________________
નથી હોતો. તેથી જ બાધા જે દિવસે પૂરી થાય તે દિવસે આનંદ થાય છે. આપણે ત્યાગ કરવા પહેલાં રાગ છોડવાનો ઉદ્દેશ કેળવવો છે. રાગ દૂર કરવાના ઉદ્દેશ વિના ગમે તેટલો ત્યાગ કરવામાં આવે તોપણ તેની કોઈ કિંમત નથી.
ધર્મ આપણે વૈરાગ્યથી વાસિત થઈને કરવો છે. આપણે ધર્મ કરતી વખતે સુખના રાગથી અને દુઃખના દ્વેષથી વાસિત થઈને જ ધર્મ કરીએ છીએ ને ? આપણે ધર્મ કરતી વખતે એટલું નક્કી કરવું છે કે પુણ્ય બંધાય કે ન બંધાય, પરંતુ આપણા ધર્મથી પાપ તો બંધાવું જ ન જોઈએ.
સન્ ધર્મ કરતી વખતે પાપ કઈ રીતે બંધાય ?
સુખના રાગથી ધર્મ કરે તો તેના કારણે અવિરતિનું પાપ બંધાય છે અને જો એમાં કશું ખરાબ પણ ન લાગે તો મિથ્યાત્વ પણ બંધાવાનું. સુખનો રાગ એ અવિરતિ છે. અવિરતિની હાજરીમાં ધર્મ કરે તોય અવિરતિ બંધાય. એ અવિરતિ ઉપાદેય ન લાગે તો મિથ્યાત્વ ન બંધાય. પણ અવિરતિની ઉપાદેયબુદ્ધિ હોય તો મિથ્યાત્વનું પાપ પણ બંધાવાનું. આપણે ધર્મ કરીએ છીએ, પરંતુ પાપનો બંધ અટકાવવા માટે પ્રયત્ન નથી કરતા. તેથી જ શાસ્ત્રકારોએ વૈરાગ્ય પામવાનું જણાવ્યું છે. રાગના કારણે પાપબંધ થાય છે. પાપબંધ અટકાવવા માટે રાગને દૂર કરવો જ પડશે. આજે આપણા ધર્મમાં સુખની છાયા પૂરતા પ્રમાણમાં વર્તાય છે. સુખ એટલું નથી જેટલી સુખની છાયા વર્તાય છે. આ રાગની છાયા ચોવીસ કલાક આપણા જીવનમાં આપણા ધર્મમાં પણ પડેલી છે ને ? એટલે જ આપણો ધર્મ ફળીભૂત થતો નથી, સંસારથી તારનારો નથી બનતો. આપણા માટે ઊંચામાં ઊંચું સુખ ખાવાનું છે ને ? પૈસા ગમે તેટલા હોય પણ જો ખાવા ન મળે તો ફાવે ખરું ? આપણે
૯૬
રાગને મારવાની શરૂઆત ખાવાથી કરવી છે. આપણી તપની પ્રવૃત્તિ ટકે કે ન ટકે આપણો રાગ તો જવો જ જોઈએ. અમારા આચાર્યભગવંત પણ કહેતા હતા કે તમે તપ કરવા પહેલાં ખાતાં શીખો. આપણું ભાણું જ આપણા તપને જણાવનારું હોવું જોઈએ. સૌથી પહેલાં ભાણું સુધારવું છે. આજે એટલો નિયમ લેવો છે કે જ્યારે પણ જમવા બેસીએ ત્યારે રોટલી અને ભાત બે વસ્તુ સાથે ન લેવી. રોટલી એટલે રોટલા, થેપલા, ભાખરી વગેરે બધું જ સાથે ગણી લેવું, જો ભાત વાપરીએ તો આ બધાનો ત્યાગ સમજી લેવો. એ જ રીતે રોટલી વાપરીએ ત્યારે ભાતની સાથે ખીચડી, થૂલી, ઘેંસ, ભડકું વગેરેનો પણ ત્યાગ સમજી લેવો. વૈરાગ્યની શરૂઆત ભાણાથી જ કરવાની. ખાવાની પ્રવૃત્તિ તો તેરમા ગુણઠાણા સુધી રહેવાની. તેથી પ્રવૃત્તિ તો ટાળી નહિ શકાય, પરંતુ જેના કારણે રાગ થાય તેવી વસ્તુ વાપરવી નથી. અનુકૂળતાનું અર્થીપણું છોડવું તેનું જ નામ વૈરાગ્યથી વાસિત ધર્મ કરવો. જેને ખાતાં આવડે તેને બધું જ આવડ્યું – એમ સમજવું. જેમ રોટલી અને ભાત સાથે નથી વાપરવા તેમ દાળ અને શાક પણ સાથે ન લેવા. દાળ લીધી હોય તો શાક ન લેવું અને શાક લીધું હોય તો દાળ ન લેવી. રસનેન્દ્રિય બે કામ કરે છે : એક ખાવાનું અને બીજું બોલવાનું. બાકીની ઇન્દ્રિયો તો એક એક જ કામ કરે છે. તેથી સૌથી પહેલાં રસનાને કાબૂમાં લેવી છે. તે માટે બે નિયમ આપવા છે કે એક ભાણામાં રોટલી અને ભાત : બેમાંથી એક જ વસ્તુ લેવી તેમ જ શાક અને દાળ : બેમાંથી એક જ વસ્તુ લેવી. અને બીજો નિયમ એ લેવો કે કોઈ પૂછે નહિ ત્યાં સુધી બોલવું નહિ. પૂછ્યા વિના, વણમાંગી સલાહ આપવી નહિ. રાગ મારવો હોય તો જે જે વસ્તુ અને જે જે વ્યક્તિ ઉપર રાગ થાય તેનાથી અળગા થઈ જવું - આ ઉપાય યોગશતકમાં જણાવ્યો છે. આપણે રાગ મારવા માટે એકત્વભાવનામાં આરૂઢ થયું છે. જો રાગ મારવા માટે પ્રયત્ન
૯૭
