________________
૧૮૪
શ્રીપાળ રાજાના રાસ
જે સમય ઉપર જે થવાનુ હાય તે તે સમયે જ થાય છે, જેમકે ઉન્હાળાની મેાસમમાં આંખે ફળે, મેથી શીઆળામાંજ ઉગે, કલમા ચામાસામાંજ રાપાય, ત્રીજા ચેાથા આરામાંજ મેક્ષે જાય, શ્રી ઋતુમતી થયા પછીજ ગર્ભ ધારણ કરે એ સમય–કાળની દરેક કામમાં જ પડેજ છે. જો એ કાળ–સમય હાથ લાગેલ હાય; છતાં પણ સ્વભાવને સચેાગ મળતે ન આવે તે મળેલા સમય સંચેોગ નિષ્ફળ જાય છે, જેમકે મેથી શીયાળામાંજ ઉગે, પણ જો તે મેથીનું ખીજ ઉગે તેવા સ્વભાવવાળુ હાય તેા ઉગે, પરંતુ જો બીજ ખરાબ હોય તે ઉગવાના સમયે હાથ આવેલ છતાં ન ઉગે, આંખે। ઉન્હાળે ફળે છે, પણ જો સાકરી વગેરે પડે તે ફળવાના સ્વભાવનો અભાવ થઇ જતાં એક પણ કેરી બેસવા પામે નહી, દૂધમાંથીજ દહીં થાય છે, માટે સમયની કોઈપણ કારણમાં જેવી જરૂર છે તેવીજ સ્વભાવની પણ છે. તેમજ સમય અને સ્વભાવ બેઉને ચેગ મળ્યા હાય; પરંતુ તેમાં જો નિયત કારણ ન હોય તેા તે કામ ફતેહને ન ભેટ; જેમકે ત્રીજા ચેાથા આરામાં ભવ્ય જીવ વિશેષ હતા છતાં જેઓએ સમકિત પ્રાપ્ત નહી કરેલુ. તેઓએ ભવ્યપણું પ્રાપ્ત થયા છતાં પણ મોક્ષ પ્રાપ્તિ ન કરી. એટલે કે સમય સ્વભાવ એઉ કારણુ છતાં નિયત કારણ ન મળ્યું જેથી મેાક્ષમા હાથ ન લાગ્યું. આંખે ફળવાની મેસમ છે. આંખે ફળે તેવે નિયમ છે, પણ તેને ખાતર વગેરેના સંચાગરૂપ નિયત કારણુ મુકરર કરવામાં આવે તે આંખેા ફળે; માટે કાળ સ્વભાવ ને નિયત એ ત્રણેકાર ણુની દરેક કામમાં જરૂરત છે. જો કે એ ત્રણે કારણ હાજર હાય, છતાં ઉદ્યમ ન કરે તે તે કારણેા હાજર છતાં મહેનત નકામી થઈ પડે છે જેમકે ઘઉં ઉગવાની શીયાળામાં મેાસમ છે, ઘઉં ઉગે પણ છે, 'ખીએ પણ આવે છે; છતાં પણ તેને પુરતું પાણી ન અપાય, વાડ વગેરેના બંદોબસ્ત ન કર્યાં હાય તેા તે ઘઉં પાકી શકતા નથી, કેમકે ત્રણે કારણ રજુ છતાં ઉદ્યમની ખામી રહી; જેથી એ કારણેામાં ઉદ્યમની મેળવણીની પણ ખાસ જરૂરજ છે. અને એ ચારે કારણેા હાજર હોય છતાં પણ કર્માં સારાં ન હાય, જેમકે કપાસની માસમમાં કપાસ વાવે, ઉગે, જીંડવાં લાગે અને કપાસ ઉતારવાના વખત આવી પહોંચે કે હીમ પડે, એટલી બધી મહેનત ધૂળમાં મળી જાય. સ્થૂલીભદ્રજીએ તપસયમના બહુ જ ઉદ્યમ કર્યા છતાં ભવિતવ્યના-પૂર્વ કૃતક કારણની અપ્રાપ્તિથી મેાક્ષસાધન--કેવળજ્ઞાન ન પ્રાપ્ત કર્યું, મતલબ એજ કે દરેક કામમાં આ પાંચ કારણ મળે તેાજ કાઈ પણ કામ સિદ્ધ થાય છે, નહીં કે એ પાંચમાંથી એકની ખામી હાય તે તેથી કાર્યસિદ્ધિ હાથ લાગે. એ પાંચે કારણના મિલાપ કરાવી દેનાર ઈષ્ટ
