________________
ખંડ ત્રીજો
૧૭૫ તેહને સુત ચારને ઊપરે, રૈલોક્યસુંદરી નામરે; પુત્રી છે વેદની ઊપરે, ઉપનિષદ યથા અભિરામરે. જૂ. ૩ રંભાદિક જે રમણિ કરી, તે તો એહ ઘડવા કરલેખરે; વિધિને રચના બીજી તણું, એહનો જયજસ ઉલ્લેખરે. જૂ.૪ રોમાઝ નિરખે તેહને, બ્રહ્માદ્વય અનુભવ હોય;
સ્મર અદ્વય પૂરણદર્શનેં, તેહને તલ્ય નહીં કરે. જા. ૫ નૃપે તસ વર સરિખે દેખવા, મંડપ સ્વયંવર કીધરે; મૂળમંડપ થંભે પુતળી, મણિ કંચનમય સુપ્રસિદ્ધરે. જૂ. ૬ ચિહું પાસ વિમાણાવળા, પંચાતિમંચની ઐણિરે; ગોરવ કારણ કણરાશિ જે, ઝાપીજે ગિરિવર તેણિરે. જા. ૭ તિહાં પ્રથમ પક્ષ અષાઢની, બીજે છે વરણ મુહુરરે; શુભ બીજબીજ કાલ છે, પુણ્યવંતને હેતું આયત્તરે. જૂ. ૮
અથર–એક દિવસ એક પરદેશી મુસાફર કુંવર શ્રીપાળજીને આશ્ચર્યકારી વાત કહેવા લાગ્યો-મહારાજ ! અહીંથી બાર ગાઉ ઉપર કંચનપુર નગર છે, ત્યાં વજુસેન નામને રાજા, કે જે દુશ્મનને અંત આણનારી બળવાળી તરવાર વાપરવામાં વખણાય છે, તે રાજ્ય કરે છે. તથા તેની કંચનમાળા નામની રાણું કે જેણીનું શરીર માલતીની માળા સમાન સુકમળ (સુંવાળું અને સુગંધવંત) છે તેણીને ચાર કુંવર ઉપર લયસુંદરી નામની ત્રણે લોકને શોભાયમાન કરનારી એક કુંવરી છે. તે જેમ ચારે વેદોની ઉપર વેના રહસ્યરૂપ ઉપનિષદ (સંહિતા) શોભાયમાન છે, તેમ ચાર પુત્રોની ઉપર સંતતીના આનંદરૂપ રહસ્યવંત તે કુંવરી શોભાયમાન છે. મતલબ એજ કે ચારે પુત્રો ગુણવંત છે, તો પણ તેઓના ગુણો ઉપર અજુવાળું પાડવા સરખી રૈલોકયસુંદરી કુંવરી મહાસ્વરૂપ સાથે ગુણવંત છે. પુણ્યાત્મન્ ! આ જગતમાં જ્યારે બ્રહ્માએ સૃષ્ટિ પેદા કરી ત્યારે સુંદર સ્ત્રીઓની પેદાશ કરવા પહેલાં, જેમ કઈ ચિતાર કે લેખક પિતાને હાથ જમાવવા પાટી ઘુંટે છે ત્યારે જેવાં તેવાં રૂપ–વર્ણ આલેખે છે, અને તે જ ચિતારા કે લેખકને જ્યારે પૂરેપુરે હાથ ચિત્રને લેખમાં જામી-ઠરી જાય ત્યારે તે સર્વોત્તમ ચિત્ર-વર્ણ કહાડી જેનારને આનંદ આપે છે. તેમ સુંદર સ્ત્રીઓ બનાવવામાં પાટી ઘુંટવા સરખી રંભા, ઉર્વશી, તિલોત્તમા, મેનકા; વગેરે અપ્સરાઓ બનાવી, અને જ્યારે બ્રહ્માને એ કામમાં હાથ વખાણવા લાયક જાયે ત્યારે સર્વોત્તમ સ્વરૂપવંતી સ્ત્રી એ શૈલોક્ય સુંદરિને જ નિપજાવિ
