________________
આ ઈન્દ્રિયોની આધીનતાના કારણે વ્રતનો લોપ થાય છે. કારણ કે પાંચ ઈન્દ્રિયોની આસક્તિ અવિરતિમાં સમાય છે. આથી આવા ઈન્દ્રિયના ગણને છતીએ તો જ આપણું કલ્યાણ થશે. (૨૧) દાન ધર્મ :
ઈન્દ્રિયના જય પછી દાનધર્મ જણાવ્યો છે. આપવું તે દાન નથી, છોડવું તે દાન છે. આપણા ઘરના લોકોને પૈસા આપીએ છીએ છતાં તેને દાન નથી કહેતા. આપવાથી મળે છે માટે નથી આપવાનું, જોઈતું નથી માટે જ આપવું છે. આપણે છોડીએ એ જ લાભ છે. તમે અમને આહારાદિ વહોરાવો તો લાભ તમને મળ્યો કહેવાય કે અમને ? પાત્રો અમારાં ભરાય છતાં તમે શું કહો ? ઘણો લાભ મળ્યો - એમ જ ને ? આ લાભ ક્યો છે ? છોડ્યું - એનો જ લાભ છે ને ? તમે ચઢાવા લઈને ટ્રસ્ટમાં પૈસા આપો છતાં લાભ (ચઢાવાનો) તમને મળ્યો કહેવાય છે ને ? આ લાભ છોડવાનો છે. પૈસો મેળવવામાં લાભ નથી, છોડવામાં જ લાભ છે. આ દાનધર્મ ત્રણ પ્રકારનો છે : અભયદાન, સુપાત્રદાન અને ઔચિત્યદાન. અભયદાનની તો શક્તિ નથી ને ? સુપાત્રદાન માટે એટલું નક્કી કરવું છે કે આપણી ધારણાથી વધુ કમાણી થાય તે બધી સુપાત્રમાં આપી દેવી છે.
ઔચિત્યદાનમાં અનુકંપાપૂર્વક દરેક અનુષ્ઠાન કરવાનાં છે. અનુકંપા પણ જાનાં કપડાં કે એઠાં આહારથી કે સડેલા ધાન્યથી ન કરવી, થોડું આપવું છે પણ ચોખ્ખું આપવું. ભિખારીને લાઠી મારીને કાઢવાના નહિ. આપણે એમને મિષ્ટાન્ન ન આપી શકીએ, પણ ખીચડી કે ચણામમરા ચોખા આપવા છે. રેશમી વસ્ત્રો નથી આપવાં, પણ સુતરાઉ કપડાં નવાં આપવાં છે. કાઢી નાંખવાની વસ્તુથી અનુકંપા કરવી એ ઔચિત્યમાં પણ ન સમાય.
चारित्रं चिनुते धिनोति विनयं ज्ञानं नयत्युन्नति, पुष्णाति प्रशमं तपः प्रबलयत्युल्लासयत्यागमम् । पुण्यं कन्दलयत्यघं दलयति स्वर्ग ददाति क्रमात्, निर्वाणश्रियमातनोति निहितं पात्रे पवित्रं धनम् ।।७७।।
સુપાત્રદાન, અનુકંપાદાન અને ઔચિત્યદાન : એમ ત્રણ પ્રકારનાં દાન છે. તેમાંથી અનુકંપાદાન અને ઔચિત્યદાન તો પુણ્યબંધનું, સ્વર્ગાદિનું કારણ બને છે. એક સુપાત્રદાન જ ચારિત્રનું કારણ બને છે. અનુકંપાદાનથી તો માત્ર ચારિત્રની સામગ્રી સુલભ બને, સંસાર પ્રત્યે નફરત જાગે. અનુકંપાના પરિણામથી જીવદયાનો પરિણામ ટકે છે. જ્યારે એ પરિણામ સાથે હિંસા કરવી પડે ત્યારે સંસાર ઉપર નફરત જાગે ને ? ત્યાર બાદ જેઓ સંસાર છોડીને બેઠા છે એવા સુપાત્ર ઉપર ભક્તિ જાગે ને ? એ સુપાત્રને દાન આપવાથી ચારિત્ર પ્રાપ્ત થાય છે. આપણા માટે સુપાત્ર તો એકમાત્ર સાધુભગવંતો છે. અરિહંતપરમાત્માની તો ભક્તિ કરવાની છે. સુપાત્રદાન સાધુને કરવાનું છે. આપણને તો સુપાત્રદાનથી પુણ્યબંધ થાય - એવું યાદ આવે ને ? અહીં જણાવે છે કે ચારિત્રધરને દાન આપવાથી ચારિત્રની પ્રાપ્તિ થાય છે. ચારિત્રધરની ભક્તિ ચારિત્ર પામવા માટે કરવી છે. દ્રવ્યક્ષેત્રકાળભાવથી ચારિત્રધરને દાન કરવાનું છે. અપવાદે દોષિત આહાર વહોરાવવામાં પણ નિર્જરા થાય છે. દ્વાત્રિશત્ દ્રાવિંશિકા ગ્રંથમાં મહામહોપાધ્યાયજી મહારાજે જણાવ્યું છે કે અનુકંપાદાન સ્વર્ગનું કારણ છે, સુપાત્રદાન મોક્ષનું કારણ છે. ઔચિત્યદાન એટલે આપણા ઘરે આવેલાની આશાનો ભંગ ન કરવો.
સુપાત્રદાન માટે સુપાત્રની નજીક જવાનું બને છે તેના કારણે વિનયનું સંપાદન થાય છે. સાધુ-સાધ્વી પાસે રહેવાથી વિનય શીખવાનું બને. એ
