________________
જ્ઞાનમાં કોઈ આડું આવતું હોય તો આ માનનો પર્વત છે. ક્રોધ અગ્નિ જેવો છે અને માન પર્વત જેવું છે. અગ્નિ તો ઓલવી શકાય, પણ પર્વતને ભેટવાનું કામ કપરું છે. માનને ભેદવું હશે તો ભણવું જ પડશે. આપણું અજ્ઞાન હતું થાય તેમ માન તૂટે. જેમ જેમ ભણતા જઈએ તેમ તેમ અજ્ઞાન છતું થતું જાય તો માન શેનું કરવું ?
જેને મોક્ષે જવું હોય તેને ધર્મ કર્યા વિના ચાલે એવું નથી. આપણા ભગવાને ધર્મનું જે સ્વરૂપ બતાવ્યું છે તેના કરતાં પણ અસંખ્યાત પ્રકાર ધર્મના છે. શાસ્ત્રમાં જણાવ્યું છે કે જેટલાં આશ્રયસ્થાનો છે એટલાં સંવરના સ્થાન છે. એટલે જેટલા ધર્મના પ્રકાર છે તેના કરતાં અસંખ્યાતમા ભાગે ભગવાન દેશનામાં જણાવે છે. આમ છતાં ભગવાને જે જણાવ્યું છે તેના અસંખ્યાતમાં ભાગે પણ આપણે આપણા જીવનમાં ઉતારીએ તો આપણો સંસાર કપાયા વગર ન રહે. પરંતુ તકલીફ એ છે કે આપણને સંસાર કાપવાનો ભાવ જ નથી. (૧૨) માયાનો જય :
ક્રોધ અને માન પછી માયાની વાત શરૂ કરી છે. માન કરતાં માયા ભયંકર છે. આપણે આપણું ધાર્યું કરવું હોય છતાં લોકો આપણને ચૂંટી ન ખાય એ માટે ગુરુની પાસે રજા મેળવવી આ એક પ્રકારની માયા છે. આપણી પાસે જે સ્વચ્છંદીપણું છે તેને કાઢવા માટે ગુરુની આજ્ઞામાં રહેવાનું છે. આપણી ખોટી કે અયોગ્ય પ્રવૃત્તિ ઉપર મહોરછાપ મારવા માટે ગુરુની આજ્ઞા મેળવવી આ માયા જ છે. મોટામાં મોટા પાપને પણ નાના તરીકે ગણાવવાનું કામ આ માયા કરે છે. ગુરુની રજાથી કરવા છતાં પણ તેનું ફળ ન મળતું હોય તો તે પ્રભાવ માયાનો છે. માયાથી મેળવેલી રજા આજ્ઞામાં ન સમાય. આપણા આશયને છુપાવીએ એ પણ માયાના કારણે આપણે
વિદ્વાન થવા માટે ભણતા હોઈએ છતાં પણ જ્ઞાનની રુચિ છે માટે ભણીએ છીએ - એવું બતાવવું તેનું નામ માયા. જે જ્ઞાનનો પ્રેમ સાચો હોય તો લોકોને કામ ન લાગે એવાં સૂત્રો પણ પ્રેમથી ભણે. જે પોતાના કામમાં જ લાગે એવું ભણવાનું ગમતું ન હોય તો તે જ્ઞાનનો પ્રેમ નથી. તમને ધનનો પ્રેમ કેવો છે ? બીજાના કામમાં લાગે તેવો પૈસો કમાઓ કે પોતાના કામમાં લાગે તેવો ? માયાને ઓળખવાનું કામ કપરું છે. ધર્મ કરતી વખતે સુખની શોધમાં જે હોય અને દુ:ખ ટાળવાની વેતરણમાં જે હોય તે માયા કર્યા વિના ન રહે. ધર્મ કરતી વખતે સુખ શોધવું ન હોય અને દુ:ખ ટાળવું ન હોય તેને માયા કરવાની જરૂર જ ન પડે. દંભ કરનારને કે માયા કરનારને ધર્મ કરવાનો અધિકાર નથી. સરળતા એ ધર્મ કરવાની પહેલી યોગ્યતા છે. માયાવી માણસ ગમે ત્યાંથી સુખ ખંખેરી લે અને ગમે ત્યાંથી દુઃખને લાત મારે. જેને છોડવું જ છે, આપવું જ છે - તે માયા શા માટે કરે ? જેને વેઠવું જ છે તે પણ માયા શા માટે કરે ? માયા સુખના લોભના કારણે થાય છે માટે હવે લોભની વાત કરવી છે.
(૧૩) લોભનો જય :
લોભ તો આપણને એટલો આત્મસાત્ છે કે તેનું વર્ણન કરવાની લગભગ જરૂર જ નથી. જે વસ્તુ આપણી પાસે નથી તેને મેળવવાનું મન તેનું નામ લોભ. જે વસ્તુ આપણી પાસે હોય અને તેને છોડવાનું મન ન થાય તેનું નામ આસક્તિ. આપણી પાસે લોભ અને આસક્તિ બંને છે ને ? આસક્તિ કરતાં પણ લોભ વધારે છે ને ? જે મળવાની સંભાવના નથી, એના માટે આપણે આપણી જિંદગી બરબાદ કરી ને ? જે છે એ તો નડે જ છે, પરંતુ જે નથી એની ઈચ્છા જ આપણને સંસારથી ખસવા દેતી
