________________
૨૭
વ્યાખ્યાન ૧૪૭]
છ અઠ્ઠાઈ પર્વો (ઓળીની), બીજી આષાઢ માસમાં, ત્રીજી પર્યુષણપર્વ સંબંઘી, ચોથી અશ્વિન માસમાં (ઓળીની), પાંચમી કાર્તિક માસમાં અને છઠ્ઠી ફાલ્ગન માસમાં–આ છ અઠ્ઠાઈમાં બે અઠ્ઠાઈ શાશ્વત છે એમ શ્રી ઉત્તરાધ્યયનની બૃહવૃત્તિમાં કહેલું છે. તે આ પ્રમાણે-“બે અઠ્ઠાઈ શાશ્વતી છે, એક ચૈત્ર માસમાં અને બીજી આશ્વિન માસમાં. એ બે શાશ્વતી અઠ્ઠાઈમાં સર્વ દેવતાઓ નંદીશ્વરદ્વીપની યાત્રા કરે છે અને વિદ્યાઘરો તથા મનુષ્યો પોતપોતાને સ્થાનકે યાત્રા કરે છે. તદુપરાંત ચોમાસાની ત્રણ અઠ્ઠાઈ અને એક પર્યુષણની અઠ્ઠાઈ એમ ચાર અઠ્ઠાઈ તથા પ્રભુના જન્મ, દીક્ષા, કેવલ અને નિર્વાણાદિક કલ્યાણકના દિવસો અશાશ્વત પર્વો છે.”દુષમકાલ તથા યુગલિયાઓના સમયમાં પણ દેવતાઓ ચૈત્ર અને આસો માસની અઠ્ઠાઈ હમેશાં સાચવે છે; તેથી તે શાશ્વત કહેવાય છે. શ્રી જીવાભિગમ સૂત્રમાં કહ્યું છે કે-“ત્યાં ઘણાં ભુવનપતિ, વાણવ્યંતર, જ્યોતિષી અને કલ્પવાસી દેવતાઓ ચોમાસાની ત્રણ અઠ્ઠાઈએ અને પર્યુષણપર્વે મોટો મહિમા કરે છે.”
ચૈત્ર અને આસો માસની અઠ્ઠાઈમાં શ્રીપાલ અને મયણાસુંદરીની જેમ શ્રી સિદ્ધચક્રનું આરાઘન કરવું. બાહ્યથી મંત્રનું સ્વરૂપ નિર્ધારી મન વડે લલાટ વગેરે દશ સ્થાનકોમાં યંત્રની આકૃતિ સ્થાપીને ભાવથી તેનું ધ્યાન કરવું. સામાન્યથી સર્વે અઠ્ઠાઈઓમાં અમારી ઉદ્ઘોષણા કરાવવી, જિનમંદિરોમાં અઠ્ઠાઈ ઉત્સવ મોટા વિસ્તારથી કરવો અને ખાંડવું, દળવું, પીસવું, ખોદવું, વસ્ત્ર ઘોવાં અને સ્ત્રીસેવન કરવું વગેરે કાર્યો કરવાં નહીં અને કરાવવાં નહીં. તેમાં પણ પજુસણની અઠ્ઠાઈ તો પાંચ સાઘનો વડે આરાધવી. તે પાંચ સાઘન આ પ્રમાણે–પહેલું સાઘન અમારી ઘોષણા કરાવવી, બીજું સાઘર્મીવાત્સલ્ય કરવું, ત્રીજું પરસ્પર ખમાવવું, ચોથું અષ્ટમ તપ કરવું અને પાંચમું ચૈત્યપરિપાટી કરવી. તેમાં પહેલા સાધનનું વર્ણન આગળ કહેવાશે.
બીજું સાઘન સાઘર્મીવાત્સલ્ય તે સર્વે સાઘર્મીઓની ભક્તિ કરવી અથવા યથાશક્તિ બને તેટલાની કરવી. પ્રાયે કરીને સરખા સાઘર્મીઓ મળવા દુર્લભ છે. કહ્યું છે કે-“સર્વ જીવો પરસ્પર પૂર્વના સંબંધી છે, તેથી તે તો વારંવાર મળે છે, પણ સાઘર્મી કોઈક જ ઠામે મળે છે.” સ્વામીવચ્છલના ફળ સંબંધી કહ્યું છે કે
एगत्थ सव्वधम्मा, साहमिअवच्छलं तु एगत्थ ।
बुद्धितुलाए तुलिया, दोवी अ तुलाई भणियाइं ॥४॥ એક બાજુ સર્વ ઘર્મ ને એક બાજુ સ્વામીવચ્છળ મૂકી બુદ્ધિરૂપી ત્રાજવા વડે તોલીએ તો તે બન્ને સમાન થાય છે.” આ વિષે ભરતચક્રી, દંડવીર્ય, કુમારપાળ વગેરેનાં દૃષ્ટાંતો છે તે સ્વયમેવ જાણી લેવાં.
ત્રીજું સાઘન પરસ્પર ખમાવવાનું છે. તે ઉપર એવી કથા છે કે–એક વખતે ચંદનબાળા સાધ્વી તથા મૃગાવતી સાધ્વી વીરપ્રભુને વાંદવા ગયા હતા. તે દિવસે સૂર્ય ચંદ્ર મૂળવિમાને પ્રભુને વાંદવા આવ્યા હતા. તેથી સૂર્યાસ્ત સમય થયા છતાં સમવસરણમાં દિવસવત્ પ્રકાશ હતો; પરંતુ દક્ષપણાથી–સૂર્યાસ્ત સમય જાણી એકદમ ચંદનબાલા ઉપાશ્રયે આવ્યા, ઈર્યાપથિકી પડિક્કમી નિદ્રાવશ થયા. પછી સૂર્ય, ચંદ્ર સ્વસ્થાને ગયા એટલે એકદમ અંઘકાર થઈ ગયો, તેથી રાત્રિ પડી જવાને લીઘે ભય પામીને મૃગાવતી તત્કાળ ઉપાશ્રયે આવ્યા અને ઈરિયાવહી પડિક્કમતાં ચંદના
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
