________________
છે – એ સંજ્વલનનો કષાય છે. ગુસ્સો આવે તો સો રૂપિયા ભંડારમાં નાંખવા અથવા સો ખમાસમણાં આપવાં અથવા પાંચ મિનિટ પછી બોલવું અથવા છેવટે જ્ઞાનાદિત્રણ ગુણની સાધનાને અટકાવે છે માટે ત્રણ ખમાસમણાં આપવાં છે આમાંથી એક નિયમ તો લેવો છે ને ?
-
(૧૧) માનનો જય :
ક્રોધ પછી માન, માયા, લોભ કષાયનો વિચાર કરવો છે. ઘણાઓને ગુસ્સો નથી આવતો પણ પોતે પોતાની ખોટી વાતને માનના કારણે છોડી શકતા નથી. પોતાની વાત ખોટી છે – એવું સમજાવા છતાં પણ તેને છોડવાની તૈયારી ન થતી હોય તો તે માનના કારણે. સાચું સમજવા ન દે અને સમજવા છતાં પોતાનું ખોટું છોડવા ન દે તેનું નામ માન. સામાન્યથી દેવોને લોભ વધુ નડે, મનુષ્યોને માન વધુ નડે, તિર્યંચોને માયા વધુ હોય અને નારકીના જીવોને ક્રોધ ઘણો હોય છે. મનુષ્યપણામાં આરાધના સારામાં સારી કરવાની તક હોવા છતાં મોટા ભાગે આ માનના કારણે આપણે મનુષ્યજન્મને આરાધી શકતા નથી. આજે તો ઘણા આરાધક આત્માઓ એવા છે કે તેમને સાચાખોટાનો વિવેક કરવાનું ગમતું નથી. ઉપરથી એ લોકો એમ કહે છે કે આપણે આરાધનાથી કામ છે, ચર્ચાનું શું કામ છે ? આપણે એમને પૂછવું પડે કે આપણે આરાધના કરવી છે કે સાચી આરાધના કરવી છે ? સોનું ખરીદવા જાઓ ત્યારે એવું ક્યારેય બોલ્યા ખરા કે – ‘આપણે માત્ર સોનું ખરીદવાથી કામ ! એમાં અસલી-નકલીની ચર્ચા કરવાનું શું કામ છે ?' સોના જેટલી કિંમત આરાધનાની નથી - એનું આ પરિણામ છે.
આજે જેટલા મતમતાંતર ઊભા થયા છે તે માનના કારણે જ ઊભા થયા છે. મનુષ્યમાં અક્કલ હોવા છતાં માનના કારણે એ અક્કલ બહેર મારી
૫૨
જાય છે. ભગવાનની હાજરીમાં ભગવાનના પણ ઘણા શિષ્ય હતા અને ગૌતમસ્વામીજીના પણ ઘણા શિષ્ય હતા. બીજા ગણધરોના પણ હતા. છતાં તેમનામાં ક્યાંય મતમતાંતર ન હતા તથા ભગવાનની વાત જ માનતા હતા. જેમણે ભગવાનની વાત ન માની અને પોતાની વાત છોડી નહિ તેમણે જુદો ચોકો માંડ્યો. તમને ન સમજાય ત્યાં સુધી તમે દરેક ઠેકાણે જાઓ, જ્યાં જવું હોય ત્યાં જાઓ - એમાં કોઈ જ વાંધો નથી. પણ સાચું સમજ્યા પછી પણ તમે સાચાને વળગી ન રહો તો તમારી પ્રત્યે કોઈને વિશ્વાસ નહિ રહે. સાચું સમજવા માટે તમારે જેટલું પૂછવું હોય તેટલું પૂછવાની છૂટ પણ સમજ્યા પછી માન નડે - એવું ન ચાલે. સાચું સમજવા માટે તમે ગમે તેટલું પૂછો એમાં અમારે અકળાવાની જરૂર નથી. અમારી વાત તો અમારા ઘરની નથી, ભગવાને કીધેલી છે. તેથી અમારે કાંઇ જ ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. અમારા પંડિતજી કહેતા હતા કે જો આપણે આપણને જે વાત સમજાઇ હોય તે બીજાને સમજાવી ન શકીએ તો સમજવું કે આપણે બુડથલ છીએ, સામો નહિ. સામો માણસ ગમે તેટલો અજ્ઞાન હોય છતાં આપણને જો સાચું સમજાયું હોય તો તેને સમજાવી શકાય. માત્ર એક શરત છે કે અજ્ઞાની માણસ કદાગ્રહી ન હોવો જોઈએ. અજ્ઞાનીને સમજાવી શકાય, કદાગ્રહીને ન સમજાવી શકાય. આ તો આપણે એમને સમજાવીએ તો કહે
કે – 'આપણે ક્યાં સર્વજ્ઞ છીએ ? તત્ત્વ તો કેવલિગમ્ય છે.' અને પોતાની ઉઘરાણી કોઈ ન આપે તો તત્ત્વ કેવલિગમ્ય છે કે પોતાને ગમ્ય છે ? સાચાનો આગ્રહ એ કદાગ્રહ નથી. આપણા માનના કારણે આપણે ધર્મને ગુમાવવો નથી. સાચાના અર્ધી બનવું હશે તો માન મૂકવું જ પડશે. જે ક્રોધી હોય તેનો વર્ગ તૈયાર ન થાય, પણ માની માણસનો તો વર્ગ પણ તૈયાર થાય છે તેથી માનને જીતવાનું અઘરું છે. આપણી સમજદારીમાં અને આપણા
૫૩
