________________
ટકાવી રાખે છે. અનંતાનુબંધીના કષાયો મિથ્યાત્વને જીવતું રાખે છે, અપ્રત્યાખ્યાની અને પ્રત્યાખ્યાનીના કષાયો અવિરતિને જીવતી રાખે છે, સંજવલનના કષાયો છદ્મસ્થપણાને જીવતું રાખે છે.
સવ અનંતાનુબંધીના કષાય કોને કહેવાય ?
મારું જે થવું હોય તે થાય પણ તને તો ઠેકાણે પાડું જ - આવો જે પરિણામ તે અનંતાનુબંધીનો કષાય છે. કોઈ ગુસ્સો કરે કે ન કરે આપણે આપણા કષાય જીતવા છે. આપણે ગુરના કષાય કાઢવા કે આપણા વડીલોના કષાય કાઢવા નથી આવ્યા, આપણા કષાયોને કાઢવા માટે આવ્યા છીએ. જેઓ આરોગ્યના અર્થી છે, પૈસાના અર્થી છે તેઓ પોતાના કપાયને - પોતાના સ્વભાવને કાબૂમાં રાખી શકે છે તો ચારિત્રના અર્થીઓ પોતાના કષાયને કાબૂમાં કેમ રાખી ન શકે ? ક્રોધના કારણે ચારિત્ર આવતું નથી, આવેલું પણ ચાલ્યું જાય છે - એવું જાણ્યા પછી આ ક્રોધને કાબૂમાં રાખી ન શકાય ? ‘આપણું કહ્યું કોઈ માનતું નથી', આ જ આપણા કષાયનું બીજ છે. આપણું નુકસાન થાય છે માટે ગુસ્સો આવે છે - એવું નથી, આપણું ધાર્યું થતું નથી માટે ગુસ્સો આવે છે. ધર્મસ્થાનમાં આવ્યા પછી તો ગુસ્સો નથી કરવો ને ? હવે ઉપધાન કરીને ઘરે જાઓ અને નોકરોએ છબરડા વાળ્યા હોય તોય ગુસ્સો નથી કરવો.
સવ એવું થોડું ચાલે ? અનુશાસન તો કરવું પડે ને ?
અનુશાસન કરવાનો અધિકાર આપણો નથી, આચાર્યભગવંતોનો છે. જે નિઃસ્પૃહશિરોમણિ હોય તે જ અનુશાસન કરી શકે, સ્પૃહાવાળાને અનુશાસન કરવાનો અધિકાર નથી. જેને બીજાની જરૂર પડે તેણે બીજાનું ગમે તેવું વર્તન ચલાવવું જ પડે. આપણે આપણી ગરજે નોકરોને રાખ્યા
છે, તો તેમનું અનુશાસન કરવું નથી. એમનું વર્તન ચાલે એવું ન હોય, તો તેમને છૂટા કરી દેવા પણ તેમના ઉપર ગુસ્સો નથી કરવો. આ અનુશાસન કરવાના પરિણામમાં ચારે કષાય પડેલા છે. અનુશાસન કરવાનું મન છે તે જ લોભ છે, 'અનુશાસન તમારા હિત માટે જ છે, મારા સ્વાર્થ માટે નથી’ - એવું કહેવું તે માયા છે, ‘આ રીતે અનુશાસન કરીએ તો જ ઘર ચાલે’ - એવું કહેવું તેનું નામ માન અને અનુશાસન કરતી વખતે ગુસ્સો હોય જ ને ? જેઓ નિઃસ્પૃહ હોય તેઓ જ આ ચાર કષાયથી રહિતપણે અનુશાસન કરી શકે, ગુસ્સો બિલકુલ કરવો નથી, ધર્મસ્થાનમાં - તીર્થસ્થાનમાં ખાસ નથી કરવો. આપણા ગુવાંદિક, આપણા ઉપકારી ગમે તેવો ઠપકો આપે તોય ગુસ્સો કરવો નથી. આપણને અનુશાસન કરવાનું મન થાય તો આપણા આત્માનું જ અનુશાસન કરવું છે. ચંડરૂદ્રાચાર્યના શિષ્ય ગુસ્સો ન કર્યો તો પોતે પણ કેવળજ્ઞાન પામ્યા અને ગુરુને પણ કેવળજ્ઞાન અપાવ્યું. મૃગાવતીજી સાધ્વીએ ગુણીનો ઠપકો સાંભળીને ગુસ્સો ન કર્યો તો પોતે અને ગુણી બંન્ને કેવળજ્ઞાન પામ્યાં. મહાસતી સીતાજી, અંજનાસતી, કલાવતીસતી આ બધાં તો ગૃહસ્થપણામાં હતાં છતાં ય તેમણે ગુસ્સો ન જ કર્યો. શાસ્ત્રના પાને જોઈએ એટલાં દષ્ટાંતો છે. આપણે ફક્ત સંકલ્પ કરવાની જરૂર છે કે – કષાયો જીતવા છે. જેટલા મોક્ષમાં ગયા તે બધા જ કષાયોને કાઢીને જીતીને ગયા છે. ક્રોધ જાય એટલે માન ટકી ન શકે. માન જાય એટલે માયા પણ રહી ન શકે અને માયા ગયા પછી લોભ ટકે એ વાતમાં માલ નથી. સંસારનું સુખ ગમે તે પાપ કરીને પણ જોઈએ છે - એ અનંતાનુબંધીનો કષાય છે, સુખ જોઈએ છે પણ નીતિથી મળતું હોય તો જ જોઈએ: આ અપ્રત્યાખ્યાનીનો કષાય. નીતિથી પણ જોઈએ એટલું જ મેળવવું છે - આ પ્રત્યાખ્યાનીનો કષાય અને સુખ જોઈતું નથી, માત્ર સંયમનો નિર્વાહ કરવો
