई जओ कुमारभावे तम्हा तुम्हे नेउं
पंडिच्च दक्खत्तं पिउ-माई हो
भत्तारवजियाणं महिलाणाहि विसहिओ मायाइविलसिपुर्ण
मारेउं मरइ सयं
लज्जा-कुल- जाइ धणाउला लज्जा वि नत्थि हियए लज्जं धम्मं नेहं लपसरा य महिला विसमाओ महिलाओ सव्वं चिय तुच्छत्तं
तिक्खेहिं दुक्खे हिं
देवा मंता तंता पुरिसस्स दाहिणंगं फंदइ दाहिणनयणं
सम्मत्तेण समाणा
निच्छयर हियाण जणे
एयं चिय पंडिचं
जणओ तह उवणेया माया-पिई-गुरूणं
विहवेण जो न भुलइ
धर्माचार्य

नरक
नारी
निद्रा
निमित्त
नियम
निश्चय
पाण्डित्य
पितृ
पूज्यता
-७८
२,१०७
१;७२
७; १०२
१२९९
७:१८
११७९
१;२४७
७:२२
१०:२३
५:४९
३:२८
७; १०३ |
५४०
५४१
१९४
९:१२०
धन्ना ता महिलाओ
१;३१२
३; १७ || बंधू सयणो मित्तो ८,८० | मायाइबिल सिएर्ण
३:२६
८८८
अन्नविद्वत्तं पि धणं
तं नत्थि जं न सिज्झइ
मणचितियं पि कज्जं
१,४३७
बवसाएण ठियाण वि विहवो जिणवरधम्मो
अइउत्तमावि लोए अहं वरिसाणं अस्थि थिरत्तं तीसे
अबला बाला नीया अलियम्मि वि सव्वम्मि
अह सुंदरीऍ भणियं
ईसरधूय सरूवा
उन्हेण जलेण जओ उववासो य अकम्मो
३६६ | एकसहावं वत्थं ६; ६८ | कित्तीऍ मच्छरेण य ६;६७ को विहु दुक्खनि विनो
खलिओ वि जहा सुहडो गयवड्या रंडाओ
४१०१ | गुणिणो मुणिणो घीरा
इहलोए चिय सुहओ धूया चि गुणसमेया
६;९२
८४८
धूया विगुणसमेया
गेहिणिरहियं गेहूं चेयणमचेयणं वा
छक्कनं पि हु क
जेण सईओ मुणिणो जो नाउं सत्थाई
दाणग्गहणपसंसा दीसइ जस्स पहावो दोनयणो वंचिज्जइ नरवइणो मुणिवसद्दा
पडिवज्जिऊण धम्मं
२९५ | पुब्ववर दिवसम्मि

पुण्य
पुत्र
पुत्री
पुरुष
प्रकीर्ण
१०:२१९
८८५
५;३५
६; १७
७,११७
२,१०७
३:८८
३:८८
१७१
१; २७२
३;१७
५:१३
७६८२
३;७१
९६५
१९३५१
१; २५४
१:२८६
१,३३६
१; १९
९.१०२
१; १२ १:२५०
936
४;५२
१०;१३
८;२०
६,७
७,६६
५; ६२
२,६
५; १
४; १००
१०; २६८
१४२७
१;२४९
१०;४४

Page #152

४,९७
१०५०२
७५३ १७५२ १७५३
मात
८४२ ८७०
१७१२२
२,१०५
बालंजुयपव्वाई बालत्ते तारुले बालाणं तरुणाणं बंभाइएहि मणुमाइएहिँ महिलाण बंभणाण महिला गो साणा वि य मुक्खो राया लुन्छो रइ-पुत्तफला भजा राईणं सम्माणं राया समणो मंती लहुईय वि किरियाए वयणं कजविहूर्ण वसणे विहवाभावे सगुणो वि हु भइबहुअं सच्चं चिय लोगाणं सरलो वि कुडिलरूवो सव्वा वि हु परइत्थी सामि मित्तं च गुरुं सावत्तयाण नेहो
प्रणय एकवसिओं सिनेहो किंचूणो वि हु पणओ जाईए भिन्नाण वि जुत्ताजुत्तवियारो दूरमसज्झमकजं निकित्तिमो न नेहो नेहो बंधणमूलं मणइच्छिएण समयं मिहुणाणं किर लोए वरि मा जाओ नेहो
प्रत्यक्षनरक दुकलत्तं दालिई
प्रवज्या आयरिएण समाणं जपंति विद्धमुणिणो सयणपमोए राओ
प्रार्थना अहवा जुत्तमजुत्तं
बुभुक्षा तिक्खेहिं दुक्खेहि
भर्त वरि हलिओ वि हु भत्ता
भाव १,२४३
चिरपब्वज्जा नाणं १,२४४
जइ चित्तं न विसुद्धं १,४८४ १,३२२
इको वि मओ धरिओ
बहुहा खिज्जइ समओ १४४० समओ दोसासंगी ७,९२
महापुरुष ९,१०९
महयाणं चरियाई १०,१९१ १०,३५२ अह धरणो भणइ तयं ७११
उचियं चिय होइ इमं १,२७८ | सुदु वितिन्नाण जओ ९,५०
मान ७.६७ ७;६३
सरिसाण विवंचणयं ८,५७
उइए रविणो बिंबे जइ न वि गहेइ दुक्खं
सोचेव हवइ बंधू १७७२
मन्त्रिन् जइ मंतीण न होतो १७२३२
नइसरिसो रायाणं २,१०१
नत्थे बुद्धीए १७७३
मुनि तेणावि तयं गहियं ४,६६ १७२९१ १७६८ अप्पाणस्स परस्स य
यमराज गब्भत्थं जम्मतं
युवतीप्रियाणि | दुद्धं गडभो दूर २,१२१ १,५०१
राजनीति २,१२२ उवयारेण मारह
कण्णद्धारविहीणं तम्हा निओइएहिं
राज्याङ्गानि १,९४ सामी र? भमच्चो
रूपप्रशंसा १,३९ बाला अबला गामेलया
५:२४
८१८
५,२८
१७७५
१,२४३
८:५५ ८०२१
१,४३३
६.११४

Page #153

-८०
१९९९
९११
२,१०५
लोक
व्यसन निहोस पिहलोओ
१,३५५ | पोकारह व्व भीओ वर्णमेद
व्याधि अहं च वनभेओ
१७४३२ दुकलत्तं दालिई विदेशगमन
शकुन
अंधो कुट्ठी पंगू माणुचयाण धणवजियाण
६:३३
तुहे पडिपुग्नंगे विफलवस्तूनि (भासनमृत्यूणाम्
शत्रु रयणाई बंधुयणो
१,११२
जइ न वि गहेइ दुक्खं विभव
सो चेव हवइ बंधू जं जं कुणंति ताओ
३,११३
शील विहवेणं गरुयत्तं
१००१२ | असहायाण वि कह वि वियोग
सपत्नी एकवसिओं सिनेहो
१९७२ | वरि गम्भम्मि विलीणा विरलवस्तूनि
सम्यग्दृष्टि अहप्पं पंडिच्चं
१,३९७ विहवेणं न वि मजद विरलवस्तूनि (चिंतातुराणाम्)
संयोग (मिथुनानां) निहा भुक्खा तुही
१,१०८ मिहुणाणं संजोगो वैद्यक
स्पृश्यतास्पृश्यता भइसंतो पढम चिय
६:३९ सरिसे वि हु मणुयत्ते वैधव्य
स्वामिन् एकवसिओं सिनेहो
१७७२/इहलोए चिय सुहओ
१७,१६५
१०,३९४
१४०६
२,१७
२२१०७

ernational

www.jainel

Page #154

अग्गीमित्त १०३ २५२, २६३, २६९, २७४ अच्चुयइंद १०; ३६८
अच्चुयकप्प २; १२३; ४; १२४, १०५ ८९ अज्जुण ३; ८८
अरिपुर १०; ३२६
ग्रन्थगतविशेषनाम्नां वर्णानुक्रमसारिणी सूची ।
अवज्झ ६; २, ७०, ७९
असणिवेग १० १०३, ३४२, ३६६
अहिछत्त ९ ४४, ५७
अहिल्ला १० ३५५
N. B. Figures in black indicate the numbers of the Cantos and the remaining figures, those of the stanzas.
उज्जेणी ७; ३५
कंचन १ ४०९, ४२४
कंची २ ६५, ८२, ८३
कंपिल्ल १०; २५०
कढ १०; ३२८, ३४९, ३६०
कमल ३; ९२
कमलसिरि १० : १५, १८, २९, ३१, ३२, ३६, ९२,
११७, १२०, १७४, १७८, १९३, १९४, १९५, १९८, २०८, २०९, २१०, २२३, २२७, २३४, ३६९, ३७६, ३७८
कमला १; ३१; ५; १, ५, २०, २१, ३४, ४२, ४४,
(४५, ४६, ५२, ५३, ५६, ६०, ६१, ६३, ६८, ६९, ७३, ९४, ९५, ९६, ९८, ९९, १०४, १०६, १०७, १०८, १११, ११२, ११३, ११५, ११९, १२२, १२४, १२५; ६; १
इंदउर १; १६०
गंधपुर १०, ३९९ व्वसे १०१ ४०१
इंदसम्म २ २, १९, २३, २७, ९९ इंदुमइया १, ३७, ३३३, ९, १९, २१, २५, ३७, गंधारी १०, ४०७
भेसरी ७ ५४
३८, ३९, ४५, ५८
कायंदी ९७९
कालिंदी ३ ४
कित्तिवडूण ५ ५५, ५९, ६३, ६९, ७१, ९५, ९७,
१०९, ११०, ११२, ११३, ११४
नाणपं० ११
किसिसेणा १०: ३२८, ३५९
कुंभनयर १; १५६
कुलचंद १, ६०, ६५, २०७, २१५, २२६, २२८, २३१,
२३७, २६०

1009
कुसुमपुर ८; ३७ केवडी १०, ३५७
कोसल ८; ३७, ५०, ९६, १०२, १०७, ११०, ११२,
११७
कोसिअ १०; ३४०, ३४२
को सिय ( वि० ना० ) १, १९१
खेत्तदेवया १०; १०२ खेम २५०
गयउर ४ ९०; १०; ६, १६३, १६६ गिरिनयर ५ ५५, ६०, ७१, ९४ गुणचंद १ १५४ ९ १०६, ११४, ११५ गुणड्डु ९ ७९, १००, १०५, १०६, ११३ गुणमाला ( वि० ना० ) १; १६०, २५८ गुणवइ १; ३८३
गुणसेण १,३८३, ३८९, ४१४, ४२५, ४२६, ४२८, ४२९, ४३४ गुणाणुराअ १; ३१.
गुणाणुराय ६; १, ५९, ७१, ७८, ७९, ८२, ९९, १०४, १०६, १११, १२१, १२३, १२४; ७; १ गुणायर ९; १०६, ११४, ११५
चंद २, २०, २२, ३४, ५९, ९९ चंदउर ९; १८
चंदकंता १; १५६, १७७, १८०, १८३, १९५ चंद्रगुत्त ४, ७८
चंद्रह १ २५९, ३०३, ३६१, ४४१, ४७८, ४८२,
५००; १०; ७८, ७९, ८७, ८९, १२९, १५२, १५४, १८१, २३०, २३६, २३९, २४०, २४३ चंदवद ४ ९० चंदा २; ६८ चंप (द) २९१ चंपा १; ३८३

Page #155

जयसेण १, ३१, ३९०, ४०४, ४१०, ४१४, ४१६,
४२१, ४२४, ४२८, ४३५, ४३६, ४३८, ४३९, ४४९, ४६४, ४६७, ४७२, ४८२, ४८७, ४९८, ५०३, ५०४
जया ३, ३९, ४३, ४९, ६३, ६९, ७२, ७३, ७६,७७, ९५,९८, ९९, १०३, १०४, १०७
जयानंद १०; २४९, २५० जसभद्द १; ४८५, ४९८
जसवम्म ८ ३, १७ जसोहर १०, ८८, ११२
जोगंधर ५ ५६, ५०, ५९, ६०, ६१
टभ ७, ३८, ४१, ४४
णंद १०; २५०, २५३, २५५
तक्ख सिला ९; ३
तारा ३; ९, १४, ३२
तिवेइ १०; २६४, २७४, २७५
- ८२ -
दमअ, दमग, दमय १ २७६, २७७, २७९, २८०, २९३, २९८, ३०४, ३१७, ३४५, ३४६, ३४७, ३५७, ४६३
दामोयर ४, ११८
दाहिणदेस १, ३४.
दीवतिलय १०; ११२, २३६, ३४३, ३६४, ३६६
दुष्वक्क १० २५२, २७३
देवमइ ८ ३९, ७४, ८३, ९५, १०३, १०६ देवसूरि १; १९६
देवी १, ३१, ९, १, ४७, ५७, ५९, ६१, ६४, ६९, ७०,
७६, ७९, ८४, ८५, ९४, ९५, ९७, १००, १०१, १०५, १०६, ११६, ११७, ११८, १२१, १२५ दोणहुल ३, ५१
धण ४; २९, ४०, ५५, ५६, ८५, ११७ धणदत्त १०, ३२९, ३४४, ३६९
धणभज्जा १०, ३६९
धमित्त १०, ३२९, ३३१, ३४५, ३७०
धणवइ १०, १०, १३, २९, ३०, ४१, ५०, ९२, १७२, २०८, २१३, २१४, २१७, ३६९ धणवई ८ ३८
धन्ना ७; ४, १५, ३५, ३७, ८५
धम्म ( विशेषनाम ) १; १५५
धरण १; ३१; ८; १, ३८, ३९, ४०, ४९, ५०, ५१, ५४, ५९, ६३, ६९, ७१, ७४, ७७ ७९, ८४,

८७,८९,९१, ९६, ९७, ९८, १०१, १०४, १०५, ११३, ११७, १२५, ९, १
नंद १, ३१, २, १, ७२, ७३, ७४, ७५, ८२, ८४,
९२, ९६, ९७, १०६, ११२, ११९, १२४, १२५, ३; १, ५, ११९
नंदसेण १, ४३८ नंदात्त २; १२४
नंदिदत्त १०; ३३०
नंदिभद्दा १०; ३२९, ३६०, ३६८
नंदिमित्त १०, ३३०, ३३१, ३६८ नंदीवण १०; ४१०, ४४८, ४५४ नम्मया ५; ३
नागसेणा १०; ११२, ३६५
पउमाभ ७; ३, २४, ३४, ३८
पउमावई १५९
पउमिया ९, १९, २६, ३७, ५६, ५८, ६४ पंचमी १, २, ३४०, ३४३, ३६४, ३८२, ४६३, ४७४, ४९५, ४९६; ३ ४२, ६५, ८२, ८९, ९१, १२५ ४ ९१, १०१ १११, ११२, १२४, १२५; ६ ४५, ९६, १००, १०४, १०५, १२३; ७ ४२, ४३, ९७, १०९ ८, ३३, ३४, ३६, ९४ १०० १०१ १२५ ९; २०, ३१, ३२, ९२, १२५, १०, ११८, ३६०, ३६३, ३६४, ३७०, ४८७, ४८८, ४९४ ४९७
पंचमी ( महती ) १६, १०, २, ५३, ५५, ५७,६४, ९१, १२५ ५ ९१, ९६, १२१, १२४, १२५ पंचमी ( लहुइया) १; ६
पभंजण १०; ३२७
पहा चूल १०, ३७८, ४०७
पियमेलिया १; २२७, २६१, २७९, २८०, २९८, ३१०,
३१६, ३२५, ३३१, ३३५, ३३९, ३४७, ३४८, ३५०, ३५३, ३६१, ३७१, ३७३, ४४८, ४६१ पियाणंदा १; १५४
पुक्खरदीव १,५५
पुष्पदंत २, १५, २२, २३, ३०, ३१, ४१, ४५, ५७, ६३, ६४, ६९, ८१, ९०
पुहइचंद १, ४४४, ४४६ पोयणपुर ६, ५८, १०८
वउल ९, १८
बंधुदत्त १०, ४१, ४८, ४९, ५२, ५४, ५५, ५८, ६५, १३०, १३१, १३३, १३९, १४०, १५८, १६१,

Page #156

१६२, १६८, १६९, १७८, २०४, २१५, २१८, २२५
भरह १; ५५ ६ ५९, ६६, ७२, १०९
भरवास १ ३४
- ८३ -
भद्दा १, ३१, ३; १, ३८, ४३, ४४, ४६, ४८, ४९, ५२, ५३, ५९, ६३, ६९, ७२, ७६, ७९, ८०, ८५, ९७, १०१, १०२, १०३, १०७, १२५, लाडदेस ५, २ ४; १; १०; ३३० लीलावई ९ ४५
भरुयच्छ ५; ३, ३६, ३७, १२४ भवदत्त १० : ११२, ३६४
-
वज्जसेण १०; ३२७, ३४१, ३४२, ३४३
वरदत्त १०, ४०, ४१
वसुंधर १०, ४०७, ४१४, ४२२, ४२४ वाणासि २ २, ९०, ९९ वाणारसी ७ ४४
भविस्सदत्त १: ३१, १०; १, २४, ३६, ३८, ५४, ५८,
वासव १०; २५१, २५९, २६९
६५, ६६, ८८, ८९, ९०, ९२, ९३, १०६, १११, ११९, १२२, १२६, १३२, १३३, १३४, १३७, १४६, १४७, १७८, १८२, १८७, १९२, १९४,
विंझ ५५ ८७
१९५, १९६, २००, २०४, २१४, २१५, २१६, विदु ३, ८
विण्डु ७ ११
२१८, २२०, २२२, २२६, २२९, २३१, २३३, २३९, २४९, २८५, २९६, २९९, ३०२, ३२५, ३७०, ३७१, ३७७, ४८६
भविरसरूवा १०; ९१, १५५, १७३, २१०, ३६५, ३७८ भीम ( वि० ना० ) १; १५०, १६१, १७२ भूपाल १०; ७, ११, २०१, २०३, २१४
माहव ९ ४४, १०४
माहिंद ७ ११८; ९५६
मियंक सिरी ६: ७०, ८२, १०८, ११६
मेह ५४, १५, १७, १९
मणवेग १०, २३४, २७२, २८८ मणियरूव १ ; ४४७
मणिव ८ २९
मणोरमा १०, ४०
मयणायदीव १०; ६३
महण ८ ३९, ४०, ४९, ५२, ५९, १०४, १०५, ११३,
११७
महुसम्म २, २७, ३१, ३२, ६३, ७८, ९०, ९९ महेसर १, २, ५०४, १०, ४९७, ४९९
माणिभद्द ३; ६०, ७४; १०; १८१, १८३, १९२, २७५

रुद्द १; १६३, ३; ९, १४, २१, ३१, ३२, ३५, ३६, ८६ लक्खणसूरि ७, ४१
लच्छिसुंदर ९ ५६, ६७, ८५ लच्छी ९, १५, १६
रइवलह ५ ११, १५, १९, २२, ३३, ३४, ३६, ३७, ४२, ४३, ४४, ५३, ७३, ७४, ७७ ७९, ८४, १०३, १०५, १०६, १०८, ११५, १२२, १२३
रयणचूल १०: ३७८, ४१०
रयणसेहर १०, ४६४ रविपह १०; २७०
विमल १; ३१, ७ १, ४४, ४५, ४८, ५४, ५८, ६०,
७६, ८५, ८८, ८९, ९६, ९७, १०४, १०५, १०९, ११०, ११३, ११४, ११९, १२४, १२५, १२६; ८; १
विमलबुद्धि १०; ३०२ विमला ५, ४ विहु २,६८
वीर १, २११, २६५, २६६, २७५, २७९, २८८, २९५, २९६, ३४५, ३४८, ३५०, ३५२, ३६६, ४, १, ५, १०, ११, १३, २४, २९, ३०, ३२, ४०, ४३, ४५, ४८, ५०, ५३, ५८, ७६, ७९, ८०, ८२, ८४, ८६, ८९, ९७, १०२, १०४, १११, १४, ११८, १९, १२२, १२३, १२४, १२५; ५, १; ६; १०३, ११७ ८ २९
वीरचंद ६, ६, १५, १८, २८, ४४, ४७
संगअ ६; ३
संता ७; ४४
संतिमई ९ ४, १७, १८, १०, २५२
सक्क १०, ३५५
सजण १०; ४९६ सत्तुंजय ८; १२३
समाहिगुत्त १०; २९, ३३२, ३४०, ३४५
सरल ८ ४, १३, १५, १६, २२, २४, २६, २७, २८, २९ सल ७ ४७, ४९, ६२, ७८, ८७, १०४, १०७, ११०, ११२, ११८
सिंघलदीव १; ३६; १०; २५४

Page #157

८४
सिंघलवइ १०, २५५, २५६, २६५
सुकेसिया १०, २५१, २७० सिरिकंता १०, ३२७
सुगुत्तमंत १०; २५० सिरिनयर ७, ३०
सुतारा १०ः २२२ सिरिभद्द २, १०९, ११२
सुप्पह १०, २८९ सिरिया ८, २९
सुमई १०, ४०८, ४२२, ४२६, ४२९, ४३१ सिरिबद्धण १०, ४०९, ४४४, ४४७, ४४८, ४५४, सुलस ६,६५, ७०, ७३, ७६,७९,८९, ९०, ९१, ४६७, ४८२, ४८५
९७, १०७ सीलवई १,४०३
सुवक्क १०; २५२, २५८, २७१ सीला १,४०३
सुब्वया ४, ६, २५, २८, २९, ४६, ६२, ६३, ६७, सीह (विशेषनाम) १, १५५, १५८, १६१, १६५, ! ६८,६९, ८५, ८७, १०७, १०९, ११२, ११८, १७१, १७२, १७७
१३९, १२३, १०, ११७, १२०, १७६, १९४ सुंदर ३, ९२, ९५ सुंदरी १,६०, ६२, ६३, ६५, ६६, १००, १०९, सूरसेण १,४३८; २; ११६; ३: ५
११०, १२३, १४६, १५३, १५४, १९८, सोपारय ५, ११, ३० २००, २०२, २०३, २१०, २१, २१४, २१५, सोहम्म १,२५९ २२०, २२२, २२८, २२९, २३४, २३८, २४१, २५४, २५९, ३६१
हेमंगय १०, ३७७, ४०९

Page #158

ग्रन्थगतावश्यकशब्दानां वर्णानुक्रमसारिणी सूची
N. B. Figures in black indicate the numbers of the cantos and the remaining figures, those of the stanzas.
अइगाह १०, ५२ अंग ( रजस्स ) ६; ११४
अंगछित्तय ८ ६४
अंधगह ९; १२ अंबिलीया १ : १८३ अकस्मियमास १: १८ अहंग १० : ४३१
अणुस १:२५,
अबे ३८४ अप्फलिय ९; ७८ अभक्खाण १: ९२; ७ १०८ अभिग्गद्द ६; १११
अमच ८; १८
अमय १; १०५
अमित्त ३: ५०
अयगलथण ६ २९
अवसेरि १०; २५७
अवंग ८१ ६५ अग्वारिय ३ ३५
असंत १०: ३०३ असढभाव १; ७, ११ असुरकुमर ७; ३७ भहिणेस १०; २६१
आइजिनिंद ६; ५३
आया १०; ३०५ आरिसभ ३; ९०
आस १; १०५ आसण ३; १२०, १२२ आसा १०; १२१
इत्थी ८; ८०-८२
उकड निहूडग १०; ३०७
उज्जवण १२, २० - २३ उज्झसाला १; ३९२ उत्ताल १; १९५
उवएस ९: ११२ उवओग ९; ३६ जवणे ६ ९२

| उवयार १; २६९; ३; ९८; ६ ३१; | खोज्ज १; ४४ ८, ४८, ५५-५६ १०; १८८ खोह ९; ७६ उववास १०: ३०६ उवसम ८ : ३२
उवसय १ ३२९, ३३० उववूण १ : २५
ऊणिमा ४ २७
एगभविय ३; १२४
| एगालावयजाइ १०: ४२६
ओसह १, १०१
कंकणय ३; ९०
कम्म ९; २७, ३० (अंतराइभ) ६ ५८ (घाइ ) ९, १२३ ( भोइय) ९, ९८ (भोगहलिय) ६; १०० कम्ममास १; १७. Also see
कम्ममास
कट्टिय ९; ५८
कडिल्ल ९; २९० | कडिल्ला ८; १२२
गइ १०; २७६, २८० गडरिय १; १३६ गव्भ १ ६४
कंमियमास घग्घर १; ३२७ कंमियमास १ १८ Also see | घर १; १६८, १६९, १७० घरवास ९; १२०
V घल ९; ७७; १०; १०४
| घल्लिउं १०; २६६ घुसिण १, ६४.
गलवालुअनाय १: ३८ गहण १ : २
गहणविहाण (जेट्टाए पंचमी ९) १; १६ गहणविहाण ( लहुईए पंचमीए ) १ १३, १६
खत्थ १०; २४२
खुखुब १; १०३ खुष्पति १०, २४५ | खेड्ड १; ३०४
गामकुक्कड १०, ४५२ गामेलय १: ४०१ गावी ३, ८८ गिहिधम्म १६ १७० गुण ९; ९६ गुत्तीहर १०; २१७ गोत्ती १०; २६६
कन्ना १; २४४
कर १; ११९ V करकरकर १; ११८ करवंदिया ८; २
चउत्थवय १; ९ चंदण ६; ९७
चरड १०; ९
काम ४; ७; ५; १०, ६५, ६६, ६७ चिंचइय १०, ७८ काल ९; २ चुंबियगल १; १३९

चुकंति १०; ४१६
कुलजम्म ९; २८; ३; १ कुलमभ २; १०, २१, ४१, ९० २ १ चुल्ली १०; ४५० केवली समुग्धाय ५; १२३
कोड्ड १ : ४०२; ५ ५१; ८; ९७
चुहुहु १; ११८
चेइय ३; १११, ८; ३२ चेइअधर ६, ११५
चेईहर ६; १०७ चेयन्न १०; ३०५ चोदसकन्न ७, ६६

Page #159

छउमस्थ १०, ३३६
तहाभाव (चरणाण)८; १ Wनिट्ठ १०, ५१ छक्कन्न ७, ६६
". (पाणीण)८१ निद्दा १, ९४ Vछड्ड १, १९०, २५१ तिसा १, ९४
निद्धणचंग १०, २६४ Vछुट्ट १, २८६, ९, ४१ तिहुयण ७, ४४
निफिडिउं १, २९५ छुद्ध १०, २१७ तुंबवण ७,२
निमित्त १०, ४३१ छेली १:४२.
Vतुट्ट ६, ६२; ७; ११५ निसग्ग ९, ११२ छोडे १०:२२४ Vतोड ७, ८९
नीरास १, १०५ Vछोल ४, ५४ तोडेउं ८,१२४
नेसप्प १०, ४०४
नेह २; १०१,१०३, ३, ४१,९,९० जउला १, ३१२
थंडिल्ल १, ९६. जडिअ १, १३९ थणाहिलास १०; ३२०
पंचगुण १; १६ जमराया १२४२
थेरी १; २४९
पंडुयअ १०, ४०४ जिणधम्म १: २३०, २३३, ३७६,
पडिमा ३, ११६, ११७, ११८ ४६०, ४७४, १८३, ६, ९६, दम्म १, ४२२
परदेस १०,३०८, ३५२ ९, ९३, १०, २६
दव ४, २१, १०, ४३, ४६ परिगगह ७; १४ जिणमअ ९, ५४ दाढी १०, ४२०
पवित्तिणी ५, ११९ जिणमय ९, ९९ दणाईयं १०, ३०८
पब्वज्जा २; १२१, १२२, ६, १२२ जिणवरधम्म १०, २८३ दार १३१.
१०, १२. जिणवरपूया १०, ४७९ दारगाहा १, २९.
पसव १, १४२ जोइससस्थ १०; २५० दावण १, १४५
पाम १; १९५ जोगपाणहीया ८: ६२,७३,७९,९५, दिक्खा १०, ३०६
पाइअकव्वपसंसा १, ३, ५ दिनालय ४,१४
पाडिया १,३८ झाड १,१७४ दिवायर ८; ११३
पामूल १, १९६, ३, ९१; ७; १०९; झाण १, ४९९, ३, १२१; ६,११०; दीणार ६, ११२, ८, ६४ ८; ११६,९, ३५ दुद्ध १, ६४
पियर ६, ९२ झुणि १०; १८७
देव (तस्य व्याख्या) १; १३०, १३२ पियसंगम ४,१५,१ Vझूर १, १५१
देवजम्मवण्णण १०, ३७९, ३०५ पियसंजोग १; २८
देसविरइ १,२०८; १०, २७०,३७६ / पुकार ७; ६९ डिंभ ८:५४ दोहग्ग १, ३८०, ३०१
पुच्छवाड १,३३३ डुंबकुल २: १४
दोहलअ ३, ३७, १०, २१ पुन ८,८५, ८६ डुंबगेह २, ४३
पुन्ना ६,६ Vडोल ८,२१
धम्म २, ४५, ४७, ८५, ८९, ३, पुरिस १,२ डोहल ३, १९, २०
१०६; ११५, ११९, ६, ९५, ९, ,, (दिक्खिय)७; १२२
पोकार ४, ७२ ढक्कण ३; २६
धम्मिअ (तस्य व्याख्या)१, १३८ पोट्टल ५, ५१ Vढुक्क १, ११४
धाडि ४,४२ ढोयणिय ८, ६३
फल १,२ नरय ७,६
Vफिट्ट १,२१९,२,४९, ७, ११५ णियाण १०:४८८,४९०,४९१,४९२ नराहिव १, ३६
Vफेक्कार १, १०३ णीइमम्ग १, ५७. नाण १,१
Vफेड ३, २२, ५० नाणाइतिय १,२४
फेडती ८:४५ संबचूड १, ११७
नाममुद्दा १०, २०७, २११ तत्तवियारणा १०, ३०३, ३२४ नाहित्त १०, ३१२
बइल ५,२८ तहभाव (अच्छीण) १, २८ । निच्छय ८८८
बंधणमुयण १,२८, ५, १, १२५ " (कर-चरणाणं)१:२८ निच्छोल ९८४
बंधणमोक्ख ६१

Page #160

बंभलोय ६, १११ बलिवट्ट १०, १५९ बिंदुच्चुयय १०, ४२९ बुडिया ३; १०० बोरी १,२८६ Vबोल्ल ६, ९९ बोलंत ४,७४
भगअंक १०; ३५५ भज्जा १०, १६ महारअ ४, ८० भलाविय १,३७१ भल्लिमा ९, ४० भाउज १०; १३९, १४३ भावणा ३, ११९ भुक्खा १, ९४
मा १,५१ मंगुल ७, ३२, ८,५८ मंड १,७८ मकडय ७, २९ मय (अट्ठ)१, ५० मयण १,१६३ मरण १,१४२-१४४ मसिपट्टा ६, २१ मसिवह ९, ५३ महिला ७, १०३,९,८२ माइपिहया १, ३५८ मायण्हिय १०, ४३६ माया ८, ४२-४८ मायासाहअ४, १९ मालवा १,७८ मित्त ३, ५०, ९, १०३ मित्तत्त ५, १८ मियतण्डिय १०, ३१५ मुत्त १०, ३०९
मेल्ल १,२९४ V मेल्ह ५, ७, ७, ७९, ९, ५५ मेल्हिा ४, ६२ मेल्हेउं १०, २२५
मोकलकेसा १०, ७३
सक्कयकत्व १३ मोक्ख १, २९
सञ्चवियं १०, १९५
सत्तु ९, १०३ रज ८,१८-२१
सत्थाम १, ११७ रडुपाविय २, २४
समअ १, १०५ रणरणओ १,२६०
सम्मत्त ६,१०५ रत्तंबरधारभ १; १३९
सम्मद्दिदी १०, ९३, ९४ रयणतिग १, १०९
सर १०, ४२६ रायनीइ ७, ८२
सम्वसिद्धि १, ३६९ Vल १,११७
सम्वविरइ १,२००६; १०५
ससविसाण १०; ३०४ लच्छी ६:५९
सामाइय ३,११७ लद्धि ८; ३२
सावत्त ८, ५३, ५७ ललिआ ६,८५
सावयधम्म ६,१०३ लाहवगुण ९,८४
साहम्मि ८, ९३ लोयविस्थार १०, ४६९-४७२
साहम्मिय ३, ७०, ७३, ७५, १११ लोयावाअ १,९१
सीयल ९,४
सीलायरिय १, २५७, २५८ वच्छल्ल १, २५
सुंक ४, ३५ वस्थसमस्थ १०, ४२७
सुसुमार १, २९१ वाउलि १, १०३
सुघरी ७, २९ वाणमंतरिया ८,१०६ वाहि विमोक्ख १, २, ३, १, १२५;
सुमिण १, ११५, ११६, ३, ११,
१५, ७, ८५
सुरंगा ७; ५९, ८० विजाठाण २, ४-५ विणडेउं ७:१०७
सेणा १, २२२, २२४, ४४७, ४६८
सेयंबरि १, ३२३ वित्त ४,८ विन डिउं८:१०३, १०८
सेलेसि ९, १२४
सोक्ख (दीवंतरम्मि) १, २९ विनडेउं ७, ९० | विरह १०, ४२९
__, (मणुय-सुरा-ऽसुराण)१,२९
सोहाग १, २८ विवाय १०, २६०
सोहग्गदार १, ३३ विहव १,२८, ३, ११३, ६,१, ६२,
६४; १०, १२ विहाण १,२
हंडिय १०, १७ वीयराग ६, १२४
हक्कारेउं ८, २५ वेयाल ८, १६
हक्कारिऊण ८, २६
हरिचंदउरी १,३५८ संघ ६, १०७; १०, २२७ हलिअ १, ३९ पसंसा १, २३, २७
हलिय ५; २८ पूया १,२५७, १०, ४७९ हिंड ४, ८२; ६,८० संत १०, ३०३
होतय ७, ९४
Education International

For Private & P

Page #161

Page #162
सिंघी जैन ग्रन्थमाला 20 अद्यावधि मुद्रितग्रन्थनामावलि 12 रुढझाचार्यरचित प्रबन्धचिन्तामणि मूलप्रन्थ. 13 यशोविजयोपाध्यायविरचित ज्ञानबिन्दुप्रकरण, 2 रातनप्रवन्धसंग्रह. (बहुविध ऐतिह्यतथ्य परिपूर्ण) 14 हरिषेणाचार्यकृत बृहत्कथाकोश. 3 राजशेखरसूरिरचित प्रबन्धकोश. 15 जैनपुस्तकप्रशस्ति संग्रह-प्रथम भाग. 4 जिनप्रभसूरिकृत विविधतीर्थकल्प. 16 हरिभद्रसूरिविरचित धूर्ताख्यान. 5 मेघविजयोपाध्यायविरचित देवानन्दमहाकाव्य. 6 यशो विजयोपाध्यायकृत जैनतकभाषा. 17 दुर्गदेवकृत रिष्टसमुच्चय. 7 हेमचन्द्राचार्यकृत प्रमाणमीमांसा. 18 मेघविजयोपाध्यायकृत दिग्विजयमहाकाव्य. 8 भट्टाकलङ्कदेवकृत अकलङ्कग्रन्थत्रयी. 19 कवि अब्दुल रहमानकृत सन्देशरासक. 9 प्रबन्धचिन्तामणि-हिन्दी भाषान्तर. 20 महाकवि भर्तृहरिविरचित शतकत्रयादि-सुभा 10 प्रभाचन्द्रसूरिरचित प्रभावकचरित. षितसंग्रह. 11 Life of Hemachandracharya: 21 शान्त्याचार्यकृत न्यायावतारवार्तिक-वृत्ति. By Dr. G. Buhler. 22 कवि धाहिलरचित पउमसिरीचरिउ.(अपभ्रंश) 12 सिद्धिचन्द्रोपाध्यायरचित भानुचन्द्रगणिचरित. |23 महेश्वरसरिकृत नाणपंचमीकहा. 2 संप्रति मुद्द्यमाणग्रन्थनामावलि 17 1 खरतरगच्छगुर्वावलि. 2 कुमारपालचरित्रसंग्रह. 3 विविधगच्छीयपट्टावलि संग्रह. 4 जैनपुस्तकप्रशस्ति संग्रह, भाग 2. 5 विज्ञप्तित्रिवेणी- विज्ञप्तिमहालेखादि विज्ञप्तिलेखसंग्रह। 6 उड्योतनसूरिकृत कुवलयमालाकथा. 7 उदयप्रभसूरिकृत धर्माभ्युदयमहाकाव्य 8 कीर्तिकौमुरी आदि वस्तुपालप्रशस्ति संग्रह. 9 जिनेश्वरसूरिकृत कथाकोषप्रकरण, 10 महामुनि गुणपालविरचित जंवूचरित्र (प्राकृत). 11 जयपाहुडनाम निमित्तशास्त्र. 12 कोऊहलविरचित लीलावतीकथा (प्राकृत). 13 गुणचन्द्रविरचित मंत्रीकर्मचन्द्रवंशप्रबन्ध. 14 नयचन्द्रविरचित हम्मीरमहाकाव्य. 15 भद्रबाहु संहिता. 16 महेन्द्रसूरिकृत नर्मदासुन्दरीकथा. 17 जिनदत्ताख्यानद्वय (प्राकृत). 18 वयंभूविरचित पउमचरिउ (अपभ्रंश). 19 सिद्धिचन्द्रकृत काव्यप्रकाशखण्डन, |20 जयसिंहसूरिकृत धर्मोपदेशमाला. प्राप्तिस्थान भारतीय विद्या भवन चौपाटी रोड, बंबई 7 प्रकाशक जयन्तकृष्ण ह.दवे, एम.ए. एलएल. बी. ऑनररी रजिष्ट्रार,भारतीय विद्या भवन,चौपाटीरोड : मुंबई मुद्रक-रामचंद्र येसू शेडगे, निर्णयसागर प्रेस,२६-२८, कोलभाट स्ट्रीट, कालबादेवी; मुंबई 2.