________________
શ્રીમદ વિજયજી
[ન સાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસમાંથી લેખક: સ્વ. શ્રીચુત મેહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ
૯૨૭. આ (સુજસવેલીના જીવનવૃત્ત પરથી જણાય છે કે નાની વયે દીક્ષા લીધી હતી તેથી જન્મ સં. ૧૬૮૦ મૂકી શકાય. પ૩ વપરું આયુષ્ય એ ગણનાએ થયું. તે દરમ્યાન ૮ વર્ષની શિશુ અવસ્થા પછી નયવિથ ગુરુ પાસે ૧૧ વર્ષ અભ્યાસ કરી ગુરુ સાથે કાશી ઈ ત્રણ વર્ષ ત્યાં ને પછી આગ્રામાં ૪ વર્ષ અખંડ 9 અદ્યાસ કરીએમ ૧૭૦૬–૭ સુધી ૧૮ વર્ષ વિદ્યા–વ્યાયામમાં ગાળી જીવન પર્યત પ્રથા રચવાનું ચાલુ રાખ્યું. ભાથાદિએ પ્રાત, સંસ્કૃત અને ગુજરાતીમાં પુષ્કળ કૃતિઓ રચી. વિય પર ચાય, ગ, અધ્યાત્મ, દર્શન, ધમનીતિ; ખંડનાત્મક ધર્મસિદ્ધાંત, કધાચરિત, મૂલ તેમજ ટેકારૂપે રચનાઓ કરી. “તેમના જેવી સમવયગૃતિ રાખનાર, જેન જેનેનર મૌલિક શ્રનું ઊંડું દેહન કરનાર, પ્રત્યેક વિષયના અંત સુધી પહોંચી તેના પર સમભાવપૂર્વક પિતાનાં સ્પષ્ટ મંતવ્ય પ્રકારનાર, શાસ્ત્રીય અને લોકિક ભાષામાં વિવિધ સાહિત્ય રચી પિતાના સરળ અને કઠિન વિચારને સર્વ જિજ્ઞાસુ પાસે પોંચાડવાની ચેશ કરનાર અને સંપ્રદાયમાં રને પણ સંપ્રદાયના બંધનની પરવા નહિ કરીને જે કાંઈ ઉચિત જણાયું તેના પર નિર્ભયતાપૂર્વક લખનાર કેવલ વેતાંબર-દિગંબર સમાજમાં જ નહિ બ જેનેતર સમાજમાં પણ તેમના જે કઈ વિશિષ્ટ વિદ્વાન અત્યાર સુધી અમારા ધ્યાનમાં આવેલ નથી. પાઠક સ્મરણમાં રાખે છે આ અસ્થતિ નથી. અમે ઉપાધ્યાયજીના અને બીજી વિદ્વાનોના ઘરે અત્યાર સૂધી જે કે અલ્પમાત્ર અવલોકન કર્યું છે તેના આધારે તળી–જોખીને ઉક્ત વાક્ય લખ્યાં છે. નિસંદેહ
શ્વેતાંબર અને દિગંબર સમાજમાં અનેક બાત વિદ્ધાન થઈ ગયા છે. વેદિક તથા બૌદ્ધ સંપ્રદાયમાં પણ પ્રચંડ વિદ્વાનોની કમી રહી નથી, ખાસ કરીને વૈદિક વિદ્વાન તે હંમેશાથી ઉચ્ચ સ્થાન લેતા આવ્યા છે, વિદ્યા તે માને કે તેમના બાપની; પરંતુ એમાં શક નથી કે કઈ બૌદ્ધ ચા કેઈદિક વિદ્વાન આજ સુધી એ થી નથી કે જેના થના અવલોકનથી એવું જાણવામાં આવે કે તે વૈદિક થા બૌદ્ધ શાસ્ત્ર ઉપરાંત જૈન શાસ્ત્રનું પણ વાસ્તવિક ઊંડું અને સર્વવ્યાપી જાણપણું રાખતે હેય. આથી ઊલટ ઉપાધ્યાયજીના પ્રચારને ધ્યાનપૂર્વક જેનાર કેઈ પણ બચત દાર્શનિક વિદ્વાન એવું કહ્યા વગર નહિ રહેશે કે ઉપાધ્યાયજી ન હતા તેથી નગ્રા ઈંડું જ્ઞાન તે તેમને માટે સહજ હતું પરંતુ ઉપનિધ, આદિ વૈદિક થથ તથા બૌદ્ધ ગ્રંથનું આવું વાસ્તવિક પરિપૂર્ણ અને સાથે જ્ઞાન તેમની અપૂર્વ પ્રતિભા અને કાશીવનનું જ પરિસ્થામ છે." * ૧. પ્રજ્ઞાચક્ષુ પપ્ત સુખલાવને ધગશન તથા વિશિકામાં હિંદીમાં આપે પરિચવામાંથી અનુવાદ
