Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मोपनिषद्
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
....
બ્રહ્મસમાધિના પથિકો માટે
પૂર્ણ પાથેય.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मशतकापराभिधानम् नवनिर्मितं प्रकरणम्
ब्रह्मोपनिषद्
• नवसर्जनम् - गुर्जरानुवादः - सम्पादनम् •
प्राचीनश्रुतोद्धारक प.पू.आ.श्रीहेमचन्द्रसूरीश्वरशिष्याः प.पू.आ.श्रीकल्याणबोधिसूरीश्वराः
प्रकाशकः श्री जिनशासन आराधना ट्रस्ट
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
કૃતિ
: બ્રહ્મોપનિષદ્ (બ્રહ્મશતક) કૃતિકાર : પ.પૂ.આ.શ્રીકલ્યાણબોધિસૂરીશ્વરજી
મહારાજા
કૃતિભાષા : સંસ્કૃત કૃતિપ્રમાણ : ૧૦૨ શ્લોક
વિષય : બ્રહ્મસમાધિ
વિશેષતા : જિનાગમકથિત દશ બ્રહ્મચર્યસમાધિ પર પ્રકાશ પાથરતી પ્રાયઃ એક માત્ર ઉપલભ્યમાન સ્વતંત્ર કૃતિ. બ્રહ્મસમાધિના પથિકો માટે એક પૂર્ણ પાથેય
વિ.સં.૨૦૬૮ ૦ વી.સં.૨૫૩૮ • સને ૨૦૧૨ પ્રથમ આવૃત્તિ, પ્રતિ : ૫૦૦
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
No Copyright. • Reproduction Welcome.
હીટ પ્રાપ્તિસ્થાન થી
1) શ્રી અક્ષયભાઈ શાહ 506, પદ્મ એપાર્ટ., જૈન દેરાસર સામે, સર્વોદયનગર, મુલુંડ (પ.), મુંબઈ-400 080. મો. 9594555505
Email : jinshasan 108@gmail.com
(2) શ્રી ચંદ્રકાંતભાઈ સંઘવી 6-બી, અશોકા કોમ્પલેક્સ, જનતા અસ્પતાલ પાસે, પાટણ (ઉ.ગુ.) ફોન: 9909468572
3) મલ્ટી ગ્રાફિક્સ 18, Vardhaman Bldg., 3rd Floor, Khotachi Wadi, Prarthana Samaj, V. P. Road, Mumbai - 4.
| Ph.: 238732221 23884222. E-mail: support@multygraphics.com
પ્રસ્તુત પ્રકાશન જ્ઞાનનિધિમાંથી થયેલ છે. માટે ગૃહસ્થો જ્ઞાનનિધિમાં તેનું મૂલ્ય અર્પણ કરીને માલિકી કરી શકશે.
Website : www.divine Knowledge.org.in
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
चरमतीर्थपतिः करुणासागरः श्रीमहावीरस्वामी
અનરાધાર અનુગ્રહ
अनन्तलब्धिनिधानः श्रीगौतमस्वामी
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
पञ्चमगणधरः श्रीसुधर्मास्वामी
કૃપા વરસે અનરાધાર
સિદ્ધાંતમહોદધિ સુવિશાલગચ્છસર્જક પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય પ્રેમસૂરીશ્વરજી મહારાજા
વર્ધમાન તપોનિધિ ન્યાયવિશારદ પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય ભુવનભાનુસૂરીશ્વરજી મહારાજા અજોડ ગુરુસમર્પિત ગુણગણનિધિ પ. પૂ. પંન્યાસપ્રવર શ્રી પદ્મવિજયજી ગણિવર્ય
સિદ્ધાંત દિવાકર ૫. પૂ. ગચ્છાધિપતિ આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય જયઘોષસૂરીશ્વરજી મહારાજા
વૈરાગ્યદેશનાદક્ષ પ. પૂ. આચાર્યદેવ શ્રીમદ્વિજય હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीररस श्रीप्रेम-भुवनभानु- पद्म जयघोष हेमचन्द्रसूरिभ्यो नमः
રહરર્થે જો ખુલી જાય તો ખુલી જાય
મોક્ષના તાળા પણ.
આગમની પ્રસાદી
આપણું પરમ સૌભાગ્ય
ચાલો. લૂંટી લઈએ.
આ. કલ્યાણબોધિસૂરિ
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
अथ
ब्रह्मोपनिषद्
श्रीवर्द्धमानं जिनवर्द्धमानं सूरीन्द्रमेवं गुरुहेमचन्द्रम् |
प्रणम्य नम्यं रमणीयरम्यं सद्ब्रह्मणोऽहं कथये रहस्यम् ॥१॥
આર્હત્ત્વની લક્ષ્મીથી વર્ધમાન
શ્રીવર્ધમાન જિન અને
સૂરીન્દ્ર ગુરુ હેમચન્દ્ર
રમણીયથી ય રમણીય
એ વંદનીયને વંદન કરીને પ્રબંધ રચું છું બ્રહ્મોપનિષદ્.
॥१॥
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
नाकारणं कार्यमितीह नीतिः कार्यप्रसूतिर्ननु कारणाच्च । कार्यास्पृहाणामत एव कार्य न कारणत्यागमृतेऽस्ति किञ्चित् ॥२॥ એવી નીતિ છે કે કારણ વિના કાર્ય થતું નથી ને કાર્યનો જન્મ કારણથી જ થાય છે. માટે જો “કાર્ય ન જોઈતું હોય, તો બીજું કાંઈ જ કરવા જેવું નથી સિવાય કારણત્યાગ.
|| ૨ ||
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मप्रघातो मतमत्र कार्यं तत्कारणं ब्रह्मविगुप्तिघातः । तद् गुप्तिघातं परिहृत्य नित्यं सद्ब्रह्मरत्नं परिरक्षणीयम् ||३||
અહીં જે ‘કાર્ય’ની વાત છે એ છે બ્રહ્મવિદ્યાત.
ને એનું કારણ છે બ્રહ્મગુપ્તિનો વિઘાત.
માટે બ્રહ્મગુપ્તિના વિઘાતનો ત્યાગ કરીને હંમેશા રક્ષા કરવી જોઈએ
શુદ્ધ બ્રહ્મરત્નની.
॥ ૩ ॥
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्मर्त्तव्यमत्राऽऽगमवाक्यमेतन् मिथ्यादृशो लक्ष्म हि गुप्तिघातः । अतः स्वरूपं ावगम्य गुप्तेःस्तक्षणार्थं यतनीयमुच्चैः ॥४॥ અહીં યાદ કરવા જેવું છે મહાનિશીથ આગમનું આ વાક્ય કે ગુપ્તિની વિરાધના એ લક્ષણ છે મિથ્યાદૃષ્ટિ મુનિનું. માટે જાણવું જોઈએ ગુપ્તિનું સ્વરૂપ અને અત્યંત પ્રયત્ન કરવો જોઈએ તેના રક્ષણ માટે.
|
૪ |
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
(નુકુv) तद् वृत्तनवकं वक्ष्ये,
प्रत्येकं नवगुप्तिसु । दशमं चाप्यभिधास्ये,
દ્રહાસમાંfથપૂરીમ્ દા એ માટે નવ ગુપ્તિમાં-પ્રત્યેક પર નવ-નવ શ્લોક કહીશ અને દશમા પણ નવ શ્લોક કહીશ જે હશે દશમું બ્રહ્મસમાધિસ્થાન.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्रीसंसक्तालयं दृष्ट्वा रात्रावपि विहारकृत् ।
ब्रह्मशिरोमणिः सोऽस्तु પ્રેમસૂરીશ્વરઃ શ્રિયે ૫-૫
જોયું
કે આ મકાનમાં તો સ્ત્રીઓ છે અને વિહાર કર્યો
રાતે પણ
એ બ્રહ્મશિરોમણિ સૂરિ પ્રેમ પ્રદાન કરે અમને બ્રહ્મલક્ષ્મી.
॥ ૬॥
आलयः
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूषकानां यथा वासो बिडालनिकटेऽशुभः ।
तथा ब्रह्मचराणां तु
ઝ્યાલય: પ્રભયાવહઃ ।।-શા
બિલાડીની પાસે ઉંદરો રહે એ જેમ સારું નથી બરાબર એ જ રીતે
સ્ત્રીવાળું મકાન પ્રલય નોતરે છે બ્રહ્મચારીઓ પર.
|| ૭ ||
आलय:
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
अग्निकुण्डसमा नारी
घृतपिण्डसमो नरः । संसर्गेण विलीयेत
નિયઃ પ્રયાવહઃ ?-રા સ્ત્રી એટલે અગ્નિનો કુંડ
અને પુરુષ
એટલે “ઘી’નો પિંડ બસ સંસર્ગ થયો નથી અને પીગળ્યો નથી ખરેખર પ્રલય છે સ્ત્રીસંસક્ત મકાન
आलयः
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्रोत्रिय इव मातङ्गं
सतीव पुंश्चलीं तथा ।
ब्रह्मभृद् वर्जयेन्नारीं
ઝ્યાલયઃ પ્રભયાવહ: I?-૪૫
વેદપાઠી બ્રાહ્મણ જે રીતે ચંડાળનું વર્જન કરે
અને સતી
જે રીતે કુલટાનું વર્જન કરે, બરાબર એ જ રીતે બ્રહ્મચારી સ્ત્રીનું વર્જન કરે સમજે છે એ
પ્રલય જ છે સ્રીયુક્ત પ્રતિશ્રય
॥૨૦॥
आलयः
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्यादतो ब्रह्मणि शङ्का
काङ्क्षा स्त्रीसेवनेऽथ वा । विचिकित्साऽपि वा चित्ते
स्त्र्यालयः प्रलयावहः ॥१-५॥
લોકો શંકા કરશે, તારા બ્રહ્મચર્યમાં તને ય ઈચ્છા થશે..સ્ત્રી - સેવનની ને યા તો ડામાડોળ થઈ જશે....તારું ચિત્ત બસ પ્રલય એટલે પ્રલય
?? |
आलयः
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
समापद्येत भेदं वा
प्युन्मादं प्राप्नुयात्तथा । दीर्घकालीनरोगं वा
નિય: પ્રયાવહઃ ૨-દા
યા તો થશે ચારિત્રનો ભેદ યા તો પામીશ નર્યો ઉન્માદ ને યા તો ભોગ બનીશ એવા રોગનો જે લાંબો સમય તારો સાથ નહીં છોડે શાનમાં સમજી જા પ્રલય છે સ્ત્રીવાળું મકાન
आलयः
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
नैतन्मात्रमपि त्वेवं
केवलिप्रोक्तधर्मतः । भ्रंशमप्याप्नुयाद् हा हा !
स्त्र्यालयः प्रलयावहः ॥१-७॥
એટલું જ નહીં પણ સ્ત્રીયુક્ત મકાનમાં રહેનાર ભ્રષ્ટ પણ થાય કેવલીકથિત ધર્મથી
રે...
શું હોઈ શકે આથી વધુ પ્રલય ?
आलयः
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
संयमी स्त्र्यालयत्यागी
तदत्यागी त्वसंयमी । सिद्धान्तः साक्षितामेति
स्त्र्यालयः प्रलयावहः ॥१-८॥ જે સંયમી છે એ સ્ત્રીયુક્ત મકાનનો ત્યાગ કરે છે ને જે એનો ત્યાગ નથી કરતો તે અસંયમી છે સાક્ષી છે અહીં ઉત્તરાધ્યયન આદિ સિદ્ધાન્ત બોલ, જે તારું સર્વસ્વ લઈ લે એ પ્રલય સિવાય બીજું શું હોય ?
||
૪ |
आलयः
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
(વસન્તતિતા)
दावानले वरतरो विहितो निवासः सिंहादिसङ्कुलवने वसतिर्वरा च ।
स्त्रीभिः सहाध्वलवमात्रमपि व्यतीतं स्यात्ते भयङ्करतरं तदिदं जहीहि
3
વધુ સારો છે
ભડભડતા દાવાનળમાં નિવાસ હજી સારો છે
સિંહ વગેરેથી ભરપૂર વનમાં આવાસ પણ ભયંકરથી ય ભયંકર છે ક્ષણ માટે પણ સ્ત્રીનો સહવાસ છોડી દે એને... ફાવી જઈશ.
॥ મ્ ॥
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्रीकथां सम्परित्यज्य
स्वकथामात्रमनधीः । विश्राणयतु सुश्रेयः
समरादित्यकेवली ॥२-१॥
છોડીને સ્ત્રીકથા
મગ્ન થઈ ગયા માત્ર સ્વરૂપકથામાં સમ્યક કલ્યાણ કરે એ
કેવલી સમરાદિત્ય.
॥१६॥
कथा
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्रिया सह कथा याऽपि
स्त्रीसम्बन्धिकथा च या । त्याज्यमुभयमप्येतच
छस्त्रीव स्त्रीकथा खलु ॥२-२॥
સ્ત્રીની સાથે વાતો ને સ્ત્રી-સંબંધી વાતો એ બંને છે સ્ત્રીકથા ત્યાજ્ય છે બંને
કારણ કે છરી છે ધારદાર
સ્ત્રીકથા.
| ૨૦ ||
कथा
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
शीलोदरविदारिणी
चारित्रान्त्रविकर्षिणी । ब्रह्मप्राणापहीयं
शस्त्रीव स्त्रीकथा खलु ॥२-३॥
३ी नामशे... शील-पेट १३.२ जेथ aशे... यात्रि-मांतर ने ३२ शे... प्रम-प्रा। ખરેખર છરી જ છે स्त्री था.
॥ १८॥
कथा
कथा
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
वेधयिष्यति मर्माणि
स्फोटयिष्यति मस्तकम् । निर्दयं ब्रह्मगात्रस्य
शस्त्रीव स्त्रीकथा खलु ॥२-४॥
પીંખી નાખશે બ્રહ્મ-શરીરને પૂરી નિર્દયતાથી વીંધી નાખશે એના મર્મસ્થાનો ને ફોડી નાખશે એનું માથું માની શકે તો માન છરી છે તીક્ષ્ણ સ્ત્રીકથા.
|| ?? ||
कथा
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
मधुलिप्ता निशाताग्रा
स्पृष्टसुन्दरैव या । सर्वशून्यैककीयं
शस्त्रीव स्त्रीकथा खलु ॥२-५॥
ભલે મધથી લેપાયેલી છે પણ ખૂબ તીક્ષ્ણ છે એની ધાર ત્યાં સુધી જ એ સુંદર છે
જ્યાં સુધી તું એને અડ્યો નથી અડ્યો તો ગયો. થઈ જશે પછી સર્વ શૂન્ય ઓળખી લે બરાબર આ છરીને.
૨૦ |
कथा
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
नास्पृष्टा शस्त्री हन्तीह
स्त्री तु स्वकथयाऽपि हि । मृषा शस्त्र्युपमा स्त्रीणां
શસ્ત્રાવ થા નુ ર-દા
છરી તો જ મારી શકે જો એ અડે સ્ત્રી તો પોતાની વાતથી ય મારે છે ખોટી એ ઉપમા છે કે સ્ત્રી કટારી જેવી છે કટારી જેવી તો છે
સ્ત્રીકથા.
|| ર? .
कथा
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
ये दोषाः स्त्र्यालये प्रोक्ताः
शङ्काकाङ्क्षादिकाः पुरा । तेऽत्राऽग्रेऽपि च दृष्टव्याः
शस्त्रीव स्त्रीकथा खलु ॥२-७॥
પૂર્વે
શંકા, કાંક્ષા વગેરે જે દોષો કહ્યા એ સ્ત્રીકથામાં પણ સમજવા અને આગળ પણ બધે જ છરી તો છરી જ છે.
II ૨૨ T.
कथा
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मणि चेद् रतिस्तेऽस्ति
परम्ब्रह्मणि वा पुनः। स्त्रियं प्रतीत्य मौनी स्याः
शस्त्रीव स्त्रीकथा खलु ॥२-८॥
જો તને બ્રહ્મચર્યમાં કે પરબ્રહ્મમાં રતિ હોય તો સંપૂર્ણ મૌન લઈ લે
સ્ત્રી” ની બાબતમાં. આ તો એ છરી છે જે લીરેલીરા ઉડાવી દેશે બ્રહ્મના પણ પરંબ્રહ્મના પણ.
|| ૨૩ ||
कथा
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
(વસન્તતિના) वार्ता सुधर्मगणिभिः सह संविधत्स्व वार्ता तथा कुरुतरां हरिभद्रपूज्यैः । श्रीमद्यशोविजयमुख्यमपीह हित्वा स्त्रीभिः सहाऽस्ति कथया तव को नु
નામ: ? ર-ાા તારે વાતો જ કરવી છે ને ? તો લઈ લે હાથમાં આગમો અને શાસ્ત્રો. સુધર્માસ્વામી સાથે વાતો કર હરિભદ્રસૂરિજી ને યશોવિજયજી સાથે વાતો કર એ મહાપુરુષોને છોડીને બેરાઓ સાથે વાતો કરવામાં શું લાભ છે તને ? વિચાર કરીશ ?
ને ૨૪
कथा
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वासनसौख्यसाम्मुख्यात्
स्त्र्यासनैकपराङ्मुखम् । श्रीसुबाहुकुमारं तं
તુવે તુ પુર:સરમ્ રૂ-શા
સ્વરૂપ સિંહાસનનું સુખ એવું વહાલું લાગ્યું કે સહજ અળખામણું થઈ ગયું સ્ત્રી-આસન સ્તુતિ કરું છું સ્તુતિપાત્રોમાં અગ્રેસર એ સુબાહુકુમારની.
છે રા .
निषद्या
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
नैकासनं स्त्रिया सेव्यं
नापि स्त्रीसेविताऽऽसनम् । उभयोरप्यनर्थत्वात्
स्त्र्यासनं व्रत्यपासनम् ॥३-२॥
ન તો સ્ત્રી સાથે એક આસને બેસવું કે ન તો એ જગ્યા પર (૪૮ મિનિટ સુધી) બેસવું કે જ્યાં સ્ત્રી બેઠી હતી કારણ કે એ બંને અનર્થ છે સ્ત્રી-આસન એટલે સાધુત્વ રદબાતલ.
૨૬ I
निषद्या
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्रिया सहोपविष्टो य एकस्मिन्नेव चाऽऽसने ।
न स व्रती व्यतीतत्वात् । स्त्र्यासनं व्रत्यपासनम् ॥ ३ - ३ ॥
સ્ત્રી સાથે
જે એક જ આસને બેઠો છે એ સાધુ નથી
ઓળંગી ગયો છે એ
સાધુત્વની મર્યાદા સાધુને સાધુ તરીકે મટાડી દે છે
સ્ત્રી-આસન.
॥ ૨૭ ॥
निषद्या
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
गृह्यपि न सलिङ्गत्वाद्
गृहनिष्क्रमतस्तथा । उभयभ्रंशकृद् होवं
स्त्र्यासनं व्रत्यपासनम् ॥३-४॥
વળી એ ગૃહસ્થ પણ નથી કારણ કે એનો વેષ તો સાધુનો છે, ને ઘર એણે છોડી દીધું છે. ન સાધુ ન ગૃહસ્થ ઉભયથી ભ્રષ્ટ કરનાર છે સ્ત્રીઆસન.
| ૨૦ ||
निषद्या
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
महाव्रतभरस्य क्व
वहनं ? क्व व्यतिकरः । स्त्रिया सह मुने ? स्तस्मात्
स्त्र्यासनं व्रत्यपासनम् ॥३-५॥
ક્યાં મહાવ્રતોના ભારનું વહન ? ને ક્યાં લપ્પન-છપ્પન स्त्री साथे ? સ્ત્રી-આસન એટલે સાધુપણાનું લીલામ.
॥२९॥
॥ २९॥
निषद्या
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्री यत्रापि निषण्णाऽभूत्
तत्र न कल्पते मुनेः । निषीदनमा मुहूर्तात्
વ્યાસને વ્રત્યપાલનમ્ રૂિ-દા
વળી
જ્યાં સ્ત્રી બેઠી હતી ત્યાં પણ એક મુહૂર્ત સુધીમાં બેસવું મુનિને ન કહ્યું ત્યાં બેસવું એટલે સાધુપણાનું ઉઠી જવું.
I ૩૦ ||
निषद्या
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
देहोष्माऽपि यतः स्त्रीणां
ब्रह्मिणां ब्रह्मघातिनी । सद्भावनाशिनी चातः
स्त्र्यासनं व्रत्यपासनम् ॥३-७॥
કારણ એ જ કે સ્ત્રીઓની શરીર-ઉષ્મા પણ પર્યાપ્ત છે બ્રહ્મચારીના બ્રહ્મને ખલાસ કરી દેવા અને શુભ ભાવનાનો વિનાશ નોતરવા. પરિણામ સ્પષ્ટ છે સ્ત્રી-આસન = શ્રમણ-શવાસન.
| રૂ? .
निषद्या
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
किमत्र बहुनोक्तेन ?
ब्रह्मपारं यदीच्छसि । दूर एव भव स्त्रीभ्यः
स्त्र्यासनं व्रत्यपासनम् ॥३-८॥
આમાં બહુ શું કહું ? જો તારી ઈચ્છા હોય કે તું બ્રહ્મચર્યનો પાર પામે તો દૂર જ રહેજે સ્ત્રીઓથી , એમની સાથેની બેઠક તો તારા વ્રતનું કાસળ કાઢી નાખશે.
ને
રૂ ૨ ||
निषद्या
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
(શિવળિt) समासीनो भूयाः परमगुणसिंहासन इह स्वरूपे ह्यात्मीये स्फटिकविमलेऽप्यास्व पुनित !। प्रतिष्ठां सिद्धेषु व्रज वरसुखाद्वैतजननी निषद्याभिः स्त्रीभिः-स्तव किमु गुणस्स्याद् વ૮ મુને! રૂબેસવું છે, તો બિરાજમાન થઈ જા પરમ ગુણસિંહાસન પર સ્ફટિક-નિર્મળ આત્મસ્વરૂપ પર અને પ્રતિષ્ઠિત થઈ જા સિદ્ધશિલાની ઉપર,
જ્યાં છે સર્વોત્કૃષ્ટ સુખનું એક છત્રી સામ્રાજ્ય. બૈરાઓ સાથે બેસવામાં તો શું લાભ થશે તને? કહીશ મને?
निषद्या
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्रीलोकदर्शनत्यागात् प्राप्तत्रिलोकदर्शनम् ।
गुणसागरमानुमः
साक्षात् सद्गुणसागरम् ॥४- १॥
છોડ્યું સ્ત્રીલોકનું દર્શન ને પામ્યું ત્રિલોકનું દર્શન
ગુણસાગર ! શું સ્તુતિ કરું તમારી ?
બસ,
સાક્ષાત્ ગુણસાગર.
૫ ૩૪॥
इन्द्रियम्
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
यकृच्छकृन्मलश्लेष्म
मजास्थिपरिपूरितम् । गात्रमशुचिपात्रं तन्
મૂઢ! મૂઢ જિમીક્ષરે?૪-રા.
જઠર વિષ્ટા મેલ શ્લેષ્મ મજ્જા ને હાડકાં એનાથી ભરેલું છે એ ગાત્ર જાણે અશુચિનું જ પાત્ર મૂઢ ! એને તું મોહપૂર્વક શું જુએ છે?
ને રૂજ ||
इन्द्रियम्
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुन्दोपमानि चास्थीनि
श्लेष्मगृहं विधूपमम् । मांसं काञ्चनकुम्भाभं
મૂઢ ! મૂઢ મિક્ષરે? ૪-રા
મુગ્ધ !
દાંત હાડકાં છે એમાં તને મોગરાની કળી દેખાય છે મુખ શ્લેષ્મથી ભરેલું છે એમાં તને ચંદ્ર દેખાય છે અને સ્તન માંસની ગાંઠો છે એમાં તને સુવર્ણકળશ દેખાય છે શું છે આમાં ? સિવાય તારું અજ્ઞાન...
इन्द्रियम्
ને રૂદ્ II
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
गलल्लालाकरालाऽऽस्यं
मांसग्रन्थी गडुद्वयम् । उपस्थं स्रावि बीभत्सं
મૂઢ! મૂતં વિમીક્ષરે? I૪-૪
કેવું વિકરાળ છે મુખ ! ટપકી રહેલી લાળ તો જો ને આ માંસની ગાંઠો ! બે ગુમડા જ જોઈ લો. ને જઘન ! છી છી છી, કેટલું બીભત્સ, કેવો દુર્ગધી સ્ત્રાવ ઓ મૂઢ ! એમાં જોવા જેવું છે જ શું ? એ તો કહે ?
इन्द्रियम्
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
कुथितकुणपगन्धं
कुमिकुलशताविलम् । चर्मरन्ध्र जुगुप्साकृन्
મૂઢ! મૂઢ મિીક્ષરે?૪-૧૫
કહોવાઈ ગયેલા મડદા જેવી દુર્ગધ ખદબદતા સેંકડો કૃમિઓ ચિતરી જ ચડે એવું છે આ ચર્મછિદ્ર ઓ મૂઢ ! રહેવા દે આમાં ક્યાંય મોહ કરવા જેવો નથી.
II ૨૮
इन्द्रियम्
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
उत्तानोच्छूनमण्डूक
दारितोदरसन्निभम् । स्त्रीव्रणं क्केदि बीभत्सं
મૂઢ ! મૂઢ મિીક્ષરે ૪-દા.
દેડકાનું મડદું હોય એ ય સડી ગયું હોય ચતુ પડ્યું હોય ને એનું પેટ ફાટી ગયું હોય એવી બીભત્સ છે દશા સ્ત્રી-જઘનની એ જ તારી મૂઢતા છે. કે તું મોહથી જુએ છે એને.
इन्द्रियम्
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
चर्मखण्डं द्विधा भिन्न
मपानोद्गारधूपितम् । दुर्गतेरग्रिमं द्वारं
મૂઢ!મૂઢ મિક્ષરે? ૪-છો.
બીજું એમાં છે પણ શું ? સિવાય ચામડાનો એક ટુકડો જેના બે ભાગ થયા છે. ને અપાન વાયુએ એમાં ઘાટ ઘડ્યો છે કથીરમાં દુર્ગધનો મૂઢ ! તું આમાં મોહાય છે ? આ જ તો પ્રથમ દ્વાર છે તારી દુર્ગતિનું.
| ૪૦ ||
इन्द्रियम्
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
बहिरन्तर्विपर्यासं
स्त्रीकाये यदि दृक्ष्यसि । तदा ज्ञास्यसि मत्प्रश्नं
मूढ ! मूढ़ किमीक्षसे ॥४-८॥
બહારનું અંદર ને અંદરનું બહાર સ્ત્રી શરીરમાં જ્યારે આટલું તને દેખાશે ત્યારે સમજાશે મારો પ્રશ્ન भूट ! શું જોઈ રહ્યો છે તું મોથી ?
॥४१॥
इन्द्रियम्
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
(शार्दूलविक्रीडितम्) प्रज्ञावानसि चेत्तदा तु वनितागात्रेषु दृष्टेष्वरं, प्रत्यासंहर दृष्टिमुग्रकिरणे, दृष्टे यथाऽऽकर्षसि । सर्पो दृष्टिविषोऽपि रे वरतरो, दृष्टो न यो हिंसति । तस्मादुग्रतरं विषं तु वनिता, दृष्टाऽपि या हिंसति ॥४-९॥
તું બુદ્ધિશાળી હોય
॥४२॥
इन्द्रियम्
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
તો સ્ત્રીના અંગોપાંગો દેખાતાની સાથે એ રીતે દૃષ્ટિને પાછી ખેંચી લેજે કે જે રીતે સૂરજને જોતાની સાથે પાછી ખેંચી લે છે કારણ દૃષ્ટિવિષ સર્પ હજી સારો કે તું એને જુએ, એનાથી તું મરી ન જાય. એના કરતા ય વધુ ભયંકર વિષ છે સ્ત્રી જરૂરી નથી કે એ તને જુએ તું એને જુએ એટલું ય પર્યાપ્ત છે તારા રામ રમાડી દેવા માટે.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
भित्त्यन्तरश्रुतिं हित्वा
भिन्नवान् कर्मभित्तिकाम् ।
भव्याय भिक्षुरेषोऽस्तु ब्रह्माम्भोजैकभास्करः ॥५- १॥
ભીંતના આંતરેથી સંભળાતા દંપતિશબ્દનો પરિહાર કરીને
જેણે ભાંગી નાંખી
કર્મોની ભીંત
કલ્યાણકર હોજો
બ્રહ્મ-કમળના દિવાકર
એ ભિક્ષુ.
11 88 11
कुड्यान्तरम्
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
क्रीडाकालीनशब्दो यः
कूजितादिः स्त्रिया भवेत् । ब्रह्मघातसमर्थं तं
कुड्यान्तरमपि त्यज ॥५-२॥
ક્રિીડાસમયે સ્ત્રીનો જે કૂજિત વગેરે શબ્દ હોય તે ય સમર્થ છે બ્રહ્મનો વિનાશ કરવા માટે નહીં સાંભળતો એને દીવાલના આંતરેથી પણ.
૪
|
कुड्यान्तरम्
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
अन्यदाऽपि स्त्रियाः शब्दो
मृदुर्मोहशरोपमः । सुतरां कामकालीनः
कुड्यान्तरमपि त्यज ॥५-३॥
સ્ત્રીનો શબ્દ અન્ય કાળે પણ મૃદુ હોય છે જાણે મોહરાજાનું શરસંધાન તો કામકાળે તો સુતરાં... ત્યાગ કરજે એનો ભીંતના આંતરેથી પણ.
|| ૪૬ છે.
कुड्यान्तरम्
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
विषमा विषये तृष्णा
अनाद्या भवभावना । दुर्जयानीन्द्रियाणीति
कुड्यान्तरमपि त्यज ॥५-४॥
મને વાંધો નહીં આવે એમ ? અંધારામાં છે તું વિષયતૃષ્ણા વિષમ છે ભવભાવના અનાદિની છે ને ઈન્દ્રિયો દુર્જય છે છોડી દેજે દીવાલ પાછળના શબ્દને ય.
ને ૪૭
कुड्यान्तरम्
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
नात्मपरीक्षणं युक्तं
ब्रह्मणीत्यनुशासनम् । परीक्षेच्छाऽपि कामोत्था
कुड्यान्तरमपि त्यज ॥५-५॥
બ્રહ્મચર્યના વિષયમાં
આત્મપરીક્ષા ઉચિત નથી
એવું અનુશાસન છે મહાપુરુષોનું
વાસ્તવમાં તો પરીક્ષાની ઈચ્છા પણ
‘કામ’ની નીપજ હોય છે નહીં સાંભળતો એ શબ્દને પણ.
11 82 11
कुड्यान्तरम्
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
अव्यक्तोऽपि स्त्रियास्त्याज्यः
शब्दस्तदितरः पुनः ।
सुतरामेव हेयोऽस्ति
कुड्यान्तरमपि त्यज ॥५-६॥
જો અવ્યક્ત પણ ત્યાજ્ય હોય
સ્ત્રીનો શબ્દ
તો વ્યક્ત તો
સુતરાં ત્યાજ્ય છે ઘણું ઘણું કહી જાય છે ‘કુચાન્તર-ત્યાગ’ નો સંદેશ.
1188 11
कुड्यान्तरम्
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
दूष्यान्तराद्यपि ज्ञेयं
कुड्यमित्युपलक्षणात् । नटत्यागे यथा नट्याः
कुड्यान्तरमपि त्यज ॥५-७॥
દીવાલ એ તો ઉપલક્ષણ છે. એના પરથી ‘પડદો' વગેરે પણ સમજવાનું છે. જેમ “નટ’ના વર્જનમાં નટીનું પણ સમજાય છે હવે, કુંડ્યાન્તર - ત્યાગ ?
|| ૧૦ |
कुड्यान्तरम्
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
सर्वदा सर्वथाऽन्यत्र
भिक्षाशोधिप्रयोजनात् । हेयः स्त्रीरव इत्यर्थः
ચાન્તરપિ ચન' -ટા
સર્વદા ને સર્વથા ત્યાજ્ય છે સ્ત્રીશબ્દ - શ્રવણ સિવાય છે ભિક્ષાવિશુદ્ધિનું પ્રયોજન તાત્પર્ય છે આ બકુડ્યાન્તર-ત્યાગ'ના સંદેશનું.
છે
?
कुड्यान्तरम्
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩પતિ ) आकर्णयानाहतनादमन्तः सुधास्वरूपं परमं प्रणादम् । सद्ब्रह्मनादं तमिमं विहाय श्रव्यं किमु स्याद् वद विश्वविश्वे ?॥५-९॥
સાંભળવા જેવો તો છે અંતરનો અનાહતનાદ જે છે પરમ પ્રણાદ માનો સાક્ષાત્ સુધા સમગ્ર વિશ્વમાં બીજું કાંઈ જ સાંભળવા જેવું નથી સિવાય એ શુદ્ધ બ્રહ્મનાદ.
||
૨ |
कुड्यान्तरम्
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
जिनाज्ञां संस्मरन्नित्यं
पूर्वक्रीडितमस्मरन् । प्रातः संस्मरणीयोऽयं
મુનિર્ત સંમામ્ પાદ
નિત્ય જે સ્મરણ કરે જિનાજ્ઞાનું ને નિત્ય જેમને વિસ્મરણ છે પૂર્વક્રીડાનું પ્રાતઃ સ્મરણીય છે એ મુનિરાજ કરું છું એમનું સમ્યક્ સ્મરણ.
| ધરે ||
पूर्वक्रीडितम्
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
दृष्ट्वा गृहाश्रमं येऽपि भुक्तभोगास्तु दीक्षिताः ।
तेभ्य आहुर्जिना इत्थं पूर्वक्रीडां तु मा स्मर ॥६- २॥
ઘર-સંસારને જોઈને ભુક્તભોગી થઈને જેઓ દીક્ષિત થયા છે
તેમને જિનેશ્વરો કહે છે
કે નહીં યાદ કરતો
पूर्वडीडाने.
॥ ५४ ॥
पूर्वक्रीडितम्
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
उपभुक्तं विषं हन्ति
विषयाः स्मरणादपि । विषादप्यतिविषं तत्
પૂર્વડ તુ મા ર ાદ-રા
વિષ તો તેને જ મારે જે એને ખાય વિષયો તો એમનું સ્મરણ કરનારને ય માર્યા વિના રહેતા નથી વિષથી ય અતિવિષ છે પૂર્વક્રીડા નહીં યાદ કરતો એને.
पूर्वक्रीडितम्
છે
કે
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
दर्शने चित्तही स्त्री
स्पर्शने बलहारिणी । स्मरणे प्राणही तत्
पूर्वक्रीडां तु मा स्मर ॥६-४॥
સ્ત્રી
દર્શનથી ચિત્ત હરે છે.
સ્પર્શનથી બળ હરે છે ને સ્મરણથી પ્રાણ હરે છે મરી પરવારશે તારું બ્રહ્મ જો યાદ કરી છે પૂર્વક્રીડાને.
||
૬ |
पूर्वक्रीडितम्
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
क्लेशसङ्क्लेशसम्प्राप्ति
પ્રાણે સ્મૃતિગોરે ! प्राप्ते तु भस्मसात् सर्वं
पूर्वक्रीडां तु मा स्मर ॥६-५॥
જેનું સ્મરણ કરીશ એ નહીં મળે તો પામીશ તનનો ક્લેશ ને મનનો સંક્લેશ ને જો એ મળશે તો રાખ ને ખાખ થશે તારું સર્વસ્વ બહેતર છે એનું સ્મરણ જ નહીં કર.
पूर्वक्रीडितम्
|
૭ |
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
सामायिकमुनेः श्रुत्वा
ऽनर्थं प्राक्क्रीडितस्मृतेः । अनार्यकुलजन्मादिं
પૂર્વાદાં તુ માં સ્માર દ્-દ્દા
સામાયિકમુનિ પૂર્વક્રીડાના સ્મરણથી જે અનર્થ પામ્યા અનાર્ય કુળમાં જન્મ વગેરે... એને યાદ રાખજે ને ભૂલી જજે પૂર્વક્રીડાને.
|| ૧૮
पूर्वक्रीडितम्
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
संयमाऽऽनन्दशैले तु पूर्वक्रीडास्मृतिः स्मृता ।
वज्राशन्यधिका तस्मात् पूर्वक्रीडां तु मा स्मर ॥ ६-७ ॥
પૂર્વક્રીડાનું સ્મરણ વધુ ભયાનક છે
વજાનિ કરતાં પણ
તારો સંયમનો આનંદ પર્વત જેવો હશે
તો ય એ કરી નાખશે
ચૂરેચૂરા રખે ભૂલી જતો પૂર્વક્રીડાને ભૂલવાનું.
।। ૧૩ ।
पूर्वक्रीडितम्
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
सकृद् वान्तं पुनः पातुं
लोकधर्मेऽपि नेष्यते । लोकोत्तरे स्थितो धर्मे
पूर्वक्रीडां तु मा स्मर ॥६-८॥
ના પાડે છે લોકધર્મ પણ તેને ચાટવાની જેને વમી દીધું છે તું તો લોકોત્તર ધર્મનો સભ્ય છે જે છોડ્યું એને યાદ ના કર.
| ૬૦ ||
पूर्वक्रीडितम्
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩પનાતિ) देवाधिदेवं स्मर शर्मदं त्वं गुरुं परम्ब्रह्ममयं तथैव । स्वलक्षणं सर्वविलक्षणं च स्मर स्मरातः परमस्ति नान्यत् ॥६-९॥
યાદ તો કર સુખદાયક દેવાધિદેવને પરબ્રહ્મસ્વરૂપ ગુરુદેવને ને સર્વતત્ત્વવિલક્ષણ આત્મસ્વરૂપને
બસ,
આથી ચઢિયાતું બીજું કાંઈ જ નથી જેને તું સ્મરણીય કહી શકે.
पूर्वक्रीडितम्
|| ૬
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वर्गोत्तमे प्रणीतो यः
__ प्रणीताऽऽहारवर्जनात् । धन्यं धन्यानगारं तं
वन्दे वन्यैकशेखरम् ॥७-१॥
પ્રણીત આહારના ત્યાગે જેમને સર્વોત્કૃષ્ટ સ્વર્ગમાં પહોંચાડી દીધા વંદન છે વંદનીય - વરેણ્ય ધન્ય એ ધન્ના અણગારને.
| દર |
प्रणीतम्
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
गलघृतादिबिन्दुर्य
आहारो दर्पवर्धनः । समयोक्त्या प्रणीतं तत्
પ્રતિ ચ મોનનમ્ II૭-રા.
ટપકી રહ્યા છે જેમાંથી ઘી વગેરેના ટીપા એ આહાર દર્પવૃદ્ધિ કરે છે આગમ-પરિભાષા પ્રણીત કહે છે એને છોડી દેજે એવું ભોજન.
| દર ..
प्रणीतम्
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
ततो मांसादिचैत्यं स्याद्
विवेकविलयस्ततः । ततोऽकार्यततिस्तस्मात्
પ્રતિં મોનનમ્ II૭-રા
પ્રણીત ભોજનથી થાય માંસ વગેરેની પુષ્ટિ એનાથી થાય વિવેકનો વિલય ને એનાથી અકાર્યની પરંપરા. મંજૂર ન હોય તો નામંજૂર કરી દેજે પ્રણીત ભોજનને.
|| ૬૪||
प्रणीतम्
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
मोहोदयोऽपि द्रव्यादि
सहकारिणमिच्छति । मा पूरय तदीयेच्छां
प्रणीतं त्यज भोजनम् ॥७-४॥
મોહોદય ઈચ્છે છે દ્રવ્ય વગેરે સહાયકને તું એની ઈચ્છા પૂરી કરે એના કરતા બહેતર છે કે પ્રણીત ભોજનનો ત્યાગ કરી દે.
प्रणीतम्
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
हित्वा सत्संयमं दग्ध्वा सहस्रवत्सरं तपः ।
कण्डरीकोऽप्यतो भ्रष्टः प्रणीतं त्यज भोजनम् ॥७-५ ॥
લૂંટાઈ ગયું શુદ્ધ સંયમ બળી ગયો હજાર વર્ષનો તપ
ને પતન થયું ઠેક સાતમી નરક સુધી
આજે પણ
કહી રહ્યા છે કંડરીક મુનિ છોડી દેજે પ્રણીત ભોજન ખૂબ પસ્તાઈશ.
।। ૬૬ ॥
प्रणीतम्
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
आगमे विकृतिमात्र
मप्यभीक्ष्णं निवारितम् । कोऽवकाशः प्रणीतस्य ?
પ્રીત ચન મોનનમ્ II૭-દા
આગમે તો વારંવાર વિગઈ વાપરવાનો ય નિષેધ કર્યો છે તો પછી પ્રણીત આહારની તો ક્યાં વાત રહી ? છે જરૂર કહેવાની, કે છોડી દે એને ?
||
૭ ||
प्रणीतम्
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमस्तेभ्यो महर्षिभ्यो
येऽलेपकृतभोजनाः । तानालम्ब्यापि रे जीव !
પ્રતિ ચન મોનનમ્ II૭-
જેમની ગોચરી જ એવી લૂખી ને સૂખી, કે પાત્ર જ ન લેપાય લાખ લાખ વંદન એ મહર્ષિઓને આત્મન્ ! આલંબન લે એમનું ને છોડી દે કમ સે કમ પ્રણીત ભોજન.
प्रणीतम्
I ૬૮
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
आत्मगवेषकस्येदं
विषं तालपुटं यथा । सिद्धान्तः स्पष्टमाख्याति
प्रणीतं त्यज भोजनम् ॥७-८॥
સ્પષ્ટ કહે છે સિદ્ધાન્ત આત્મસાધક માટે ખતરનાકથી ય ખતરનાક ઝેર છે પ્રણીત ભોજન છોડી દે એને નહીં તો ક્યાંયનો નહીં રહે.
દઉં
प्रणीतम्
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
(વસન્તતિન) ज्ञानामृते सुखरसे भव सन्निमग्नः शश्वत्सुखे समरसे भव सन्निलीनः । आत्मस्वरूपरमणे परमं प्रमोदं सम्प्राप्य दृक्ष्यसि रसं विरसं तु शेषम् ॥७-९॥ સુખનો જ રસ છે જ્ઞાનામૃત એક વાર ડૂબકી લગાવી દે એમાં શાશ્વત સુખ ભર્યું છે સમતારસમાં બસ, એક વાર લયલીન થઈ જા એમાં પરમાનંદ પામીશ આત્મસ્વરૂપ રમણમાં ને પછી બીજા બધા જ રસો વિરસ લાગશે. સાવ જ ફિક્કા.
प्रणीतम्
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
अतिमात्राऽऽहृतित्यागा
दतिमात्रसुखास्पदम् ।
वचोऽतिगगुणं वन्दे વીતરાગોપાં મુનિમ્ ।૮-૫
છોડ્યો
અતિમાત્ર આહાર
-
ને પામ્યા અતિમાત્ર આનંદ
વંદન હોજો વચનાતીત ગુણોના સ્વામી વીતરાગ-ઉપમાના આસામી એ મુનિરાજને.
॥ ? ॥
अतिमात्राहारः
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
ऋक्षमप्यधिकं भुक्तं कामोद्रेकाय जायते ।
प्रणीतस्य कथा केति પરિહરાતિમાત્રમ્ II૮-૨૫
ઋક્ષ પણ
જો વધુ પડતું ખવાય તો એ કારણ બને છે
કામોદ્રેકનું તો પ્રણીતની તો
વાત જ શું કરવી ? છોડી દે અતિમાત્ર આહાર.
।। ૧૨ ।।
अतिमात्राहारः
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
विद्वानपि विबुद्धोऽपि सुशीलोऽपि सुसंयमी । कामोद्रेकात् पतत्येव પરિહાતિમાત્રમ્ II૮-૩॥
ભલે ને એ
વિદ્વાન હોય વિબુદ્ધ હોય
સુશીલ ને સુસંયમી હોય
કામોદ્રેક
એનું ય પતન કર્યા વિના રહેતો નથી. ભલું એમાં જ છે
અતિમાત્ર આહારને છોડી દે.
॥ ૭૩ II
अतिमात्राहारः
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
किञ्च जाड्यस्य हेतुः स
सर्वयोगैकबाधकः । व्रतित्वनाशनं तस्मात्
પરિતિમાત્રમ્ II૮-૪
વળી
અતિમાત્ર આહાર જડતાનું કારણ છે વિદન બને છે એ સર્વયોગોમાં છોડી દે અતિમાત્ર આહાર એ તો સાફ કરી દેશે તારા સાધુપણાને.
| ૭૪.
अतिमात्राहारः
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
किञ्चायं स्वास्थ्यसंहारः
सर्वरोगैककारणम् । स्वाध्यायघातकश्चेति
परिहरातिमात्रकम् ॥८-५॥
વળી એ તો સંહાર કરે છે સ્વાથ્યનો નોતરે છે સર્વ રોગોને ને વિઘાત કરે છે સ્વાધ્યાયનો પોષાશે તને ? ના, તો છોડી દે અતિમાત્ર આહારને.
|| ૭ |
अतिमात्राहारः
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
रोगे च शासनोड्डाहः पश्य रे पश्य साधवः ।
अज्ञाः स्वभोजनेऽपीति પરિહરાતિમાત્રમ્ II૮-૬ા
ને રોગ થાય
એટલે શાસનની પણ હીલના થાય.
કે ‘જુઓ તો ખરા આ સાધુઓ
પોતાના ભોજનનું ય એમને જ્ઞાન નથી.’ સાર એ જ છે
અતિમાત્ર આહાર છોડી દે.
૫ ૭૬ ॥
अतिमात्राहारः
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
बहु भोज्यं तु भुङ्क्ते स
भुङ्क्ते तु मितमेव यः । इति नीतिं स्मरन् विज्ञ !
परिहरातिमात्रकम् ॥८-७॥
જે પરિમિત ખાય છે એ ઘણું ખાય છે'
યાદ રાખજે આ નીતિવચનને
ને છોડી દેજે અતિમાત્ર આહારને.
॥ ७७॥
अतिमात्राहारः
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
हिताहारा मिताहारा
अल्पाहाराश्च ये नराः । ते वैद्यनिरपेक्षास्तत्
परिहरातिमात्रकम् ॥८-८॥
જેઓ હિતકારક આહાર લે છે પરિમિત આહાર લે છે અને ઓછી વાર આહાર લે છે તેમને કદી વૈદ્યની જરૂર પડતી નથી તું ય થઈ જા તેમનામાંનો જ એક.
|| ૭૮ ||
अतिमात्राहारः
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૩૫નાતિ) अतीह सर्वत्र विवर्जनीयं वृद्धप्रवाद स्त्विति विश्रुतो यः ।
स भोजने हि प्रथमं प्रयोज्यो - ऽन्यथा द्वितीयस्य भवेन्न जन्म ॥८- ९ ॥
‘સર્વત્ર ત્યાજ્ય છે અતિ
એવો પ્રસિદ્ધ છે વૃદ્ધપ્રવાદ એને સૌ પ્રથમ ભોજનમાં લગાડવો જોઈએ.
અન્યથા
બીજું કાંઈ હશે જ નહીં જ્યાં એને લગાડી શકાય.
|| ૭૨ ||
अतिमात्राहारः
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
विभूषापरिहारेण
विभुतासमलङ्कृतः । श्रमणोऽसौ श्रिये भूयाच्
छीलभूषाविभूषितः ॥९-१॥
પરિહરી વિભૂષા પામી વિભુતા દાયક હોજો સંયમશોભાના શીલભૂષાથી વિભૂષિત એ મુનિરાજ.
॥८०॥
विभूषा
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
नेपथ्यमुज्ज्वलं यद्धि
यच्चाप्यन्यत् तथाविधम् ।
तद्विभूषोच्यते तज्ज्ञैविभूषां परिवर्जय ॥९-२॥
ઉજ્જ્વળ વેષ
અને તેના જેવું બીજું પણ એને જ્ઞાનીઓ વિભૂષા કહે છે પરિત્યાગ કર એનો.
॥ ८१ ॥
विभूषा
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
नारीणामभिलष्यस्स्याद्
विरूपोऽपि विभूषितः । ___ का वार्ता सुरूपस्येति
વિભૂષાં પરિવર્નય -રા
કદરૂપ પણ જો વિભૂષા કરે તો એની અભિલાષા કરે છે સ્ત્રીઓ તો પછી રૂપવાનની તો વાત જ ક્યાં રહી ? છોડી દે વિભૂષા.
ને ૮૨ |
विभूषा
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्त्र्यभिलष्टस्य तु ब्रह्म संशये स्यान्न संशयः ।
रक्ष्यं चेद् ब्रह्मरत्नं तद् विभूषां परविर्जय ॥९-४॥
સ્ત્રી જેની અભિલાષા કરે છે
જોખમમાં જ છે એનું બ્રહ્મચર્ય મહામૂલું રત્ન છે આ તારું છોડી દે વિભૂષા
જો એને સલામત રાખવું હોય તો.
11 23 11
विभूषा
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
मा विस्मरेति लोकोक्तिं
नाकामी मण्डनप्रियः । कामिलक्षणरूपां तद्
વિખૂણાં પરિવર્નય -
“જાતને તે જ શણગારે છે જે કામી હોય છે આ લોકોક્તિને ભૂલતો નહીં કામીનું લક્ષણ છે વિભૂષા નથી લાગતું એનાથી દૂર રહેવા જેવું ?
|| ૮૪ ||
विभूषा
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
कायस्य मण्डनं विद्धि
ब्रह्मव्रतस्य खण्डनम् । हेतौ फलोपचारेण
વિભૂષાં પરિવર્નય I૬-દા
શરીરનો શણગાર એટલે બ્રહ્મચર્યનું ખંડન ઉપચારસત્ય કહે છે કારણ જ પરિણામ હોય છે વિચારજે ગંભીરતાથી છૂટી જશે વિભૂષા આપોઆપ.
૮૬
विभूषा
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
तन्त्रान्तरेष्वथ स्नानं
कामागं प्रथमं स्मृतम् । देशतः सर्वतो वैतां
વિભૂષાં પરિવર્નર ૬-છા
કહે છે બીજા ધર્મો પણકામનું પ્રથમ અંગ છે સ્નાન એ ય એક જાતની વિભૂષા છે સર્વસ્નાન તો નહીં જ કરતો આંશિક પણ નહીં કરતો.
૮૬ .
विभूषा
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
सावद्यबहुला चैषा
क्लिष्टकर्मोपबन्धिका । अनाचीर्णा मुनीन्द्रैस्तद्
વિભૂષાં પરિવર્નર ૬-૮ો.
સાવદ્યનો પાર નથી એમાં ચીકણા કર્મ બંધાવે છે એ ને અનાચીર્ણ છે પૂર્વ મુનિવરો દ્વારા બસ પૂરતું છે આટલું વિભૂષાનો ત્યાગ કરવા માટે.
૮૭ |
विभूषा
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
( शार्दूलविक्रीडितम्)
भूषां शीलविभूषणैः कुरुतमां मौनेन सन्मुद्रिकां,
चञ्चच्चारुरुचिं धराभिरुचितं चारित्रचूडामणिम् । ताडङ्कं भवशत्रुताडनपरं सन्धारयोग्रं तपः,
बाहौ : को नु विभूषणैस्तव गुणस्स्यान्नारकत्वादृते ? ॥९-९॥
॥ ८८ ॥
विभूषा
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિભૂષા તો કર
શીલવિભૂષણોથી ધારણ કર ચકચકાટ ને મનગમતા
ચારિત્ર - ચૂડામણિને
ઉગ્ર તપસ્યારૂપ એ કર્ણાભૂષણને ધારણ કર જે સંસારશત્રુના હાડકા ખોખરા કરી દે
બાકી બાહ્ય વિભૂષણોથી તો
તને શો લાભ છે ? સિવાય નરકના અતિથિ7.
विभूषा
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
कामानां पञ्चकं त्यक्त्वा पञ्चमे सत्पदे स्थितम् ।
कामगजेन्द्रमानुमः પશ્ચમી તુ ગતિ તમ્ II‰૦-૨૫
પાંચ ‘કામ’નો કર્યો ત્યાગ પાંચમા પદે થયા બિરાજમાન
ને પાંચમી ગતિના થયા શાશ્વત મહેમાન
કામગજેન્દ્ર ! ચારસો ‘મોં’થી હોજો સ્તુતિ તમારી.
11 80 11
कामानुपात:
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
काम्यन्त इति कामास्ते
शब्दरूपादयः स्मृताः । सर्वानर्थकृतश्चैते
कामगुणान् परित्यज ॥१०-२॥
જેની કામના કરાય છે તે કામ શબ્દ રૂપ ગંધ રસ સ્પર્શ મૂળ છે એ સર્વ અનર્થોના છોડી દે એમને.
॥९१॥
कामानुपातः
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
शब्दमाधुर्यमुग्धा यद्
बध्यन्ते हरिणा भृशम् । वधादियातनां यान्ति
कामगुणान् परित्यज ॥१०-३॥
શબ્દની મધુરતા મુગ્ધ કરે છે હરણોને બંધનગ્રસ્ત કરે છે અને આપે છે મોત સુધીની યાતના કાંઈ સમજ અને ત્યાગ કર કામગુણોનો.
कामानुपातः
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वर्णसङ्काशशिखायां
रूपालोकविमोहितः । शलभो भस्मतां याति
कामगुणान् परित्यज ॥१०-४॥
સુવર્ણનો ચળકાટ દેખાય છે દીવાની જ્યોતમાં એના રૂપમાં મોહિત થઈને ઝંપલાવી દે છે એમાં પતંગિયું ને રાખ થઈ જાય છે. તારે ન થવું હોય, તો છોડી દે વિષયોને.
कामानुपातः
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
गजकर्णतलाऽऽघातान्
मृत्युमाप्नोति षट्पदः । गन्धलाम्पट्यमात्रेण
कामगुणान् परित्यज ॥१०-५॥
હાથીના કાનની થપાટ લાગે છે ને રામ રમી જાય છે ભમરાનાં કારણ એક માત્ર સુગંધની સ્પૃહા. કરીશ તો મરીશ.
II ૨૪ II
कामानुपातः
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
गिलन् गलगतं मांसं
मीनोऽपि म्रियतेऽवशः । रसलौलुप्यपापेन
#ામાન પરિત્યન ૨૦-દા.
ગલયંત્રમાં લગાડેલી લાલચ માંસનો ટુકડો મારી નાખે છે માછલીને સાવ જ પરવશપણે મૂળમાં હોય છે માત્ર રસલપટ્યનું પાપ છોડી દે એને મૃત્યુ મનગમતું ન હોય તો.
૨૬ |
कामानुपातः
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
करेणुकल्पनामात्रात्
स्पर्शसक्तकरः करी । विडम्बनाः प्रयात्युच्चैः
कामगुणान् परित्यज॥१०-७॥
હાથણીની કલ્પનાથી જ સળવળી ઉઠે છે હાથીની સૂંઢ દોડાવે છે એને સ્પર્શની આસક્તિ ને એ જ ક્ષણથી શરૂ થાય છે એની વિડંબનાઓની પરંપરા બચીને રહેજે પ્રાજ્ઞ છે તું પશુ નહીં.
૨૬ |
कामानुपातः
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
एकैकविषयाऽऽसक्त्या
ते पञ्चत्वमुपेन्ति चेत् । पञ्चसक्तस्य किं भावि ?
कामगुणान् परित्यज॥१०-८॥
જો એક એક વિષયની આસક્તિથી ય તેઓ મોતને ભેટે છે. તો શું થશે એનું ? જે આસક્ત છે પાંચ વિષયોમાં કરજે એનો વિચાર ક્યાંક “એ” “તું” ન થઈ જાય.
||
૭ |.
कामानुपातः
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
(उपजाति) स्त्रीभोगमात्रं न हि मैथुनं तच् छब्दादिपञ्चप्रविचाररूपम् । सद्ब्रह्मकामैरिति पञ्चकामाः स्वप्नेऽपि हेया न निषेवणीयाः॥१०-९॥
॥ ९८॥
कामानुपातः
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૈથુન એટલે માત્ર સ્ત્રીનો ભોગ
એવું નથી. મૈથુનનો અર્થ છે શબ્દ રૂપ રસ ગંધ સ્પર્શ આ પાંચ વિષયોમાં રાગાદિપૂર્વક પ્રવૃત્તિ.
જો કામના હોય
શુદ્ધ બ્રહ્મચર્યની તો સ્વપ્નમાં પણ નહીં સેવતો
પાંચ વિષયોને પણ ત્યાગ કરજે એમનો.
कामानुपातः
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मोपनिषदं होनां
विज्ञाय पालयन्ति ये ।
विज्ञेया इह ते भव्याः प्रत्यासन्नमहोदयाः ॥१॥
બ્રહ્મોપનિષદ્ન જાણે અને પાળે
સમજી લેવું કે નિકટમાં મોક્ષે જવાના છે એ ભવ્ય જીવો.
॥ १०० ॥
उपसंहारः
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मोपनिषदं होनां
ज्ञात्वाऽप्यनादरास्तु ये I
ज्ञेयास्ते गुरुकर्माणः प्रायो दीर्घभवानुगाः ॥२॥
જાણીને પણ અનાદર છે જેમને
બ્રહ્મોપનિષદ્ પર સમજી લો
કે ભારેકર્મી છે તેઓ
ને પ્રાયઃ દીર્ઘસંસારી પણ.
॥ ૐક્ ॥
उपसंहारः
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्त्तव्य आदरो हास्यां सर्वथा सर्वदाऽप्यतः ।
ब्रह्मसमाधिसम्प्राप्तिः
स्याद्यतः सर्वशर्मदा ॥३॥
માટે આદર કરજો એમાં
સર્વ રીતે
અને સર્વ કાળે
એનાથી જ મળશે
સર્વ સુખદાયક બ્રહ્મસમાધિ.
॥ ૪૦૨૫
उपसंहारः
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
कर्मारिशून्यनेत्रे ऽब्दे वैक्रमे चैत्रिके सिते ।
सप्तम्यां विहितो ग्रन्थः
सूरिकल्याणबोधिना ॥४॥
ગ્રંથ રચાયો
वि.सं. २०६८ ચૈત્ર સુદ આઠમે સૂરિ કલ્યાણબોધિ દ્વારા.
॥ १०३ ॥
उपसंहारः
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
यदत्रासौष्ठवं किञ्चित् तन्ममैव गुरोर्न हि । यदत्र सौष्ठवं किञ्चित् તદ્ ગુરોરેવ મે ન હિ
કI
અહીં જે સુંદર નથી તે મારું જ છે ગુરુનું નહીં ને અહીં જે સુંદર છે તે ગુરુનું જ છે મારું નહીં.
|| ૨૦ ||
उपसंहारः
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
शुद्ध्यतां मे क्षतिश्चात्र कृतकृपैः सुकोविदैः ।
विदोऽपि सावृतेः स्यात् सा मादृशस्तु कथैव का ? ॥६॥
કૃપા કરીને
બહુશ્રુતો સંશોધન કરે મારી ક્ષતિનું. છદ્મસ્થ એ વિદ્વાન હોય
તો ય સંભવિત છે એની ક્ષતિ
પછી
મારા જેવાની તો વાત જ ક્યાં રહી ?
॥ १०५ ॥
उपसंहारः
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
ब्रह्मोपनिषदेषाऽस्तु
परब्रह्मसमाधिदा । विश्वस्याप्यस्य विश्वस्य
फलमेतावदर्थये ॥७॥
ફળ માંગું છું એટલું જ
समय विश्वने પરમ બ્રહ્મસમાધિ આપે આ બ્રહ્મોપનિષદ્ર
॥१०६॥
उपसंहारः
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
આતમ! આંતર યક્ષથી
જઈલે બંધન દયા રાગ ઔષવિના ઈહાં અવરરિપુ નવિંછીયા
- અનુભૂતિગીતા
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
Don't Miss it.
બ્રહ્મણર્ય સમાધિ
SG મૂળકાર પ.પૂ. શ્રી પૂર્વાચાર્યો
ઉં અનુવાદકાર - પ.પૂ.આ.શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ સુકત સહયોગી Jain Centre of Central Ohayo Columbus, U.S.A. Sonalben Shaileshbhai Parikh Paras-Kunal