________________
શરીરને જ મળે છે. આત્માનું એ સુખ જ નથી, છતાં આત્મા એમાં આનંદ પામે આ તો એક મૂર્ખાઈ છે ને ? શાસ્ત્રીય પરિભાષામાં કહીએ તો દુ:ખ એ આત્માનો ગુણધર્મ નથી, શરીરનો જ ગુણ છે. આત્માનો ગુણ તો સુખ જ છે અને એ સુખ પણ ઈન્દ્રિયના કારણે મળે છે તે નથી, શરીર અને ઇન્દ્રિય વિના અનુભવાય એવું એ સુખ છે. જે દુ:ખ શરીરનું છે આત્માનું નથી તેને આત્માનું માની તેને કાઢવા માટે અને જે સુખ શરીરનું છે આત્માનું નથી તેને મેળવવા માટે આપણે આપણી આખી જિંદગી બરબાદ કરી ને ? શરીરને સુખ મળે એમાં આત્માએ રાજી થવાનું શું કામ છે ? અને આત્મા જો સ્વસ્થ હોય તો શરીરને ગમે તેટલું દુઃખ પડે તો ય તેમાં ગભરાવાનું શું કામ છે ? આ તો શરીરનું દુ:ખ કાઢવા માટે રાતદિવસ મંડી પડે ! આપણે કહેવું પડે કે શરીરનું દુઃખ શરીરની સાથે જ જશે. ન્યાયની પરિભાષામાં કહીએ તો આશ્રયનાશાત્ તન્નાશ: । રોગનો આશ્રય શરીર છે, એ આશ્રયના નાશથી રોગનો નાશ થઇ જવાનો છે. ઘડો નાશ પામે તો પાણી ટકે ? આપણે આશ્રય રાખીને રોગ કાઢવા છે માટે રોગ જતા નથી. કારણ હશે તો કાર્ય થવાનું. રોગ કાઢવો હોય તો પુરુષાર્થ શરીર દૂર કરવા માટે કરવો છે.
અહીં જણાવે છે કે નૃત્ય અને અકૃત્યના વિવેકરૂપી વિતનું હરણ કરનારા કાળા સર્પ જેવો આ ઈન્દ્રિયગણ છે. આપણા જીવનની કિંમત વિવેકના કારણે છે. આથી વિવેકને જીવિતની ઉપમા આપી છે. ભગવાને જે કરવા જેવું કહ્યું હોય તેને કૃત્ય કહેવાય અને ભગવાને જે કરવા યોગ્ય નથી – એવું જણાવ્યું તેને અકૃત્ય કહેવાય. તમારા કે અમારા માટે આ કૃત્યાકૃત્યની વ્યવસ્થા છે જ. અમારે પણ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ ને આશ્રયીને આહાર લેવાનું અમને જણાવ્યું છે. તમારે દ્રવ્યથી બાવીશ અભક્ષ્ય નહિ વાપરવાનાં. અમારે માટે દ્રવ્યથી છ વિગઈઓ અભક્ષ્ય છે. રસકસવાળો આહાર ભગવાને ના પાડ્યો
૮૨
છે. એટલે દ્રવ્યથી અમારે અરસનીરસ આહાર-અંતપ્રાંત ભિક્ષા લેવાની. ક્ષેત્રથી શ્રાવકોની નજર ન પડે એ રીતે બેસીને જ વાપરવાનું. કાળથી અમારે પુરિમટ્ટુના પચ્ચખ્ખાણે જ એકાસણું કરવાનું છે. સવારની કે સાંજની ગોચરી અમારે
ન જવાય. ભાવથી અમારે માત્ર શરીર ટકાવવા માટે આહાર લેવાનો. છ કારણ
ઉપસ્થિત થાય ત્યારે જ આહાર લેવાનો. ઇન્દ્રિયોની આસક્તિ આ કૃત્યાકૃત્યના વિવેકને હરી લે છે. શરીરને સુખ આપવા માટે આપણે રાત-દિવસ મહેનત કરી તેના કારણે જ આપણો વિવેક નાશ પામ્યો છે.
જે
સુખ પામવા માટે મહેનત કરવી અને દુઃખ ટાળવા માટે મહેનત કરવી – આ એક અવિવેક છે. આ અવિવેક ઇન્દ્રિયો આપણને શીખવે છે. વસ્તુ એકાંતે નુકસાનકારક છે તેને પામવા માટે મહેનત ન કરવી અને જે વસ્તુ એકાંતે લાભદાયી છે તેને ટાળવા માટે મહેનત ન કરવી તેનું નામ વિવેક. સુખનો ભોગવટો નુકસાનકારક છે ને ? અને દુ:ખ સમતાથી ભોગવવું – એ લાભદાયી છે ને ? તેથી દુ:ખ ટાળવું નથી અને સુખ મેળવવું નથી. આ વિવેકનો નાશ ઈન્દ્રિયો કરે છે : એમ જણાવ્યા બાદ ફરમાવે છે કે આ ઇન્દ્રિયો આપણા પુણ્યરૂપી વૃક્ષના ટુકડે ટુકડા કરી નાંખે છે. ઇન્દ્રિયોની આસક્તિથી વિષયો ભોગવીએ તો પુણ્ય પૂરું જ થઈ જવાનું, નાશ પામવાનું. આજે આપણને પુણ્યના યોગે સામગ્રી તો ઊંચામાં ઊંચી મળી છે, પરંતુ આપણે એને સુખનો ભોગવટો કરવામાં જ વેડફી નાંખીએ છીએ. એના કારણે આપણું પુણ્ય ખલાસ થઇ જાય છે. આપણે પુણ્યથી મળેલી સામગ્રીથી ધર્મ ન કરી શકીએ તોપણ તેનો ઉપયોગ સુખ ભોગવવા માટે નથી કરવો – તમે પણ શું કરો ? પૈસો દાનમાં ન આપી શકાય, તોપણ જુગારાદિ વ્યસનમાં તો નથી જ વાપરવો. એમ અહીં પણ પુણ્યનો ઉપયોગ પુણ્ય ભોગવવા માટે નથી કરવો, પુણ્ય છોડવા માટે કરવો છે.
૮૩
