________________
કે ભૂખ લાગે નહિ તે તપ નથી, ભૂખ વેઠવી એ તપ છે. આપણે બીજાં તપ ઘણાં ક્ય, પણ ઈચ્છાનિરોધ નામનો તપ બાકી છે ને ? આજે નિયમ કરવો છે કે જેની ઈચ્છા થાય તે વસ્તુ ન વાપરવી : આટલું બને ને ? તપ કરવા છતાં આજે નિર્જરા થતી નથી તેનું કારણ એ છે કે તપનું સ્વરૂપ જ રહ્યું નથી. જે ચિત્રમાં દોરેલા આંબા હોય તેનાથી પેટ ન ભરાય ને ? તેમ આપણા તપથી કર્મની નિર્જરા નથી થતી.
સવ પારણામાં વસ્તુની ઈચ્છા થાય તો તપ જાય ?
સાધુપણામાં જેને અવિરતિની ઈચ્છા જાગે તેનું સાધુપણું જાય ને ? તેમ તમને પણ વિશિષ્ટ વસ્તુની ઈચ્છા થાય તો તમારો તપ નકામો જવાનો. અમારા આચાર્યભગવંતે અમને કહેલું કે ઉપવાસના પારણે સૂંઠપિંપરામૂળની ગોળીની પણ ઈચ્છો જાગે તો તેવો ઉપવાસ ન કરવો. તપના નિમિત્તે વિશિષ્ટ ઈચ્છા ન જાગે એવો તપ કરવાનો. (૨૩) ભાવના :
તપ પછી ત્રેવીસમો પ્રકાર ભાવના બતાવી છે. તપને પુષ્ટ બનાવી વૈરાગ્યને લાવી આપે એવી ભાવના છે. જે ભૂતકાળની સિદ્ધિને ટકાવે અને ભવિષ્યની સિદ્ધિ લાવી આપે તેનું નામ ભાવના. સાધનને લાવી આપે અને સાધ્યને સિદ્ધ કરી આપે તેનું નામ ભાવના. તપચિંતવણીના કાઉસ્સગ્નમાં પારણું ન થાય અને તપ થાય એ માટે ભાવના ભાવવાનું જણાવ્યું છે. આપણે ઈચ્છાનિરોધની ભાવના ભાવવી છે ને ? સમ્યગ્દર્શન, સમ્યજ્ઞાન કે સમ્યક્રચારિત્ર પામવા માટે પણ ઈચ્છાનિરોધ કરવો પડશે. સંસારનું સુખ ભોગવવાની ઈચ્છાનો અને દુ:ખ ટાળવાની ઈચ્છાનો નિરોધ કર્યા વિના સમ્યત્વાદિ ગુણો મળતા નથી. સમકિતીને ઈચ્છા અવિરતિના યોગે થાય,
પણ તે ઈચ્છા કરે નહિ. ખાવાની ઈચ્છા થાય એ બરાબર; પરંતુ ખાતી વખતે સંયોજના કરવી, એ ઈચ્છા કરી કહેવાય. એક વાર ઈચ્છા મરી જાય અને ઇચ્છાને મારવાનો પ્રયત્ન શરૂ થઈ જાય તો ધર્મ કરવાનું કામ સાવ સહેલું છે. આપણી ઈચ્છાઓના કારણે જ આપણે આપણો સંસાર ઉભો કર્યો છે. હવે જો સંસારનો અંત લાવવો હોય તો ઈચ્છાનો નિરોધ કરવો જ પડશે. સંસારનું સુખ ભોગવવાની ઈચ્છા સમ્યગ્દર્શનને રોકી રાખે છે, વિકથાની ઈચ્છા જ્ઞાનને રોકી રાખે છે, અવિરતિની - પાંચે ઈન્દ્રિયોના વિષયોની ઈચ્છા ચારિત્રને રોકી રાખે છે. તેથી આ ગુણો પામવા માટે ઈચ્છાનો નિરોધ કર્યા વિના નહિ ચાલે.
જેઓને મોક્ષે જવાની ભાવના પ્રબળ છે તેમની ભાવના સફળ બને એ માટે ધર્મના પ્રકારો આ ગ્રંથમાં શાસ્ત્રકારોએ જણાવ્યા છે. આપણે આ વર્ણન ઘણા દિવસથી વિચારી રહ્યા છીએ છતાં આપણને એમાં સ્વાદ આવે છે ? જેને જિજ્ઞાસા હોય તેને જ આ ઉપાયો સાંભળતાં આનંદ આવે. જેને મન ન હોય તે સાંભળવા બેસે તો સાંભળતી વખતે તેનું મન બગડે. જમતી વખતે કોળિયે કોળિયે સ્વાદ આવે એની તકેદારી રાખનારા વ્યાખ્યાન-વાચના સાંભળતી વખતે વાક્ય વાક્ય આનંદ આવે એવી કાળજી રાખે ખરા ? આજે આપણે ભાવનાની વાત કરવી છે, માટે આટલી ભૂમિકા વિચારવી છે. આજે આપણને ધર્મ જાણવાની ઈચ્છા જ નથી, માટે ધર્મશ્રવણમાં આનંદ આવવાના બદલે કંટાળો આવે છે, ઊંઘ આવે છે. જમવા બેસેલાને ઊંઘ આવે ? ધંધો કરવા બેસેલાને ઊંઘ આવે ? ભાવના એ આપણી ધર્મની સાધનાનો સ્થાયીભાવ છે. જે કામ જે ઈરાદાથી શરૂ કર્યું હોય તેમાં ભંગ ન પડે તેનું નામ સ્થાયીભાવ. જેમ શૃંગારરસનું વર્ણન કરનાર સ્ત્રીના શરીરની સુંદરતાનું જ વર્ણન કરે, સ્ત્રીના શરીરમાં રહેલી સાત ધાતુસ્વરૂપ
