________________
શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર-ભાગ ૩
[સ્તંભ ૧૪
એવી રીતે વાયુ પણ ઉષ્ણ થઈ શીત પ્રમુખ વાયુના જીવોને હણે છે અને દીપક વગેરેમાં રહેલા અગ્નિના જીવોને હણે છે. વળી લૂ લાગવા વગેરેથી મનુષ્યપ્રમુખનું મૃત્યુ થતું પણ જોવામાં આવે છે. એવી રીતે એકેંદ્રિય જીવને પાંચ આસ્રવાદિનું અવિરતપણું રહેલું છે.
વિકલેંદ્રિયમાં પણ તેવું જ અવિરતિપણું રહેલું છે તે આ પ્રમાણે—પૂરા, શંખ વગેરે બેઇંદ્રિય જીવો જીવનો જ આહાર કરે છે. જૂ, કીડી, માંકડ અને ખજૂરા પ્રમુખ તેઇંદ્રિય જીવો પણ જીવનો આહાર કરે છે. કાનખજૂરા કાનમાં પેસી અતિ ઉદ્વેગ કરાવે છે. ચોરિંદ્રિય વીંછી, ભમરી વગેરે જીવો એળ પ્રમુખને મારે છે. ડાંસ મચ્છરાદિ જો હાથીના કાનમાં પેઠા હોય તો હાથીને મારે છે અને સિંહના નાકમાં પેઠા હોય તો સિંહને હણે છે.
૧૯૦
પંચેંદ્રિય જીવોમાં મત્સ્ય વગેરે જલચર પ્રાણી મત્સ્યનો જ આહાર કરનારા છે. વ્યાઘ્ર, સિંહ તથા સર્પપ્રમુખ થળચર પ્રાણી પણ માંસનો આહાર કરનારા છે. બાજ, ગીઘ વગેરે ખેચર પ્રાણીઓ પણ બહુધા હિંસા કરનારા હોય છે. વળી થળચરાદિ સર્વને કામ સેવા તો સ્પષ્ટ જ છે. એમની હિંસાદિ જનિત ગતિ પણ અશુભ થાય છે. કહ્યું છે કે ‘સ્થાવર તથા વિકલેંદ્રિય સંખ્યાતા વર્ષના આયુષ્યવાળા તિર્યંચ અને મનુષ્યમાં અવતરે છે.”
અસંજ્ઞી જીવ પહેલી નરકે જાય છે, ભુજપરિસર્પ બીજી નરક સુધી જાય છે, પક્ષી ત્રીજી નરક સુધી જાય છે, સિંહ ચોથી નરક સુધી જાય છે, ઉપરિસર્પ પાંચમી નરક સુધી જાય છે, સ્ત્રી છઠ્ઠી નરક સુધી જાય છે અને મનુષ્ય તથા મત્સ્ય સાતમી નરક સુધી જાય છે. એમ ક્રમે ઉત્કૃષ્ટપણે ત્યાં સુધી જાય છે. એવી રીતે અનંતા જીવો અવિરતિની પંક્તિમાં જ પ્રવેશ કરે છે.
મનુષ્યમાં ભિલ્લ, કસાઈ, માછી, કુંભાર તથા યવનાદિ અધર્મીઓ તથા રાજા, મંત્રી પ્રમુખ ઉત્તમ છતાં જૈનધર્મથી વિમુખ હોય તો તે અવિરત જ છે.
તથા દ્વિપાયન વગેરે દેવતા થયેલા છતાં હિંસાદિક આસ્રવના કરનારા હોવાથી અવિરત જ છે. દેવતાઓ સુવર્ણાદિકના લોભની બુદ્ધિથી અસત્ય બોલે છે. અદત્ત એવા પારકા નિધાનપ્રમુખના અધિષ્ઠાયક થાય છે, મૈથુનમાં પારકી દેવાંગનાની કામના રાખે છે અને પરિગ્રહમાં તો વિમાન વગેરેની અપરિમિત લક્ષ્મી તેમની માલિકીમાં હોય છે, તેથી દેવતા પણ અવ્રતી છે.
તેવી રીતે ૫૨મતે ઈશ્વર (શિવ)ને જગતના સંહારક કહ્યા છે, તેથી તે તેમ જ કૃષ્ણ, બ્રહ્મા વગેરે પણ આસ્રવપરાયણ છે. લૌકિક ઋષિઓ પણ શાપ, અનુગ્રહ અને સ્ત્રી પ૨ની આસક્તિ વગેરેથી અવિરતિની પંક્તિમાં જ આવે છે. વિશ્વામિત્રને પોતાને બ્રહ્મર્ષિ ન કહેવાથી ક્રોધ ઉત્પન્ન થયો, તેથી તેણે વસિષ્ઠની સ્રી અરુંધતીને તથા તેના પુત્રોને મારી નાખ્યા, એમ અન્યમતિનાં શાસ્ત્રોમાં કહેલ છે. એવી રીતે વિષયી પારાશરે કામવિહ્નલ થઈ દિવસે પણ ઘૂસર વિકુર્તી મત્સ્યગંધા નામની માછીની પુત્રીને સેવી હતી. ઇત્યાદિ અનેક વૃત્તાંત અન્યમતિઓના ગ્રંથમાંથી જાણી લેવા. વળી અભવ્ય એવા તિર્યંચ તથા મનુષ્યો કેટલાક દ્રવ્યથી દેશશિવરિત તથા સર્વવિરતિ લાગે છે, પણ તે અવિરતિ જ છે.
નારકીના જીવો પણ ક્રોધે ધમધમ્યા થકા વૈક્રિયશક્તિ વડે અનેક પ્રકારનાં શસ્ત્રો વિકુર્તી તેનાથી તેમજ વજ્રતુંડ જીવો વગેરેથી પરસ્પર મહાવેદના ઉત્પન્ન કરે છે. તેઓ પણ અવિરતિની પંક્તિમાં જ આવે છે. એવી રીતે ચરાચર (ત્રસ ને થાવ૨) જીવો ઘણે ભાગે પ્રત્યાખ્યાન વગરના જ હોય છે; તેથી સૌથી મોટી પંક્તિ અવિરતિ જીવોની છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.erg
