________________
કે ઘરમાં અંધારું હતું ને રસ્તા ઉપર અજવાળું હતું. એ જ રીતે અહીં પણ સુખ છે મોક્ષમાં અને શોધીએ છીએ સંસારની શેરીઓમાં. શાસ્ત્રકારો કહે છે કે સુખ એ આત્માનો ગુણ છે અને દુઃખ એ શરીરનો ધર્મ છે. શરીરની હાજરીમાં સુખ નહિ જ મળે. સંસારમાં સુખ છે જ નહિ તો ગમે તેટલું શોધો, ક્યાંથી મળશે ? આ સંસારમાંથી સુખ શોધવું એ વિટામાંથી સુગંધ શોધવા જેવું છે. આ સંસારમાં સુખ કોઈ ઠેકાણે નથી અને કોઈ કાળે સુખ મળે એવું નથી. આ સંસારનું કોઈ પણ દ્રવ્ય, કોઈ પણ ક્ષેત્ર, કોઈ પણ કાળ અને કોઇ પણ ભાવ આ જન્મજરામૃત્યુના દુ:ખને દૂર કરવા માટે સમર્થ નથી, મોક્ષ આપવા માટે સમર્થ નથી. સંસારના દરેક દ્રવ્ય, દરેક ક્ષેત્ર, દરેક કાળ અને દરેક ભાવ દુ:ખનાં જ કારણ છે. છતાં મૂઢ માણસો એ દુ:ખની ક્ષણવાર હળવાશને સુખ માની બેઠા છે. સંસારમાંથી સુખ મેળવવા માટે મહેનત કરવી એ મૂર્ખતાનાં લક્ષણ છે, વિદ્વત્તાનાં લક્ષણ નથી, સુખ છોડવા માટે મહેનત કરે એ ખરો વિદ્વાન છે. ઉકરડો ફેંદીને સુગંધ ન મળે, ઉકરડો છોડીએ તો જ સુગંધ મળી શકે.
સં૦ સંસાર ઉકરડો લાગતો નથી.
સાચું કહો છો ? ઉકરડો લાગતો નથી કે લાગવા છતાં માનવું નથી ? આ સંસારની એક ચીજ એવી નથી કે જે આપણી મનપસંદગીની હોય ? છતાં નભાવીને પણ સંસારમાં જ રહેવું છે ને ? શાસ્ત્ર કહે છે કે ભવનો અંત કરવા માટે જ ધર્મ કરવાનો છે. આ સંસારમાં દુ:ખ સિવાય કશું આપણો ભાગે આવવાનું જ નથી. તેથી એ દુ:ખનો પ્રતિકાર કરવાના બદલે એનો અંત લાવવા મહેનત કરવી છે. દુ:ખનો પ્રતિકાર કરવો તેનું નામ સંસાર અને દુઃખનો અંત લાવવો તે જ મોક્ષ. દુ:ખ કોઈને આપવું નથી અને કોઈએ
પણ આપેલું ગમે તેવું દુ:ખ સહન કરી લેવું છે. આ બે રીતની અહિંસા છે. આપણે કોઈને સહન કરાવવું નથી અને કોઈ સહન કરાવે તો આપણે સહન કરી લેવું છે : આનું જ નામ અહિંસા. આપણે ડોકટરને ત્યાં ડ્રેસિંગ કરવા જઈએ તે વખતે રસી કઢાવતાં પીડા થાય તો તેની ફરિયાદ કરીએ ખરા ? તેમ જેઓ દુ:ખ ભોગવવા માટે જ સાધુપણામાં આવ્યા હોય તેઓ દુ:ખની ફરિયાદ કરે ખરા ? મચ્છર કરડે તોય સહન કરવાનું જ છે તો મચ્છર ઘણા વધી ગયા છે - એવું બોલવાનું કામ શું છે ?
હિંસાના ત્યાગ પછી અનૃત-જાÁ નામના આશ્રવનો ત્યાગ કરવાનું જણાવ્યું છે. આ વ્રત સૌથી આકરું છે. રાગથી, દ્વેષથી, ક્રોધથી, લોભથી, ભયથી, હાસ્યથી... એમ અનેક પ્રકારે જાઠું બોલાય છે. ચોવીસ કલાકમાંથી પાંચ મિનિટ માટે પણ જૂઠું ન બોલવાનો નિયમ લેવો છે ? સાધુપણામાં તો જાણતાં કે અજાણતાં, પ્રમાદથી કે અપ્રમાદથી, સહસાત્કારે કે ગોઠવીને, નાનું કે મોટું, રાગથી કે દ્વેષથી - એવા એક પણ પ્રકારે જાઠું બોલવાનું નથી. આપણે એનો અભ્યાસ પાડવો છે ને ? આજે તો સાધુપણામાં પણ જૂઠું ન બોલવાનો નિયમ નથી. આસક્તિ હોવા છતાં અશક્તિને આગળ કરવી – એ જૂઠું છે. ભણવાનું મન ન હોવાથી ભણતા ન હોય તોપણ
યોપશમ નથી – એમ કહેવું આ જાણ્યું છે. પરિગ્રહ રાખ્યો હોવા છતાં જરૂરિયાત છે - એમ કહેવું એ પણ જવું છે. આ જૂઠાનો ત્યાગ કરવાનું કપરું હોવાથી જ સુધર્માસ્વામીજીએ હિતશિક્ષા આપતાં જણાવ્યું છે કે સર્વ પરમ મિÇ સત્ય માટે સાધુએ પરાક્રમ ફોરવવું. સત્ય તેને કહેવાય કે જે સર્જનોને હિતકારી હોય. જે જાયું બોલે તે સાધુપણું લેવા માટે યોગ્ય નથી. કોઈને દુ:ખ ન આપવું એ પાંચમો ઉપાય છે અને પ્રાણાંતે પણ જા ન બોલવું એ છઠ્ઠો ઉપાય છે. આપણે જાણ્યું બોલીએ છીએ તેથી જ આપણો
