________________
દુ:ખી છીએ ? આપણા દુઃખના કારણે આપણને આંસુ ઘણી વાર આવ્યાં પણ બીજાના દુઃખના કારણે આંસુ એક વખત પણ નથી આવ્યાં : તેથી સુજનતા આવતી નથી. આપણે ધર્મની શરૂઆત કરવી છે ને ? તો કોઈને દુ:ખી નથી બનાવવા, આપણને ગમે તેટલું દુ:ખ પડે તો વાંધો નહિ પણ બીજાને દુઃખ નથી આપવું. ધર્મ કરતી વખતે ‘લોકો આપણી સામે જુએ’ એવો ભાવ છોડી દઈને ‘બીજાને દુઃખ નથી આપવું' એવો ભાવ કેળવી લેવો છે. ગૃહસ્થપણામાં મા-બાપનું દુ:ખ દેખાતું ન હોય એ ગૃહસ્થધર્મ કઈ રીતે પાળશે ? અને સાધુપણામાં ગુરુમહારાજનું દુ:ખ દેખાતું ન હોય એ સાધુપણું કઈ રીતે પાળશે ? મરી જાઉં તોય કોઈને દુઃખ નહિ આપું - આવું વિચારનારો માણસ સત્ત્વશાળી છે. આવા સત્ત્વશાળી જીવો જ ધર્મ માટે લાયક છે.
પોતાની અને પોતાના માણસોની પ્રશંસા કરવી : એ સજ્જનનું લક્ષણ નથી. પ્રશંસા કરવી જ હોય તો ગુણવાનની કરવી. શ્રી ભરહેસર સૂત્રમાં ગુણી પાત્રો આપ્યાં છે, તેમની પ્રશંસા કરવી. મહાપુરુષોના ગુણો ગાવાથી આપણને ગુણની પ્રાપ્તિ થાય છે. સુજન એને કહેવાય કે જે પોતાની પ્રશંસા ન કરે. લોકમાં પણ કહેવાય છે કે હીરાની કિંમત હીરો ન કરે, ઝવેરી કરે. જડ વસ્તુ માટે પણ આ નિયમ હોય તો સજ્જન માણસો તો કેવા કહેવાય ? સાધુ મહાત્મા કેટલું કર્યું છે એ ન જુએ, કેટલું બાકી છે - એ જાએ. વ્યાપારી માણસ કેટલી કમાણી કરી એ જોયા કરે કે કેટલું કમાવાનું છે એ જાએ ? ક્ષયોપશમભાવના ધણી પણ ક્ષાયિકભાવ પામવા માટે જ તલસતા હોય છે. પોતાની પાસે ક્ષયોપશમભાવ હોય - એનો આનંદ તેમને ન હોય, ક્ષાયિકભાવ પામવાનો બાકી છે - એની તરફ તેમની નજર હોય. આવી અવસ્થામાં પોતાની પ્રશંસા કરવાનું ક્યાંથી બને ?
૬૦
સ૦ સુકૃતની અનુમોદના તો કરવાની ને ?
સુકૃતની અનુમોદના કરવાની. પણ આપણે જે કૃત્યો કરીએ છીએ
તેની સુકૃતમાં ગણના થાય એવી છે ખરી ? જેમાં આજ્ઞાનું પાલન ન હોય, ઔચિત્યનું અતિક્રમણ હોય, નીતિનું અનુસરણ ન હોય એને સુકૃત કઇ રીતે કહેવું ? સુકૃત તો ધન્નાજીએ કરેલું, શાલિભદ્રજીએ કરેલું, ગુણસારશ્રેષ્ઠીએ કરેલું. આપણે કર્યું છે શું ?
સ૦ સાધુપણું લેવું એ જ સુકૃત ?
માત્ર સાધુપણું લેવું કે પાળવું એ સુકૃત નથી. સાધુપણાનો ભાવ જાગે એ જ સુકૃત છે. ગુણસાર શ્રેષ્ઠીએ સાધુમહાત્માને દાન આપવાનું સુસ્કૃત પણ કરેલું અને એની અનુમોદના પણ કરેલી. તેમણે દાન આપ્યું ત્યારે ‘આપવાથી મળે છે’ એવી ભાવના ન હતી. ‘મુનિને દાન આપવાથી મુનિ બનાય છે, સંસારથી પાર પમાય છે' એ ભાવનાથી આપેલું. આપણે ગુણસાર શ્રેષ્ઠી કરતાં ઘણું દાન આપીએ છીએ, આપણા છોકરાને ન આપીએ એવું સાધુને વહોરાવીએ છીએ - એની ના નહિ, પણ એ દાન પાછળ આશય ભૂંડો છે. ‘આપવાથી મળે છે માટે આપીએ છીએ કે આપવાથી પાર પમાય છે - માટે આપીએ છીએ ?' વહોરાવતી વખતે સંસારથી તરવાનો ભાવ જ ન હોય તો એ સુકૃત ક્યાંથી કહેવાય ? ગુણસારશ્રેણીને પોતાના દાનના પ્રભાવથી પથ્થરનાં રત્નો થયેલાં એનો આનંદ ન હતો અને એની
અનુમોદના પણ નથી કરી. તેમણે તો પોતાની પત્નીને કહેલું કે ‘આ તો ભગવાનના શાસનના દાનધર્મના પ્રભાવથી શાસનદેવે પથ્થરનાં રત્નો કર્યાં છે, બાકી મુનિને દાન આપતી વખતે મને જે ભાવ આવેલો તેવો ભાવ બીજી વાર જો આવે તો હું આ સંસારમાં નહિ હોઉં.' તો તેમણે દાનધર્મની
૬૧
