Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 06
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૨૭
સૂત્ર-૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬ टीका- अधिक्रियते आत्मा नरकादिषु येन तदधिकरणं, एतच्च तत्त्वतो जीवाजीवा इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'अधिकरणं द्विविध'मित्यादिना अधिकरणं प्राग्निरूपितशब्दार्थं द्विविधं-द्विप्रकारं जीवाजीवभेदमप्येकैकं, कथं द्विविधमित्याह-'द्रव्याधिकरण'मित्यादि, छिद्यतेऽनेनेति छेदनं-परश्वादि एवं भिद्यतेऽनेनेति भेदन-मुद्गरादि, आदिशब्दात्त्रोटनादिग्रहः, शस्त्रं च दशविधं-सङ्ख्याविशेषनिर्धारणार्थं भेदाभिधानमस्य, दशविधमेव शस्त्रमिति, यथोक्तं-"दव्वं सत्थग्गिविसं नेहंबिलखारलोणमादीयं । भावो य दुप्पउत्तो वाया काओ अविरई अ॥१॥" इहाविरतेर्भावान्तर्गतत्वाद्दशविधमिति, 'भावाधिकरण'मित्यादि, भावःतीव्रादिपरिणामः स एवाधिकरणमुक्तनीतेः, एतदष्टोत्तरशतभेदं अनन्तरसूत्रे वक्ष्यते, 'एतदि'त्यादि, एतद्-द्रव्यशस्त्रादि उभयं वर्तते, एतदेवाहजीवाधिकरणमजीवाधिकरणं च, सोऽपरोऽधिकरणभेद इति ॥६-८॥
ટીકાર્થ– જેનાથી આત્મા નરકાદિનો અધિકારી કરાય તે અધિકરણ. પરમાર્થથી જીવ અને અજીવ અધિકરણ છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો “અધિકરણ બે પ્રકારે છે” ઈત્યાદિથી ભાષ્યકાર કહે છે- જેના શબ્દાર્થનું પૂર્વે નિરૂપણ કર્યું છે તે અધિકરણ જીવ અને અજીવ એ પ્રત્યેક પણ બે પ્રકારનું છે. તે આ પ્રમાણે- દ્રવ્યઅધિકરણ અને ભાવઅધિકરણ. તેમાં છેદન-ભેદનાદિ દ્રવ્યઅધિકરણ છે. જેનાથી છેદાય તે છેદન, કુહાડી વગેરે. જેનાથી ભેદાય તે ભેદન, મુદ્ગર વગેરે. આદિ શબ્દથી ત્રાટન(તોડવું) વગેરેનું ગ્રહણ કરવું. તથા દશ પ્રકારના શસ્ત્રો દ્રવ્યઅધિકરણ છે.
પ્રશ્ન- છેદન-ભેદન વગેરે દ્રવ્યઅધિકરણ છે એમ કહી દીધું છે તો પછી દશ પ્રકારના શસ્ત્રો દ્રવ્યઅધિકરણ છે એમ અલગ શા માટે કહ્યું?
ઉત્તર– સંખ્યાવિશેષનું(=દશ જ છે એમ) નિશ્ચય કરવા માટે અલગ કહ્યું છે. શસ્ત્રોદશ પ્રકારના જ છે. કહ્યું છે કે- “શસ્ત્ર, અગ્નિ, વિષ, સ્નેહ, અમ્લ, ક્ષાર, લવણ વગેરે, દુષ્યયુક્ત ભાવ, વચન, કાયા અને અવિરતિ.”
